Machiavelizm – skłonność i zdolność zamierzonego wpływu:
•
Formy zamierzonego wpływu
•
Jawne narzucenie własnej woli
•
Nadmierna opiekuńczość
•
Ingracjacje
•
Manipulowanie w sposób niedostrzegany przez innych
Koncepcja R. Christiego (1970r.):
•
Ludzie różnią się skłonnością i zdolnością wywierania wpływu na innych
•
Warunkiem efektywnego wpływu jest określona wiedza na temat ludzi i na temat tego, jak należy z nimi postępować
•
Specyficzna wiedza o ludziach i postawa wobec nich – jest źródłem, podstawą skłonności machiavelistycznych
Specyfika wiedzy o ludziach u machiavelistów:
•
Negatywne przekonanie o ludziach: egoizm, materializm, zawiść, głupota
•
Wskazania dotyczące manipulowania innymi
•
Kwestionowanie zasad moralnych
Narzędzia do pomiaru machiavelizmu:
•
Skale zawierające twierdzenia machiavelistyczne (Skala Mach IV – 20 pozycji) lub także niemachiavelistyczne (Mach V)
•
Przykładowe pozycje skali:
Ludzie na ogół nie będą rzetelnie pracować gdy ktoś ich do tego nie zmusi
Każdy kto ufa drugiemu – naraża się na kłopoty
Nigdy nie mów o prawdziwych powodach swego postępowania, chyba że uznasz to
za korzystne dla siebie
Badanie trafności skali Mach (badanie Geis, Christie, Nelson, 1970r.):
•
Pomiar Mach
•
Występowanie w roli ucznia („losowanie”); eksperymentator (rzekomo kolega osoby badanej, który wylosował rolę nauczyciela) dostarcza informacje zwrotne o poziomie wykonania zadania przez ucznia
•
Dostarczenie wzoru manipulowania: podczas przerwy w badaniu osoba badana dowiaduje się („przypadkowo”), że „nauczyciel” oszukał ją, podając słabszy wynik niż rzeczywiście osiągnięty
•
Występowanie w roli nauczyciela (kontroluje innych) przy rozwiązywaniu Testu Ukrytych Figur, Witkina, instrukcja: możesz zachowywać się wobec ucznia wg własnego uznania, zgodnie z Twoją wiedzą, kiedy i jak należy go chwalić lub ganić
Różnice między osobami o wysokim i niskim Mach – trafność:
•
Wypełnianie kwestionariusza post-eksperymentalnego mierzącego:
Poziom zadowolenia z uczestniczenia w każdej z dwóch sytuacji (ucznia i nauczyciela)
Nastrój i uczucia przeżywane w obu rolach
•
Całe badanie obserwowane jest przez jednostronną przesłonę
•
Wyniki – osoby o wysokim poziomie machiavelizmu:
Znacznie częściej korzystały z możliwości manipulowania w sytuacji nauczyciela: zniekształcały instrukcję, podawały zafałszowane wyniki, komentowały zachowanie osób badanych, były bardziej pomysłowe w tym zakresie niż osoby z niskim Mach
Były bardziej zadowolone z pełnienia roli nauczyciela umożliwiającej manipulację
Wygłaszały więcej negatywnych komentarzy
Machiavelizm a sprawność działania (eksperymenty Geis):
•
Badani, którym najpierw mierzono poziom Mach: uczestniczyły w grach zespołowych, w których wkład poszczególnych osób do gry jest różny ale trudny do oceny, np. gra planszowa: na planszy narysowana jest spiralna ścieżka, podzielona na pola od 1 do 149; uczestnicy mają kostkę do rzucania plus pionki przesuwane na planszy; każdy z trzech uczestników dostaje 6
kart dobranych tak, że jeden dostaje najmocniejsze, drugi słabsze i trzeci najsłabsze
•
Były dwa warunki gry: wieloznaczna sytuacja (brak wyraźnych reguł) i z dobrze
wyartykułowanymi regułami
Machiavelizm a sprawność działania (osiąganie celów):
•
Wygrywa ten kto pierwszy dociera do mety
•
Każdy z graczy dwukrotnie rzuca kostką i przesuwa swój pionek o liczbę pól równą iloczynowi wyższej wartości wyrzuconych kostką x wartość karty, na którą w danej kolejce postawił
Gracze mogli tworzyć koalicje – wtedy koalicja tworzyła jednostkę, w której tylko jeden z graczy rzucał kostką dwa razy a wspólnie uzyskiwali liczbę punktów równą iloczynowi wyższej z wyrzuconych wartości kart, które wyznaczali do gry w danej kolejce: koalicja mogła zwiększyć zysk w stosunku do gry w pojedynkę
•
Warunki tworzenia koalicji: wstępne ustalenie z jednym z dwóch (w grze były trzy osoby) partnerów w jaki sposób zostanie podzielona nagroda (100 punktów) między koalicjantami, gdy koalicja wygra
•
Mogła być zawierana i zrywana w dowolnym momencie, również wtedy gdy jeden z graczy wchodził w koalicję z innym partnerem
•
Zwracano uwagę, że lepiej jest używać kart o wyższych wartościach przy wyższych wskazaniach kostki (1x1) i (5x5) – lepiej niż (1x5) i (5x1)
•
Wyniki: im wyższy machiavelizm gracza – tym wyższa wygrana: średnia zdobytych punktów jest znacząco wyższa od średniej oczekiwanej – ale tylko w sytuacjach wieloznacznych
•
Tylko osoby o wysokim Mach inaczej zachowywały się w sytuacji wieloznacznej niż jednoznacznej
•
Zawieranie koalicji było równie częste wśród osób o wysokim i niskim Mach ale były zawierane i zrywane w różnych momentach; osoby o wysokim Mach zrywały je gdy były najmniej wartościowe; również często odrzucały te koalicje, które nie poprawiłyby ich wyniku Dlaczego machiaveliści czasem wygrywają: hipotezy interpretacyjne:
•
Hipoteza motywacyjna: realizacja osobistego celu ma dla osób o wysokim Mach większe znaczenie niż dla osób z niskim Mach. Wyższa motywacja powoduje różnice w mobilizacji i stopniu gotowości do działania
•
Hipoteza postaw emocjonalnych wobec innych: osoby o niskim Mach bardziej angażują się w przebieg interakcji i bardziej respektują formy współdziałania; osoby o wysokim Mach abstrahują od tych norm i nie przeżywają emocji związanych z naruszeniem dóbr innych; koncentrują się na własnej wygranej
Konflikt między dążeniem do maksymalnego zysku a przestrzeganiem norm:
•
Konflikt taki pogarsza funkcjonowanie osób o niskim Mach. Dlaczego nie przeszkadza machiavelistom?
•
Jak funkcjonują machiaveliści w sytuacji konfliktu: wierność przekonaniom vs zysk; dwa etapy eksperymentu:
Pomiar postaw wobec kilku różnych spraw społecznych
Występowanie w roli kongresmenów rozpatrujących na posiedzeniu (w grupach 7
osobowych) sprawy wcześniej uznane za ważne (ustawa o powszechnym obowiązku
wojskowym i ograniczony dostęp do alkoholu) i nieważne
•
Dodatkowe informacje o nagrodach płynących za przeprowadzenie na sesji określonej ustawy a niedopuszczenie do innej:
Nagroda wysoka – 50 tys. głosów
Nagroda średnia – 30 tys. głosów
Nagroda niska – 20 tys. głosów
•
Ustawy nagradzane głosami wyborców były rozbieżne z postawami badanych „senatorów”
•
Którą z nagród są w stanie częściej zdobyć machiaveliści głosując niezgodnie z własnymi postawami ale realizując swój interes
•
W sytuacjach głosowania ustaw dotyczących spraw mało ważnych (neutralnych) osoby o niskim Mach uzyskały trochę więcej wyborców niż osoby o wysokim Mach (ale różnice statystycznie nieistotne)
•
W sytuacjach angażujących emocje – wyraźny konflikt przy rozpatrywaniu spraw ważnych –
znacznie wyższe wyniki otrzymały osoby o wysokim Mach
•
Głosowanie sprzeczne z własnym interesem jest znacznie rzadsze wśród osób o wysokim Mach
Sukces w rozgrywce ważniejszy niż zgodność z przekonaniami?
•
Interpretacja: machiaveliści mają zdolność do sytuacyjnego hierarchizowania celów; nie ulegają emocjom; stąd czasem wygrywają z niemachiavelistami. Ich przewaga zależy od typu sytuacji, jest wyższa w sytuacjach:
Face to face niż wtedy gdy partnerzy nie widzą siebie
Gdy są możliwości swobodnej improwizacji a brak dobrze określonych reguł działania
Gdy występują czynniki emocjonalne niezwiązane z głównym celem
Machiavelistyczna osobowość – przyczyna różnic w działaniu:
•
Syndrom chłodu (the cool syndrom)
•
Odporność na wpływy społeczne
•
Przewaga orientacji poznawczej nad emocjonalną
•
Nastawienie na kontrolowanie sytuacji
Syndrom miękkiego kontaktu (the soft touch):
•
Podatność na wpływy społeczne
•
Orientacja na partnera sytuacji
•
Nastawienie na podporządkowanie się wymaganiom sytuacji
•
Machiavelizm – to nie tylko syndrom przekonań ale struktura osobowości (M. Jarymowicz: obraz świata, wartości, postawy wobec innych, nastawienie motywacyjne i odporność emocjonalna)
Korelaty machiavelizmu – nowe ustalenia:
•
Bardziej pozytywne postawy wobec piractwa cyfrowego (nielegalnego kopiowania lub nagrywania oprogramowania, muzyki, filmów; Al.-Rafee, Cronan, 2006r.)
•
Większa akceptacja każdego wpływu społecznego, także mówienia nieprawdy, zatajania prawdy, manipulacji formą przekazu (Pilch, 2008r.)
•
Wyrachowanie, skupianie się na wykorzystywaniu osób i sytuacji, nie dotrzymują niepisanych umów
•
Większa wrażliwość na niesprawiedliwość ocen – ale tylko gdy dotyczy to własnej perspektywy (ja – ofiara). Dowody: silna korelacja między poziomem Mach a stopniem zgody z twierdzeniami : „Jestem zły gdy inni otrzymują nagrody, na które ja zasługuję”, „Jestem zły gdy jestem traktowany gorzej niż inni”, „Denerwuje mnie gdy muszę ciężko pracować na coś co innym przychodzi łatwo” (Schmitt i inni, 2005r.)
•
Negatywna korelacja Mach ze zgodą na twierdzenie: „źle się czuję gdy ja otrzymuję nagrody, na które zasłużył ktoś inny”
•
„Wrażliwość etyczna” machiavelisty nastawiona jest na własny zysk, gdy sam jest pokrzywdzony
•
Większa akceptacja etycznie wątpliwych zachowań w pracy; negatywne wartościowanie pracy jako celu samego w sobie (Stephanski, 1999r.)
•
Dopuszczalność zachowań polegających na czerpaniu dodatkowych zysków z pracy:
korzystanie z kopiarki, telefonu, faxu dla celów prywatnych; drogich hoteli czy alkoholu w podróżach służbowych
•
Nasilona chęć oszukiwania gdy rośnie wygrana w skutek oszustwa (Wirth, 2004r.) Cechy psychologiczne i psychopatologiczne u machiavelisty:
•
Silny motyw kontroli
•
Brak empatii, chłód emocjonalny
•
Brak przywiązania do podzielanych norm
•
Odczuwanie zazdrości
•
Wrogość, gotowość do ujawniania nieakceptowanych społecznie uczuć
•
Potrzeba domknięcia poznawczego: poszukiwanie jasnej, jednoznacznej wiedzy, unikanie wieloznaczności
•
Przewaga (nad niemachiavelistami) w zakresie pamięci werbalnej (bo ignoruje bodźce bezpośrednio nie związane z wykonywanym zadaniem)
•
Autorytarna dominacja i autorytarny obraz świata
•
Słaba inteligencja społeczna i aleksytymia
•
Narcyzm
•
Niska reaktywność i poszukiwanie stymulacji
Cechy osobowości „z pogranicza” (borderline):
•
Niezrównoważenie emocjonalne, nieadekwatne, niekontrolowane wybuchy złości
•
Silne ale nietrwałe związki z innymi
•
Silna agresja instrumentalna
•
Dystans w kontaktach
Dwa podejścia do stereotypów: zbiorowe (kulturowe) i poznawcze:
•
Stereotyp – uproszczona reprezentacja poznawcza, „obraz umysłowy w głowach” (Lippmann, 1992r.)
•
Funkcjonują w umyśle jednostki; procesy poznawcze wyjaśniają ich powstawanie, trwanie, elastyczność
•
Stanowią integralną część struktury społecznej, wspólną dla ludzi należących do danej kultury; są społecznie podzielane (Boster, 1991r., Farr i Moscovici, 1984r.); jeden z aspektów zbiorowej wiedzy członków zbiorowości
Stereotypy jako podzielane reprezentacje społeczne:
•
Nacisk na społeczne przekazywanie stereotypów (z osoby na osobę i z pokolenia na pokolenie); ich społeczny kontekst i społeczne skutki stereotypizacji
•
Nacisk na treść i konsensus (w podejściu indywidualnym ten ostatni jest bagatelizowany, trudno znaleźć taką cechę – element stereotypu – który jest uznawany za centralny przez ponad połowę badanych)
•
Zmiana stereotypów – efekt zmian instytucjonalnych, roli przywódców i działań
edukacyjnych, sytuacji grupy (np. stereotyp Polaka zmienił się po naszym wejściu do UE)
•
Słabość tego podejścia – brak jednolitej perspektywy teoretycznej w kwestii determinacji stereotypów; próby takie podjął Henri Tajfel (1981r.); funkcją stereotypów na poziomie zbiorowym jest służenie grupom, na poziomie indywidualnym – systematyzacja i
upraszczanie informacji dostępnych jednostce, ochrona jej systemu wartości
Funkcje stereotypów:
•
Funkcje epistemologiczne – związane z dążeniem do poznawania, rozumienia, dokonywania przewidywań na temat innych (Heider, 1958r., Kelley, 1978r., Kruglanski, 1989r.); służą dokonywaniu ocen indukcyjnych, jak i dedukcyjnych
•
Wykorzystujemy wiedzę o przynależności osób do kategorii społecznej po to aby na podstawie tej wiedzy wykorzystać stereotyp dla określenia dyspozycji nowych osób („ona jest lesbijką…”, „on jest Niemcem…”)
•
Reprezentacje stereotypowe mają wartość informacyjną jeżeli maksymalizują metakontrast (Turner, 1987r.): zwiększają różnice międzygrupowe oraz zmniejszają zróżnicowanie wewnątrzgrupowe w ramach każdej z grup
Stereotypy służą uzyskiwaniu większej wyrazistości zdarzeń społecznych, nadają strukturę tam, gdzie jej nie ma: uzupełniają informację (zwłaszcza w sytuacjach trudnych, tragedia w Kamieniu Pomorskim)
•
Upraszczanie komunikacji: oszczędność słów (etykietki językowe) i obfitość ukrytych znaczeń, wartościowań
•
Potrzeba upraszczania i porządkowania informacji nasila się w sytuacjach kryzysu (wojny, recesja gospodarcza, klęski żywiołowe): w tych sytuacjach przywódcy mogą wykorzystać stereotyp wroga aby zredukować niejasność, stłumić opór (wobec zmian) czy zapewnić określone zachowania (np. USA po ataku na WTC)
•
Pozwalają usprawiedliwiać status quo (nierówności społeczne, prześladowania, ataki), Pettigrew, 1979r.
Funkcje stereotypów związane z samooceną:
•
Potrzeba dobrego zdania o sobie – na poziomie indywidualnym i grupowym – jest niezbędna dla dobrego funkcjonowania (Solomon, Greenberg, Pyszczyński, 1991r., Tesser, 1988r., Cialdini, 1987r.)
•
Chwilowe zagrożenie poczucia własnej wartości skłania do silniejszych reakcji
stereotypowych (Brown i inni, 1988r.); osoby o chronicznej zaniżonej samoocenie – czasem silniej stereo typizują (słabe dowody empiryczne)
Stereotypy a samoocena grupy:
•
Samoocena grupy jest ściśle związana ze spostrzeganym statusem danej grupy w
społeczeństwie; w związku z tym: tendencja do tworzenia i posługiwania się stereotypami powinna być silniejsza w grupach o niskim statusie, szczególnie w grupach mniejszościowych
•
Badania wskazują, iż hipoteza ta czasem jest potwierdzana: grupy mniejszościowe silniej sterotypizują, czasem odwrotnie: bardziej stereotypizują i silniejsze uprzedzenia mają grupy o wysokim statusie. Ważniejsze jest chwilowe zaburzenie samooceny grupowej (liczba linczów związana ze stereotypem rasowym zwiększała się w sytuacjach lokalnych zagrożeń ekonomicznych); Hovland 1940r.
Stereotypy jako uzyskiwanie aprobaty osób znaczących:
•
Samoocenę można podwyższyć uzyskując aprobatę osób znaczących; posiadając i wyrażając przyjęte kulturowo stereotypy innych grup, ludzie łatwiej pozyskują akceptację pozostałych członków własnej grupy
•
Ten, kto nie zna stereotypów własnej grupy – nie zna jej odczuć i myśli – może zostać uznany za obcego
•
Sterotypizacja występuje także w sytuacjach zagrożenia śmiercią – kontrastuje się wtedy pozytywnie grupę własną i obcą (Pyszczynski i inni)
Funkcje stereotypów – podsumowanie:
•
Przystosowawcza i epistemologiczna: orientacja w świecie, uproszczona mapa poznawcza, pozwala przewidywać zachowania
•
Ekonomizacja procesów poznawczych: szybsze przetwarzanie, wypełnianie luk
•
Zapewnienie bezpieczeństwa (sobie i grupie): wiadomo komu można ufać a kogo należy się bać
•
Komunikacyjna
•
Manipulacyjna
•
Kanalizuje agresję
Indywidualne podejście do stereotypu:
•
Stereotyp może istnieć w umyśle jednostki, niezależnie od tego czy jest on społecznie podzielany; jest cechą formalną wiedzy jednostki na temat określonej grupy (Hamilton, Stangor, Lanege, 1993r.)
•
Wiedza stereotypowa jest:
Uproszczona
Nadmiernie uogólniona
Asocjacyjnie powiązana z reprezentacjami określonych cech ludzi
Łatwo dostępna poznawczo, co sprawia że nieświadomie tendencyjnie przetwarzamy informacje o członkach danej kategorii
Indywidualne poznawcze podejście:
•
To czy stereotyp posłuży do oceny jednostki zależy od:
Zakwalifikowania spostrzeganej osoby do danej kategorii
Zgodności cech stereotypizowanej jednostki z oczekiwaniami obserwatora,
dotyczącymi grupy, do której ona należy
Siły związku między stereotypem a etykietką kategorii
Poznawcze mechanizmy powstawania stereotypów:
•
Kategoryzacja: ujmowanie innych w grupy, całości; powód: adaptacyjna wartość w sytuacjach przeciążenie bodźcowo-informacyjnego; zysk informacyjny – „dodanie” cech
charakteryzujących całą grupę (wspólnych) ale pomijanie różnic indywidualnych wewnątrz kategorii; korzyści dla samooceny: pozytywne różnicowanie między grupą własną a obcymi (Tajfel, Turner, 1979r.)
•
Eksperyment Tajfela
•
Osoby zaliczone do jednej grupy spostrzegane są jako bardziej podobne niż wtedy, gdy uznawane są za przypadkowy zbiór ludzi; osoby zaliczone do różnych grup spostrzegane są jako bardziej różne od siebie niż w wypadku potraktowania ich jako przypadkowego zbioru ludzi
•
Zjawisko upodobnienia w ramach jednej grupy i kontrastu międzygrupowego występuje przy różnicowaniu między grupą własną a grupami obcymi; silny jest efekt ujednolicenia grupy obcej (jednorodności)
Zjawisko solo (Taylor, 1981r.):
•
Także oparte na wyrazistości osób „innych”, „obcych”, spoza grupy, mniejszości; przecenianie wpływu osoby innej (spoza grupy) – gdy występuje sama z inną grupą (np. jedna kobieta w grupie mężczyzn)
Szerokość kategorii (Pettigrew, 1970r.):
•
Ornitolodzy twierdzą, że średnia prędkość ptaka w locie wynosi 27km/h.
•
Czy prędkość najszybszego ptaka wynosi:
40km/h
168km/h
117km/h
•
Czy prędkość najwolniejszego ptaka w locie wynosi:
16km/h
3km/h
19km/h
Szerokość kategorii:
•
Skłonność do używania wąskich kategorii poznawczych skorelowana jest z tendencją stereotypowego spostrzegania grup i jednostek