Definicja
niedożywienia wg
ESPEN
 Stan wynikajÄ…cy z braku
wchłaniania lub braku spożywania
substancji żywieniowych,
prowadzący do zmiany składu
ciała, do upośledzenia
fizycznej i mentalnej funkcji
organizmu oraz wpływający
niekorzystnie na wynik leczenia
choroby podstawowej.
Klasyfikacja zaburzeń podaży (białko, energia)
Niedożywienie
Przeżywienie
Otyłość
Marasmus
Kwashiorkor
ESPEN, 2010
Marasmus (gr. marasmós  gaśnięcie, uwiąd)
Niedożywienie
powstałe w wyniku
niedoborów
białkowo-
kalorycznych w
diecie.
PrzyczynÄ… tego
typu niedożywienia
może być
długotrwałe
głodzenie,
urazy stany
pooperacyjne.
Następstwa niedożywienia typu marasmus
obejmujÄ…:
zmniejszenie masy ciała kosztem masy mięśniowej
zmniejszenie antropometrycznych wskaz
ników
odżywienia białkowego
osłabienie siły mięśniowej
niedokrwistość
spadek odporności
upośledzenie oddychania, krążenia, trawienia i
wchłaniania pokarmu
suchość skóry
starczy wyglÄ…d twarzy
znaczne upośledzenie wzrostu u dzieci
obniżenie ciepłoty ciała
przerzedzenie włosów
Kwashiorkor pochodzi prawdopodobnie z
języka jednego z ghańskich plemion - Ga - i
oznacza "dziecko odstawione (od piersi przez
młodsze rodzeństwo)"
Kwashiorkor 
dotyczy najczęściej
dzieci w ubogich
krajach
Spowodowany tak
niedoborem
ilościowym, jak i
jakościowym (białko,
witaminy, pierwiastki
śladowe) pożywienia.
Objawy:
" osłabienie,
" zaniki tkanki tłuszczowej i mięśniowej
maskowane obrzękami - szczególnie brzucha
" ginekomastia,
" powiększenie ślinianek,
" hipogonadyzm
Laboratoryjnie:
" przewodnienie hipotoniczne,
" ubytki pierwiastków śladowych,
" hipolipidemiÄ™,
" niewydolność zewnątrzwydzielniczą i
wewnątrzwydzielniczą trzustki (z hipoglikemią około
50mg% i nietolerancjÄ… glukozy przy hiperinsulinemii)
" niedokrwistość.
Wchłanianie wody w dolnym odcinku przewodu
pokarmowego i zagęszczanie moczu w nerkach jest
upośledzone, dlatego chorzy wydalają objętościowo dużo
kału i moczu.
Grupy ryzyka wystąpienia niedożywienia
" dzieci
" młodzież w okresie dojrzewania
" kobiety w ciąży oraz karmiące piersią
" osoby starsze
" chorzy przewlekle
" stosujący diety wegetariańskie
" stosujÄ…cy diety bardzo nisko kaloryczne
Czynniki ryzyka niedożywienia
DOM
" Wielkość podaży
" Ubóstwo
" Izolacja społeczna
" Brak samodzielności
" Ostre lub przewlekłe choroby
" Podeszły wiek
Czynniki ryzyka niedożywienia
SZPITAL
" Podstawowa choroba
" GÅ‚odzenie diagnostyczne
" Jakość diety
" Brak pomocy
" Wielkość zapotrzebowania
" Podział kompetencji
Etapy niedożywienia
1. Nieadekwatna dostępność do składników
odżywczych z powodu małej podaży, nadmierna
utrata, zaburzenia przemiany, zwiększonego
zapotrzebowania
2. Wyczerpane zapasy magazynowe
3. Zaburzone procesy biochemiczne i fizjologiczne,
nieznaczne objawy niedożywienia
4. Pojawiają się objawy niedożywienia, którym
towarzyszą zmiany komórkowe i narządowe
przejawiające się w postaci objawów klinicznych
Oddział % chorych, % chorych z % chorych z
u których niedożywieniem niedożywienie
stwierdzono umiarkowanym m ciężkim
niedożywianie
Chirurgia 27 16 1
Ortopedia 39 5 6
Geriatria 43 20 9
Częstość niedożywienia u pacjentów hospitalizowanych
Interwencja żywieniowa nastąpiła - u 5% chorych
Niedożywienie rozwija się wraz z przewlekłą
chorobą i występuje u około 30% chorych przy
przyjęciu do szpitala, najczęściej u chorych w
wieku podeszłym (50%), z chorobami układu
oddechowego (45%), z chorobami zapalnymi
jelit (80%) i na nowotwory złośliwe (85%).
U 30 % chorych prawidłowo odżywionych
niedożywienie rozwija się po przyjęciu do
szpitala, a u 70 % niedożywionych w chwili
przyjęcia ulega dalszemu pogłębieniu w czasie
hospitalizacji.
Ogólnopolski program oceny występowania niedożywienia u
pacjentów hospitalizowanych pod kierownictwem dr n .med. Teresy
Korty z II Zakładu Anestezjologii i Intensywnej Terapii Akademii
Medycznej w Warszawie
Zasoby energetyczne organizmu
Substrat Masa [g] Energia Substrat Substrat
[Kcal] Masa [g] Masa [g]
Energia Energia
[Kcal] [Kcal]
Węglowodany: 375 1 500
Glikogen w wÄ…trobie 110 440
Glikogen w mięśniach 250 1 000
Glukoza w płynach 15 60
ustrojowych
TÅ‚uszcze 7 961 71 649
Tkanka podskórna 7 800 70 200
Mięśnie 161 1 449
Białko 5 620 -
Strukturalne 6 870 27 480
Rozpuszczalne
Skutki niedożywienia krytycznie chorego
Serce - zanik mięśnia, zmniejszenie rzutu,
obniżenie ciśnienia tętniczego
Płuca -zmiany rozedmowe, niewydolność
oddechowa, trudności w odłączeniu chorych od
respiratora
Trzustka - zanik narzÄ…du, spadek wydzielania
enzymów i hormonów, zaburzenia wchłaniania
Wątroba -zmniejszenie jej ciężaru, spadek syntezy
białka
Skutki niedożywienia krytycznie chorego
Szpik - zahamowanie produkcji komórek
wszystkich typów, anemia i spadek odporności
Nerki - zanik cewek nerkowych, zmniejszenie
przesÄ…czania, kwasica metaboliczna, ostra
niewydolność nerek
Jelita -zanik błony śluzowej, wzrost
przepuszczalności bariery jelitowej, ryzyko rozwoju
posocznicy
Utrata beztłuszczowej masy ciała
Utrata Powikłania Śmiertelność
% %
10 Zmniejszona odporność 10
wzrost infekcji
20 Zmniejszone gojenie ran, 30
osłabienie, infekcje
30 Nie może siedzieć, 50
odleżyny,
pneumonia, brak gojenia
40 Śmierć, zazwyczaj z 100
powodu
niewydolności oddechowej
Ocena Stanu Odżywienia
" Wywiad żywieniowy
" Badania antropometryczne
" Badania biochemiczne
" Badania immunologiczne
Ocena Stanu Odżywienia
WYWIAD ŻYWIENIOWY
" od kiedy nie przyjmuje pokarmów
" utrata masy ciała w ostatnich 3
miesiÄ…cach
" zwyczaje żywieniowe
" stosowanie leków
" zaburzenia Å‚aknienia, dysfagia,
odynofagia
" biegunka
" bóle kostne, bóle mięśniowe
" osłabienie
" obniżenie funkcji emocjonalnych
" zaburzenia snu
 Ocena Stanu Odżywienia
BADANIE FIZYKALNE
" wychudzenie, rogowacenie naskórka, łojotok,
wypadanie włosów, łamliwości paznokci, zmniejszenie
lub zanik tkanki podskórnej.
" zapalenie dziąseł, zap. kącików ust., zap. języka,
próchnica.
" powiększenie m. sercowego, częstoskurcz spoczynkowy
" wysięki w jamach opłucnowych, duszność
" powiększenie: wątroby, śledziony, puchlina brzuszna
" bóle, zaniki mięśniowe.
" obrzęki stawów, osteoporoza
Ocena stanu odżywienia
BADANIE ANTROPOMETRYCZNE
Antropometria żywieniowa  pomiary
zmienności fizycznych rozmiarów ciała i
jego składników u osobników w różnym
wieku i o zróżnicowanym składzie.
(Jelliffe 1956)
Badania antropometryczne w zastosowaniu do oceny stanu
odżywienia obejmują dwie grupy pomiarów:
" pomiary oceniające rozmiary cała i stan rozwoju fizycznego,
" pomiary oceniające skład ciała.
Ocena stanu odżywienia
BADANIE
ANTROPOMETRYCZNE
" 50% tłuszczu znajduje się w tkance
podskórnej a jej zmniejszenie
odpowiada obniżeniu rezerwy
energetycznej ustroju w czasie
długotrwałego głodzenia
" pomiar grubości fałdu skórnego nad
mięśniem trójgłowym nie dominującego
ramienia
" w Polsce brak obiektywnych norm
antropometrycznych
" norma K 16,5-14,9mm M. 12,6-
11,3mm
" ciężkie niedożywienie M.<7,6mm
Ocena stanu odżywienia
BADANIE ANTROPOMETRYCZNE
"  ocena masy ciała jest
najtańszym wskaz
nikiem
odżywienia masa ciała
" Wskaz
nik masa ciała (%) =
[aktualna m.c./idealna m.c.]x100
Stan odżywienia
" >90 norma
" 80-90 lekkie niedożywienie
" 70-80 umiarkowane
" <70 ciężkie niedożywienie
Ocena Stanu Odżywienia
BADANIE ANTROPOMETRYCZNE
należna masa ciała wg Broca
" N.m.c (w kg)=wrost w (cm) - 100
" M. wzrost =170cm = 70kg
należna masa ciała wg Lorenza
" N.m.c (w kg)=wzrost - (wzrost-150/4) - 100
" M.: wzrost 170 = 65
zmiana masy ciała Zm.c.(%)=(normalna-
aktualna)/normalnÄ… m.c.
" (umiarkowane >10%, średnie >20% i ciężkie
niedożywienie >30%)
Ocena Stanu Odżywienia
BADANIE ANTROPOMETRYCZNE
Wskaz
nik Queteleta BMI = masa ciała (kg) / wzrost (m2)
" otyłość >30
" nadwaga 25-30
" norma 20-25
" zagrożenie 18,5-20
" niedożywienie <18,5
Rozkład BMI w Wielkiej Brytanii w zależności od
wieku
Ocena Stanu Odżywienia
BADANIE
ANTROPOMETRYCZNE
pomiar obwodu ramienia
Kobiety:
Obwód ramienia (cm) - e" 22  norma
Obwód ramienia (cm) - < 22 
niedożywienie
Mężczyz
ni:
Obwód ramienia (cm) - e" 23  norma
Obwód ramienia (cm) - < 23 
niedożywienie
Ocena Stanu Odżywienia
Badania biochemiczne
Albuminy
" całkowita pula albumin 300g, czas półtrwania 20dni
" 50 % w przestrzeni poza naczyniowej
" Hipoalbuminemia:
" zmniejszenie syntezy (marskość wątroby)
" zwiększenie strat (oparzenia, enteropatie, przetoki
jelitowe, nieswoiste zapalenia jelit)
" zwiększona degradacja (hiperkatabolizm, stan
septyczny)
norma >35 g/l; lekkie niedożywienie 30-35 g/l;
umiarkowane niedożywienie 24-29 g/l; ciężkie
niedożywienie <24 g/l
Latifi R, Dudrick SJ 2003
Ocena Stanu
Odżywienia
Badania biochemiczne
Transferyna T ½ 8-10 dni Norma >200 mg/dl
" lekkie niedożywienia 150- 200mg/d
" umiarkowane 100-150 mg/dl
" ciężkie niedożywienie <100 mg/dl
Prealbuminy T ½ 2 dni Norma >20 mg/dl
" lekkie niedożywienia 10-20 mg/dl
" umiarkowane 5-10 mg/dl
" ciężkie niedożywienie <5 mg/dl
Latifi R, Dudrick SJ 2003
Ocena Stanu
Odżywienia
Badania biochemiczne
Wydalanie Kreatyniny
Kreatynina w 24h zbiórce moczu x 100
CHI(%)= -----------------------------------------------------
Idealna 24 h zawartość kreatyniny w moczu dla wzrostu*
*uzyskane z tablic wzorcowych.
CHI jest wykorzystane w celu oceny masy mięśniowej.
Deficyt w wysokości 5-15% może być sklasyfikowany jako
łagodny, umiarkowany15-30% i >30% ciężki niedobór.
Ocena Stanu Odżywienia
Badania immunologiczne
Całkowita liczba limfocytów TLC (rezerwa
immunologiczna)
TLC=(% limfocytów x L) / 100
" Norma 1500- 2000
" umiarkowane 1200-1500
" średnie niedożywieni 800-1200
" ciężkie niedożywienie < 800
 SUBIEKTYWNA GLOBALNA OCENA STANU ODŻYWIENIA (SGA)
I. Wywiad
1. Wiek (lata) & & . wzrost (cm) & & . masa ciała (kg) & & & płeć K M
2. Zmiana masy ciała utrata masy w ostatnich 6 miesiącach & & & (kg)
& & ..(%)
zmiana masy ciała w ostatnich 2 tygodniach:
zwiększenie bez zmian zmniejszenie
3. Zmiany w przyjmowaniu pokarmów
bez zmian zmiany: czas trwania & & & .. (tygodnie)
Rodzaj diety:
zbliżona do optymalnej dieta oparta na pokarmach stałych
dieta płynna kompletna
dieta płynna hipokaloryczna
głodzenie
4. Objawy ze strony przewodu pokarmowego (utrzymujÄ…ce siÄ™ ponad 2
tygodnie)
bez objawów Nudności Wymioty Biegunka Jadłowstręt
5. Wydolność fizyczna
bez zmian zmiany: czas trwania & & .. (tygodnie)
rodzaj: praca w ograniczonym zakresie
chodzi leży
 SUBIEKTYWNA GLOBALNA OCENA STANU ODŻYWIENIA (SGA)
C.D.
6. Choroba a zapotrzebowanie na składniki odżywcze:
wzrost zapotrzebowania metabolicznego wynikajÄ…ce z choroby
brak mały średni duży
II. Badania fizykalne
należy określić stopień zaawansowania:
0  bez zmian, 1  lekki, 2  średni, 3  ciężki) & &
utrata podskórnej tkanki tłuszczowej nad mięśniem trójgłowym i na klatce
piersiowej
zanik mięśni (czworogłowy, naramienny)
obrzęk nad kością krzyżową
obrzęk kostek
wodobrzusze
III. Subiektywna globalna ocena stanu odżywienia (SGA):
prawidłowy stan odżywienia
podejrzenie niedożywienia lub niedożywienie średniego stopnia
wyniszczenie
duże ryzyko niedożywienia