TEORETYCY STAŁOŚCI – ZMIENNOŚCI, CZYLI KONSEKWENCJE STYLU ATRYBUCJI ORAZ
MANIPULOWANIE WRAŻENIEM
Atrybucje przyczyn porażki a bezradność lub konfrontacja:
•
Badania nad przyczynami różnic w osiągnięciach osób o tym samym potencjale intelektualnym (Diener, Dweck, 1980r.): badano dzieci w wieku od 10 do 12 lat (o wyrównanym poziomie intelektu); otrzymywały informację, że odniosły porażkę.
Wyodrębniono dwie grupy:
Przypisujących odpowiedzialność za wynik we własnych cechach, umiejętnościach lub zachowaniach
Przypisujących odpowiedzialność czynnikom zewnętrznym
•
Pytano o chęć kontynuowania zadania
•
Wyodrębniono dwa wzorce reagowania na niepowodzenie (związane ze stylem atrybucji): bezradności owy i mistrzowski
•
Bezradnościowy: dzieci reagują silnymi emocjami negatywnymi, zapominają, że wcześniej odnosiły sukcesy, obwiniają siebie za porażki, popadają w przygnębienie, próbują poradzić sobie z porażkami przez odwracanie uwagi od zadania, szybko rezygnują – stają się mniej efektywne
•
Dzieci reagujące wg wzorca mistrzowskiego: mobilizowały się do pokonywania przeszkód, same siebie motywowały, były innowacyjne, bardziej wytrwałe, odbierały porażkę jako wyzwanie; błąd – informacja i powód doskonalenia siebie i dodatkowego wysiłku; efekt –
rozwiązywanie zadań przekraczających ich możliwości wiekowe
•
Większość dzieci daje się zakwalifikować do jednego z tych wzorców; tylko 15% - nie Reakcja na porażkę – efekt przyjętego celu działania:
•
Cele związane z wykazaniem wysokiego poziomu własnych zdolności, z oceną (performance golas)
•
Cele związane z rozwojem zdolności i nabywaniem doświadczeń (learning golas)
•
Cele związane z oceną sprzyjają powstawaniu reakcji bezradnościowej po porażce (atrybucja stała wewnętrzna)
•
Cele ukierunkowane na rozwój – wyzwalają orientację mistrzowską
•
Gdy celem jest ocena zdolności – powstaje lęk przed porażką i przez to zmniejsza się efektywność pracy; atrybucja przyczyn porażki do trwałych dyspozycji – powoduje przygnębienie i wstyd
•
Gdy celem jest zdobywanie nowych kompetencji i doświadczeń – w centrum uwagi nie są oceny ale samo zadanie, co podwyższa efektywność
•
Przy każdym z tych nastawień (na ocenę vs mistrzostwo) różna jest percepcja wysiłku Powodem przyjmowania różnych celów jest koncepcja inteligencji:
•
Inteligencja – stała, niepodlegająca zmianom zdolność czy dyspozycja możliwa do zmiany i rozwoju (Dweck)
•
Nastawieni na ocenę – zakładają, że zdolności nie da się zmienić (teoretycy stałości); nastawieni na mistrzostwo – można rozwijać zdolności (teoretycy zmienności) Różnice między „teoretykami stałości” a „teoretykami zmienności”:
•
Wybór zadania łatwego i trudnego: teoretycy stałości w 80% przypadków wybierają łatwe zadania; teoretycy zmienności w 60% wybierają zadania trudne (okazja do ćwiczeń i rozwoju)
•
Przekonanie o stałości/zmienności cech można wytworzyć eksperymentalnie poprzez prezentację różnego rodzaju karier (Dweck, Legget,1988r.); przekonani o możliwości rozwoju inteligencji wybierali zadania trudniejsze umożliwiające rozwój
•
Skłonność do dokształcania się (udział w kursach): badani przeświadczeni o swoich dużych umiejętnościach niewerbalnych chcieli się dokształcać w tym zakresie (niezależnie od ich wiary w stałość/zmienność cech), ale osoby, które sądziły, że nie mają takich zdolności częściej deklarowały chęć udziału w kursie – gdy były teoretykami zmienności niż te, które były teoretykami stałości (70% vs 13%)
Percepcja wysiłku u osób nastawionych na ocenę lub mistrzostwo:
•
U osób nastawionych na uzyskanie pozytywnej oceny – duży wysiłek jest przejawem niskich zdolności (jak w teorii Heidera)
•
U osób ukierunkowanych na mistrzostwo (rozwój) – wysiłek jest konieczny dla rozwinięcia własnych zdolności, oceny własnych zdolności i zrozumienia zadań
•
W związku z tym oba te typy inaczej inwestują wysiłek
Koncepcja cech a percepcja społeczna:
•
Osoby o różnych przekonaniach na temat stałości/zmienności cech odmiennie spostrzegają poziom diagnostyczności zadań dla oceny inteligencji. Pojedyncze zadanie jest miernikiem inteligencji dla teoretyków stałości a dla teoretyków zmienności – tylko miernikiem aktualnych umiejętności
•
Teoretykom stałości wystarcza przykład jednego zachowania dla wydania sądu o innej osobie (np. na podstawie sposobu ścielenia łóżka czy sposobu ubierania się oskarżonego – sądzą o jego winie)
•
Teoretycy zmienności bardziej dostrzegają role kontekstu
Orientacja afektywna a koncepcje cech:
•
Bardziej ewaluatywna niż deskryptywna percepcja teoretyków stałości
•
Silniejszym przekonaniom o stałości cech towarzyszy skłonność do przeżywania raczej negatywnych niż pozytywnych emocji, większy lęk, wyższa depresyjność i niższa samoocena oraz mniejsza skłonność do ryzyka (Tabaczek-Lachowicz, 2004r.)
Komunikowanie wyników atrybucji – jako zachowanie strategiczne:
•
Gdy dokonamy już przypisania przyczyn – komunikujemy to albo nieintencjonalnie: poprzez zachowania, które dowodzą, że dokonaliśmy atrybucji wewnętrznej (np. grzech lenistwa sprawił, że X oblał test) lub zewnętrznej (usprawiedliwiamy jego wynik problemami w domu i próbujemy pomóc); albo strategicznie manipulujemy zachowaniem i słowami
Uczymy się odczytywać reakcje innych na nasze sukcesy/porażki:
•
Reakcje nauczycieli (komentarze) na sukcesy i porażki uczenia są „przekładane” na informacje o ocenach zdolności (Meyer, 1992r., Graham, 1996r.)
•
Zadanie łatwe: napisałeś jego poprawne rozwiązanie, twój kolega także napisał to samo rozwiązanie, nauczyciel zagląda do Waszych notatek i mówi do Ciebie: „Tak, 32 to właściwa liczba, dobrze to zrobiłeś, cieszę się” a do kolegi mówi „Tak, 32 to właściwa liczba”
•
Zaznacz na skali od 1 (b. nisko) do 10 (b. wysoko) jak nauczyciel ocenił zdolności Twoje i Twojego kolegi; kto był zdaniem amerykańskich studentów bardziej zdolny?
A co się dzieje gdy nauczyciel złości się stawiając Ci złe oceny?
•
Mniej przyjacielska (bardziej neutralna) reakcja po sukcesie a większe obwinianie ucznia i wyrażanie złości nauczyciela po porażce – „przekłada się” w USA na wyższe zdolności ucznia.
Ktoś kto chwali nas za średnio dobry wynik oraz obojętnie przechodzi nad małą porażką – nie
ceni naszych zdolności. Towarzyszy temu założenie, że brak zdolności można kompensować większym wysiłkiem
Rozwój percepcji społecznej:
•
Warunki specyficznie ludzkiej, dojrzałej percepcji innych ludzi (Flavell, 1987r.)
•
Świadomość, że inny człowiek (nie tylko Ja) posiada wewnętrzne właściwości (małe dzieci traktują innych jak rzeczy i tak ich „testują”)
•
Inny może posiadać takie właściwości, których spostrzegający może nie posiadać (dziecko spostrzega świat egocentrycznie)
•
Świadomość procesu wnioskowania (inferencji) o cechach innego z jego cech zewnętrznych lub/i zachowania
Co zmienia się w percepcji wraz z rozwojem człowieka:
•
Od cech zewnętrznych do psychicznych
•
Od egocentryzmu do decentracji
•
Od chaosu do uporządkowania, nadawania struktury, korzystania z UTO
•
Decentracja interpersonalna – związana z:
Operacyjnością myślenia (Piaget)
Ze strukturalnymi cechami reprezentacji poznawczych, z izolacją różnych struktur (Feffer: Role Taking Test – RTT)
Co utrudnia decentrację:
•
Procesy intelektualne: złożoność sytuacji, odległość perspektyw (nawet u dorosłych trudno wejść w położenie osób zupełnie nieznanych, z innej kultury, odmiennej roli)
•
Procesy emocjonalne (gniew, wrogość – utrudniają decentrację), pojawiają się w sytuacjach konfliktu
Zabiegi zwiększające decentrację:
•
Zabiegi indukcji: wskazywanie konsekwencji własnego zachowania dziecka dla innych osób
•
Trening w przyjmowaniu perspektyw
•
Dobre kontakty z rodzicami, doświadczenie bycia empatycznie traktowanym (Hoffman, 1990r.)
Manipulowanie wizerunkiem przez pisanie autobiografii (G. Allport):
•
Chęć przerzucenia własnych win na innych
•
Ukazanie wad znajomych
•
Ekshibicjonizm
•
Potrzeba ładu, uporządkowania życia
•
Potrzeba satysfakcji literackiej
•
Katharsis po trudnych przejściach
•
Potrzeby finansowe
•
Uzyskanie „odpuszczenia win” lub ponowne zaistnienie w życiu publicznym
Sprzeczne motywy autoprezentacji: skromność lub egotyzm:
•
Ingracjacja: manipulacja własnym obrazem dla innych; strategiczne wywieranie wpływu w sposób nieuprawniony („tanio”), bez przestrzegania reguł ekwiwalentnej wymiany (E.E.
Jones, 1970r.); ktoś chce uzyskać od innych więcej niż im daje
•
Rodzaje ingracjacji:
Autoprezentacja pozytywna i negatywna
Konformizm
Podnoszenie wartości partnera
•
Cele autoprezentacji:
Zmaksymalizowanie bilansu nagród i kar
Regulacja samooceny
Kształtowanie własnej tożsamości
Pozytywna autoprezentacja:
•
Wymienianie jako własnych cech cenionych, pożądanych społecznie lub przez konkretnego partnera
•
Wymienianie siebie jako uczestnika sytuacji, zdarzeń, ról społecznych, w których wymagane są pożądane cechy
•
Sugerowanie posiadania potencjalnie cennych dla partnera wartości materialnych lub niematerialnych (kontakty, władza, możliwości)
•
Sugerowanie korzyści z interakcji
•
Cytowanie pozytywnych opinii o sobie lub własnych sukcesach
Autodeprecjacja:
•
Wymienianie jako własnych cech nie aprobowanych społecznie
•
Wymienianie cech wzbudzających litość, żal, rozczulenie, współczucie
•
Wyliczanie własnych niepowodzeń
•
Stwierdzanie własnej niewiedzy, niemocy, braku umiejętności
Prezentowanie siebie jako osoby o niskim statusie
Konformizm jako ingracjacja:
•
Przytakiwanie
•
Zgadzanie się z opiniami i ocenami partnera nawet sprzecznymi z tymi, które samemu się wypowiadało
•
Unikanie wygłaszania własnych opinii jako pierwszy z kolei
•
Powtarzanie, cytowanie argumentów partnera
Podnoszenie wartości partnera:
•
Stwierdzanie lub sugerowanie u partnera cech społecznie pożądanych, aprobowanych
•
Zwracanie się o pomoc, radę, informacje
•
Cytowanie pozytywnych opinii innych o partnerze
•
Wygłaszanie pozytywnych opinii o osobach, instytucjach czy akcjach, z którymi partner jest związany
•
Stwierdzenie władzy, dominacji partnera nad sobą
Skuteczność pochlebstw i innych technik ingracjacji:
•
Do kogo je adresować: raczej do osób o niskiej samoocenie
•
Odnosić je do cech, do których partner aspiruje, ale nie jest pewien ich posiadania
•
Konformizm jest skuteczny gdy dotyczy opinii ważnych dla jednostki bądź w których potrzebuje wsparcia
•
Autoprezentacja wymaga odkrycia, jakie nasze cechy są potrzebne partnerowi Skuteczność zależy od:
•
Relatywnej roli/pozycji partnerów
•
Samooceny ingarcjatora
•
Obecności innych: świadkowie są odporni na ingracjację, widzą jej manipulacyjny charakter
•
Efekty dla własnej tożsamości – eksperymentowanie z maską (Goffman); jednostka próbuje różnych zachowań, z którymi do końca nie identyfikuje się, ale to co na początku było grą zostaje zinternalizowane
•
Warunkiem internalizacji jest publiczne zaangażowanie się w prezentację określonej tożsamości (Schlenker, 1994r.)
Autoprezentacja przez wspomnienia:
•
Wspomnienia fleszowe: dotyczą okoliczności towarzyszących ważnym społecznie (np. dla grupy) wydarzeniom; cel ich upublicznienia: identyfikowanie wspólnych doświadczeń, stymulujących bliskość
•
Wspomnienia fleszowe są redagowane odpowiednio do audytorium – tak, by wzbudzać sympatię (Ross, Buchler, 1994r.)
Sposoby wzbudzania sympatii przez wspomnienia:
•
Podzielanie ich przez audytorium
•
Są zrozumiałe dla odbiorcy
•
Są interesujące dla odbiorcy (stąd ich „upiększanie”)
•
Nie zagrażają własnemu wizerunkowi ale też nie są bolesne dla słuchaczy
•
Kreują atrakcyjny wizerunek osoby wspominającej, np. przez mechanizm „pławienia się w cudzej chwale”
Samoutrudnianie (self handicapping):
•
Picie alkoholu przed egzaminem; podnoszenie strachu przed egzaminem; wymyślanie przeszkód – czym jest? Jakie ma funkcje?
•
Istota takiego postępowania: wprowadzenie w strukturę sytuacji inhibitora sukcesu; tym samym rozluźniana jest więź między rezultatem działania a dyspozycjami jednostek (Snyder).
Jest to środek ochronny zagrożonej porażką samooceny i jej podwyższenia – po sukcesie Typy sytuacji, w których dochodzi do samoutrudniania:
•
Niepewny lub nieuzasadniony sukces (w eksperymencie – częściej badani sięgali po środek farmakologiczny obniżający sprawność intelektualną gdy osiągały nieoczekiwany sukces lub po wstępnej porażce – przy oczekiwaniu sukcesu)
•
Jest zabiegiem oddalającym niebezpieczeństwo testowania samooceny; stosowanie inhibitorów sukcesu obiektywnie zmniejsza szanse sukcesu ale dostarcza usprawiedliwień dla ewentualnej porażki
Efekty wizerunkowe samoutrudniania:
•
Zależą od:
Cech audytorium (czy jest to manipulacja stosowana wobec osób, które same też jej używają)
Rodzaju sytuacji (sukces czy porażka)
Rodzaju stosowanych inhibitorów sukcesu: wolny wybór czy naciski zewnętrzne, społeczna akceptacja inhibitora (narkotyki czy pomaganie choremu)
Manipulowanie wrażeniem – różnice indywidualne:
•
Aby skutecznie manipulować wrażeniem potrzeba:
Znajomości sposobów interpretacji zachowania przez publiczność
Posiadania repertuaru zachowań – strategii adekwatnych dla różnych sytuacji
Motywacji, zamiaru podtrzymania lub wykreowania jakiegoś rodzaju tożsamości i wizerunku
Chęci użycia strategii dla uzyskania tej tożsamości (wg Snydera)
Samokontrola obserwacyjna (self-monitoring), M. Snyder:
•
Prototyp jednostki o wysokiej samokontroli obserwacyjnej
•
Zainteresowanie sytuacjami obserwacyjnymi
•
Zainteresowanie wskaźnikami adekwatności swego zachowania
•
Szczególna wrażliwość na ekspresję i autoprezentację osób znaczących i używanie jej jako wskaźnika adekwatności własnej autoprezentacji
Prototyp jednostki o niskiej samokontroli obserwacyjnej:
•
Brak wrażliwości na informacje dotyczące wymagań informacyjnych
•
Brak dobrze rozwiniętego repertuaru autoprezentacji
•
Własne zachowanie jest bardzo ściśle kontrolowane przez własne emocje, postawy, wartości; mniej dostosowywane jest do sytuacji i modelowane
Funkcjonowanie społeczne osób o wysokiej samokontroli obserwacyjnej:
•
Często stają się liderami grup
•
Są nastawieni zadaniowo
•
Zajmują wysokie pozycje socjometryczne
•
Mają dużą wiedzę o innych ludziach
•
Nazywani są czasem pragmatykami, w odróżnieniu od pryncypialistów (o niskiej samokontroli obserwacyjnej)
Mechanizmy różnic między pragmatykami a pryncypialistami:
•
Inne czynniki uruchamiają i regulują zachowanie: pragmatyk jest sterowany sytuacją, a pryncypialista dyspozycjami; jego zachowania są bardziej zgodne z postawami
Inne koncepcje Ja: pragmatycy dążą do zdefiniowania siebie w kategoriach sytuacyjnych, widzą siebie jako elastycznych, przystosowujących się do wymagań interpersonalnych; częściej upatrują przyczyn własnych zachowań w czynnikach sytuacyjnych, w ich tożsamości podkreślana jest wysoka zażyłość i zależność w relacjach z innymi
•
Pryncypialista podkreśla „zgodność z sobą”