Projekty AVT
P
r
o
j
e
k
t
y
A
V
T
Generator funkcji, część 2
2114
R7...R10, które powinny mieć tolerancję rzystać jakikolwiek transformator o napię-
Montaż i uruchomienie
1...2%. Warto uzyskać podane wartości ciu wyjściowym (zmiennym) w zakresie
Model opisywanego urządzenia pokaza- (stosując połączenie dwóch lub więcej 11...15V i prostownik jednopołówkowy
no na fotografiach. Układ z rysunku 3 moż- elementów), bowiem przy zastosowaniu (w tzw. układzie podwajacza).
na zmontować na płytce drukowanej, prze- elementów o tolerancji 10%, lub co gor- Przy wykorzystaniu transformatora
r
y
s
u
n
k
u
7
stawionej na rysunku 7. Montaż jest kla- sza 20%, zniekształcenia przebiegu sinu- TS2/037 należy wykonać zwory zazna-
syczny, nie wymaga komentarza. soidalnego mogą sięgnąć 5%. czone na rysunku 7. Trzeba zwrócić uwa-
W wersji standardowej nie montuje Dla zmniejszenia zakłóceń, część płyt- gę na sposób wlutowania transformato-
się rezystora R15. ki zawierającą transformator (lub też sam ra, aby nie pomylić uzwojeń (coś takiego
Części można zdobyć we własnym za- transformator wyposażony w nóżki) moż- zdarzyło się przy montażu modelu).
kresie. W praktyce najwięcej kłopotów na zamontować z dala od pozostałej Montaż elementów na płytce jest ty-
sprawia zdobycie wielopozycyjnego prze- części układu. powy. Tym razem można zastosować
łącznika obrotowego. Zestaw AVT-2114 W modelu z małym transformatorem podstawki. Choć autor jest zadeklarowa-
zawiera także komplet elementów mon- TS2/037 nie stwierdzono negatywnego nym przeciwnikiem tanich podstawek,
towanych na płycie czołowej, w tym 12- wpływu (pola rozproszenia) transforama- tym razem dopuszcza taką możliwość,
pozycyjny przełącznik obrotowy. tora na pracę układu. a to ze względu na możliwość póz
niejszej
Osoby, które nie zdecydują się na za- Na płytce przewidziano otwory pod wymiany wzmacniaczy operacyjnych.
kup zestawu AVT-2114 i zechcą skomple- różne typy transformatorów sieciowych. Na płycie czołowej należy zamocować
tować części samodzielnie, powinny Niekoniecznie musi to transformator wszystkie elementy, które na rysun-
zwrócić uwagę na wartości elementów z dzielonym uzwojeniem  można wyko- ku 3 znajdują się poza zaznaczonym obry-
Rys. 7. Schemat montażowy.
ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 6/97 17
Projekty AVT
P
r
o
j
e
k
t
y
A
V
T
sem. Należy po prostu zastosować mon- Urządzenie, zbudowane ze sprawnych W dalszej kolejności trzeba sprawdzić
taż przestrzenny. elementów nie wymaga uruchomiania pracę przetwornika trójkąt/sinus, oraz bu-
Model został umieszczony w taniej, i od razu powinno pracować poprawnie. fora wyjściowego U4B. W sumie układ
plastikowej obudowie. W trakcie prób W każdym razie należy sprawdzić, do- nie jest wcale skomplikowany i nie po-
stwierdzono, że wszystkie metalowe ele- łączając oscyloskop do wyjścia, czy gene- winno być kłopotów z odszukaniem
menty umieszczone na płycie czołowej rator rzeczywiście dostarcza przebiegi ewentualnej pomyłki. W razie kłopotów
powinny być połączone z masą  w prze- o właściwym kształcie (i współczynniku warto poprosić o pomoc kogoś, kto
ciwnym wypadku w skrajnym lewym po- wypełnienia).  świeżym okiem spojrzy na problem,
łożeniu potencjometru płynnej regulacji W praktyce, przy znacznej ilości ele- i łatwiej odnajdzie pomyłkę.
częstotliwości, dotknięcie ręką metalo- mentów i połączeń przewodowych łatwo Z podanych względów osoby, które nie
wych części przełączników powodowało o pomyłkę, dlatego w przypadku braku na czują się mocne w elektronice, mogą przez
szkodliwą modulację częstotliwością sie- wyjściu sygnałów należy najpierw dokład- zmontowaniem, sprawdzić z pomocą mier-
ci energetycznej. W praktyce należy po nie sprawdzić poprawność montażu. Naj- nika uniwersalnego rzeczywiste wartości
prostu tylną stronę płyty czołowej (jesz- częstszą przyczyną niesprawności są właś- rezystorów i ewentualnie kondensatorów.
cze przez zamontowaniem potencjomet- nie błędy w montażu: zamiana elementów, Przy umieszczaniu układu w obudowie
rów i przełączników) wykleić kuchenną niewłaściwe łączenie przewodów. Niepo- należy zwrócić uwagę na kwestie bez-
folią aluminiową lub po prostu folią z tab- równanie rzadziej powodem są uszko- pieczeństwa. Na płytce przewidzia-
liczki czekolady. Folia ta musi być połą- dzenia elementów  przy obecnym no miejsce na bezpiecznik sie-
czona z masą układu. poziomie technologii są to zda- Uwaga! ciowy. Zastosowany trans-
formator nie wymaga
Innym dobrym rozwiązaniem jest wy- rzenia naprawdę rzadkie. Na- W urządzeniu
występują napięcia
korzystanie metalowej obudowy typu T- leży się natomiast liczyć w zasadzie takiego
mogące stanowić śmiertel-
82 (również dostępna w ofercie AVT). z możliwością pomyłek, bezpiecznika, dlate-
ne zagrożenie dla życia! Osoby
r
y
s
u
n
k
u
8
Na rysunku 8 pokazano projekt opisu jeśli chodzi o wartoś- go w wykazie
niepełnoletnie mogą wykonać i uru-
płyty czołowej dla plastikowej obudowy ci elementów, łatwo elementów został
chomić opisany układ tylko
Kradex o wymiarach 188�197�70mm, na- pomylić paski rezysto- on pominięty. Prze-
pod opieką wykwalifi-
tomiast na wkładce umieszczono rysunek rów, a czasem zdarza się, że wody sznura sieciowe-
kowanych osób
płyty czołowej dla metalowej obudowy T- element ma inną wartość, niż go będą wtedy przylutowa-
dorosłych.
82. W każdym przypadku trzeba rysunek wynika z nadruku. ne do płytki od strony druku.
skserować na papierze samoprzylepnym. Jeśli połączenia i elementy są Jeśli ktoś chce, może zastosować
Nie przewidziano szczegółowego opisu właściwe, należy po kolei sprawdzić os- bezpiecznik zwłoczny (WTAT) o jak
płyty czołowej, ponieważ aby opis zgadzał cyloskopem sygnały w poszczególnych najmniejszym prądzie: 35...100mA.
się z rzeczywistością, należałoby zastoso- punktach układu. Jeśli generator nie pra- Wtedy należałoby jednak zabezpieczyć ob-
wać elementy o bardzo wąskiej tolerancji, cuje, przede wszystkim należy sprawdzić, wód bezpiecznika przez przypadkowym
co jest bardzo trudne, zwłaszcza jesli chodzi czy występują prawidłowe napięcia zasila- dotknięciem (przy zdjętej górnej pokrywie).
o kondensatory stałe C2...C12. Użytkownik jące (ą12V). Następnie trzeba sprawdzić
może nanieść orientacyjne wartości częs- z pomocą oscyloskopu, czy w punktach
Opis regulatorów i obsługa
totliwości, napięć i wypełnienia po urucho- G i H występują odpowiednio przebieg
przyrządu
mieniu układu i sprawdzeniu poszczegól- trójkątny i prostokątny. Jeśli nie, należy
nych zakresów regulacji (a przed polakiero- oscyloskopem lub woltomierzem zmie- Jak wszystkie urządzenia z tej serii, ge-
waniem lub zafoliowaniem płyty czołowej). rzyć napięcia w poszczególnych punktach nerator nie ma wyłącznika sieciowego 
Połączenia przewodowe należy wyko- układu i na podstawie podanego wcześ- będzie zasilany ze wspólnej listwy siecio-
nać na podstawie schematu ideowego (ry- niej opisu i rysunku 2 określić przyczynę wej. Włączenie do sieci sygnalizuje dioda
sunek 3), pomocą będą fotografie modelu. niesprawności. LED umieszczona na płycie czołowej.
Rys. 8. Projekt opisu płyty czołowej.
18 ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 6/97
Projekty AVT
P
r
o
j
e
k
t
y
A
V
T
Na rysunku 8 pokazano projekt płyty
czołowej, wyróżnione są na niej grupy re- Wykaz elementów
W
y
k
a
z
e
l
e
m
e
n
t
ó
w
gulatorów.
Rezystory C13, C14: 470�F/40V
R
e
z
y
s
t
o
r
y
Przełącznik i potencjometr opisane
R1: 1,5k&! C15, C16: 100�/16V
FREQUENCY służą do ustawienia po-
R2, R3: 15...22k&! C17: nie stosować
trzebnej częstotliwości.
R4, R24: 1k&!
Półprzewodniki
P
ó
ł
p
r
z
e
w
o
d
n
i
k
i
Wielkość sygnału wyjściowego mozna
R5, R8, R11: 10k&!
D1 ... D4: 1N4001...7
dokładnie ustawić z pomocą regulatorów
R6, R18: 100k&!
D5...D30: 1N4148
z grupy AMPLITUDE. W dolnym położeniu
R7: 9,09k&! 1%
D31: LED 5mm ziel. lub czerw.
przełączników tej grupy sygnał jest najwięk-
R9: 40,2 k&! 1%
U1: LM7812
szy (x1). Z pomocą przełączników można
R10: 24,3 k&! 1%
U2: LM7912
go stłumić dziesięcio-, sto- i tysiąckrotnie.
R12: 33k&!
U3: TL082 (072)
Grupa DUTY (CYCLE) pozwala zmie-
R13: 5,6k&!
U4: NE5532
niać wypełnienie generowanych przebie-
R14, R20, R22: 590&!
TS 2/037
gów. W większości przypadków wyko-
R15: nie stosować (patrz tekst)
Pozostałe
P
o
z
o
s
t
a
ł
e
rzystywany będą przebiegi o wypełnieniu
R16, R17: 1,2k&!
S1: przełącznik obrotowy 12-pozy-
50%, dlatego typowo przełącznik powi-
R19: 130&! (120...150&!)
cyjny
nien być ustawiony w górnym położeniu
R21: 5,9k&!
S2...S4: przełącznik dwupozycyjny
(50%). W tym położeniu przełącznika usta-
R23: 59k&!
jednoobwodowy
wienie potencjometru nie ma znaczenia.
P1, P3, P4: 10k&! liniowy
S5, S6: przełącznik dwupozycyjny
Dwa przełączniki umieszczone pod
P2: 220 k&! liniowy
dwuobwodowy
diodą LED umożliwiają wybór kształtu
Kondensatory
K
o
n
d
e
n
s
a
t
o
r
y
pokrętła do potencjometrów
przebiegu. W dolnym położeniu obu prze-
C1, C12: 220nF foliowe MKT
i przełącznika S1
łaczników, na wyjściu pojawi się przebieg
C2: 82pF
płytka drukowana
sinusoidalny (sine). Dla uzyskania prze-
C3: 1nF foliowy
naklejka na płytę czołową
biegu trójkątnego (triangle) lub prostokąt-
C4: 10nF foliowy
obudowa plastikowa KRADEX
nego (square) należy przestawić w górne
C5: 100nF foliowy
188�197�70mm
położenie jeden z przełączników.
C6, C11: 1�F foliowy
przewód sieciowy
Zazwyczaj potrzebny jest przebieg
C7...C10: 2,2�F foliowy
zmienny bez składowej stałej. Dlatego
potencjometr DC SHIFT powinien być
ustawiony w środkowym położeniu. Do- umożliwi bardziej doświadczonym elek- W opisanym układzie została ona ograni-
kładnie można ustawić ten potencjometr tronikom wprowadzić pewne zmiany. czona do około 20kHz. Przeprowadzone
na zero woltów, dołączając do wyjścia Na pewno generator można uprościć, próby wykazały, że z tego typu wzmac-
woltomierz napięcia stałego, ustawiając usuwając elementy służące do zmiany niaczami operacyjnymi można uzyskać
potencjometr amplitudy na zero (wskrę- współczynnika wypełnienia przebiegu, przyzwoite kształty przebiegów przy
cony w lewo) i wyłączając tłumiki (x1). oraz do regulacji składowej stałej. Wtedy częstotliwościach do 50kHz. Ogranicze-
Jak widać z podanego opisu, najczęś- generator można umieścić w mniejszej niem jest tu szybkość zastosowanych
ciej wykorzystywane będą regulatory obudowie (i być może zasilać z dwóch wzmacniaczy operacyjnych. Szybkość
częstotliwości i amplitudy. baterii 9V). W przypadku zasilania bateryj- narastania napięcia wyjściowego (SR)
nego warto dla zmniejszenia poboru prą- wynosi dla kostek NE5532  9V/�s, a dla
du zastosować obie kostki typu TL082 TL082(072)  13V/�s. Możliwe jest wyko-
Możliwości zmian
lub TL072. rzystanie innych, szybszych podwójnych
(dla zaawansowanych)
Z drugiej strony, zaawansowani elekt- wzmacniaczy operacyjnych i wtedy moż-
Przedstawiony przed miesiącem wy- ronicy mogą spróbować zwiększyć mak- na próbować uzyskać zakres częstotliwś-
czerpujący opis działania generatora symalną częstotliwość generatora. ci do 100kHz lub 200kHz. W takim wy-
padku nie należy zmniejszać pojemności
C2 poniżej 82pF, trzeba raczej zmniejszać
rezystancję R18.
Przewidując możliwość takiej zmiany
kostek, warto zastosować podstawki.
Jeśli wykonawca opisywanego gene-
ratora ma dostęp do miernika zniekształ-
ceń nieliniowych, powinien zmniejszyć
zniekształcenia do poziomu 0,4...0,5%
przez dokładniejsze dobranie R7 oraz za-
stosowanie R15. Rezystor R15 pozwala
wyeliminować wpływ napięcia niezrów-
noważenia wzmacniacza U4A i rozrzut
parametrów zastosowanych diod. Dla
konkretnej kostki U4 należy dobrać war-
tość i punkt dołączenia tego rezystora 
zapewne będzie on miał wartość rzędu
megaomów.
Piotr Górecki
P
i
o
t
r
G
ó
r
e
c
k
i
Zbigniew Orłowski
Z
b
i
g
n
i
e
w
O
r
ł
o
w
s
k
i
ELEKTRONIKA DLA WSZYSTKICH 6/97 19