Fundamentalizm Religijny
Tomasz Besta
Ekstremizm Polityczny i Konflikty Etniczne
Zajęcia 4
Fundamentalizm
" Dwie ścieżki badań nad fundamentalizmem:
 Badania nad autorytaryzmem
 Empiryczne badania nad religijnością
" Początki badań empirycznych nad religijnością związane z dylematem:
jak to się dzieję, że religijność zdaje się jednocześnie zmniejszać
uprzedzenia jak i je zwiększać, zaostrzać (Allport)
" Główne konstrukty związane z badaniami religijności:
 Religijność wewnętrzna i zewnętrzna (Allport i Ross, 1967)
 Religiność poszukująca (Batson i in., 1978)
 Fundamentalizm religijny (Altemeyer i Hunsberger, 1992)
Fundamentalizm
" Steve Bruce (2000, polskie wyd. 2006):  Na przestrzeni ludzkich
dziejów fundamentalizm jest czymś normalnym. Nie ma nic
niezwykłego w tym, że ludzie traktują religię bardzo poważnie. To,
co obecnie uznajemy za religijny  ekstremizm jeszcze dwieście
lat temu było czymś powszechnym na Zachodzie i nadal jest
często spotykane w większości regionów naszego globu. To nie
dogmatyczny fanatyk, który upiera się, że święte teksty są natchnione
przez Boga i zawierają prawdę objawioną, który stara się kształtować
swe życie w taki sposób, by stało w zgodzie z nakazami zawartymi w
owych tekstach i który chciałby narzucić owe nakazy całemu
społeczeństwu, jest jakąś dziwaczną postacią. Liberał [& ] to osobliwa i
nadzwyczajna istota.
Początki terminu
" Termin  Fundamentalizm wywodzi się z publikacji
religijnych wydanych przez działaczy protestanckich
w USA, między rokiem 1909 a 1915, noszących tytuł
 The Fundamentals: A Testimony to the Truth".
Publikacje te atakowały przejawy myśli liberalnych w
kościołach protestanckich.
" Jednak prawdziwy rozgłos  od procesu Johna
Scopes  który w 1925 roku został osądzony i
skazany za nauczanie podstaw ewolucji człowieka w
szkole w Tennesse.
 W trakcie trwania procesu fundamentalistyczni kreacjoniści
ujawnili swój literalizm w odczytywaniu Biblii, co zraziło dużą
cześć prasy i publiczności.
Chrześcijański, czy uniwersalny?
" Uczeni do dziś spierają się, czy można mówić o
fundamentalizmie jako zjawisku globalnym, czy raczej
ograniczyć jego użycie do chrześcijaństwa albo kultury
judeochrześcijańskiej (Antes, 2000).
" Większość badaczy zgadza się jednak, iż termin odnosi się
także do ruchów religijnych poza chrześcijaństwem. Dziś służy
on między innymi, do opisywania ewangelickich Chrześcijan,
irańskich rewolucjonistów, ultra-ortodoksyjnych Żydów,
sikhijskich milicjantów i buddyjskich bojowników ruchów oporu
(Stump, 2000; Riesebrodt, 2000; Beeman, 2001).
Różne podejścia badaczy&
" Niektórzy uczeni wiążą fundamentalizm z odradzaniem się
religijności, a za najważniejsze cechy ruchów
fundamentalistycznych uważają:
 wprowadzanie elementów powrotu do tradycjonalizmu
(neotradycjonalizm) patriarchatu i odnowy moralnej w świetle
problemów z tożsamością, jakie napotykają ludzie w globalizującym
sięświecie (Riesebrodt, 2000)
" Fundamentalizm, a walka tradycyjnych odłamów religijnych z
liberalnymi
 W tym ujęciu fundamentalizm nie jest skrajną formą religii, ani
polityką w przebraniu, a walką z potencjalnymi apostatami 
krwawe akty agresji mają zniechęcić wiernych do jakichkolwiek
kompromisów i odstępstw od tradycyjnych obyczajów (zob.
omówienie poglądów P. Boyera w: Motak, 2003).
Fundamentalizm jako polityzacja
religii
" Tibi (1997), dowodzi, że jest on ideologią polityczną wyrastającą
z upolitycznienia religii walczącej o władzę. Tym, co wyróżnia
ruchy fundamentalistyczne spośród innych grup religijnych są
ich czysto polityczne aspiracje, a nade wszystko dążenie do
ustanowienia państwa Bożego na Ziemi (Juergensmeyer,
2004).
" Biorąc pod uwagę nieustanne łączenie haseł o  kosmicznej
walce sił Dobra i Zła z moralnym usprawiedliwieniem
najbardziej zbrodniczych środków, niektórzy badacze uznali
nawet, że w przypadku fundamentalistów i religijnych
nacjonalistów, nie chodzi o polityzację religii, ale o
 ureligijnienie polityki.
Fundamentalizm jako polityzacja
religii
"  Ureligijnienie to przejawia się przede wszystkim w:
 nieustannym dowodzeniu, że polityczne problemy mają religijne
podstawy
 oraz że religijne cele mają polityczne rozwiązania
(Juergensmeyer, 1996)
" Pozostaje to w zgodzie z opisem fundamentalistów islamskich
dokonanym przez króla Maroka Hasana II, który charakteryzuje
ich jako aktywistów politycznych, dążących do przejęcia władzy i
nadużywających islam, aby legitymizować swe czyny (za: Tibi,
1997, str. 79)
" To  ureligijnienie polityki jest też podstawą do usprawiedliwiania
aktów terroru, które mają doprowadzić  bojowników o słuszną
sprawę do ostatecznego zwycięstwa (por. Juergensmeyer,
2001).
Fundamentalizm jako polityzacja
religii
" W tym świetle, fundamentalizm można zaliczyć do szerszej
grupy  totalitarnych rozwiązań (wraz z fundamentalizmami
etnicznymi i rasowymi) zdejmujących z ludzi ciężar własnych,
wolnych decyzji  co może być szczególnie kuszącym
rozwiązaniem w czasie dynamicznych zmian społecznych i
migracji, nasilających niepewność i zamazujących tradycyjnie
sprawdzone recepty na życie (Bauman, 2000).
" Za traktowaniem fundamentalizmu jako sposobu na polityzację
religii przemawia też fakt, że przypisać mu można bez wątpienia
definicyjne cechy ekstremizmu politycznego:
- po pierwsze, fundamentaliści prezentują poglądy o
skrajnym natężeniu (z aprobatą siłowych rozwiązań
problemów politycznych włącznie),
- po drugie, forsują wąsko pojmowane interesy własne, bez
respektowania potrzeb innych grup społecznych (za:
Jakubowska, 1999).
Początki ruchów
fundamentalistycznych
" Powołując się na B. B. Lawrence a (1989) można stwierdzić, iż
fundamentalizm (choć można wskazać jego historycznych
przodków) nie ma ideologicznych prekursorów i tym samym
jest zjawiskiem współczesnym  pomimo retoryki
fundamentalistów, odwołujących się do starożytnych tekstów i
legendy  starych, dobrych czasów . Z myślą Lawrence a zgadza
się wielu badaczy (m.in. Marty i Appleby, 1992; Riesebrodt,
2000; Beeman, 2001; Antoun, 2001; Kudriashova, 2003).
" Głównym przyczynkiem do rozwoju fundamentalizmu była tzw.
Myśl Oświeceniowa:
 Stopniowe rozdzielanie państwa i religii,
 Rozbudowa instytucji świeckich,
 Spadek znaczenia wiary zarówno w życiu społecznym jak i
prywatnym.
Początki ruchów
fundamentalistycznych
" Następujące zmiany społeczne i, co za tym idzie, dezorientacja
jednostek, sprzyjały powstaniu skrajnych ruchów mających na
celu obronę porządku, w mniemaniu członków  boskiego i
wskazanie recepty na właściwie przeżyte życie. Ostry sprzeciw
wobec filozofii Oświecenia, rozpowszechniającej się w
Zachodniej kulturze, występował u początków ruchów
fundamentalistycznych wśród religii monoteistycznych.
" Fundamentalizm żydowski
 Korzenie żydowskiego fundamentalizmu sięgają dziewiętnastego
wieku i wiążą się z protestem przeciwko liberalizmowi i rodzącej się
w państwach europejskich sekularyzacji społeczeństwa, a przede
wszystkim, ze sprzeciwem wobec asymilacji Żydów, odchodzenia
przez nich od przykazań Tory
 Od początku państwa Izrael krytykująświecką władzę
 Odwołują się do idei Eretz Israel (Wielkiego Izraela) (ruch Gush
Emunim) lub posuwają się do nieuznawania państwa świeckiego
(ruch Neturei Karta Strażnicy Miasta)
Początki ruchów
fundamentalistycznych
" Fundamentalizm chrześcijański
 Początki  The Fundamentals: A Testimony to the Truth
 Ostro występowali też przeciw takim  bluz
nierstwom nauki
jak Darwinizm i studia krytyczne nad Biblią
 Sukcesy: m.in. w części stanów zabroniono nauczania
podstaw darwinizmu (Matthews, 1995) a aktywność
kreacjonistów na poziomie lokalnym doprowadziła do tego,
iż jeszcze w 1940r. mniej niż 50% nauczycieli biologii w
szkołach średnich wykładało naukę o ewolucji człowieka
(Stump, 2000)
" Ataki na kliniki aborcyjne, zabójstwa personelu medycznego;
ataki na bary gejowskie (Paul Jennings Hill; Army of God)
" Współcześnie: spór o nauczanie ewolucji, prawo do aborcji i
prawa mniejszości seksualnych
Początki ruchów
fundamentalistycznych
"  Ta książka zawiera materiały o ewolucji. Ewolucja jest teorią, a
nie faktem wyjaśniającym pochodzenie życia na Ziemi. Do
materiałów tych powinno się podejść z otwartą głową, starannie
je przestudiować i krytycznie rozważyć". Naklejkę z takim
ostrzeżeniem umieszczało się obowiązkowo na okładkach
podręczników do biologii w hrabstwie Cobb w stanie Georgia na
południu USA w 2004 roku.
" Sondaże w USA w 2004 roku: 13% zgadza się ze
stwierdzeniem, że człowiek ukształtował się w procesie ewolucji
bez udziału Boga; CBS 55% (badanie CBS) lub 45% (Gallup)
wierzy, że wyłącznie Bóg odpowiada za stworzenie życia na
Ziemi
" Polska w 2006 roku: Ponad połowa Polaków (53%) uważa, że
człowiek jest wynikiem długotrwałej ewolucji, niespełna jedna
trzecia (30%) wierzy, że został stworzony od razu w obecnej
postaci (TSN OBOP)
Początki ruchów
fundamentalistycznych
" Fundamentalizm islamski
 Fundamentalizm islamski rozpowszechnił się jako sprzeciw wobec
dominacji europejskich mocarstw i narzucaniu przez nie wzorców
kulturowych
 W roku 1928 powstało w Egipcie Braterstwo Muzułmanów
 W niepodległych już państwach muzułmańskich, fundamentaliści
walczyli przeciw nacjonalizmowi oraz o ustanowienie
zwierzchnictwa prawa koranicznego  Szari a i wprowadzenie
odnowy moralnej  zgodnie z koranicznym przykazaniem  Nakazuj
to, co jest słuszne, zakazuj tego, co jest błędne .
 Braterstwo Muzułmanów rozpowszechniło islamskie ruchy
fundamentalistyczne min. w Sudanie, Syrii, Jordanii, Palestynie i
krajach Maghrebu, a najspektakularniejszymi przejawami
fundamentalizmu w świecie Islamu była Rewolucja Irańska (1978-
79; Strzebel, 2004, Kazemipur i Rezaei, 2003) oraz sprawowanie
władzy przez Talibów w Afganistanie (1996-2001; Ghufran, 2001).
Fundamentalizm, a religijna
ortodoksja
" Mimo iż wśród uczonych nie ma zgody co do dokładnej definicji
fundamentalizmu, część z nich wyraz
nie odróżnia go od
religijnej ortodoksji i tradycjonalizmu, których celem jest
odnowa życia religijnego (m.in. Tibi, 1997).
" Badacze powołują się przy tym na fakt, że nie wszyscy
tradycjonaliści są fundamentalistami (np. Amisze w USA), a
silna wiara religijna nie koniecznie wiąże się z
charakterystycznym dla fundamentalistów odrzuceniem państwa
świeckiego (Stump, 2000).
" Ortodoksja religijna w tym ujęciu związana jest z treścią
wierzeń (ze stopniem akceptacji dogmatów wiary), a
fundamentalizm ze specyficzną ich formą - z nastawieniem,
że przyjmowane dogmaty są niezbędne, jedynie słuszne,
nieomylne, a ich przyjęcie konieczne do prawidłowego
funkcjonowania społeczeństwa (por. Altemeyer, 2003).
Cechy ruchów
fundamentalistycznych
" Lawrence w książce  Obrońcy Boga (Lawrence, 1989)
definiując fundamentalizm podkreśla absolutne poddanie się
autorytetowi religii i związane z tym zadania, aby wybrane
przykazania, czy zasady moralne, zostały publicznie przyjęte i
prawnie nakazane.
" Wyróżnia on kilka podobieństw między różnymi ruchami
fundamentalistycznymi:
" Fundamentaliści są adwokatami poglądów mniejszości; widzą
siebie jako prawych wybrańców i nawet, gdy liczebnie tworzą
większość wciąż postrzegają siebie jako mniejszość;
" Nie tylko nie zgadzają się z przeciwnikiem ale dążą do
konfrontacji;
" Twierdzą, iż ich wyższość wywodzi się z bezpośredniego
odwołania do świętych ksiąg, chociaż, z powodu niejasnych
często zasad interpretacji, ich tekst musi być objaśniany przez
charyzmatycznych liderów  którzy niezmiennie są
mężczyznami;
Cechy ruchów
fundamentalistycznych
" Tworzą swoje własne, techniczne słownictwo;
" Wskazać można historycznych przodków fundamentalizmu ale
nie ideologicznych poprzedników, czy prekursorów.
" Marty i Appleby (1991):
- Idealizm religijny, jako podstawa tożsamości jednostkowej i
komunalnej.
- Fundamentaliści chcą objawić Prawdę (która często jest
celowo prowokująca, aby oburzyć większość społeczeństwa).
- Fundamentaliści postrzegają siebie jako cześć kosmicznej
walki (cosmic struggle).
- Demonizują opozycję.
- Przejawiają niezadowolenie i zazdrość ze względu na
kulturalną hegemonię modernizmu i dążą do zmiany w
 dystrybucji władzy .
- Fundamentaliści przewodzeni są przez mężczyzn.
- Wybiórczo wybierają elementy tradycji na które się powołują i
na które kładą nacisk.
Cechy ruchów
fundamentalistycznych
" Na zakończenie piątego tomu projektu, autorzy rozpatrują cztery
ideologiczne i pięć organizacyjnych charakterystyk
fundamentalizmu (Marty i Appleby, 1995).
" Charakterystyka ideologiczna:
- Fundamentaliści są przede wszystkim zaprzątnięci erozją
religii i jej właściwą rolą w społeczeństwie.
- Fundamentaliści są selektywni co do tradycji, na którą się
powołują, jak również w wyborze, które elementy
współczesności akceptować, a przeciwko którym należy się
buntować.
- Przejawiają znamiona Manicheizmu (dualizmu).
- Podkreślają nieomylność swych z
ródeł objawienia.
- Popierają jedną z form wierzeń mesjanistycznych (zejście albo
powtórne przyjście Mesjasza na Ziemię).
Cechy ruchów
fundamentalistycznych
" Charakterystyka organizacyjna:
- Członkostwo osiągają tylko wybrani.
- Ostre granice grupowe.
- Charyzmatyczny i autorytarny przywódca.
- Wymagania odnośnie zachowań członków.
Operacjonalizacja terminu
Powyżej przedstawiona wieloznaczność terminu wpływa na
trudności w zdefiniowaniu i pomiarze fundamentalizmu
religijnego jako zmiennej psychologicznej.
W celu większego sprecyzowania konstruktu (jak i zapewne z
powodu większej dostępności badanych) badacze próbują
ograniczyć obszar swych zainteresowań do wyznawców
religii chrześcijańskiej, a zwłaszcza do członków kościołów
protestanckich.
Takie zawężenie definicji fundamentalizmu zanieść można w wielu
badaniach (m.in. Burton, Johnson, Tamney, 1989; McFarland,
1989; McFarland i Warren, 1992; Tamney i Johnson, 1988).
Operacjonalizacja terminu
Odnośnie sposobu pomiaru fundamentalizmu w badaniach
psychologicznych, można wyróżnić trzy jego sposoby
(Kellstedt i Smidt, 1991).
" Pierwszy polega na zdefiniowaniu jednostek jako
fundamentalistycznych na podstawie ich przynależności do
określonego kościoła, czy grupy religijnej (jak np. Południowi
Baptyści w USA).
 Czasami miara ta jest traktowana jako zło konieczne, gdy inne
sposoby pomiaru są niedostępne. Inni badacze argumentują
jednak, iż różne kościoły chrześcijańskie mogą zostać
pogrupowane na kontinuum fundamentalistyczne 
umiarkowane  liberalne (biorąc pod uwagę dzielone przez nie
teologiczne dogmaty i wierzenia, praktyki religijne, historyczne
korzenie i powiązania między nimi).
Operacjonalizacja terminu
" Powyższy sposób pomiaru generuje jednak kilka
problemów:
 Po pierwsze, wybór kościołów zaliczanych do
fundamentalistycznych opiera się na subiektywnych
kryteriach doboru i różni badacze mogą do tej grupy zaliczać
różne denominacje.
 Po drugie, ignorowane są tu indywidualne różnice między
członkami danego kościoła.
 Po trzecie wreszcie, szczególnie duży problem występuje
przy próbach wyboru grup fundamentalistycznych w religiach
innych niż Protestantyzm (Katolicyzm)
Operacjonalizacja terminu
" Druga strategia klasyfikowania jednostek jako
fundamentalistyczne polega na wykorzystywaniu
teologicznych wierzeń i dogmatów.
 W tym przypadku naukowcy często podkreślają wiarę w
nieomylność Biblii i skłonność do dosłownej interpretacji
zawartych w niej treści (literalizm)
 Posłużył się nim m.in. Tamney i Johnson (1988) tworząc trzy
pozycje odnoszące się do nieomylności Biblii, powtórnego
przyjścia Chrystusa i osobowego istnienia Szatana
Operacjonalizacja terminu
" Trzeci sposób pomiaru fundamentalizmu odwołuje
się do samoidentyfikacji badanych i polega na
prostym zapytaniu, czy dana osoba uważa się za
fundamentalistę.
 Metoda ta zakłada, iż fundamentaliści tworzą  organiczną
całość, której członkowie wytworzyli wspólną tożsamość,
komunikują się między sobą oraz dzielą pewne wartości i
normy nie podzielane przez jednostki spoza ich grupy.
Operacjonalizacja terminu
" Próbując wyjść poza granice Chrześcijaństwa, Altemeyer i
Hunsberger (1992) skonstruowali skalę do pomiaru
fundamentalizmu, nie odwołująca się do dogmatów żadnej z
istniejących religii (SFR). Narzędziu temu udało się także
uniknąć polityzacji fundamentalizmu: skala bada przekonania i
sposoby kategoryzacji świata, którymi posługują się
fundamentaliści religijni i nie odnosi się przy tym do politycznej
ideologii i partyjnych preferencji.
" Zalety skali:
" Uniwersalna
" Odróżnia fundamentalizm i ortodoksję
" Może być używana do badania zarówno wierzących jak i
niewierzących
Badania nad fundamentalizmem
" Związek z prawicowym autorytaryzmem
 Badania wykazały interkorelacje między tymi konstruktami
wahające sięśrednio od 0.60 do 0.75 (co doprowadziło
nawet do konkluzji, iż fundamentalizm może być
postrzegany jako religijna manifestacja prawicowego
autorytaryzmu  za Laythe i in., 2002)
" Wyniki na skali SFR okazały się także silnie związane
ze skalą religijnego etnocentryzmu, mierzącą stopień
dokonywania podziału na  My i Oni na podstawie
przekonań religijnych i zawierającą twierdzenia typu
 Jeśli polityk byłby ateistą nie zagłosowałbym na
niego nawet wtedy, gdybym zgadzał się z nim we
wszystkich innych kwestiach (Altemeyer, 2003)
Badania nad fundamentalizmem
" Związek z uprzedzeniami i dyskryminacją
Badania nad fundamentalizmem 
McFarland, 1989
Badania nad fundamentalizmem -
Altemeyer i Hunsberger, 1992
Badania nad fundamentalizmem 
Kirkpatrick, 1993
Badania nad fundamentalizmem 
Kirkpatrick, 1993
Badania nad fundamentalizmem 
Kirkpatrick, 1993
Badania nad fundamentalizmem 
Hunsberger, 1996
Badania nad fundamentalizmem 
Altemeyer, 2003
Badania nad fundamentalizmem
" Konieczność odróżnienia fundamentalizmu od ortodoksji
religijnej udowodnił na gruncie psychologii Kirkpatrick wraz ze
współpracownikami (Laythe, Finkeld, Bringle, Kirkpatrick, 2002;
Laythe, Finkeld, Kirkpatrick, 2001; Kirkpatrick, 1993).
" Przedstawili oni model próbujący wyjaśnić związek
fundamentalizmu chrześcijańskiego z uprzedzeniami.
" Zakłada on, iż odpowiedzialne są za niego dwie zmienne, z
którymi fundamentalizm jest wysoce skorelowany 
chrześcijańska ortodoksja (CO) i prawicowy autorytaryzm (PA).
" CO  jako zmienna odnosząca się do treści wierzeń, a nie do
ich formy (jak fundamentalizm) skorelowana jest negatywnie
" PA (konstrukt powiązany m.in. z autorytarną agresją i
submisywnością) pozytywnie z uprzedzeniami (zarówno
rasowymi, jak i do homoseksualistów).
" Te dwa konstrukty oddziaływają przeciwstawnie w stosunku do
siebie  PA zwiększa pozytywny związek fundamentalizmu z
uprzedzeniami, a CO go zmniejsza.
Badania nad fundamentalizmem
Badania nad fundamentalizmem
Rowatt i Franklin, 2004
Badania nad fundamentalizmem
" Badania częściowo potwierdziły te przypuszczenia  przy
kontrolowanym PA związek fundamentalizmu z
uprzedzeniami malał (wpływ CO), a przy kontrolowanym CO
związek ten wzrastał (wpływ PA).
" Przy kontrolowanych zarówno PA jak i CO fundamentalizm był
niezwiązany z uprzedzeniami rasowymi (PA i CO okazały się
odpowiedzialne za całość związku); natomiast wciąż pozytywnie
związany z uprzedzeniami do homoseksualistów  co świadczy
o działaniu czynnika trzeciego (działającego niezależnie od PA i
CO).
" Autorzy argumentują (Laythe i in., 2002), iż różnice te wynikają z
kontekstu i specyfiki dokonywanych przez fundamentalistów
interpretacji tekstów i wierzeń religijnych  z jednej strony
niewielu fundamentalistów znajdzie w Biblii teologiczną
podstawę do rasistowskich uprzedzeń, za to wielu,
odczytujących ją literalnie, uważa homoseksualizm za anomalię
moralną otwarcie potępianą przez Pismo.
Badania nad fundamentalizmem
" Z drugiej strony wpływ na stwierdzone różnice może mieć nauka
współczesnego Chrześcijaństwa wyraz
nie i jednoznacznie
potępiająca uprzedzenia rasowe, jednak ambiwalentna w
stosunku do homoseksualizmu  wierzący otrzymują przekaz:
 miłuj grzesznika, potępiając grzech . Chrześcijańska
ortodoksja per se może być związana z nastawieniem
bardziej tolerancyjnym, opartym na miłowaniu grzesznika,
gdy fundamentalizm per se okazuje się być zbliżony do
alternatywnego, skoncentrowanego na potępianiu grzechu
sposobu wierzenia (przynajmniej jeśli chodzi o stosunek do
homoseksualistów).
Badania z użyciem SFR
" Fundamentalizm związany jest negatywnie z otwartością na
doświadczenie (otwartością na fantazje, nowe idee, wartości),
mierzoną NEO-FFI (za: Saroglou, 2002b)
" Natomiast pozytywną korelację stwierdzono z potrzebą
domknięcia poznawczego oraz, bardziej szczegółowo, z
preferencją porządku i przewidywalności (Saroglou, 2002a)
" Saroglou wykazał negatywną korelację pomiędzy
fundamentalizmem, a spontanicznie przejawianym poczuciem
humoru.
" Wykazano, że wyniki na skali SFR związane były pozytywnie ze
wspieraniem zmasowanej akcji militarnej w Afganistanie, czyli z
popieraniem takich środków militarnych jak  trwające kilkanaście
miesięcy bombardowanie miast Afgańskich i  użycie jednej lub
więcej konwencjonalnych broni nuklearnych . Pozytywny
związek SFR zanotowano również z wspieraniem
ograniczenia praw obywatelskich.
Pozytywne strony
fundamentalizmu?
" Fundamentaliści przejawiają większy optymizm (Sethi i
Seligman, 1993) związany z
 a) mniejszym poczuciem beznadziejności
 b) z większą nadzieją
 c) z mniejszą winą przypisywaną sobie za negatywne zdarzenia
(Sethi i Seligman, 1994)
" Nie potwierdzono negatywnego związku pomiędzy
fundamentalizmem, a samorozwojem, (self-actualization)
(Tamney, Jonhson, 1988)
" Genia (1996) wykazała, iż fundamentalizm powiązany jest
pozytywnie z dobrostanem duchowym (mierzącym stopień, w
jakim jednostka doświadcza satysfakcjonującej relacji z Bogiem
oraz poczucie celowości i satysfakcji z życia)
" Brak różnic między fundamentalistami, a osobami punktującymi
nisko na skali SFR jeśli chodzi o złożoność poznawczą (niższa
złożoność przejawiała się tylko w kwestiach egzystencjalnych).
Fundamentalizm a cztery
potrzeby sensu
" Dogmatyczny system wiary i precyzyjne wskazówki, dotyczące pożądanych
zachowań i poglądów dostarczają jednostkom niepodważalnego poczucia dobra
i zła oraz jasnych podstaw, na których opiera się ich życie (Parlament, 2002).
Wszystko to może zaspokoić ich potrzebę posiadania zasad i wartości.
" Fundamentaliści wierzą w swoją specjalną misję na Ziemi, w swoją specjalną
rolę w walce pomiędzy dobrem a złem, w swój związek z siłami wyższymi i w
nieomylność niesionych przez siebie prawd (Marty i Appleby, 1991). Są
skoncentrowani na nieustannej walce o swoją wiarę i na ciągłym, jak najlepszym
przygotowaniu się do życia po śmierci. Wyznacza im to kierunek w życiu i łączy
szereg przeżywanych zdarzeń w jeden, znaczący cel  bycie bliżej Boga. Ich
zaufanie pokładane w wierze, pewność swoich racji i presja grupy może
zapobiegać zaburzającemu wpływowi innych, mniej znaczących i
krótkoterminowych celów. W ten sposób zaspokojona może zostać potrzeba
posiadania celu.
" Potrzeba własnej wartości  czerpana z  jedynie prawdziwej grupy wierzących
" Badania wykazały, że fundamentaliści częściej uważają, że kontrolują wyniki
swych działań, gdy niefundamentaliści częściej uważają, że na wyniki te wpływa
przypadek lub inny ludzie (za: Lupfer, Hopkinsom i Kelley, 1988). Rzadziej
również przypisują sobie winę za doznane porażki czy negatywne zdarzenia
(Sethi i Seligman, 1994). Może to być droga do zaspokojenia potrzeby poczucia
efektywności.
Ciekawostka: reakcje na
kreacjonizm w USA
" Kościół Latającego Potwora Spagetti (Church of the Flying
Spaghetti Monster) - Pastafarianie
" Stworzony w reakcji na próbę wprowadzenia nauki o
 inteligentnym projekcie do szkół
"  Wierzący domagają się wprowadzenia równego czasu na
nauczanie o Latającym Potworze Spagetii jako twórcy
wszechświata
" http://www.venganza.org/