1.Rozwój polityki społecznej i definicje p.s.

Polityka społeczna jest rozumiana w dwojaki sposób.

1. Określa się tym mianem sferę działania państwa , innych podmiotów publicznych oraz społecznych organizacji pozarządowych, mającą na celu kształtowanie godnych warunków życia ludności i poprawnych stosunków międzyludzkich. Bywa nazywana krótko jako organizowanie postępu społecznego albo w sposób bardziej rozwinięty jako dziedzinę działalności w sferze socjalnej , ale i w sferze kształtowania warunków życia ludności oraz przekształcania struktury społecznej, postaw obywateli i stosunków międzyludzkich.

2. Jako sfera nauki. W tym znaczeniu zajmuje się ona definiowaniem pojęć związanych z polityką społeczną (np. ubóstwo, bezrobocie, bezdomność etc.),opisywaniem rzeczywistości społecznej i zachodzących w niej zmian; mierzeniem zjawisk społecznych składających się na tę rzeczywistość , metodologią badań, budowaniem związków między pojęciami a zjawiskami społecznymi, technikami uzyskiwania i sprawdzania wiedzy o rzeczywistości społecznej oraz formułowaniem wniosków na użytek praktycznej działalności w sferze społecznej (jednym zdaniem lanie wody o tym ze jakaś bzdura jest uznawana za naukę )

Pojęcie polityki społecznej dotyczy zwykle obszaru określonego kraju, chociaż uzasadnione jest też mówienie o międzynarodowej polityce społecznej.

Odrębnym terminem którego nie należy mylić (!) jest polityka socjalna. Termin ten odnosi się głównie do świadczeń ze strony władz publicznych na rzecz osób znajdujących się w potrzebie. Polityka społeczna jest więc zbiorem w którego skład wchodzą inne mniejsze podzbiory jak polityka socjalna, oświatowa, mieszkaniowa, penitencjarna , zatrudnienia.

Wg Kurzynowskiego „Polityka społeczna to działalność państwa, samorządów i organizacji pozarządowych zmierzająca do kształtowania ogólnych warunków pracy i bytu ludności, prorozwojowych struktur społecznych oraz stosunków społecznych opartych na równości i sprawiedliwości społecznej, sprzyjających zaspokajaniu potrzeb społecznych na dostępnym poziomie.”

2. Ewolucyjne kształtowanie się modeli polityki społecznej.

Model Anglosaski - państwo występowało jako negocjator w przypadku wystąpienia zagrożeń i konfliktów społecznych. Np. .USA, Wielka Brytania. Świadczenia społeczne mają prowadzić do korekty sytuacji. Łączy się to z minimalizowaniem roli państwa

Model niemiecki - rola państwa większa, w rozszerzaniu polityki społecznej widziano główną szansę zapobieżenia rozruchom i rewolucji społecznej. Bismarck wprowadził ustawodawstwo socjalne regulujące stosunki pracy i ubezpieczenia społeczne.

Model doktrynalny- państwo traktowało świadczenia społeczne jako środek do realizacji określonej doktryny ( najczęściej sprawiedliwości i równości społ) . Polityka społeczna stawała się więc narzędziem w rękach dyktatury ,za pomocą której podporządkowano obywateli.

Udział świadczeń społecznych w podzielonym dochodzie narodowym wpływał na zakres i model realizacji PS.

W państwach anglosaskich polityka społeczna ma selektywny charakter ze względu że na świadczenia społeczne przeznacza się relatywnie małą część dochodu narodowego. Interwencja państwa dotyczy wybranych dziedzin i najbardziej potrzebujących .

Wśród państw europejskich opartych na doświadczeniach modelu niemieckiego świadczenia mają w dużym stopniu charakter nabyty- uprawnienia uzyskiwane są przez składki, staż pracy i inne zasługi.

Model solidarności pokoleniowej- państwo występuje w roli gwaranta realizowania świadczeń w przyszłości. Państwo reguluje wysokość świadczeń, ich udział w dochodzie narodowym jest wysoki.

Model zaopatrzeniowego państwa opiekuńczego- w państwach skandynawskich. Obywatele uzyskują dostęp do świadczeń z tytułu obywatelstwa. Państwo ma rolę kreatywną z zakresie integracji społecznej. Realizacja świadczeń organizowana przez państwo. Zakres świadczeń znaczny tak jak i ich udział w dochodzie narodowym.

MODELE GOSPODARKI

1. Model anglosaski (rynkowy)

• państwo występuje w roli negocjatora w przypadku występowania zagrożeń, konfliktów społecznych

• minimalizacja roli państwa

• ma charakter selektywny - pomoc społeczna tylko dla określonych beneficjentów

• udział państwa w realizacji zadań jest niski - pochłania małą część dochodu narodowego

2. Model niemiecki

- łagodzi konflikty społeczne

- osłabia rolę partii wywrotowych, a wzmacnia tych, które współdziałają z państwem

- podstawą do wynagrodzenia są zasługi w postaci: stażu pracy, systematycznego płacenia składek, świadczenia mające charakter nabytych (chodzi o wywiązanie się z obowiązku podjęcia pracy)

- istotną rolę odgrywa solidarność pokoleniowa

3. Model skandynawski

- prawo do świadczeń z tytułu obywatelstwa

- model zaopatrzeniowy państwa opiekuńczego

- państwo pełni rolę kreatywną w zakresie realizacji świadczeń (realizacja bezpośrednia przez państwo

W Europie mamy do czynienia z trzema rodzajami systemów ekonomicznych, które konkurują ze sobą:

4. gospodarka wolnorynkowa (WB, Irlandia):

reguluje relacje między firmami, a pracownikami; użytkownikami, dostawcami kapitału; firmami, a koooperatorami. Dobrze rozwinięte rynki finansowe ułatwiają nowym firmom rozpoczęcie działalności gospodarczej, a to oznacza możliwość szybkiego uzyskania środków i przeniesienia ich z branży schyłkowej do branży rozwijającej się. Bodźce dla pracowników do podnoszenia kwalifikacji bardziej specjalistycznych są bardzo niskie. Oznacza to, że pracownicy jeśli chcą się dostosować do rynku to podnoszą koszty podnoszenia kwalifikacji samodzielnie.

5. skoordynowana gospodarka rynkowa = społeczna gospodarka rynkowa (Niemcy, Austria, Belgia, Holandia z zastrzeżeniem, że w tym modelu pojawiają się skłonności do liberalizacji)

Firmy zapewniają zdobycie kwalifikacji specjalistycznych. Prawa rynku pracy są kreowane przez trzy strony: pracodawców, związki zawodowe, rząd. Firmy powstrzymują się przed zwalnianiem podczas spadków koniunktury.

6. gospodarka mieszana (Hiszpanie, Francja, Włochy)

7. (wg. Fukujamy) Historia ekonomiczna Europy zmierza ku gospodarce wolnorynkowej. Zapewnia to też przyłączenie się do procesu gospodarczego kobiet, które po wypełnieniu funkcji opiekuńczych wracają na rynek. Dlatego systemy wyborcze w państwach rozwiniętych nastawione są na elektorat żeński.

8. Przykład Polski:

Podzielona jest na dwie części: dawna Kongresówka i Galicja oraz cała reszta. Polska Wschodnia wytwarza zaledwie 33 % PKB (dotyczy przemysłu „nie najnowocześniejszego”), a to oznacza, że PKB tych terenów osiąga 40 % unijnego poziomu, podczas gdy cały kraj 56 %. W PW tylko kilkanaście procent dzieci chodzi do przedszkola.

Polska klasa przedsiębiorcza to głównie małe i średnie firmy (1mln 900 tyś), które związane są z systemem wolnorynkowym. Jest to jedyny atut w konkurencji międzynarodowej. Polacy sa społecznie i psychicznie przygotowani do postprzemysłowego kapitalizmu opartego na indywidualnej działalności. Niestety kontrole dotyczą najczęściej właśnie SMiŚP, bo duże spółki zostały zdominowane przez inwestorów z kontynentalnej EZ i trudniej je skontrolować.

9. Wnioski:

Metody skoordynowanej gospodarki (np. Niemcy) tj.

• wykorzystywanie taniej siły roboczej (np. z Azji)

• produkcja na wielką skalę

zanikają, na rzecz modeli bardziej elastycznych, gdzie firmy powstają i upadają z dnia na dzień. Tak jest też w Polsce - tj. system mieszany. Tworzą się efemerydy gospodarcze.

Wielkie firmy mają przewagę w branżach budowniczych, małe w komunikacji, biotechnologii, usługach. Firmy nie są finansowane przez banki, skarb państw, ale pozyskują środki na giełdzie.

Polska powinna rozwijać SMiŚP w modelu brytyjskim (kosztem dużych firm pąństwowych), a zrezygnować z tendencji niemieckich. Powinna inwestować w komunikację, biotechnologię itp.

W polityce społecznej było tak, że działania społeczne przeważały nad działaniami aktywizującymi, a przecież „lepiej dać wędkę niż rybę”. W krótszej perspektywie czasowej wsparcia aktywizujące są jednak droższe i mniej niezbędne niż pomoc państwa.

3. Etapy rozwoju PS

Określając etapy rozwoju PS bierzemy pod uwagę różne kryteria :

• Udział świadczeń w dochodzie narodowym

• Tempo i kierunek zmian udziału świadczeń w dochodzie narodowym

• Dominację pewnych form świadczeń

• Wpływ doktryn

• Zmiany wydajności gospodarki

W efekcie wyróżniono następujące etapy rozwoju polityki społecznej:

1. etap wielkiego eksperymentu

Etap wielkiego eksperymentu był okresem wprowadzania niektórych uprawnień, kontroli ich realizacji , co wiązało się z wprowadzeniem ubezpieczeń społecznych , świadczeń typu zaopatrzeniowego czy też prób regulacji czasu pracy, zabezpieczenia przed bezrobociem i chorobą etc. Etap ten to walka o uznanie praw państwa do regulowania pewnych stanów społecznych i jednocześnie etap prób wdrażania pewnych zasad instytucjonalnych tej interwencji. Etap trwał od XIX wieku ( zapoczątkowany w Anglii - implikacja rewolucji przemysłowej) do I Wojny Światowej. Zależnie od warunków przebiegał różnie - W Anglii powoli wypracowano konsensus - wynik demokracji liberalnej w tym kraju. W Niemczech rząd przejął inicjatywę i Bismarck wprowadził zmiany o szerokim charakterze. Polityka Społeczna czasu etapu wielkiego eksperymentu próbowała koordynować powolne zmiany społeczne do dynamicznych zmian gospodarczych . Pojawiły się wtedy prawa socjalne obok cywilnych i politycznych . Reasumując : skutkiem urbanizacji i industrializacji rozszerzano zakres interwencji państwa aż do prób sterowania rozwojem społeczno- gospodarczym.

2. etap konsolidacji

Początek w zależności od kraju ( USA - lata 30te , Europa już po I Wojnie ), zakończenie z końcem lat 40tych XX wieku. Państwo ma obowiązek ustanawiania podstawowych gwarancji bezpieczeństwa ekonomicznego, organizacji i regulacji systemu świadczeń , tak aby zapewnić pewien poziom równości, ale i adekwatności w stosunku do zasług, potrzeb, warunków życia obywateli. Dotyczyło to zatrudnienia , edukacji i opieki zdrowotnej. 11 kwietnia 1919 powołano do życia Międzynarodową Organizację Pracy (MOP). Problemem stało się oddziaływanie na kształtowanie struktury zatrudnienia, rozwijanie poradnictwa i pośrednictwa pracy. Zagwarantowano pewny dochód. Wyrazem była konwencja MOP z 1952 dotycząca minimalnych norm zabezpieczenia społ. Wg Dziewieckiej Bokun

„ Eksperymentatorzy chcieli pogodzić ze sobą wolność, równość i bezpieczeństwo, dla konsolidatorów wszystkie te czynniki są wzajemnie potrzebne”

3. etap ekspansji

Od początku lat 50 tych , w odpowiedzi na konkurencje układu socjalistycznego, polityka społeczna Zachodu odchodziła od rozwiązywania poszczególnych problemów i kwestii wytworzonych przez wojnę - stawała się w coraz większym stopniu instrumentem wtórnego podziału dochodu narodowego. Zdobycie korzyści przez jedną grupę, stawało się przedmiotem starań innej grupy. Państwo miejscem przetargów o sprawiedliwość społeczną jak również ekspansji świadczeń społecznych w inne dziedziny. Państwo traci część kompetencji na rzecz agend i grup społ. Polityka Społ. stała się narzędziem walki politycznej. Etap ten kończy się w 1973 wraz z kryzysem paliwowym, którego implikacją było osłabienie gospodarek, wygaszenie dynamiki wzrostu gospodarczego przez co państwo nie mogło wywiązać się z przyjętych zobowiązań. Konieczna stała się korekta systemu.

4. etap modernizacji i globalizacji

Przyczyną upadek socjalizmu , który wszelkie problemy społeczne tłumaczył strukturą systemu kapitalistycznego np. prywatna własność czy gospodarka rynkowa. Wg Mishry globalizacja gospodarki, wolny rynek, ograniczenie państwa opiekuńczego oraz demokracja mogą grozić zaburzeniami społecznymi. Dlatego powinna powstać organizacja albo zasady dotyczące spraw socjalnych . Gospodarka szybko staje się globalna, natomiast społeczeństwa i społeczności pozostają narodowe. Wobec tego postuluje się zmiany z zobowiązań państwa na społeczne zasady wiązania sytuacji ekonomicznej kraju ze standardami pomocy dla różnych grup obywateli. Standardy społeczne w miejsce norm indyuwidualnych zawierają zarówno zobowiązania jak i prawa , wiążą je jednak z sytuacją ekonomiczną. To pozwala krajom i obywatelom na różnym poziomie rozwoju mieć prawo wyboru i dostrzegać związki zmian sytuacji ekonomicznej ze świadczeniami społecznymi. Również proces rozwoju uslug ma wpływ na rozbudowę świadczeń socjalnych.

Notatka z wykładu:

2. Etap wielkiego eksperymentu

Zaczyna się od wprowadzenia prawa dla ubogich w 1598 r. w Angli. Gminy zobowiązały się do opieki nad ludźmi starymi, ubogimi i chorymi. W 1802 r. wprowadzono ochronę pracy kobiet i dzieci, w związku z migracją ze wsi do miast. 1833 r. powołanie inspektoratu kontroli warunków pracy, przeznaczanie środków na szkolenie nauczycieli i na higienę.

3. Etap konsolidacji

Od I WŚ do końca lat 40. Państwo ma obowiązek ustalania podstawowych gwarancji bezpieczeństwa ekonomicznego. Organizacja i regulacja systemu świadczeń (edukacja, opieka lekarska) zapewnia odpowiedni poziom równości i adekwatności w stosunku do zasług, potrzeb i warunków życia obywateli. Efektem tego jest powstanie Międzynarodowej Organizacji Pracy (11.04.1919 r.). Niektórzy uważają, że ten etap kończy się przyjęciem przez MOP konwencji nr. 102 z 1952 r. dotyczącej zabezpieczenia społecznego.

3. Etap ekspansji

Lata 50 - 70, koniec to spadek tempa wzrostu po kryzysie naftowym -73 r. Polityka społeczna stawała się instrumentem wtórnego podziału dochodu narodowego, państwo zaś ośrodkiem przetargów i źródłem ekspansji świadczeń społecznych w nowe dziedziny.

4. Etap modernizacji i globalizacji

Rola państwa maleje, jest ono słabsze w stosunku do potencjału koncernów międzynarodowych. Gospodarka ewoluuje w stronę gospodarki światowej. Problemy pozostają na poziomie narodowym. Był to wynik tego, że kapitał łatwo się przenosi, a ludzi nie. Możliwości migracji natykają się na bariery tj. język, kulturama, przepisy migracyjne..itp. Związany jest z tworzeniem się organizacji regulujących na poziom świadczeń i ustalającymi socjalne standardy na poziomie międzynarodowym tj. ONZ, MOP, RE, UE.

5. Wyodrębnia się je ze względu na:

• udział świadczeń w dochodzie narodowym

• tempo i kierunek zmian udziału świadczeń w dochodach narodowych

• dominację pewnych form świadczeń

6. Wg. Mendal' a można wyodrębnić takie etapy jak:

• etap państwa liberalnego - kończy się z chwilą interwancji państwa w politykę zatrudnienia. Państwo staje się znaczącym prawodawcą. Nie tylko z tytułu pracy w urzędach. Kończy go Wielki Kryzys Gospodarczy (29 - 33 r.).

• etap państwa opiekuńczego - ma charakter zwiększania zakresu świadczeń i zabezpiaczania społecznego. Kończy się w latach 40/50. (niektórzy twierdzą, że po kryzysie naftowym).

• 7. Chodzi tu o ukształtowanie się społeczeństwa dobrobytu. Cechy charakterystyczne:

• wzrastająca rola społecznosci lokalnych

• realizacja idei wyrównawczych

• powolne próby ograniczania interwencji państwa w życie gospodarcze

8. Duży wpływ na te proces ma rozwój usług. Trudno jest powiedzieć, które z nich mają i w jakiej skali być traktowane jako usługa społeczna, a w jakim stopniu jako kategoria popytu indywidualnego. Widoczna jest bowiem tendencja do indywidualizacji i ich realizacji.

9. Wpływ industrializacji:

• znaczne zwiększenie wydajności pracy liczone na jednego zatrunionego,znaczny i gwałtowny wzrost dochodu narodowego, obliczany na 1 mieszkańca

• zwiększenie się długości życia, zwłaszcza kobiet i zmieniające się proporcje czasu bierności i aktywności. Wg. konferencji w Luksemburbu z 1991 r. :

w 1900 r. ludzie żyli 440 tysięcy godzin, z czego 150 tysięcy przepracowali, co daje 34%

w 1980 - 610h, 75h, 12%

w 1990 - 700, 40h, 6%

• zmiana struktury zatrudnienia, rozpad społeczeństwa stanowego i przemieszczanie się wielkich rzesz ludności. Między regionamii kontynentami. Tworzą się wielki skupiska ludności.Proces urbanizacji. Znaczne zwiększanie się możliwości komunikowania się ludzi, co sprzyja wymieszaniu się grup ludności różnych kultur.

• zwiększanie się liczby dni przepracowanych w ciągu roku (za 170 do 270), niezależnie od sezonu

• tworzenie się nowych zawodów

zwiększanie się ilości wolnego czasu

4. Aktywna polityka społeczna

W polityce społecznej państw Europy następuje zmiana funkcji organizowanych w ramach systemu pomocy społecznej z zabezpieczenia dochodów ( gwarancja bezpieczeństwa socjalnego) na aktywizowanie klientów (gwarancja partycypacji w życiu społecznym i ekonomicznym). Kształtowanie się modelu aktywnej polityki społecznej związane jest z kryzysem państwa opiekuńczego. Proces ten dzielił się na 4 fazy:

1. dekada lat 80- okres krytyki państwa opiekuńczego z pozycji neoliberalnych i radykalnych prób jego demontażu. W wielkiej Brytanii powstaje koncepcja underclass- jeśli państwo ma obowiązek dostarczania obywatelom niezbędnych świadczeń i usług bez względu na zaangażowanie tychże obywateli w tworzenie wspólnego dobra i ich realne możliwości samodzielnego rozwiązywania własnych problemów , to przynajmniej część z nich będzie przyjmowało postawę biernych świadczoniobiorców. W rozbiciu państwa opiekuńczego przysłużył się tatcheryzm na który składały się 3 elementy:

• wzrost znaczenia mechanizmów konkurencji w organizacji usług społecznych- urynkowienie

• wzrost znaczenia organizacji pozarządowych w świadczeniu usług- powstanie i rozwój sektora prywatnego

• powrót do idei łączenia prawa do świadczeń socjalnych z obowiązkiem pracy- koncepcja workfare- praca zamiast zasiłku

2. dekada lat 90- okres reform socjalnych w większości krajów europejskich pod wpływem krytyki z fazy poprzedniej, podejmowanych przez rządy o różnej orientacji politycznej- Podwaliny położyli Niemcy którzy wprowadzili decentralizację zadań publicznych i zasadę pierwszeństwa organizacji sektora obywatelskiego w świadczeniu usług społecznych przy wykorzystaniu środków publicznych. W Europie na Południu ( Francja Belgia, Hiszpania) jak i Północy (Dania Szwecja Finlandia) nastąpił wzrost znaczenia ekonomii społecznej. Szło to w parze z wzrostem zatrudnienia w trzecim sektorze. Pomocniczość państwa dla sektora ekonomii społecznej wyraża się w wsparciu finansowym:

• współfinansowaniu przez państwo i samorządy lokalne programów integracyjnych

• subsydiowanie zatrudnienia w spółdzielniach i innych prawnych formach przedsiębiorczości

• zakupywanie przez samorządy usług i produktów tworzonych w sektorze ekonomii społecznej

3. lata przełomu wieków- faza przeformułowania stanowiska obrońców państwa opiekuńczego : budowanie koncepcji ”trzeciej drogi” przez europejską „nową lewicę” Sformowany w Wielkiej Brytanii program Tonego Blaira przy współpracy z A. Giddensem. Kluczowymi elementami programu są:

• aktywne społeczeństwo obywatelskie

• inwestycje społeczne

• polityka odrodzenia społeczności

• państwo i społeczeństwo obywatelskie powinno działać jak partnerzy , ułatwiając sobie nawzajem, ale i kontrolując swe funkcjonowanie.

• Rozwijanie przedsiębiorczości społecznej i ekonomii społecznej

• Budowa kontroli społecznej na poziomie lokalnym

4. pierwsza dekada XXI wieku- trwająca obecnie faza syntezy nowych koncepcji , poszukiwanie tożsamości europejskiej polityki społecznej i próba budowania modelu aktywnej polityki społecznej w ramach UE, opartego na metodzie otwartej koordynacji. W realizowanej w Europie polityce społecznej wyróżnia się 10 idei :

1. idea decentralizacji i wzrost roli samorządów lokalnych

2. zasada pomocniczości i wzrost znaczenia sektora obywatelskiego

3. uznanie przez państwo podmiotowości wspólnot lokalnych i znaczenia więzi społecznych dla budowania kapitału społecznego

4. utrzymywanie równowagi finansów publicznych i zgoda na ograniczenie redystrybucji funkcji programów socjalnych

5. rozwój paktów trójstronnych i dialogu obywatelskiego

6. rola edukacji jako instrumentu inwestowania w kapitał ludzki

7. znaczenie sektora ekonomi społecznej, zatrudnienia socjalnego i zatrudnienia subsydiowanego dla realizacji pełnego zatrudnienia

8. przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu przez pomoc w podjęciu pracy

9. dowartościowanie wolontariatu

10. działania aktywizujące nie tylko jednostki ale całe społeczności

Jak zatem można dostrzec powyższy model welfare mix (aktywnej polityki społecznej) koncentruje się głównie wokół kwestii zatrudnienia i pracy. Państwem które w największym stopniu urzeczywistnia nowe podejście w polityce społecznej jest Dania.

5.Dodatnie i ujemne konsekwencje rewolucji przemysłowej i globalizacji

Pozytywy ( skutki industrializacji)

• znaczne zwiększenie wzrostu wydajności pracy liczonej na jednego zatrudnionego, co doprowadziło do gwałtownego przyspieszenia wzrostu dochodu narodowego na mieszkańca, czego konsekwencją stało się zwiększenie możliwości działania państw, instytucjonalizacja życia społecznego i gospodarczego

• stopniowe wydłużanie się długości życia ludzi, zwłaszcza kobiet - w konsekwencji jednak zmieniły się proporcje czasu w którym ludzie byli bierni i aktywni zawodowo ( w 1900 byli aktywni przez 34% życia, w 1990 6% )

• zmiany struktury zatrudnienia - rozpad społeczeństwa stanowego, przyspieszenie procesu przemieszczania się wielkich rzesz ludności zarówno ze wsi do miast, jak między regionami i kontynentami; spowodowało to przyspieszenie tworzenia się wielkich skupisk ludnościowych( urbanizacja)

• znaczne zwiększenie możliwości komunikowania się ludzi, co sprzyjało „wymieszaniu” się grup ludności wywodzącej się z różnych kultur , upowszechnieniu edukacji wśród szerokich rzesz ludności, doprowadziło to do utworzenia szkolnictwa zawodowego i procesu aplikacji wiedzy

• początkowo zwiększenie liczby dni przepracowanych w ciągu roku, z ok. 170 do 270 , uniezależniając możliwość od zmian sezonowych

• utworzenie wielu nowych zawodów i miejsc pracy- rozwój ustawodawstwa pracy wprowadził jednak stopniowo ograniczenie czasu pracy dzieci, kobiet a na końcu i mężczyzn, zwiększono czas wolny dla szerszych rzeszy ludzi.

Zagrożenia i problemy:

• dokonywanie zmian zagrażających nieodwracalnie środowisku naturalnemu

• wytworzenie podziału na narody- państwa bogate i biedne ( państwa Północy i Południa)

• pogłębienie i utrwalenie podziału na biednych i bogatych w obrębie jednego społeczeństwa,

• powiększenie się udziału w całej populacji ludzi tzw. nieprzystosowanych, wymagających pomocy

• erozję funkcjonowania tradycyjnej wielopokoleniowej rodziny -pojawia się gospodarstwo domowe jako podstawowa komórka społeczna, ale nie jest ona w stanie sama realizować wszystkich funkcji licznej rodziny tworząc w ten sposób wyraźne zapotrzebowanie na działanie wyspecjalizowanych instytucji oświatowych , leczniczych, opiekuńczych i kulturalnych.

• Pojawienie się zjawiska anonimowości społecznej - związane jest to nie tylko z zagrożeniem spontanicznymi rozruchami społecznymi , ale i poczuciem alienacji jednostki, jej nieumiejętnością twórczego zaistnienia.

• Państwo zwiększyło zakres interwencji w życie społeczno - gospodarcze, rozwiązywało kwestie społeczne, zmniejszano ujemne skutki wynikające z procesu adaptacji do nowych warunków, próbowało sterować przemianami społecznymi, nastąpiła autonomizacja niektórych działań instytucjonalnych, czego wyrazem jest wyodrębnienie np. polityki świadczeń socjalnych, zdrowotnej i edukacyjnej

6. Sektor publiczny a sektor prywatny, kierunki zmian, wzajemne relacje

Własność publiczna i prywatna w polityce społecznej

Sektor publiczny a podaż dóbr publicznych i mieszanych

Dobra publiczne:

- pojęcie ze współczesnej ekonomii

- związane z konstatacją, że na pewnych obszarach, klasyczny mechanizm rynkowy jest niewydolny

- synonim konsumpcji zbiorowej

• Nie zdewastowane środowisko naturalne

• Zdrowie publiczne

• Sprawiedliwość społeczna

• Sieci komunikacyjne (infrastruktura komunikacyjna)

• Systemy obronne

• Akademie nauk

• Muzea

• Nazwy ulic, latarnie

Cechy dóbr publicznych:

- korzyści z dóbr wykraczają poza korzyści samych jednostek

- ich pozytywne efekty zewnętrzne są udziałem większych zbiorowości ludzi, społeczeństwa czy gospodarki jako całości

- korzystanie z nich odbywa się zbiorowo - ich efekty są niepodzielne

- trudno kogoś wykluczyć ze zbiorowości użytkowników

w związku z tym wymagają współfinansowania przez wszystkich

- rynek nie jest w stanie wytworzyć, lub wytworzyć w odpowiedniej ilości

Obszary i gestia zainteresowań państwa:

- ład instytucjonalno-prawny (tworzenie i funkcjonowanie infrastruktury prawnej)

- bezpieczeństwo wewnętrzne

- edukacja (inwestycje w kapitał ludzki)

- ochrona zdrowia

- bezrobocie (problem) - pojawianie się dziedzin schyłkowych gospodarowania, stagnacyjnych i powiększających bezrobocie (jak bezrobocie przekroczy poziom 5%, to państwo winno się nim zainteresować)

- sfera redystrybucji dochodów

- procesy globalizacyjne w gospodarce światowej (liberalizacja handlu światowego)

- procesy transformacyjne (ponadkrajowe)

problem otwarcia zewnętrznego i wpływów zewnętrznych (organizacje międzynarodowe i ich zasady)

7.

8. Pojęcie doktryny w PS i ich rola w rozwoju dyscypliny ( reperkusje 3 doktryn w punkcie 9)

Przesłanki tworzenia doktryn :

• jest to odzwierciedlenie dominacji w danym państwie określonego układu wartości, czyli ideologii.

• Programy partii akcentują w mniejszym lub większym stopniu wybrane wartości, a rozkład głosów wyborców jest odzwierciedleniem tradycji i kultury danego społeczeństwa, hierarchii potrzeb, szans działania w danym momencie i określonej sytuacji. Sytuacja określonych grup społecznych wywiera bezpośredni wpływ na ich znaczenie i gradację.

• transformacja potrzeb w motywy ma wymiar kulturowy oznacza, że panujące w danym społeczeństwie normy i zasady postępowania, czy oceniania określają nie tylko świadomość potrzeb, ale i dopuszczalne drogi ich zaspokajania

• w demokracji - programy partii mają charakter operacyjny ( związane z dostosowaniem do potrzeb i oczekiwań wyborców). Zaciera to zasadnicze odmienności w układach wartości, stąd często dla wyraźniejszego określenia specyfiki poszczególnych ideologii posługujemy się pojęciem doktryny.

• Doktryna w zakresie polityki społecznej to kompleks teoretyczno-normatywny, zawierający koncepcje kształtowania stosunków społecznych na podstawie przyjętych układów wartości. Pojęcie jest ważne gdyż pozwala zidentyfikować wyraźniej poglądy i programy , a jednocześnie nie pociąga za sobą jednoznacznych zobowiązań aplikacyjnych. Doktrynom przypisuje się aspekt teoretyczno-poznawczy bądź praktyczny.

• W pierwszym przypadku akcentuje się występujące pomiędzy nimi odmienności w układzie wartości = przestawia ich konsekwencje realizacyjne. Doktryny stanowią wtedy punkt wyjścia dla oceny zjawisk społecznych, czyli są punktem odniesienia i podstawą wartościowania.

• W przypadku aspektu praktycznego stanowią propozycję porządkowania i zmieniania rzeczywistości. Służą partiom do budowy programów społecznych. Doktryny w tym aspekcie mają wartość motywacyjną dla jednostek i grup ludności , pomagając zdobyć czy utrzymać władzę. W aspekcie praktycznym doktryna mistyfikuje czasem rzeczywistość. Zwolennicy doktryny chcą ją wprowadzić w sposób usystematyzowany przy jednoczesnym poparciu społecznym. W efekcie kierują do elektoratu hasła wynikające z doktryny co pozwala ocenić cząstkowo a nie całościowo doktrynę w aspekcie praktycznym.

• Doktryny w różnym stopniu wpływają na ukształtowanie polityki społeczne w sensie praktycznym lub poznawczym.

9. Reżim liberalny , konserwatywno- korporacyjny i socjaldemokratyczny a PS

Doktryny w różnym stopniu wpływają na ukształtowanie polityki społeczne w sensie praktycznym lub poznawczym. Doktryny w społeczeństwie demokratycznym są warunkowane sytuacją gospodarczą i zmianami. W okresie prosperity popularne są hasła liberalne , w okresach recesji i kryzysu ludzie oczekują pomocy od instytucji państwowych.

Wyróżnić można trzy grupy doktryn . Kryterium stanowi umiejscowienie na czele jednej z 3 wartości :

1. indywidualnej wolności i jednoczesnej odpowiedzialności jednostki za swój los w społeczeństwie

2. dominującego znaczenia instytucji w kształtowaniu jakości życia społecznego jako gwaranta i realizatora postępu w społeczeństwie demokratycznym

3. podporządkowania obywatela realizacji idei, przyjętej przez dominującą grupę społeczną

1) Doktryna liberalna -tendencje do ograniczenia roli państwa w podziale dochodu narodowego i nieufność do administracji, silne poparcie dla działań obywateli zmierzających do dobrowolnego dzielenia się swoim majątkiem czy dochodem z innymi. Świadczenia społ. jako element dystrybucji, zapewniający spokój społeczny.

Wartości :wolność jednostki- indywidualizm, własność prywatna jako gwarancja, wzrost gospodarczy.

Przedmiot zainteresowania : zachowanie jednostek, przedsiębiorstw, rynek, efektywność. Reperkusje dla PS: tworzenie społeczeństwa elitarnego, prymat spożycia indywidualnego nad zbiorowym, podkreślenie potrzeby efektywności usług społecznych, przeciwnicy subwencjonowania usług społecznych, zwolennicy ulg podatkowych i działalności filantropijnej.

2) Doktryna instytucjonalna- najczęściej opowiadają się za nią socjaldemokraci. Zakłada związek rozbudowy zakresu świadczeń społecznych z powstawaniem i rozwojem instytucji społecznych , których działanie sprzyja zwiększeniu sfery tzw. sprawiedliwości poziomej. Związana z wyrównywaniem szans, równością dostępu i gwarancjami w zakresie tzw. norm minimalnych. Redystrybucja dochodu narodowego do bogatych do biednych jest dla zwolenników tej doktryny postawą stworzenia warunków realizacji sprawiedliwości poziomej. Najważniejszy jest standard życia ogółu obywateli państwa, a niwelowanie dużych dysproporcji w zakresie poziomu życia , rozbudowa grupy średniej stymuluje długoterminowy rozwój społeczno-gospodarczy. Doktryna ta występuje w 2 typach realizacyjnych :

1. Konserwatywno - korporacyjnym- propagują partie chrześcijańskie, najpełniej widoczny w idei tzw. społecznej gospodarki rynkowej i związanej z nią zasady subsydiarności (pomocniczości) , współposiadania i współzarządzania. Państwo ma funkcje regulacyjne - korygowanie sytuacji wynikających z wad rynku. Chodzi o rzetelność informacji, uczciwą konkurencję , korygowanie efektów zewnętrznych czy efektów skali, dostęp do dóbr publicznych.

2. Socjaldemokratyczna- eksponuje równość szans. Propagowana przez partie socjaldemokratyczne. Państwo ma mieć funkcje nie tylko regulacyjne ale również możliwość bezpośredniego działania poprzez swe instytucje jako realizator świadczeń. Zwolennicy wysokich podatków jako instrumentu transferu dochodów. Od doktryny kolektywnej różni ich respektowanie praw jednostki do indywidualnego rozwoju, respektowanie zalet rynku w sferze produkcji, przy popieraniu instytucjonalnych zabezpieczeń przed jego ujemnymi społecznymi konsekwencjami np. poprzez popieranie związków zawodowych

Wartości: standard życia, współpraca jednostek, bezpieczeństwo socjalne zabezpieczają instytucje

Przedmiot zainteresowania: rozwój ekonomiczno- społeczny, podział dochodu narodowego, realizacja funkcji przez instytucje społeczne, w tym również sterowanie rynkiem.

Reperkusje dla PS: preferowanie wtórnego podziału dochodu narodowego, dążenie do wyrównania poziomu życia przez podatki, wyrównywanie szans, negocjacyjny charakter zabezpieczania spokoju społecznego, analiza skuteczności realizacji celów społecznych.

3) Doktryna kolektywistyczna - zakłada że człowiek jest przede wszystkim istotą społeczną i każdemu trzeba zabezpieczyć równe warunki rozwoju. Wszechwładza państwa które ocenia możliwości i planuje zaspokajanie potrzeb poprzez realizację równości miar, szans oraz sytuacji. Normy minimalne są elementem nie tylko minimalnego zabezpieczenia dla danej społeczności standardu życia, ale stają się elementem realizacji zasady równości. Doktryna zakłada istnienie norm minimalnych.

Wartości: sprawiedliwość społeczna, normatywne wyrównywanie szans, dążenie do równości sytuacji, człowiek realizuje się w kolektywie

Przedmiot zainteresowania: analiza zmian struktur społecznych, system społeczno-ekonomiczny jako instrument zmniejszania sprzeczności społecznych.

Reperkusje dla PS: normatywne regulowanie rzeczywistości, planowe przekształcania stosunków społecznych , akcentowanie potrzeb kosztem efektywności, polityka społeczna substytutem braku demokracji i ograniczeń podmiotowości obywatela.

10. Zasady społecznej nauki Kościoła rzymskokatolickiego

Istotną cechą społecznej nauki Kościoła nie jest dążenie do stworzenia koherentnego systemu realizacji świadczeń społecznych przez państwo , lecz akcentowanie pewnych zasad o charakterze uniwersalnym, których wdrażanie powinno poprawić jakość życia społecznego. Zasady:

• Zasada dobra wspólnego- władza publiczna musi dbać o korzyści wszystkich obywateli- harmonizowanie interesów różnych grup społecznych.

• Zasada solidarności społecznej - obowiązuje ogół obywateli, opiera się na wzajemnej pomocy w przypadku nieszczęścia, rozwijaniu w ludziach potrzeby służenia innym, uświadamianie sensu angażowania się w działania dla potrzeb innych członków społeczności. Nie tylko bogaci biednym , silniejsi słabszym - trzeba wytwarzać relacje wzajemnej zależności

• Zasada uczestnictwa - aktywne uczestnictwo członków społeczności w rozwiązywaniu problemów społecznych . Jest ona warunkiem rozwoju osobowości człowieka, realizując ją mamy poczucie godności i wolności. Jest to zupełnienie zasady solidarności

• Zasada pomocniczości- państwo jako najwyższy podmiot polityki społecznej powinno interweniować dopiero wtedy, gdy mniejsze podmioty ( np. rodzina, gmina) ,nie mogą same rozwiązać swoich problemów, państwo powinno tworzyć lepsze warunki ich funkcjonowania. Zasada ta akcentuje zasadniczą rolę działań oddolnych, wspólnot i społeczności lokalnych.

• Cechą społecznej nauki Kościoła jest akcentowanie ważności niektórych zagadnień poprzez encykliki. Wyrażają one stanowisko Kościoła wobec współczesnych konfliktów społecznych, akcentuje się w nich kierunki rozwiązań, unika się zaleceń, co do metod i środków rozwiązywania problemów:

• zwraca się uwagę na potrzebę zajęcia się nimi zgodnie z zasadami społecznej nauki kościoła

• akcentuje się służebne funkcje państwa

• ostrzega przed głównymi zagrożeniami, które związane są z dehumanizacją życia społecznego, a które dotykają coraz częściej rodziny - podstawowej komórki społecznej

11. Modele Titmussa , Espinga- Andersena i Szumlicza

SZUMLICZ

Jako podstawę konstrukcji modeli polityki społecznej przyjął tzw. kategorie konstrukcyjne, czyli pojęcia tłumaczące i wskazujące główny zakres działalności objętej programami społecznymi, kategorie:

a) Luka społeczna - istniejący niedostatek i niedostosowanie społeczne , które wymagają usunięcia. Za niedostatek przyjmuje się brak w zakresie zaspokajania potrzeb materialnych , przy czym skalę tego braku określają przeciętne dochody albo przyjęte na podstawie analiz normy. Niedostosowanie jest pojmowane jako odstępstwo w stosunku do norm zachowań społecznych .Lukę społeczną traktuje się więc jako szczególnego rodzaju brak, który powinien być zlikwidowany bądź zredukowany poprzez działania interwencyjne w celu utrzymania przyjętego ładu społecznego za pomocą niezbędnych, a dostępnych środków.

b) Ryzyko społeczne- podstawą jest rozstrzygnięcie jakie ryzyko powinien zmniejszać obywatel a jakie państwo. Jest to istotne dla określenia zakresu strefy zabezpieczenia społecznego. Wyróżnia się 2 rodzaje zagrożeń:

• Które w przypadku wystąpienia prowadzą do braku środków utrzymania i drastycznego pogorszenia warunków życia- likwidacja ich to bezpieczeństwo socjalne

• Które można przypisać trudności w funkcjonowaniu jednostek i ich otoczenia w sensie ekonomicznym, społecznym, politycznym- likwidacja ich to bezpieczeństwo społeczne

c) Konsumpcja społeczna- sfery spożycia , których finansowanie ze środków publicznych uznaje się za celowe w ramach przyjętych form organizacyjnych. Formy konsumpcji społecznej:

• Uprawnienia i przywileje

• Świadczenia niepieniężne

• Rozdzielnictwo dóbr i usług

• Spożycie zbiorowe

Konsumpcja społeczna jest zawsze powiązana z udziałem świadczeń społecznych w dochodzie narodowym, z infrastrukturą społeczną.

Struktura społeczna- dla polityki społecznej ważnymi aspektami struktury społecznej jest otwartość lub petryfikacja związana z ruchliwością społeczna. Obejmuje możliwości awansu społecznego (ruchliwość pionowa ) ,otwartości na zmiany, umiejętność przystosowania się etc.

Na podstawie tych 4 kategorii Szumlicz wyróżnia 4 modele polityki społecznej:

• Interwencji doraźnej

• Antycypacji

• Dystrybucji

• Integracji

1. Interwencja doraźna - następuje po zaistnieniu zdarzeń i niepożądanych skutków. Model oparty na kategorii luki społecznej, zmierza do usunięcia lub zminimalizowania negatywnych zjawisk i rozładowania napięć społecznych. Ramy działań mają charakter ogólny, a same działania lokalny stąd są krótkookresowe, konkretne i maja charakter celowy. Występują w krajach z doktryną liberalną jak USA

2. Antycypacja- polega na działaniach uprzedzających pojawienie się sytuacji trudnych , niekorzystnych , grożących stratami w sensie majątku statusu , stanu zdrowia itp. Model chroni przed konsekwencjami zagrożeń jest więc wyrazem świadomości społecznej zagrożeń. Model ten ukształtował się w Niemczech . Państwo jest gwarantem realizacji ubezpieczeń i jako stymulator aktywności indywidualnej w zakresie uczestnictwa w systemach ubezpieczeniowych.

3. Dystrybucja społeczna - podstawą jest konsumpcja społeczna. Model przyjmuje równość w konsumpcji i stara się metodami instytucjonalnymi kontrolować proces dystrybucji dóbr i świadczeń. Występował w państwach socjalistycznych co wynikało z prowadzonej przez nie polityki kolektywistycznej. Istotna cechą była scentralizowanie decyzji o dystrybucji w centralnym ośrodku władzy

4. .Integracja społeczna- procesy integracyjne dotyczą wszelkich przejawów życia

społecznego. W realizacji tego modelu istotne znaczenie ma nie tylko świadome utrwalenie i kreowanie czynników integrujących , ale też neutralizowanie i eliminowanie czynników dezintegrujących. Ład społeczny oparty na systemie porozumień, akcentuje równość szans. Model ten wdrażany jest w państwach skandynawskich. Państwo jako koordynator inicjatyw społecznych i mediator, ale również stymulator i organizator działań.

TITMUSS

Kryterium klasyfikacji modeli polityki społecznej to ich cel i zakres. Wyróżnił on 3 modele:

• Pomocniczy- zakłada konieczność interwencji państwa tylko w ograniczonym zakresie i to przede wszystkim w odniesieniu do sytuacji o charakterze wyjątkowym. Przyjmuje on, że zdecydowana większość społeczeństwa jest zdolna sama zaspokoić swoje potrzeby, przy ewentualnej pomocy rodziny i organizacji charytatywnych- występuje w krajach, gdzie udział środków na cele społeczne jest najbardziej ograniczony.

• Motywacyjny- polityka społeczna przyczynia się do tworzenia warunków , sprzyjających rozwojowi społeczno- gospodarczemu, stanowiąc uzupełnienie polityki gospodarczej, sama podlegając również ocenom efekywnościowym. W tym przypadku zakres świadczeń społecznyh jest większy. Potrzeby społeczne w tym modelu są zaspokajane, biorąc pod uwagę indywidualne dokonania lub zasady przynależności do określonej korporacji.

• Redystrybucyjny- to przede wszystki kwestia podziału dochodu popzez politykę podatkową, dbanie o standard życia tzw. szerokich rzesz obywateli przez odpowiednie instytucje ( tworzenie infrastruktury społecznej) , planowy rozwój społeczeństwa. W tym modelu udział świadczeń społecznych w podzielonym dochodzie jest wysoki.

ESPING-ANDERSEN - najbardziej precyzyjne kryteria polityki społecznej, powiązane z formami rządów

Kryteria :

• W jakim stopniu dostęp do świadczeń ma charakter bezwarunkowy, a w jakim zależy od uprzednio opłaconych składek

• Wpływ zakresu świadczeń i usług socjalnych na istniejące podziały społeczne i zachodzące w nich zmiany

• Relacje pomiędzy państwem a rynkiem prywatnym w ubezpieczeniach emerytalnych.

• Kryteria Espinga - Andersena są powiązane z formami rządu.

Po zastosowaniu tych kryteriów w odniesieniu do danych empirycznych z początku lat 1980., Esping-Andersen podsumował swoje badania wyróżniając trzy reżimy państwa opiekuńczego (welfare state).

Liberalny (np. USA, Kanada, Australia) scharakteryzowany następująco.

• Minimalna pomoc społeczna przyznawana tylko ubogim według kryteriów dochodowych (means test).

• Skromne świadczenia uniwersalne (przyznawane w razie wystąpienia potrzeby bez kryteriów dochodowych).

• Skromne ubezpieczenia społeczne (ograniczony zakres przedmiotowy i podmiotowy).

• Świadczenia na niskim poziomie, aby nie zniechęcać do podejmowania pracy, warunki ich udzielania są restrykcyjne i związane często ze stygmatyzacją.

• Państwo głównie pasywne w sferze społecznej, a jedynie większa aktywność we wspieraniu dla prywatnych form opiekuńczości (welfare schemes).

• Prawa socjalne są ograniczone, uzależnienie sytuacji materialnej ludzi od rynku pracy jest bardzo duże, co oznacza niski poziom dekomodyfikacji.

• System stratyfikacji i nierówności to mieszanka:

o równego ubóstwa wśród odbiorców pomocy państwa,

o zróżnicowanej sytuacji większości w wyniku działania rynku,

o polityczno-klasowy dualizm między odbiorcami świadczeń socjalnych i większością, która z nich nie korzysta.

• Rynek to podstawowy mechanizm zaspokajania potrzeb a także gwarancja efektywności gospodarczej, stąd problematyka pełnego zatrudnia jest wtórna do kwestii wolnego rynku.

Korporacyjno-konserwatywny (np. Francja, Niemcy, Austria, Włochy) i jego charakterystyka.

• Gwarantowanie praw socjalnych nie jest kwestionowane.

• Prawa socjalne były związane z miejscem w strukturze społeczno-zawodowej, stąd niewielki efekt redystrybucyjny całego systemu (większe zarobki to większe świadczenia, a więc nierówności płacowe przenoszone są przez system świadczeń).

• Różnego rodzaju dodatki do płacy finansowane głównie przez zatrudniającego, np. pracownicze plany emerytalne, mają marginalne znaczenie.

• Silne związki z Kościołem, stąd nacisk na ochronę tradycyjnej rodziny, np. ubezpieczenia społeczne nie obejmowały niepracujących żon, w systemie świadczeń zachęty do macierzyństwa i pozostawania kobiet w domu.

• Zasada pomocniczości (subsydiarności), czyli państwo wkracza, gdy możliwości rodziny zostały wyczerpane.

Socjaldemokratyczny (np. państwa skandynawskie).

• Nietolerowanie dualizmów, np. klasa średnia głównie korzysta z rynku, a klasa robotnicza ze świadczeń publicznych.

• Uniwersalizm praw socjalnych i wysoki poziom dekomodyfikacji obejmują też klasę średnią.

• Równy dostęp do świadczeń o najwyższym standardzie dla wszystkich, a nie równy dostęp do świadczeń minimalnych (jak w poprzednich dwóch reżimach).

• System ubezpieczeń społecznych uzależniający świadczenia od zarobków obejmuje wszystkie warstwy, wszyscy korzystają z polityki społecznej i wszyscy ponoszą jej koszty.

• Profilaktycznie przenosi się ciężary związane z funkcjonowaniem rodziny na całe społeczeństwo, nie czekając na wyczerpanie się możliwości rodziny (słabsze oddziaływanie zasady pomocniczości).

• Nacisk na połączenie problematyki pracy i spraw polityki społecznej, pełne zatrudnienie jest warunkiem trwałości tego reżimu. Prawo do pracy jest więc równie ważne jak prawo do odpowiedniego dochodu. Koszty tego modelu wymagają minimalizacji problemów społecznych i maksymalizacji dochodów publicznych, co łatwiej osiągnąć, gdy większość pracuje i niewielu korzysta ze świadczeń.

W książce z 1999 Esping-Andersen uzupełnił zestaw kryteriów porównawczych o zagadnienia rodziny (obok państwa i rynku w kryterium konfiguracji instytucjonalnej), kryterium stratyfikacyjne zastępuje kryterium ryzyk społecznych, a dekomodyfikację uzupełnia „defamiliaryzacja” (zapewnianym przez politykę społeczną poziom niezależności jednostki od sytuacji materialnej jej rodziny). W nowym ujęciu nadal mamy trzy reżimy, które można przedstawić na ogólniejszym poziomie ze względu na stosunek do ryzyk społecznych. W reżimie liberalnym ryzyka społeczne widziane są głównie jako wynik zawodności rynku. W reżimie konserwatywnym ryzyka społeczne uznaje się za wynik zawodności rodziny, a w socjaldemokratycznym - zagrażają one rozwojowi społecznemu. Pamiętamy, że czasowa zawodność rynku i/lub rodziny uzasadniała interwencję społeczną w koncepcji rezydualnej polityki społecznej

12. Modele a praktyka

Niezależnie od kryteriów wszystkie modele akcentują specyfikę poszczególnych państw w zakresie realizacji polityki społecznej stając się w ten sposób swoistym zaprzeczeniem tezy o jednoznacznym uwarunkowaniu polityki społecznej przez dynamikę i poziom rozwoju gospodarczego. Każdy z modeli funkcjonuje w określonych warunkach kulturowych, społecznych i ekonomicznych. Przekształcenia lub przejścia od jednego modelu do drugie są kosztowne, zajmują dużo czasu, powodują napięcia między grupami społecznymi. Wprowadzenie nowych elementów odbywa się kosztem dotychczasowych beneficjantów lub przez zwiększenie podatków obciążając wszystkich, bądź wybrane grupy obywateli - stąd korekty systemowe modeli funkcjonujących w poszczególnych krajach mają niewielki zakres.

13 Teoria potrzeb

1. Teoria potrzeb Maslowa i potrzeby wyższego rzędu w POS.

• teoria potrzeb Maslowa może być wykorzystywana do określenia ważności potrzeb związanych z działalnością państwa w sferze polityki społecznej, czyli do prób określenia, co powinno realizować państwo bezpośrednio a co pośrednio

• istnieje w tej teorii hierarchii potrzeb oraz wyróżnienie w niej pewnych grup potrzeb ze względu na możliwość ich zaspokajania [stopień nasycenia]

• potrzeby wyższego rzędu stają się istotne dopiero po zaspokojeniu w określonym stopniu potrzeb niższego rzędu [zaspokojenie potrzeb niższego rzędu w 80 - 90 % pozwala na przejście na poziom potrzeb wyższego rzędu]

POTRZEBY PODSTAWOWE:

• potrzeby fizjologiczne [np. pożywienie, sen, odzież]

• potrzeba bezpieczeństwa [stopień ochrony życia, ochrona mienia obywateli, stabilizacja prawna i ekonomiczna, minimalny standard egzystencji niezależny od zdarzeń losowych]

• coraz częściej ich zaspokajanie jest gwarantowane przez organizacje międzynarodowe

POTRZEBY WYŻSZEGO RZĘDU:

• tzw. potrzeby nienasycone

1. potrzeba przynależności

• pierwotnie nazwana potrzebą miłości, związana z chęcią bycia akceptowanym

• najlepiej spełnia ją dobrze funkcjonująca rodzina

• działania państwa nie są w stanie jej zaspokoić, mogą jedynie stwarzać warunki do lepszej realizacji

• np. polityka parorodzinna, preferencje do zakładania i działania różnego rodzaju stowarzyszeń, organizacji; działania sprzyjające integracji pracowników

2. potrzeba szacunku

• łączy się z zaufaniem i odpowiedzialnością

• stwarzanie możliwości samodzielnego działania w warunkach popierania decentralizacji [modele lokalne czy programy celowe]

• dbanie o godność człowieka przez instytucje takie jak szpital, szkoła, urzędy pracy czy pomocy socjalnej

• dobrze prowadzona polityka społeczna jest istotnym elementem wspierającym godność człowieka

3. potrzeba samorealizacji

• najtrudniej uchwytny związek z polityką społeczną

• stwarzanie równych szans rozwoju i możliwości swobodnego dysponowania wolnym czasem

• zwiększenie szans wyboru

• rozpoznanie własnych możliwości i preferencji jest jednak trudne

• państwo może realizować te potrzeby poprzez system norm minimalnych [tzw. zaopatrzeniowy model polityki społecznej]

• zaspokajanie potrzeb wyższego rzędu zazwyczaj nie przynosi efektów, dlatego też państwo powinno się skupić na stworzeniu możliwości ich realizacji

Potrzeba jest to uświadomiony stan braku. Staje się motywem dopiero z chwilą kiedy dostrzegamy możliwość jej zaspokojenia dzięki własnemu działaniu. Istotne znaczenie ma kwestia rozpoznania potrzeb. Do wyjaśnienia potrzeb służy Teoria Masłowa. Może być wykorzystywana do określania ważności potrzeb związanych z działalnością państwa w sferze polityki społecznej, czyli do prób określenie co powinno realizować państwo bezpośrednio a co pośrednio. Umożliwia to istniejąca hierarchia potrzeb, w myśl której potrzeby wyższego rzędu są istotne dopiero po zaspokojeniu potrzeb niższego rzędu.

Próby bezpośredniego zaspokajania potrzeb wyższego rzędu w ramach państwowej polityki społecznej (zaopatrzeniowy model polityki społecznej) na ogół nie przynoszą oczekiwanych rezultatów, sprowadzają się często do prób indoktrynacji społeczeństwa. Dlatego Polityka Społeczna powinna służyć tworzeniu warunków do zaspokajania potrzeb a nie samemu to robiąc

14. Od państwa opiekuńczego do wielosektorowości

Państwo opiekuńcze jest ważnym elementem tradycyjnego państwa narodowego. Obie wielkie instytucje społeczeństwa ostatniego wieku: państwo opiekuńcze i narodowe ulegają przeobrażeniu. Państwo narodowe na tle globalizacji i procesów integracyjnych, państwo opiekuńcze dodatkowo na tle społecznej modernizacji i trudności z rozwiązywaniem nowych kwestii socjalnych dotychczasowymi metodami publicznej interwencji. W krytyce welfare state podnoszone są różne rodzaje argumentów. Podstawowy argument, artykułowany od końca lat 70-tych dotyczy aspektu finansowego. Państwo opiekuńcze stało się zbyt drogie. Wysokie koszty oznaczają bowiem wyższe podatki i składki. Efektem jest gorsza alokacja produktu narodowego i osłabienie rozwojowej motywacji na szczeblu mikroekonomicznym. W innym nurcie krytyki podważa się sens prowadzenia polityki społecznej ze szczebla państwowego. W warunkach powszechnej akceptacji dla systemu gospodarki rynkowej i dominacji indywidualnej wolności oraz respektowania społecznych preferencji w procesach decyzyjnych postuluje się rynkowe podejście do realizacji niektórych z funkcji społecznych , a także zdecentralizowany sposób rozwiązywania problemów społecznych. W odpowiedzi na krytykę państwa opiekuńczego oraz wychodząc naprzeciw potrzebie rozwiązywania nowych kwestii społecznych podejmowane są liczne reformy. Zatrzymanie ekspansji państwa opiekuńczego i jego ograniczanie jest procesem powolnym. Podejmowane są liczne reformy instytucjonalne zwłaszcza w obszarach zabezpieczenia społecznego i ochrony zdrowia. Mają na celu wzrost skuteczności społecznej, jak i efektywności kosztowej prowadzonych programów. Podejmowane zmiany nie są jednolite bo reżimy welfare state w każdym kraju są inne. Zależy to od kultury politycznej, warunków demograficznych i ekonomicznych. Polityka ograniczania socjalnych funkcji państwa , najbardziej jednoznacznie urzeczywistniana w USA i Wlk Brytanii za czasów Reagana i Thatcher , tylko w niewielkim stopniu zmieniła tradycyjne instytucje zabezpieczenia społecznego w tych krajach, a w pozostałych zapoczątkowała raczej debaty i stopniowe wprowadzanie zmian ograniczających odpowiedzialność państwa, lecz w wąskim zakresie i w długim okresie. W sumie podejmowane reformy państwa opiekuńczego dzielą się na 3 grupy

1. decentralizacja, komercjalizacja i prywatyzacja

2. zmiana dotychczasowych priorytetów działania

3. poprawa instrumentów prowadzenia polityki społecznej

Państwo od ponad 100 lat jest głównym aktorem polityki społecznej. W swych początkach jego partnerem byli pracodawcy, a stymulatorem i cenzorem- związki zawodowe. Pracodawcy realizowali różne funkcje socjalne dla swych załóg (emerytury , mieszkania i ochrona zdrowia -zakładowe), chociaż socjalne funkcje zakładów pracy nie były regułą. Z czasem jednak funkcje te stawały się bardziej standardowe i powszechne. W końcu państwo stworzyło obowiązujące wszystkich regulacje społeczne i zaczęto egzekwować ich stosowanie. Współczesne państwo coraz częściej przesuwa politykę społeczną ku innym aktorom: organizacjom społecznym i środowiskom lokalnym, a niektóre z instytucji także prywatyzuje. Ta tendencja nie oznacza pozbywania się funkcji socjalnych przez państwo. Przekazywanie pewnego zakresu spraw innym strukturom jest wyrazem pragmatyzmu: dążenia do wyższej efektywności społecznej. Odejmowanie ich państwu jest uzasadnione tam, gdzie inne instytucje lepiej realizują zadania socjalne niż instytucje państwowe. Motywowanie do aktywizacji organizacji społecznych oraz samorządowych do realizacji zadań socjalnych jest potwierdzane zawodnością państwa, które poprzez swoje biurokratyczne działania nie tylko okazuje się mniej trafne, ale dodatkowo osłabia społeczeństwo , pozbawiając je inicjatywy i sił do przezwyciężenia kryzysów. Tendencja wycofywania się państwa oznacza, że państwo , przekazując niektóre funkcje socjalne, współdziała z tymi strukturami, do których adresuje zadania poprzednio realizowane we własnym zakresie. Tworzy się wówczas rodzaj partnerstwa instytucjonalnego.

15. Teoretyczne uzasadnienie wielosektorowości

Analizowanie i prezentacja polityki społecznej przez pryzmat poszczególnych sektorów ma swoje teoretyczne uzasadnienie. Jest to związane z istniejącą w teorii polityki społecznej zasadą wielosektorowości, polegającą na „ równoczesnym funkcjonowaniu publicznych podmiotów polityki społecznej, organizacji pozarządowych i instytucji rynkowych, które dostarczają środków i usług służących zaspokajaniu potrzeb społeczeństwa”. Tłem dla prezentacji polskich zmian systemowych są doświadczenia państw zachodnioeuropejskich i USA, w których od wielu lat wielosektorowość ma swoje ważne miejsce w analizach polityki społecznej i mieszanej gospodarki dobrobytu, a to wskutek krytyki państwa opiekuńczego , która rozpoczęła się w latach 70 w USA i w Zachodniej Europie na skutek niewydolności systemów zabezpieczenia społecznego po wielkim kryzysie naftowym. Poszukiwano nowych, alternatywnych form niwelowania kwestii społecznych i wprowadzono politykę retrenchmentu ( redukcji państwa opiekuńczego). Pojawienie się koncepcji welfare pluralism (pluralizm instytucjonalny sfery społecznej), welfare mix (stosowania form mieszanych w polityce społecznej) , a także welfare society (opiekuńczego społeczeństwa), oznaczało poszukiwanie nowych mechanizmów w realizacji polityki społecznej, opartej na różnorodnych podmiotach publicznych i prywatnych, w tym również na sektorze pozarządowym, który zaczął odgrywać ważniejszą rolę, szczególnie na szczeblu lokalnym. Cechą koncepcji welfare pluralism, a także welfare mix było odejście od prowadzenia polityki społecznej tylko przez instytucje państwowe i dopuszczenie do finansowania zadań społecznych przez sektor pozarządowy, biznesowy, instytucje międzynarodowe oraz samych beneficjentów przy wykorzystaniu rodziny, grup nieformalnych i sąsiedzkich. Kolejną cechą koncepcji welfare pluralism nie jest podważenie roli państwa w realizacji polityki społecznej , chociaż zwolennicy tej koncepcji są z pewnością zwolennikami decentralizacji, subsydiarności i większej partycypacji samych beneficjentów pomocy. W welfare pluralism chodzi o dowartościowanie pozostałych sektorów jako równie istotnych w kształtowaniu dobrobytu społecznego i przesunięcie wielu akcentów w kierunku sektorów niepublicznych(pozarządowego, prywatnego, nieformalnego). Nowością koncepcji welfare pluralism jest to ,że przełamuje ona to, co do niedawna było osią sporów między ideologią socjalistyczną, liberalną i innymi. Wszystkie doktryny próbowały podkreślać pierwszorzędne znaczenie albo rynku albo państwa albo społeczeństwa obywatelskiego. W welfare pluralism i welfare mix żaden sektor nie jest traktowany w sposób szczególny, żaden nie powinien dominować - wszystkie sektory są równouprawnione w kształtowaniu dobrobytu społecznego.

16. Zmniejszająca się rola państwa a rosnące znaczenie subsydiarności

Począwszy od końca XIX wieku aż do schyłku lat 70 XX państwo w coraz większym zakresie stało na straży bezpieczeństwa socjalnego obywateli. Dopiero od końca lat 70 zaczęto krytycznie dyskutować na temat przyszłości państwa opiekuńczego. Przyczyną był kryzys gospodarczy związany z problemem naftowym oraz krytyczne raporty OECD na temat wysokich kosztów państwa opiekuńczego i zagrożeń makro i mikro ekonomicznych z tego wynikających. Również kwestie związane z wzmacnianiem konkurencyjności gospodarczej pomiędzy krajami w dobie liberalizacji handlu i globalizacji wpływały na krytykę.

Państwo opiekuńcze nie rozwiązało wielu problemów: rosło bezrobocie, postępowało starzenie się populacji i kryzys rodziny. Pojawiły się nowe wyzwania: emancypacja zawodowa kobiet, ubóstwo, wykluczenie społeczne, migracje do krajów Zachodniej Europy.

Różnie reagowano na kryzys i wprowadzano zmiany. Pojawiły się hasła konieczności redukcji państwa opiekuńczego (retrenchment) restrukturyzacji (restructuring) i schyłku (decline). Największa krytyka i reformy zostały podjęte w państwach neoliberalnych tj. Wielka Brytania i USA, najmniejsze w państwach socjaldemokratycznych np. Szwecja.

Olbrzymi wpływ na redukcję państwa opiekuńczego i dowartościowanie wielosektorowości w ostatnich 30 latach miało praktyczne urzeczywistnienie zasady subsydiarności, która stała się w wielu państwach podstawową zasadą organizacji polityki społecznej. Wg. Chantal Millon- Delson : Zasada subsydiarności zakłada istnienie organizacji społeczno-politycznej, w której kompetencje lub zdolność do działania przypisane są w pierwszym rzędzie aktorom społecznym. W przypadku gdy działania tych aktorów okażą się niewystarczające , w drugiej kolejności owe kompetencje i zdolności przechodzą na bardziej złożone instytucje wyższe, by wreszcie- jeżeli żadna inna instancja społeczna nie okaże się skuteczna- przejść w gestię państwa. Oznacza to politykę społeczną działającą na najniższym szczeblu ,a w sytuacji nieradzenia sobie z rozwiązaniem problemów przez samorząd lokalny lub organizacje społeczne, możliwe jest zastosowanie zasady supremacji, czyli przekazanie kompetencji na wyższy szczebel, nawet państwowy lub ponadnarodowy. Subsydiarność oznacza ograniczenie roli państwa i przekazanie kompetencji na niższe szczeble ,ale jednocześnie związana jest z przekształceniem społeczeństwa z obywateli-klientów w społeczeństwo obywatelskie, zaangażowane w samoorganizację społeczności lokalnych i rozwiązywanie własnych problemów w ramach istniejących możliwości. Misją państwa realizującego zasadę subsydiarności jest pobudzenie inicjatyw obywatelskich, wsparcie finansowe i zagwarantowanie odpowiedniego wykorzystania zasobów publicznych. Taka koncepcja powiązana jest z wielosektorowością , gdyż we wszystkich dziedzinach interesu społecznego ( zdrowie, edukacja, pomoc społeczna) podmioty prywatne jak i pozarządowe wypełniałyby określone zadania społeczne, którym towarzyszyłaby pomoc ze strony państwa o charakterze negatywnym (defiskalizacja) lub pozytywnym (subwencje). Należy podkreślić że w większości państw UE nasilają się tendencje decentralistyczne i demonopolizacyjne. Jest to spowodowane tym, że procesy te wzmacniają demokrację i społeczeństwo obywatelskie poprzez podział kompetencji , pluralizm instytucjonalny i zbliżenie procesu decyzyjnego o obywatela.

17. W kierunku decentralizacji, demonopolizacji i dekoncentracji

1. Decentralizacja władzy a funkcje socjalne państwa i rozwiązywanie problemów społecznych

• Decentralizacja - proces przekazywania przez organy centralne zadań i kompetencji jednostkom niższego szczebla. Są to:

• jednostki administracyjne organów centralnych usytuowane nie tylko niżej w administracji, ale też i zlokalizowane w terenie w taki sposób, aby stworzyć sieć lepszego dostępu do obywateli do tych instytucji. Nazywane jest to delegacją

• wyspecjalizowane w danej problematyce instytucje - narodowe agencje, do których transferuje się pewien zakres władzy centralnej, kompetencji, środków. Agencje niezależne od władzy terytorialnej. Nazywane jest to dewolucją

• samodzielne i samorządne organy władzy terenowej, które całkowicie przejmują od organów centralnych kompetencje w danej sprawie. Taka decentralizacja, oznaczająca transfer władzy do jednostek terytorialnych, nazywa się dekoncentracją. W skrajnej postaci tego procesu państwo staje się federacją jednostek terytorialnych, na ogół regionów. Wówczas mamy do czynienia z politycznym i fiskalnym federalizmem jednostek terytorialnych.

• W latach 90. mieliśmy do czynienia z postępującymi procesem decentralizacji. Samorządność w pierwszym rzędzie została nadana gminom (1990), a następnie województwom i powiatom ( 1999). Podział władzy - pełna autonomia każdego szczebla, współpraca między nimi ma charakter dobrowolny

• Decentralizacja w kierunku jednostek terytorialnych zdekoncentrowała kompetencje instytucji polityki społecznej, każdy ma określone zadanie społeczne. Realizuje je samodzielnie, w oparciu o ramowe regulacje i środki. W nielicznych przypadkach występuje transfer pieniądza znaczonego ( subwencje oświatowe)

2. Zakładane cele decentralizacji

• Przed decentralizacją samorządy miały postawione cele - polityczny, efektywnościowy i socjalny

• Cel polityczny - motywowanie do wzrostu zainteresowania i uczestnictwa obywateli w podejmowaniu decyzji w sprawach publicznych. Decentralizacja zwiększa społeczną kontrolę nad elitami politycznymi i środkami publicznymi oraz decyzjami alokacyjnymi.

• Cel efektywnościowy - decentralizacja sprzyja tworzeniu warunków lepszego zarządzania sprawami publicznymi. Szczebel jest niższy, to ogarnianie zakresu problemów jest łatwiejsze, ma miejsce większa trafność decyzji, lepsze docieranie z interwencją.

• Cel społeczny - że w warunkach samorządności możliwy jest wzrost udziału obywateli w priorytetyzacji spraw społecznych, zwiększa się wpływ obywateli na zarządzanie lokalnymi instytucjami społecznymi, a samorządne struktury mogą być bazą rozwoju kapitału społecznego, samopomocy i obywatelskich inicjatyw.

3. Warunki powodzenia korzystnej społecznie decentralizacji

• paradoksem właściwej decentralizacji jest to, że uwaga rządu na to, co się dzieje na szczeblach samorządowych musi być większa niż w systemie scentralizowanym. Rząd - musi mieć wysokie kwalifikacje, stabilne regulacje dot. finansowania niższych szczebli

• Decentralizacja może prowadzić do pogarszania jakości rządzenia w państwie - nieefektywnej alokacji środków, zjawiska sitw, nepotyzmu oraz korupcji, lenistwu , klientelizmu. ( na podstawie badań Ameryki Łacińskiej)

• Społeczeństwo zmodernizowane, bogatsze, lepiej wykształcone jest bardziej zainteresowane decydowaniem o sobie w szerokim zakresie spraw. Decentralizacja w takich społeczeństwach rozwija się w obywatelskich wspólnotach, dzięki którym podejmuje się inicjatywy na rzecz wspólnego dobra, a ich realizację opiera się na wspólnym zaufaniu oraz poczuciu odpowiedzialności.

• Trudnością rozwoju społeczeństwa obywatelskiego jest problem „modelu demoralizacji”. Rozszerzania się zachowań antyspołecznych - bierności, roszczeniowej postawy, pasożytnictwa, agresji, przemocy. W Polsce jest produktem wysokiej skali bezrobocia

• W Polsce istnieją pewne tradycje samorządności ( wielkopolska) to słabości w organizowaniu się społeczeństwa obywatelskiego są duże. Polskie społeczeństwo słabo uczestniczy w organizacjach i inicjatywach obywatelskich.. Prawie 50% gmin nie ma organizacji pozarządowej. Istnieją jedynie w środowiskach inteligenckich, dużych miastach oraz regionach tradycyjnego zasiedzenia

• Polacy nadal powielają wzorce zachowań z okresu państwowego socjalizmu - rozczłonkowanie na drobne grupy „rodzinno - towarzysko - układowe”. Nie identyfikowali się z oficjalnymi organizacjami, gdy uczestniczyli, było to raczej forma przymusu ( wiece, pochody). Wolność - brak konieczności przynależenia i uczestniczenia.

• Brak ochoty uczestnictwa składa się na fazę rozwoju samorządności władzy terytorialnej. Zaledwie 22% Polaków uważało, że lokalne samorządy liczą się z interesami mieszkańców, a 53%, że liczą się z własnymi interesami

• Problemem współczesnego - postmodernistycznego świata jest osłabienie wspólnotowego, osłabienie kapitału społecznego. Putnam nazywa to metaforycznie samotną grą w kręgle. Część spędza czas samotnie - telewizja, kino domowe, Internet. Tradycyjne organizacje społeczne, nastawione na miejscowe problemy socjalne w strukturach lokalnych nie są fascynujące - gdy konkurują z globalnymi

• Brak tradycji samorządności oraz niski kapitał społeczny wymaga działań edukacyjnych, promocyjnych, kształcenia i wspierania liderów.

4. Państwo socjalne w zdecentralizowanych strukturach władzy

• Decentralizacja jest drugą po komercjalizacji tendencją, a zarazem strategią na ograniczanie państwa opiekuńczego.

• Decentralizacja zadań oraz instytucji polityki społecznej w Polsce miała na celu głównie wzrost efektywności zarządzania w wyniku zwiększenia partycypacji obywateli w decyzjach alokacyjnych samorządów.

• Kompetencje szczebla wojewódzkiego polegają na określaniu kierunków i priorytetów polityki społecznej. Podział zadań polityki społecznej między kolejne szczeble samorządu terytorialnego - polityka rynku pracy - samorząd powiatowy, polityka edukacyjna na poziomie średnim - samorząd powiatowy, a na poziomie podstawowym - samorząd gminny, polityka zdrowotna - każdy szczebel samorządowy w zależności od rodzaju i szczebla referencyjnego placówek zdrowotnych i od niedawna zdecentralizowana polityka spierania i aktywizacji osób niepełnosprawnych - samorząd powiatowy. Problemem tego podziału jest nie tylko nie zawsze adekwatne przyporządkowanie, ale także trudności koordynacji i brak motywacji do samodzielnych kooperacji. Każdy szczebel samorządu to struktura autonomiczna, a niektóre zadania rozłożone są na 2 szczeble

5. Szczebel krajowy ( narodowy)

• efektywna decentralizacja polityki społecznej uwarunkowana jest spójnym i wspierającymi oddziaływaniem na samorządy terytorialne instytucji zewnętrznych. Wśród nich zasadniczą rolę do spełnienia mają instytucje szczebla rządowego. Oś ogólnospołeczna w polityce społecznej na poziomie krajowym jest reprezentowana słabo. Efektem tej słabości jest brak klarownej, wspartej wynikami analiz oraz społecznie i politycznie uzgodnionej priorytetyzacji celów społecznych.

• Cele społeczne - artykułowane pod wpływem interesów politycznych ( odwoływanie się do grup ważnych w wyborach) - populizm.

• Interes ogólnospołeczny formułowany jest bardzo często w kategorii ideologicznych haseł. Promocja haseł ideologicznych dokonuje się bez względu na szkodę, jaka może być wyrządzona przy ich realizacji w konkretnej dziedzinie polityki społecznej. ( np. hasło „ taniego państwa” zamiast państwa sprawnego)

• Wzrost jednolitości i współdziałania na osi rząd i sektory, reprezentowane przez poszczególne dziedzinowe ministerstwa ( resorty), może zapewnić:

1. przygotowanie szeroko uzgadnianych ( ekspercko, politycznie - z udziałem opozycji) długookresowych strategii rozwoju kraju z wyznaczonymi priorytetami i rozpisaną odpowiedzialnością instytucjonalną oraz ich uchwalanie przez parlament

2. Respektowanie przez rządy priorytetów zawartych w długookresowych strategiach rozwoju

3. Wydłużenie horyzontu planowania budżetowego

4. Wzmocnienie zdolności do argumentacji merytorycznej w decyzjach finansowych oraz argumentacji ekonomiczno - finansowej w decyzjach resortowych

6. Szczebel krajowy, a samorządy terytorialne

• współdziałanie na osi horyzontalnej - rząd i samorządy - przebiega na dwóch ścieżkach - bezpośredniej oraz pośredniej - via resorty. W ramach ścieżki bezpośredniej decydują urzędy wojewódzkie

• trudności przekładania priorytetów ogólnopaństwowych na szczebel województw utrudnia polityzacja oraz wmontowany system dwuwładzy na szczeblu regionalnym, będący potencjałem konfliktu. Chodzi o urząd wojewody i marszałka. W NPR 2007 - 2013 proponuje się wzmocnienie urzędu marszałka i jednocześnie wzrost nadzoru ( szczególnie w sprawach finansowych) ze szczebla centralnego.

• W polityce społecznej znaczenie ma współdziałanie w ramach ścieżki. Trudności współdziałania występują już w procesie programowania. Każdy region opracowuje swoje regionalne strategie i bardziej konkretne programy w różnych dziedzinach polityki społecznej i na różne horyzonty czasowe.

• Koordynacja procesu programowania wojewódzkiego na szczeblu krajowym jest ograniczona. W krajowych programach nie podejmuje się wysiłku uzgodnienia celów wojewódzkich i krajowych. Programy tego rodzaju, podejmowane tylko przez ekspertów, nie znajdują siły sprawczej.

• Między szczeblami samorządów terytorialnych. Zadania polityki społecznej w 1999 i w latach następnych zostały podzielone między autonomiczne samorządy w sposób, który brał pod uwagę bardziej to, aby samorząd wyposażyć w odpowiednią masę formalnych kompetencji, a nie to, czy z punktu widzenia funkcjonowania danej dziedziny polityki społecznej i rozwiązywania konkretnych problemów socjalnych zachowana jest kompletność oraz logika zapewniająca społeczną efektywność działania. W konsekwencji decentralizacja wywołała w wiele problemów, które dodatkowo zmniejszają efektywność polskiego welfare state

18.Prywatyzacja , komercjalizacja i ekonomia społeczna

Proces przesunięcia funkcji socjalnej państwa w kierunku innych podmiotów , jak od co najmniej dwóch dekad ma miejsce, dokonuje się także w kierunku zwiększania indywidualnej odpowiedzialności oraz komercyjnego funkcjonowania instytucji usług społecznych. Następuje prywatyzacja odpowiedzialności , jak to ujął John Rodger, piszą o tym co wyznacza aktualne przekształcenia w polityce społecznej. Prywatyzacja odpowiedzialności w pierwszym rzędzie oznacza odchodzenie od rozwiązań uniwersalnych adresowanych do wszystkich członków społeczeństwa i wyłączanie grup zamożniejszych z szerokich programów zabezpieczenia społecznego. Dokonuje się pod hasłem adresowania (targeting). Polityka społeczna staje się polityką dla grup niezamożnych oraz grup specjalnego ryzyka socjalnego. Polityka tego rodzaju prowadzi jednak do skutków społecznych postrzeganych jako zagrażające ładowi społecznemu. Sprzyja bowiem stygmatyzacji i osłabia świadczoniobiorców, a przy tym przyczynia się do społecznej dezintegracji i w konsekwencji- zagraża demokracji.

Inny rodzaj prywatyzacji w sferze społecznej polega na przesunięciu na rynek niektórych funkcji społecznych, które zaspokajane są przez dobra o charakterze bardziej luksusowym, ponieważ korzystają z nich grupy zamożniejsze. Poszczególne dziedziny usług społecznych dzielone są na grupy standardowe i tzw. standard podstawowy pozostawia się w sferze publicznej, a produkcję dóbr ponad standardowych kieruje się na rynek. Widoczne jest to w ochronie zdrowia i podziale na tzw. koszyk usług podstawowych oraz koszyk ponadstadardowy dla którego istnieją dodatkowe ubezpieczenia. W edukacji następuje komercjalizacja usług wykształcenia wyższego , ponieważ studenci są głównie zamożni , a studentów uboższych można wspierać poprzez stypendia. Problemem w komercjalizacji jest tworzenie odpowiednich standardów które nawet po stworzeniu łatwo mogą być naruszane i dezakutaulizowane ( patrz reforma zdrowia w Polsce i ciągły problem koszyk usług ). Zakres komercjalizacji usług jest różny i zależy od dobrobytu kraju oraz akceptacji dla wartości społecznych oraz tradycji instytucjonalnych.

Trzeci kierunek to wprowadzenie do sektora publicznego tzw. rynku wewnętrznego. Oznacza ona komercjalizację placówek produkujących świadczenia społeczne, mimo zasilania ich ze środków publicznych. Powstały więc urzędy opłacane z funduszy publicznych a nastawione na zysk. Efekt musiał być marny. Rynek wewnętrzny zachwycił profesjonalistów w sferze usług społecznych , bo ich wynagrodzenia nabrały wartości rynkowej, ale przeraził policy makers, bo ich możliwości kontroli kosztów były bardzo ograniczone. Wycofano się więc z koncepcji rynku wewnętrznego , najlepiej widać to w brytyjskiej służbie zdrowia.

Reformy pod hasłem prywatyzacji odpowiedzialności i komercjalizacji przyniosły ograniczone efekty w stosunku do oczekiwanych . Okazało się , że efektywne rozwiązania wymagają subtelnych regulacji i wysokich kosztów transakcyjnych.

Istotnym zabiegiem jest poszukiwanie alternatywnych sposobów prowadzenia gospodarki rynkowej opartej na filozofii gospodarki społecznej (ekonomii społecznej). Gospodarka społeczna polega na działaniu różnorodnych podmiotów- przedsiębiorstw społecznych, spółdzielni socjalnych (kooperatyw), organizacji pozarządowych działających również gospodarczo ( w tym stowarzyszeń i fundacji), towarzystw v świadczeń wzajemnych , które mają na celu działać na rzecz ludzi (członków, podopiecznych), a nie tylko i wyłącznie dla zysku. Ideą gospodarki społecznej jest zaspokajać te potrzeby grup społecznych których z różnych powodów nie jest w stanie zaspokoić państwo lub inne podmioty gospodarcze. Rozwój gospodarki społecznej, popieranej m.in. przez instytucje UE , może przyczynić się do zmian myślenia o polityce społecznej. W ramach gospodarki społecznej realizuje się z powodzeniem usługo zdrowotne, pielęgnacyjne, kulturalne, aktywizuje bezrobotnych , pomaga niepełnosprawnym we Włoszech. Analiza zmian legislacyjnych w Polsce i programowanie funduszy UE pokazują ,że w naszym kraju mamy do czynienia z postępującym wdrażaniem filozofii gospodarki społecznej chociaż w sposób powolny.

19. Powrót do rodziny i nieformalnych grup wsparcia

Piątym elementem, mającym wpływ na zmniejszanie roli państwa jest wykorzystywanie potencjału rodziny(gospodarstw domowych), grup nieformalnych , sąsiedzkich, partnerstw lokalnych i kościoła, które to instytucje powinny pełnić bardzo aktywną rolę w zaspokajaniu potrzeb społecznych .Większość potrzeb codziennych zaspokajana jest w obrębie sektora nieformalnego- bliższej lub dalszej rodziny, sąsiadów lub indywidualne zakupy na rynku. Szczególnie rodzina spełniając wiele funkcji społecznych (wychowawcza, opiekuńcza, emocjonalna, ekspresywna) odgrywa istotną rolę w tworzeniu kapitału ludzkiego i społecznego generującego wyższą jakość życia. Zaspokajanie potrzeb w rodzinie powodowałoby, że niepotrzebna byłaby interwencja państwa lub innych instytucji społecznych. Należy pamiętać ,że w tym obszarze niezwykle istotną rolę przypisuje się oddolnym, społecznym inicjatywom, które dzięki dobrze przygotowanym liderom i animatorom życia społeczno- kulturowego oraz istnieniu silnych więzi społecznych (zaufanie społeczne; kapitał społeczny) mogłyby odpowiadać na różnorodne potrzeby i oczekiwania społeczności lokalnych w wymiarze indywidualnym i zbiorowym. W Polsce znane są już dobre praktyki powoływania różnorodnych nieformalnych lub formalnych partnerstw oraz innych inicjatyw społecznych, które stawiają sobie za cel rozwiązanie lokalnych problemów społecznych. Także poprzez odpowiedzialną politykę wychowawczo- edukacyjną i aktywizowanie społeczne, można wyrobić u społeczności lokalnej poczucie odpowiedzialności za siebie i bliskich, postawę zaangażowania i partycypacji , większą motywację do samopomocy i samoorganizacji.

20. Ewolucja współczesnej roli państwa

Procesy z punktów 16-19 wpłynęły na utratę monopolu państwa w realizacji polityki społecznej. Aktualnie obok państwa występują i stają się coraz silniejsze inne sektory : samorządowy, obywatelski, komercyjny. W Polsce dominuje wprawdzie ciągle państwo, jego pozycja w kształtowaniu dobrobytu społecznego jest wysoka, ale widoczne są zmiany legislacyjne i instytucjonalne w kierunku dowartościowania pozostałych sektorów. W USA, Wlk. Brytanii czy Niemczech pozostałe sektory mają znaczny udział w realizacji zadań społecznych. Uznaje się tam , że państwo nie tylko nie jest w stanie samodzielnie zapewnić wszystkich usług społecznych, ale że obywatel w demokratycznym państwie ma prawo rynkowego wyboru od kogo chce otrzymywać usługi i na jakich zasadach. Zdaniem Davida Osborne'a i Teda Gaeblera problem władz publicznych w wielu krajach to brak umiejętności oddzielenia „sterowania” od „wiosłowania”. Władze, które „sterują” aktywnie kształtują swoje społeczności , podejmują więcej przemyślanych i zaprogramowanych strategicznie decyzji politycznych, pobudzają do działania różnorodne instytucje gospodarcze i socjalne, mają więcej czasu na tworzenie dobrego prawa i kontrolę finansowania działań publicznych. „Wiosłowanie” powinno zostać przeniesione na inny poziom wdrażania , tam gdzie realizowane są konkretne zadania społeczne i rozwiązywany konkretny problem. Oznacza to nic innego jak przeniesienie odpowiedzialności na sektor samorządowy , obywatelski i komercyjny. W polityce społecznej zasadami, które mogą wzmacniać taki sposób myślenia są z pewnością zasady subsydiarności i partnerstwa. Z kolei w szerszym ujęciu realizacji polityki publicznej i zarządzania publicznego można odnieść się do zasady good governance , rozumianej jako sprawne i partnerskie sprawowanie władzy oparte o otwartość, odpowiedzialność, skuteczność, spójność, pluralizm, partycypację i dialog obywatelski. Reorganizacja polityki społecznej powinna iść w kierunku redukcji bezpośredniego zaangażowania państwa na wszystkich etapach prowadzenia polityki społecznej- od diagnozowania poprzez planowanie aż do świadczenia samych usług społecznych. Rolą państwa powinno być koordynowanie systemu i nadzór nad wykonywanymi przez inne podmioty zadaniami społecznymi. W takim ujęciu dowartościować należałoby mocniej samorząd terytorialny i to nie tylko kompetencyjnie, ale przede wszystkim finansowo, gdyż wielu gminom , jak i powiatom w Polsce brakuje środków na realizację ustawowych zadań społecznych .

21. Wielosektorowa czy obywatelska polityka społeczna ?

Problematykę welfare prezentowano od niedawna przez pryzmat tylko jednego z sektorów- najczęściej państwowego , rzadziej terytorialnego i pozarządowego. W ostatnich kilku latach widać coraz większe zainteresowanie badaczy sektorem pozarządowym , z którym wiąże się nadzieje na zdynamizowanie działań i rozwiązań w polskiej polityce społecznej. Część badaczy, skupiając się na sektorze pozarządowym definiuje go jako obywatelska polityka społeczna, ze względu na silne wiązanie działalności organizacji III sektora ze społeczeństwem obywatelskim. Zdaniem Grewińskiego obywatelskiej polityki społecznej nie powinno się utożsamiać tylko i wyłącznie z działalnością organizacji pozarządowych. Obywatelska polityka społeczna powinna być traktowana znacznie szerzej aniżeli zaangażowanie organizacji pozarządowych, gdyż także społeczne angażowanie rodziny, sektora nieformalnego, prywatnego i gospodarki społecznej są niczym innym jak obywatelską polityką społeczną. W tym sensie istnieje silne powiązanie wielosektorowości z obywatelską polityką społeczną, chociaż wielosektorowość w polityce społecznej będzie pojęciem szerszym, obejmującym obok obywatelskiej polityki społecznej (sektor pozarządowym prywatny i nieformalny) także państwo i samorząd terytorialny(sektor publiczny) . Z pewnością postrzeganie wielosektorowości w polityce społecznej będzie powoli się zmieniać, wg Ludmiły Bokun doświadczenia naszego kraju z ostatniego dziesięciolecia dowodzą , że skuteczna interwencja w polityce społecznej potrzebuje nowych więzi i relacji pomiędzy państwem i instytucjami społeczeństwa obywatelskiego oraz połączenia potencjału państwa i sektora prywatnego w celu rozwiązywania kwestii społecznych. Miejsce państwa jako pojedynczego aktora zastępuje skomplikowany układ rządowych i pozarządowych instytucji oraz prywatno- państwowych aktorów, którzy biorą na siebie odpowiedzialność za produkcję bezpieczeństwa socjalnego. Proces pluralizacji instytucjonalnej polityki społecznej będzie skutkował większym zainteresowaniem badaczy wielosektorowością, w tym także koncepcjami obywatelskiej polityki społecznej.

22. Ewolucja wspólnotowej polityki rynku pracy

Polityka zatrudnienia jest rozwijana za pomocą Europejskiego Funduszu Społecznego który jest jednym z czterech Funduszy Strukturalnych. Wśród działań priorytetowych znajdują się wysiłki na rzecz usuwania przeszkód w dostępie do rynku pracy i długotrwałego bezrobocia, natomiast problematyka edukacji i szkolenia zawodowego jest bezpośrednio skierowana do ludzi młodych poszukujących zatrudnienia. Polityka społeczna obejmuje wiele kwestii, w tym bezpieczeństwo socjalne, opiekę społeczną, rokowania zbiorowe, stosunki pracodawca- pracownik, prawa pracownicze. Obecny etap rozwoju polityki społecznej rozpoczął się po przyjęciu Jednolitego Aktu Europejskiego kiedy pojawiło się poważne zaniepokojenie możliwością pogłębienia nierówności społecznych przez jednolity rynek, obawa zaś niektórych krajów przed dumpingiem socjalnym wywoływała zwiększone poparcie dla działań na rzecz regulacji rynku pracy.

Kwestia odpowiedzialności społecznej pojawiła się w zapisach Traktatu ustanawiającego EWG ale w praktyce była bardzo ograniczona. Traktat uznał politykę społeczną za mechanizm korygujący wypaczenia reguł rynkowych i powołał Europejski Fundusz Społeczny. Do 1972 poparcie polityczne na rzecz rozszerzenia polityki społecznej Wspólnoty doprowadziło do realizacji serii Programów Działania w dziedzinie Polityki Społecznej , które przewidywały spójne plany działania w okresie czteroletnim. Pewien ograniczony postęp nastąpił w latach 70-tych. Sytuacja zmieniła się kiedy Jednolity Akt Europejski rozszerzył politykę społeczną , promując dialog między partnerami społecznymi. KE i państwa członkowskie podkreślają znacznie polityki społecznej w przyjętym w 1989 na szczycie w Hanowerze Programie Działania do roku 1992. Zwieńczeniem programu stała się Wspólnotowa karta podstawowych praw społecznych pracowników (Karta Społeczna) uchwalona na szczycie Rady Europejskiej w grudniu 1989 w Strasburgu. Deklaracja ta obejmowała :swobodę przepływu pracowników, prawo do zatrudnienia i wynagrodzenia, ochrona socjalna, poprawa warunków życia i pracy, swoboda zrzeszania się i układów zbiorowych, podnoszenie kwalifikacji i uczestnictwo w zarządzaniu przedsiębiorstwem ochrona dzieci i młodzieży, prawo do emerytury, prawo do poprawy warunków integracji społecznej niepełnosprawnych, ochrona zdrowia i bezpieczeństwa w pracy. Deklaracje nie podpisała tylko Wielka Brytania.

Biała Księga z 1993 w sprawie wzrostu, konkurencyjności i zatrudnienia oraz Biała Księga z 1994 w sprawie polityki społecznej zakreśliły nowe cele w zakresie zrównoważenia wysokiego poziomu ochrony socjalnej z konkurencyjnością europejską. Biała Księga z 1993 uznała że wysoka stopa bezrobocia w Europie była częściowo spowodowana sztywnością rynku pracy, jaka nie występowała np. w Japonii czy USA. Zaproponowała więc zawarcie paktu socjalnego, zgodnie z którym zyski ze wzrostu wydajności wywołanej ograniczoną deregulacja rynku pracy są wykorzystywane do finansowania warunków tworzenia nowych miejsc pracy i szkolenia zawodowego . Położenie nacisku na tworzenie miejsc pracy elastyczność, zmniejszenie pozapłacowych kosztów pracy, reformy strukturalne ubezpieczeń społecznych i systemu podatkowego sygnalizowało pojawienie się we Wspólnocie tendencji do działań nastawionych bardziej na utrwalenie osiągnięć niż na podejmowanie nowych inicjatyw. Dlatego stopniowo zaczęło się urzeczywistniać odchodzenie od podnoszenia socjalnego dobrobytu w kierunku ochrony i elastyczności. Strategia ta została następnie podjęta w Programie Działań w dziedzinie Polityki Społecznej w latach 1995-97, który nadal preferował utrwalenie istniejącego stanu zamiast nowych inicjatyw.

Dalej polityka rynku pracy ewoluowała w Strategii Lzibońskiej - patrz 25

23. Swoboda przepływu siły roboczej

Swoboda przepływu osób to nieograniczone prawo do osiedlania się, pracy, podejmowania działalności gospodarczej i korzystania ze wszystkich zabezpieczeń socjalnych w dowolnym kraju członkowskim UE, bez względu na przynależność państwową. Prawo do swobodnego przemieszczania się, przysługujące obywatelom UE dotyczy:

• Pracowników najemnych

• Osób korzystających z prawa do tworzenia przedsiębiorstw

• Osób świadczących usługi

• Innych kategorii osób, np. studentów i emerytów

Swoboda przepływu pracowników eliminuje wszelkie przejawy dyskryminacji ze względu na narodowość w odniesieniu do zatrudnienia , płac, innych warunków pracy i uznawania dyplomów. Uzupełnieniem tej swobody jest prawo osiedlania się w związku z podjęciem pracy, dostęp do mieszkań i możliwość posiadania ich na własność. Ze stosowania zasady swobodnego przepływu osób wynika koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego opartego na zasadzie równego traktowania obywateli i pracowników migrujących oraz zachowania praw nabytych i innych świadczeń wynikających z uprawnień wiekowych oraz zagwarantowanie opieki medycznej. Wszystkie okresy ubezpieczenia, zatrudnienia lub pobytu pracownika w dowolnym państwie członkowskim zaliczane są do jego emerytury. Oprócz obywateli UE prawo do swobodnego poruszania się w obrębie UE mają obywatele Islandii, Norwegii i Lichtensteinu. Swoboda przepływu osób weszła w życie w 1993. Swobodny przepływ osób wymaga również koordynacji systemów świadczeń socjalnych. W UE obowiązuje koordynacja krajowych systemów ubezpieczenia społecznego. Tj. respektowanie przez państwa członkowskie zasad:

• Traktowania cudzoziemców na równi z obywatelami danego państwa UE

• Respektowanie systemu ubezpieczeniowego obowiązującego w miejscu wykonywani zawodu

• Sumowanie okresów, od upływu których zależy nabycie lub zwiększenie świadczenia ubezpieczeniowego

• Zachowanie prawa do świadczeń nabytych

System uznawania dyplomów i kwalifikacji zawodowych jest kolejnym czynnikiem umożliwiającym praktyczne korzystanie z zasady swobodnego przepływu osób. Kraje członkowskie UE wyszły z założenia, że jeśli obywatel jednego państwa UE uzyskał dyplom uprawniający do wykonywania zawodu w swoim kraju, to może wykonywać go w całej UE. Osobne przepisy regulują zawody jak: lekarz, pielęgniarka, dentysta, farmaceuta, prawnik, architekt. Pomóc w integracji społecznej i zawodowej imigrantów ma unijny program EQUAL , który zajmuje się przejawami dyskryminacji i nierówności na rynku pracy oraz integracją.

24. Różnice na wspólnotowym rynku pracy.

Regionalne stopy bezrobocia w 2006 roku były zróżnicowane w całej Unii Europejskiej, od 2,6 proc. w regionie Północno-Wschodniej Szkocji w Zjednoczonym Królestwie i regionie Bolzano/Bozen we Włoszech do 28,5 proc. w Gujanie Francuskiej - podał Europejski Urząd Statystyczny.

W całej Unii Europejskiej stopa bezrobocia spadła z 9 proc. w 2005 roku do 8,2 proc. w 2006. Na poziomie regionalnym, stopa bezrobocia spadła w 75 proc. z 266 regionów, których dane były dostępne.

30 spośród 266 regionów w 2006 roku miało stopę bezrobocia na poziomie 4,1 proc. lub mniejszą, co stanowiło połowę średniej dla całej UE27. Wśród wspomnianej 30 znalazło się 9 regionów w Wielkiej Brytanii, 8 we Włoszech, 6 w Holandii, 5 w Austrii i po jednym regionie w Republice Czeskiej i Danii. Z kolei 16 regionów w UE charakteryzowało się stopą bezrobocia na poziomie 16,4 proc. lub wyższą - dwukrotnie wyższą niż średnia całej Unii: 6 regionów w Niemczech, cztery we Francji (wszystkie departamenty zamorskie), po dwa na Słowacji i w Polsce i po jednym w Belgii i Hiszpanii.

Stopa bezrobocia wśród kobiet najniższa w regionie Pragi

Między rokiem 2005 i 2006, całkowita stopa bezrobocia wśród kobiet w EU27 spadła z 9,7 proc. do 9,0 proc. Na poziomie regionalnym, bezrobocie wśród kobiet w 2006 roku było najniższe w Czechach w regionie Pragi (2,7 proc.), Cheshire (3,0 proc.) w Zjednoczonym Królestwie, Zeeland (3,1 proc.) w Holandii i Gloucestershire, Wiltshire & North Somerset (3.2 proc.) w Zjednoczonym Królestwie. Stopa bezrobocia wśród kobiet była najwyższa w Gujanie Francuskiej (32,7 proc.) we Francji i regionie Cueta (29,9 proc.) w Hiszpanii. Stopa bezrobocia wśród kobiet była wyższa niż stopa bezrobocia wśród mężczyzn w 70 proc. regionów.

Stopa bezrobocia wśród młodych ludzi najniższa w Holandii

Między rokiem 2005 i 2006, całkowita stopa bezrobocia wśród młodych ludzi w wieku od 15 do 24 lat w UE27 spadła z 18,8 proc. do 17,5 proc. Charakterystyczne było zróżnicowanie regionalne stopy bezrobocia wśród młodych osób. W EU27 w 2006 roku najniższa stopa bezrobocia wśród młodych ludzi została zarejestrowana w Noord-Brabant (5.0 proc.) i Gelderland (5.2 proc) w Holandii, zaś najwyższa we francuskich departamentach zamorskich: Guadeloupe (59.9 proc.), Martinique (56.1 proc.) i Réunion (50.4 proc.).

W 23 regionach EU27 bezrobocie wśród młodych ludzi w 2006 roku było poniżej 8,7 proc. - połowa średniej dla całej Unii: w 9 regionach w Holandii, po 4 w Niemczech i Austrii, po jednym w Republice Czeskiej, Irlandii, Włoszech, Słowacji i Zjednoczonym Królestwie oraz Danii. W 11 regionach Unii Europejskiej stopa bezrobocia wynosiła 35 proc. lub była wyższa - dwukrotność unijnej średniej: po 3 regiony we Francji i Włoszech, po 2 w Belgii i w Polsce i jeden na Słowacji.

W 70 proc. regionów UE27 stopa bezrobocia wśród młodych ludzi stanowiła co najmniej dwukrotność całkowitej stopy bezrobocia. Dessau w Niemczech był jedynym regionem, gdzie bezrobocie wśród młodych ludzi było niższe niż całkowita stopa bezrobocia dla całej Unii Europejskiej.

25. Strategia Lizbońska i Europejska Strategia Zatrudnienia

Celem Strategii Lizbońskiej jest uczynienie UE najbardziej konkurencyjną i dynamiczną gospodarką świata, opartą na wiedzy , rozwijającą się w warunkach zrównoważonego wzrostu gospodarczego, zapewniającą większą liczbę lepszych miejsc pracy oraz większą spójność społeczną. Koncentracja wysiłków obejmuje 5 głównych obszarów:

1. społeczeństwo oparte na wiedzy- zwiększenie atrakcyjności Europy dla naukowców, uczynienie B+R najważniejszym priorytetem oraz promowanie wykorzystywania technologii informacyjnych i komunikacyjnych

2. rynek wewnętrzny - dokończenie tworzenia rynku wewnętrzneg0 dla swobodnego przepływu towarów i usług, przyspieszenie tworzenia jednolitego rynku usług

3. klimat dla biznesu- zmniejszeni obciążeń biurokratycznych, poprawa legislacji, ułatwienia dla powstawania nowych przedsiębiorstw, tworzenie bardziej sprzyjającego środowiska dla działalności gospodarczej

4. rynek pracy-szybka realizacja rekomendacji Europejskiej Grupy Zadaniowej ds. Zatrudnienia, opracowanie strategii w zakresie kształcenia ustawicznego oraz aktywności zawodowej ludzi starszych, wspieranie partnerstwa na rzecz wzrostu i zatrudnienia.

5. środowisko naturalne- rozpowszechnienie eko-innowacji oraz priorytetowe znaczenie „przemysłów ekologicznych”, realizacja polityki prowadzącej do długotrwałej poprawy wydajności poprzez zwiększanie eko-efektywności

W obrębie zatrudnienia i spójności społecznej główne cele SL to:

1. wzrost zatrudnienia- ogólnego do 67% w 2005 i 70% w 2010, kobiet do 57% w 2005 i 60% w 2010, starszych do 50% w 2010 oraz stopniowy wzrost efektywnego przechodzenia na emeryturę o 5 lat.

2. zbudowanie wieloletniego programu adaptacyjności biznesu- prowadzenie układów zbiorowych tak aby ich ustalenia uwzględniały różnice w wydajności pracy, poprawy produktywności, kształcenia ustawicznego i elastycznej organizacji pracy

3. usuwanie przeszkód dla podejmowania pracy przez kobiety- dalsze zwiększanie równości szans

4. adaptacja europejskiego modelu socjalnego do warunków społeczeństwa i gospodarki opartej na wiedzy- wspieranie bezpieczeństwa socjalnego obywateli w ramach przepływów transgranicznych ,zapewnienie trwałych podstaw systemów emerytalnych , przyjęcie dyrektywy w sprawie agencji pracy czasowej, wprowadzenie otwartej metody koordynacji w dziedzinie zabezpieczenia społecznego.

5. eliminowanie ubóstwa- większa promocja programów integracji społecznej w ramach zarówno unijnych jak i narodowych polityk krajów członkowskich, działania skierowane do specyficznych grup społecznych

Cele i zadania Europejskiej Strategii Zatrudnienia są wytyczane na szczytowych spotkaniach przywódców UE. Na szczycie w Lizbonie 2000 i w Sztokholmie 2001 określono cele, które mają być realizowane do 2010 roku. Do tego czasu w Europie powinno być utworzonych około 15,4 mln nowych miejsc pracy , z tego 7,4 dla osób powyżej 50 lat. Planuje się osiągnąć stopę zatrudnienia ( patrz pkt 1 celów SL). Natomiast wcześniejszy 5-letni okres 97-2001 (tzw. proces Luksemurski od szczytu w Luksemburgu w 1997) przyniósł pozytywne efekty : wzrost liczby miejsc pracy o 10 mln (6,5%) z czego 6 mln przez kobiety, i spadek bezrobocia o ponad 4 mln osób (25%) , a w szczególności bezrobocia strukturalnego. Podkreślono przy tym że trzeba skuteczniej przeciwdziałać bezrobociu , gdyż nadal prawie 13 mln osób pozostaje bez pracy, a udział bezrobocia długookresowego stanowi 42%. Niepokojącym zjawiskiem jest natomiast wzrost luki w zakresie produktywności na zatrudnionego w porównaniu z USA. Z powyższego można wyciągnąć wniosek iż istotą ESZ jest pełne zatrudnienie, które będzie prowadziło do wzrostu gospodarczego - zrównoważonego, opartego nie tylko o inwestycje ,ale o wzrost zatrudnienia- , ograniczenie ubóstwa i zrównanie szans.

ESZ opiera się na czterech filarach:

1. Zatrudnialność - oznacza starania o możliwości powrotu bezrobotnych do pracy, a także promocję rynku pracy otwartego dla wszystkich. Zadaniem tego filaru jest przeciwdziałanie długoterminowemu bezrobociu poprzez wzmacnianie kształcenia ustawicznego, wspieranie programów szkoleniowych i przekwalifikowań, opracowanie programów doradczych, pomoc w dostosowywaniu programów edukacyjnych do zmieniających się potrzeb rynku pracy.

2. Przedsiębiorczość - oznacza dążenie do ułatwiania obywatelom UE zakładania i prowadzenia firm oraz zatrudniania innych osób. Mocno akcentowana jest tu kwestia tworzenia nowych miejsc pracy, w tym także motywacja do samozatrudnienia.

3. Zdolność adaptacyjna pracowników i pracodawców - ma na celu promowanie modernizacji organizacji pracy, uelastycznienia czasu pracy, przyjmowania różnorodnych form zatrudnienia, unowocześniania kontraktów o pracę, utrzymywania zdolności dostosowawczych przedsiębiorstw poprzez przeprowadzane w firmach szkolenia pracowników.

4. Równość szans - filar ten skupia się na poszukiwaniu dróg pogodzenia życia zawodowego z życiem rodzinnym, próbując rozwiązać problem nierówności w zatrudnianiu kobiet i mężczyzn. Chodzi tu o ułatwianie powrotu na rynek pracy po dłuższej przerwie, a także tworzenie warunków pracy dla osób niepełnosprawnych

26. Polski rynek pracy w okresie transformacji

Rynek pracy w Polsce podlegał od początku lat dziewięćdziesiątych głębokim przeobrażeniom, które wpływały w znaczący sposób na liczbę pracujących osób, stopę bezrobocia czy poziom aktywności zawodowej. W pierwszym etapie przemian po 1989 roku nastąpił spadek liczby pracujących i aktywnych zawodowo oraz jednoczesny wzrost bezrobocia. Proces restrukturyzacji gospodarki ujawnił bowiem ukryte bezrobocie. W kolejnym etapie, który rozpoczął się wraz z ekspansją gospodarczą w 1995 roku, sytuacja na rynku pracy zaczęła poprawiać się: przy aktywności zawodowej 58,4 proc. stopa bezrobocia spadła wówczas do 13,1 proc. Pozytywny trend na rynku pracy trwał kilka lat i gwałtownie załamał się w 1999 roku w wyniku kryzysu rosyjskiego, kiedy to bezrobocie wzrosło z nieco ponad 10 do 15,3 proc. Taki kryzys nie powinien wywołać trwałych zmian w poziomie bezrobocia i zatrudnienia, a jego skutki powinny ustąpić po 2-3 latach. Tak też stało się w przypadku wszystkich krajów Europy Środkowej, z wyjątkiem Polski. Przyczyn asymetrii należy szukać w odmiennym przebiegu cyklu koniunkturalnego. O ile kraje Europy Środkowej ustabilizowały w latach 2001-2002 wzrost gospodarczy, o tyle Polska weszła w fazę cyklicznego spowolnienia. Osłabienie wzrostu gospodarczego spowodowało dalszy spadek aktywności zawodowej oraz wzrost bezrobocia do rekordowego poziomu ponad 19,5 proc. w latach 2002-2003. Od tego czasu sytuacja na rynku stopniowo się poprawia, jednak w marcu 2007 roku stopa bezrobocia nadal wynosiła rekordowe w Unii Europejskiej 14,4 proc., zaś aktywność zawodowa kształtowała się na poziomie ok. 54 proc. (dla osób w przedziale wiekowym 15-64). Pomimo pozytywnych tendencji na rynku pracy wskaźnik zatrudnienia również znacznie odbiega od przeciętnego poziomu w Unii Europejskiej i krajach OECD. Właściwa diagnoza sytuacji na rynku pracy powinna więc uwzględniać przyczyny wysokiego bezrobocia, ale także bardzo niskiej aktywności zawodowej, a co za tym idzie, niskiego wskaźnika zatrudnienia. Otóż można udowodnić, że bezrobocie i zatrudnienie w Polsce ma w znacznej mierze charakter niezależny od wahań cyklicznych, czego źródeł należy szukać w cechach strukturalnych rynku pracy w Polsce oraz w jego instytucjonalnej obudowie.

Przekształcenia własnościowe ( wcześniej własność państwowa) w wyniku :

• komercjalizacji - jest to ogół zmian mających na celu oparcie czegoś na zasadach komercyjnych (handlowych).W przypadku przedsiębiorstwa oznacza ono przystosowanie go do warunków gospodarki rynkowej. Np. przedsiębiorstwo państwowe zostaje przekształcone w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa gdzie jedynym właścicielem pakietu akcji lub głównym udziałowcem jest państwo. Komercjalizacja, w myśl Ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 roku o komercjalizacji i prywatyzacji, polega na przekształceniu przedsiębiorstwa państwowego w spółkę kapitałową Skarbu Państwa. Celem komercjalizacji jest prywatyzacja (lub np. restrukturyzacja przedsiębiorstwa). Komercjalizacji przedsiębiorstwa państwowego dokonuje minister właściwy do spraw Skarbu Państwa, działający w imieniu Skarbu Państwa. Jeśli cel jest inny niż prywatyzacja, potrzebuje on zgody Rady Ministrów. Przekształcenie przedsiębiorstwa w spółkę kapitałową, której wyłącznym akcjonariuszem jest Skarb Państwa dokonuje się na podstawie aktu komercjalizacji, który sporządza minister właściwy do spraw Skarbu Państwa.

• Prywatyzacja bezpośrednia - rodzaj prywatyzacji, stosowany przy likwidacji małych i średnich przedsiębiorstw państwowych, głównie znajdujących się w złej sytuacji finansowej lub kondycji rynkowej, a zachodzące w nich zmiany własnościowe bardzo szybko wpływają na funkcjonowanie całego regionu. Prywatyzacja bezpośrednia nie prowokuje większych konfliktów społecznych, ponieważ jest z reguły inicjowana oddolnie i dobrowolnie przez organy przedsiębiorstwa, tj. rady pracownicze i dyrektorów. Do 1997 r. forma ta nosiła nazwę prywatyzacji likwidacyjnej, gdyż podczas tego procesu przedsiębiorstwo przestaje istnieć w sensie prawnym lub też jednocześnie w sensie prawnym i fizycznym

Oprócz tego okres transformacji cechowały

• Restrukturyzacja - są to gwałtowne zmiany w aktywach, pasywach lub organizacji firmy. Celem restrukturyzacji jest stworzenie przesłanek do wzrostu wartości przedsiębiorstwa. Restrukturyzacja jest równoważna z transformacją.

• Zmiany bezrobocia- 90-94 wzrost, 94-98 spadek, 98-04 wzrost, od 04 spadek.

• Zmiany sektorów gospodarczych- odchodzenie od rolnictwa i przemysłu a przechodzenie do sektora usługowego, na polityce gospodarczej i ekonomii było to poruszane, kwestia ważna dla stworzenia gospodarki postindustrialnej i społeczeństwa informacyjnego.

27.Czynniki ogólne i specyficzne, generujące bezrobocie w Polsce

Różnie można klasyfikować czynniki generujące bezrobocie. Jedna z klasyfikacji dzieli je na ogólne, uniwersalne, tj. występujące w krajach zbliżonym poziomie rozwoju, oraz specyficzne dla danego kraju, czy regionu.

• Uniwersalne czynniki generujące bezrobocie:

• postęp technologiczny - duże ograniczanie zatrudnienia w zakresie prostych prac fizycznych i umysłowych, które można wykonać w ramach określonych zachowań, jednocześnie generuje on popyt na pracę dla nowych specjalistów ( np. zakres programowania)

• globalizacja gospodarki - związane z nią uwolnienie kapitału od trudności z lokowaniem się w miejscach, gdzie przynosi on najwyższe zyski, czyli najczęściej tam, gdzie jest wysoka wydajność pracy i stosunkowo niskie koszty pracy

• sztywność pewnych rozwiązań instytucjonalnych utrudniających przystosowanie się podaży pracy do popytu na nią ( szkolnictwo, prawo pracy, związki zawodowe), nie mówiąc o podatkach

• wzrost podaży pracy spowodowany pewnym uniwersalizmem kulturowym, wyrażającym się np. w masowym podejmowaniu pracy przez kobiety

• migracja ludności z krajów i regionów biednych do bogatych - napływ tanich pracowników, ale jednocześnie bariera kulturowa utrudnia ich pełniejsze wykorzystanie

• Czynniki specyficzne dla danego kraju ( w książce Polska)

• potrzeba szybkiej restrukturyzacji gospodarki - ujawnienie ukrytego bezrobocia - ta przyczyna miała charakter uniwersalny w odniesieniu do krajów, w których była gospodarka centralnie planowana. System rynkowy, likwidacja dotacji doprowadziły do powstania wysokiego bezrobocia strukturalnego ( w Polsce - rolnictwo - utrzymuje znaczne rezerwy pracujących w warunkach niskiej wydajności pracy)

• wkraczanie na rynek pracy bardzo licznych roczników młodzieży - rozwój szkolnictwa trzeciego stopnia powoduje rozłożenie tego zjawiska w czasie, ale jego nie likwidując, z tego punktu widzenia sytuacja Polski nie jest porównywalna z żadnym z krajów

• brak kapitału - mógłby przyspieszyć proces restrukturyzacji i tworzenie nowych miejsc pracy

28.Bezrobocie jako kwestia społeczna

Społeczne konsekwencje bezrobocia wyrażają się w strachu zatrudnionego przed utratą pracy oraz obniżeniem poziomu bezpieczeństwa socjalnego osób pozbawionych pracy. Bezrobotny powoli traci zasoby materialne , nie ma pieniędzy na porządne ubranie czy na komunikację. Stopniowo w jego życiu pojawia się poczucie zbędności, wyłania się więc grupa ludzi zmarginalizowanych i trwale wykluczonych z uczestnictwa w życiu społecznym. Grupa ta wyzwala nowe, negatywne zjawiska w postaci patologii społecznych . Skutki społeczne objawiają się w postaci:

1. pogorszenie standardu życia

2. zagrożenie egzystencji

3. zagrożenia w sferze psychicznej jednostki

4. zakłócenia w życiu rodzinnym

5. szkód moralno-etycznych

6. powstaniu patologii społecznych

7. napięć i konfliktów społecznych

W rodzinie gdzie choć jedna osoba jest bezrobotna , zmienia się struktura wydatków, występuje ograniczanie wydatków na wyżywienie rodziny, jej odzież, obuwie. Zmniejszają się oszczędności, spadają wydatki przeznaczone na urlop. Gospodarstwo domowe oszczędza na wydatkach na usługi bytowe tj. np. pralnie, fryzjera, szewca, zakup prasy, książek, artykułów przemysłowych. Pogorszenie warunków materialnych rodziny w wyniku bezrobocia może spowodować wzrost przestępczości. Z ekonomicznego punktu widzenia bezrobocie ma wpływ na koniunkturę bowiem siła nabywcza gospodarstw domowych spada. Ma to znaczenie dla obniżenia się globalnego popytu, co powoduje spadek podaży tj. produkcji.

Z badań CBOS wynika , że polski bezrobotny najczęściej ma wykształcenie poniżej średniego, niewielki dostęp do wiedzy , niewielkie aspiracje i nie zawsze jest zainteresowany znalezieniem stałego zatrudnienia. Długotrwale bezrobotni to ludzie bezradni, przygnębieni biedą, pesymistycznie nastawieni do świata , apatyczni, o zachwianej pozycji społecznej, mało odporni na stres. Poczucie osamotnienia , bezużyteczności, obniżenia własnej wartości nierzadko prowadzi do ucieczki w alkohol, do zachowań agresywnych , do przemocy, a w konsekwencji- do kolizji z prawem. W najgorszej sytuacji są osoby o niskim wykształceniu w wieku 45-60 lat, tzw. aktywni-niemobilni, którzy nie są w stanie sprostać oczekiwaniom rynku pracy. Nie są też do obecnej sytuacji przygotowani psychicznie. Bezrobocie ich zaskoczyło , jako że zgodnie z rzeczywistością z przed 1989, uważali i nierzadko uważają nadal, że praca powinna być powszechnie dostępna da wszystkich.

29. Aktywne i pasywne metody ograniczania bezrobocia

Metody ograniczania bezrobocia:

1. działania pasywne

• wydłużenie okresu edukacji

• skracanie okresu pracy lub obniżka wieku emerytalnego

• liberalizacja w zakresie przyznawania rent

• podwyższanie zasiłków i okresu ich trwania

• wydłużenie okresu zwolnień z pracy

• działania aktywne

• rozwój pośrednictwa pracy

• poradnictwo zawodowe i szkolenie bezrobotnych

• inicjowanie i subwencjonowanie robót publicznych

• ------------`''''-------------------- prac interwencyjnych

• udzielanie pożyczek na uruchamianie własnej działalności gospodarczej.

• Działanie aktywne wymaga

1. utrzymanie prymatu pracy nad innymi formami pomocy bezrobotnym

2. szkolenia traktowane jako forma aktywnej polityki rynku pracy

Trzynaście tez w sprawie reformy polityki państwa na rynku pracy w Polsce:

1. Aktywność państwa na rynku pracy powinna mieć charakter makroekonomiczny, polegający na wykorzystaniu instrumentów polityki gospodarczej( głównie polityki budżetowej , pieniężnej oraz współpracy gospodarczej z zagranicą) dla ograniczenia bezrobocia.

2. Tworzenie nowych i utrzymywanie istniejących miejsc pracy powinno stać się najważniejszym kryterium oceny polityki gospodarczej.

3. Prowadzona polityka zmierza głównie do ochrony socjalnej osób bezrobotnych. Konieczna jest zmiana podejścia państwa do rynku pracy i wypracowanie nowej strategii, która powszechnie nazywa się filozofią państwa pracy (workfare state)

4. Dalsza deregulacja rynku pracy może wykazać swoją skuteczność i sprzyjać powstawaniu nowych miejsc pracy.

5. Powinien zostać stworzony własny model flexicurity czyli równowagi między elastycznością i bezpieczeństwem na rynku pracy.

6. Regulacja rynku pracy powinna zmierzać do osiągnięcia standardów Europejskiej Karty Społecznej

7. Zwiększenie roli szkoleń bezrobotnych na potrzeby pracodawców. Ograniczenie subwencjonowania zatrudnienia bezrobotnych.

8. Walka z bezrobociem długookresowym i będącą jego efektem histerezą (tendencja do umacniania się )

9. Zwiększenie roli pośrednictwa pracy oraz doradztwa zawodowego w działaniach na rzecz ograniczenia bezrobocia.

10. Współdziałanie urzędów pracy z pracodawcami.

11. Współpraca prywatnych i publicznych agencji pośrednictwa pracy.

30. Młodzież na rynku pracy

Stopa bezrobocia w grupie osób mających 15 - 24 lata, które nie uczą się w szkole dziennej, wzrosła w latach 1998 - 2004 o 13 punktów procentowych, z 29% do 42% (M. Grewiński, 2005 r.). W pierwszym kwartale 2005 r. bezrobocie młodzieży do 24 roku życia wyniosło 41,2% (dane GUS, 2005 r., na podstawie BAEL), zaś wśród ogółu bezrobotnych zarejestrowanych przez urzędy pracy ta grupa wiekowa stanowiła 24,3% ( dane MGiP z końca 2004 r.). Tak wysoka stopa bezrobocia jest wyzwaniem dla wszystkich podmiotów gospodarczych oraz społecznych (prywatnych i publicznych), którym nie jest obojętna sytuacja kilkuset tysięcy młodych osób i ich rodzin. Młodzi ludzie mają trudności z podjęciem pracy nie tylko z powodu nieodpowiednich kwalifikacji. Równie często brakuje im umiejętności szukania pracy oraz generalnie poruszania się w świecie instytucji społecznych, a także właściwości psychologicznych pozwalających na radzenie sobie na rynku pracy. W zdecydowanej większości młodzi nie rozumieją i nie doceniają znaczenia umiejętności społecznych (komunikatywność, autoprezentacja, pierwsze wrażenie, przygotowanie się i prowadzenie rozmowy kwalifikacyjnej, rozeznanie potrzeb drugiej strony, i in.) w procesie poszukiwania, pozyskiwania i utrzymania zatrudnienia. Wchodząca na rynek pracy młodzież nie jest też przez szkoły wystarczająco przygotowana do podejmowania

roli pracownika, do odpowiedzialnego podejmowania decyzji oraz realnego oceniania swoich możliwości na rynku pracy. W większości młodzi nie wiedzą, jakiego rodzaju pracę chcieliby wykonywać, mają problemy z określeniem swoich umiejętności. Już w szkołach powinni rozwinąć cechy wymagane w gospodarce rynkowej, m.in. skutecznego komunikowania się, reklamowania i sprzedawania własnych zdolności. Z tych potrzeb w większości zdają sobie sprawę nauczyciele, pedagodzy, psychologowie szkolni, ale bardzo nieliczni posiadają odpowiednie przygotowanie. Wprowadzenie programu Przedsiębiorczość oraz Szkolnych Ośrodków Kariery niewiele zmieniło (ta druga forma nie jest nawet obligatoryjnym elementem systemu szkolnictwa). Nie są one prowadzone przez specjalistów-praktyków zorientowanych na bieżąco w kształtowaniu się sytuacji na rynku pracy. Niestety, wieloletnie doświadczenie wykazuje, że nadal zbyt mało dzieje się na etapie edukacji

szkolnej w zakresie systemowego przygotowania młodzieży do wchodzenia na rynek pracy.

Młodzi ludzie poszukując pracy napotykają na wiele barier związanych z brakiem doświadczenia, umiejętności, wiedzy, oczekiwaniami i wymaganiami pracodawców oraz ograniczeniami wewnętrznymi (niska lub nieadekwatna samoocena, bierność, mała mobilność, elastyczność i samodzielność, niechęć do brania odpowiedzialności za efekty swojej pracy). Młodzież, a w szczególności absolwenci, to „grupa szczególnego ryzyka” w odniesieniu do pozycji na rynku pracy. Brak podejmowania pracy pociąga wiele negatywnych konsekwencji, m.in: demoralizację, degradację społeczną, rozwój bierności, bezradności, roszczeniowości oraz uzależnień i przestępczości. Wszystko to wpływa na obniżenie jakości życia oraz zerwanie więzi społecznych. Przedłużanie się okresu bezrobocia powoduje utrwalenie niekorzystnych postaw, których zmiana wymaga czasu oraz wielu nakładów, a nierzadko jest wręcz niemożliwa. W tym wypadku aktywizacja zawodowa i społeczna jest również metodą przeciwdziałania społecznemu wykluczeniu.

Grewiński pisze o gospodarce społecznej , podczas gdy Zarzeczny o ekonomii społecznej. Dla zachowania porządku przyjmuje nomenklaturę Grewińskiego, przy czym daję znać że pojęcia są tożsame.

Za strona Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej http://www.mps.gov.pl/

Uniwersalne dobra mieszane

Lokalne dobra publiczne

Czyste dobra publiczne

Sektor publiczny

Specyficzne dobra mieszane

---