Dieta sprzyjająca płodności

ZDROWIE PROKREACYJNE. NAPROTECHNOLOGY® W DIAGNOZOWANIU I LECZENIU NIEPŁODNOŚCI

Dorota Szostak-Węgierek

lekarz, specjalista zdrowia publicznego

DIETA SPRZYJAJĄCA PŁODNOŚCI

Streszczenie

Niepłodność może być skutkiem procesów fizjologicznych, które zmieniając pracę i funkcjonowanie organizmu

uniemożliwiają koncepcję. Brak potomstwa może też nieść za sobą wiele psychologicznych skutków oddziałując

na emocje, jakość życia, procesy poznawcze. Stres, który towarzyszy niepłodnym parom może być modyfikowany

poprzez odpowiednią pomoc psychologiczną, psychoterapię lub/i udzielanie skutecznego, społecznego wsparcia.

W przedstawionym doniesieniu autorka zasygnalizowała istnienie wyżej wymienionych problemów.

Abstract

A properly balanced diet that provides all essential nutrients, based mainly on foods of plant origin, plays a great

role in prevention of subfertility, both in females and in males. In females the most important are: avoiding over-

weight and obesity, choice of vegetable fats that are the source of monounsaturated fatt acids, avoiding trans isomers

of fatty acids, choice of proteins and iron of plant origin, and also products of low glycemic index. For male fertility

the most important are proper intakes of antioxidants, zinc, folate and selenium.

Badania ostatnich lat dowodzą, że prawidłowe żywienia może mieć duży wpływ na płodność, zarówno

kobiet jak i mężczyzn. Analiza danych pochodzących z Nurses’ Health Study II, w którym przez 8 lat

obserwowano kohortę 17,544 kobiet w wieku 25-42 lat, które próbowały zajść w ciążę wykazała, że znaczą-

cy wpływ na zmniejszenie ryzyka niepłodności spowodowanej zaburzeniami owulacji mogą mieć niektóre

cechy modelu żywienia. Jednym z ważniejszych jest odpowiednie spożycie jednonienasyconych kwasów

tłuszczowych, pochodzących ze źródeł roślinnych, takich jak oliwa z oliwek i olej rzepakowy oraz miękkie

margaryny z nich wytwarzane. Jednocześnie niezwykle istotne jest unikanie izomerów trans kwasów

tłuszczowych obecnych zazwyczaj w dużej ilości w takich produktach jak twarde margaryny, przemysłowo

wytwarzane ciasta i ciasteczka, batoniki, czekolady, fast-foody, frytki, chipsy i zupy w proszku. Zastąpienie

2% energii pochodzącej z kwasów tłuszczowych jednonienasyconych energią pochodzącą z izomerów trans

wiązało się z ponad dwukrotnie większym ryzykiem niepłodności spowodowanej zaburzeniami owulacji

(RW 2,31). To niekorzystne działanie izomerów trans jest prawdopodobnie spowodowane zwiększeniem

oporności na insulinę [1,2].

DOROTA SZOSTAK-WĘGIEREK

Kolejną cechą sposobu żywienia sprzyjającą płodności jest duży udział białka roślinnego w ogólnej puli

spożywanego białka. Wykazano, że zamiana 5% energii spożywanej w postaci białka zwierzęcego na białko

roślinne wiązało się z 50% obniżeniem ryzyka niepłodności spowodowanej zaburzeniami owulacji.

To zjawisko wydaje się być spowodowane zmniejszeniem oporności na insulinę przez białko roślinne [1,3].

Wykazano ponadto, że korzystny wpływ na zaburzenia płodności spowodowane zaburzeniami owulacji

ma spożycie węglowodanów o niskim indeksie glikemicznym. W praktyce oznacza to wybieranie produktów

bogatobłonnikowych, czyli pieczywa z pełnego przemiału, grubych kasz, warzyw i owoców, a unikanie

białego pieczywa, ciast, słodyczy i produktów zawierających cukier [1,4].

Według wyników badania Nures’ Heath Study II korzystnie na płodność wpływa też wybór raczej tłu-

stych niż chudych produktów mlecznych, co jednak stoi w sprzeczności z ogólnymi zasadami prawidłowego

żywienia. To zjawisko wiązane jest przez autorów badania z dużą zawartością estrogenów

w tłustym mleku pochodzącym od krów produkujących duże jego ilości. Trzeba podkreślić, że nie ma pew-

ności czy omawiane wyniki tego badania można przenieść na grunt polski. Nie ma bowiem dostępnych

danych dotyczących zawartości estrogenów w polskim mleku [1,5].

Korzystny wpływ na płodność miało też regularne stosowanie preparatów wielowitaminowych,

a zwłaszcza suplementów kwasu foliowego i żelaza. Autorzy zaobserwowali także, że żelazo niehemowe,

pochodzące z żywności roślinnej, ma korzystny wpływ na obniżanie ryzyka niepłodności spowodowanej

zaburzeniami owulacji [1,6,7]. W innym, randomizowanym badaniu wykazano, że stosowanie złożonego

suplementu diety, zawierającego w swym składzie między innymi żelazo i kwas foliowy, może być skutecz-

ne w leczeniu niepłodności [8].

Kolejnym czynnikiem mającym wpływ na płodność jest masa ciała kobiety próbującej zajść w ciążę.

Zbyt niskie BMI (mniej niż 20 kg/m2) często wiąże się z zaburzeniami owulacji. Większym jednak proble-

mem wydaje się być nadwaga i otyłość, skutkujące zazwyczaj opornością na insulinę, a w niektórych

przypadkach także zespołem policystycznych jajników. Oba stany często bywają powikłane zaburzeniami

owulacji. Redukcja masy ciała i regularna aktywność fizyczna są zazwyczaj skutecznymi metodami zmniej-

szającymi oporność na insulinę i poprawiającymi płodność u kobiet z nadmierną masą ciała [9].

Wyniki szeregu badań sugerują także, że duży negatywny wpływ na płodność u kobiet mają procesy

wolnorodnikowe [10]. Jak wiadomo, może im w znacznym stopniu zapobiec odpowiednie spożycie antyok-

sydantów, takich jak witamina E, C, karotenoidy, a także flawonoidy. Dobrym ich źródłem jest żywność

roślinna: warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty zbożowe, orzechy, nasiona, a także oleje. Warto też

zwrócić uwagę, że duże spożycie kofeiny (więcej niż 5 filiżanek kawy dziennie) może znacznie wydłużyć

czas oczekiwania na pojawienie się ciąży.

Podsumowując, płodności kobiet sprzyja dobrze zbilansowana dieta, oparta przede wszystkim

na żywności pochodzenia roślinnego, bogata w warzywa i owoce, zbożowe produkty z pełnego ziarna,

a także wybór tłuszczów roślinnych dostarczających dużych ilości jednonienasyconych kwasów tłuszczo-

wych. Istotne jest wykluczenie z jadłospisu twardych margaryn, fast-foodów, chipsów, zup w proszku,

ciastek i słodyczy, przede wszystkim przemysłowo wytwarzanych, ale także domowych ciast i innych

potraw zawierających znaczne ilości cukru. Podstawowe znaczenie ma utrzymanie prawidłowej masy ciała.

Na zaburzenia płodności mężczyzn, podobnie jak u kobiet, duży wpływ mają procesy wolnorodnikowe

[11-13]. Plemniki mają ograniczoną ochronę antyoksydacyjną ponieważ ich cytoplazma zawiera małe ilości

enzymów wychwytujących wolne rodniki. Ponadto, ze względu na dużą zawartość wielonienasyconych

kwasów tłuszczowych w błonie komórkowej plemniki są wrażliwe na szkodliwe działanie stresu oksydacyj-

DIETA SPRZYJAJĄCA PŁODNOŚCI

nego. Patologia nasienia indukowana przez stres oksydacyjny obejmuje uszkodzenie błon komórkowych

i DNA, co prowadzi do nekrozoospermii, astenozoospermii i fragmentacji DNA. Niskie spożycie antyoksy-

dantów, przede wszystkim takich jak witamina C i likopen, wiąże się z gorszą jakością nasienia.

Szczególnie ważnym dla męskiej płodności składnikiem odżywczym jest cynk. Odgrywa on ważną rolę

w metabolizmie hormonów, wytwarzaniu nasienia i regulacji żywotności plemników. Niedobór cynku

powoduje obniżenie poziomu testosteronu, zmniejszenie ilości nasienia, a także hipogonadyzm, zaburzenia

potencji, zmniejszoną żywotność plemników, bezpłodność [14]. W randomizowanym badaniu, które objęło

100 mężczyzn z astenozoospermią wykazano, że suplementacja cynkiem spowodowała zwiększenie liczby

plemników, ich ruchliwości postępowej, zdolności do zapłodnienia i zmniejszenie występowania przeciwciał

przeciwplemnikowych [15]. Korzystny wpływ na jakość spermy wydaje się mieć także kwas foliowy [16]

oraz selen [17]. Warto wspomnieć, że dobrymi źródłami cynku są takie produkty jak pełnoziarniste pieczy-

wo, kasze, ryby, mięso, a także nasiona roślin strączkowych. Najważniejszym źródłem folianów są ciemno-

zielone warzywa, zwłaszcza liściaste, a selenu ryby i produkty zbożowe.

Istnieją także dane sugerujące, że dieta bogatotłuszczowa, bogatobiałkowa, a jednocześnie uboga

w węglowodany, błonnik, foliany i antyoksydanty, wiąże się z dużym nasileniem ryzyka niepłodności

u mężczyzn [13]. Warto podkreślić, że jest to model żywienia rozpowszechniony wśród męskiej populacji,

a w szczególnie skrajnej postaci znany jest jako dieta optymalna.

Tak więc przestrzeganie zasad dobrze zbilansowanej diety, dostarczającej wszystkich niezbędnych skład-

ników odżywczych, opartej na produktach przede wszystkim roślinnych, a jednocześnie unikanie nadmier-

nego spożycia energii, izomerów trans kwasów tłuszczowych i sacharozy ma istotne znaczenie

dla zapobiegania zaburzeniom płodności. Zalecane proporcje spożycia różnych grup produktów spożyw-

czych przedstawiono w Piramidzie Zdrowego śywienia opracowanej w Instytucie śywności i śywienia.

DOROTA SZOSTAK-WĘGIEREK

Bibliografia

[1] Chavarro JE, Rich-Edwards JW, Rosner BA, i wsp. Diet and Lifestyle in the Prevention of Ovulatory

Disorder Infertility. Obstet Gynecol 2007;110:1050–8,

[2] Chavarro JE, Rich-Edwards JW, Rosner BA ,i wsp. Dietary fatty acid intakes and the risk of ovulatory

infertility. Am J ClinNutr 2007;85:231–7,

[3] Chavarro JE, Rich-Edwards JW, Rosner BA, i wsp. Protein intake and ovulatory infertility.

Am J Obstet Gynecol 2008;198:210.e1-210.e7,

[4] Chavarro JE, Rich-Edwards JW, Rosner BA, i wsp. A prospective study of dietary carbohydrate quanti-

ty and quality in relation to risk of ovulatory infertility. European Journal of Clinical Nutrition (2009)

63, 78–86,

DIETA SPRZYJAJĄCA PŁODNOŚCI

[5] Chavarro JE, Rich-Edwards JW, Rosner BA, i wsp. A prospective study of dairy foods intake

and anovulatory infertility. Human Reproduction pp. 1–8, 2007,

[6] Chavarro JE, Rich-Edwards JW, Rosner BA, i wsp. Iron Intake and Risk of Ovulatory Infertility.

Obstet Gynecol 2006;108:1145–52,

[7] Chavarro JE, Rich-Edwards JW, Rosner BA, i wsp. Use of multivitamins, intake of B vitamins, and risk

of ovulatory infertility. Fertil Steril 2008;89:668–76,

[8] Westphal LM, Polan ML, Trant AS, Mooney SB. A nutritional supplement for improving fertility

in women: a pilot study. J Reprod Med 2004;49:289–93,

[9] Moran LJ, Noakes M, Clifton PM, i wsp. Dietary Composition in Restoring Reproductive and Metabol-

ic Physiology in Overweight Women with Polycystic Ovary Syndrome. J Clin Endocrinol Metab 2003,

88: 812–819, 2003,

[10] Ruder EH, Hartman TJ, Blumberg J, i wsp. Oxidative stress and antioxidants: exposure and impact

on female fertility. Hum Reprod Update. 2008 ; 14(4): 345–357,

[11] Agarwal A, Said TM, Bedaiwy M, i wsp. Oxidative stress in an assisted reproductive technique setting.

Fertil Steril 2006;86:503–12,

[12] Agarwal A, Sharma RK, Nallella KP, i wsp. Reactive oxygen species as an independent marker of male

factor infertility. Fertil Steril 2006; 86:878 – 85,

[13] Mendiola J, Torres-Cantero AM, Vioque J, i wsp. A low intake of antioxidant nutrients is associated

with poor semen quality in patients attending fertility clinics. Fertil Steril 2009,

[14] Zdrojewicz Z, Wiśniewska A. Rola cynku w seksualności mężczyzn. Adv Clin Exp Med 2005, 14, 6,

1295–1300,

[15] Omua AE, Dashtib H, Al-Othmanc S. Treatment of asthenozoospermia with zinc sulphate: andrologi-

cal, immunological and obstetric outcome. Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol 1998, 7:

179–184,

[16] Wong WY, Merkus HMWM, Thomas CMG, i wsp. Effects of folic acid and zinc sulfate on male factor

subfertility: a double-blind, randomized, placebo-controlled trial. Fertil Steril 2002;77:491–8,

[17] Scott R, Macpherson A, Yates RWS, i wsp. The effect of oral selenium supplementation on human

sperm motility. British Journal of Urology (1998), 82, 76–80.