Immunodiagnostyka
Immunodiagnostyka
chorób z autoagresji
chorób z autoagresji
Joanna Makowska
Joanna Makowska
Aleksandra Wardzyńska
Aleksandra Wardzyńska
Klinika Immunologii, Reumatologii i Alergii
Klinika Immunologii, Reumatologii i Alergii
Uniwersytet Medyczny w A
odzi
Uniwersytet Medyczny w A
odzi
Choroby z autoagresji
Choroby z autoagresji
Narządowo swoiste Narządowo nieswoiste
Narządowo swoiste Narządowo nieswoiste
Choroba Hashimoo Kolagenozy
Choroba Hashimoo Kolagenozy
Toczeń
Toczeń
Ch. Gravesa Basedowa
Ch. Gravesa Basedowa
Twardzina
Twardzina
Ch. Addisona
Ch. Addisona
Zapalenie skórno-
Zapalenie skórno-
Niedokrwistość złośliwa
Niedokrwistość złośliwa
mięśniowe
mięśniowe
Poliendokrynopatie
Poliendokrynopatie
Zapalenia naczyń
Zapalenia naczyń
Cukrzyca
Cukrzyca
Niedokrwistość
Niedokrwistość
Nieswoiste zapalenia jelit autoimmunohemolityczna
Nieswoiste zapalenia jelit autoimmunohemolityczna
Nużliwość mięśni
Nużliwość mięśni
Stwardnienie rozsiane
Stwardnienie rozsiane
etc
etc
Diagnostyka chorób z
Diagnostyka chorób z
autoagresji
autoagresji
Przede wszystkim wywiad i badanie
Przede wszystkim wywiad i badanie
przedmiotowe !!
przedmiotowe !!
W przypadku większości chorób z
W przypadku większości chorób z
autoagresji wykrycie  markerów
autoagresji wykrycie  markerów
immunologicznych  autoprzeciwciał
immunologicznych  autoprzeciwciał
jest pomocne ale nie jest konieczne
jest pomocne ale nie jest konieczne
do rozpoznania danej jednostki
do rozpoznania danej jednostki
chorobowej
chorobowej
Dlaczego w diagnostyce głównie
Dlaczego w diagnostyce głównie
opieramy się na badaniu
opieramy się na badaniu
podmiotowym i przedmiotowym
podmiotowym i przedmiotowym
Mała swoistość i czułość wykonywanych badań
Mała swoistość i czułość wykonywanych badań
Brak szerokiej dostępności
Brak szerokiej dostępności
Niektóre przeciwciała występują w ró\
nych
Niektóre przeciwciała występują w ró\
nych
jednostkach chorobowych (patrz ANA i ANCA)
jednostkach chorobowych (patrz ANA i ANCA)
Obecność przeciwciał u osób z innymi
Obecność przeciwciał u osób z innymi
nieautoimmunologicznymi chorobami: osoby
nieautoimmunologicznymi chorobami: osoby
starsze, przewlekłe zaka\
enia, nowotwory,
starsze, przewlekłe zaka\
enia, nowotwory,
kreweni
kreweni
Diagnostyka chorób narządowo
Diagnostyka chorób narządowo
nieswoistych
nieswoistych
Oznaczanie przeciwciał przeciwjądrowych
Oznaczanie przeciwciał przeciwjądrowych
Oznaczanie przeciwciał przeciw
Oznaczanie przeciwciał przeciw
cytoplazmie neutrofilów
cytoplazmie neutrofilów
Biopsja
Biopsja
Immunofluorescencja
Immunofluorescencja
bezpośrednia- słu\
y wykrywaniu
bezpośrednia- słu\
y wykrywaniu
antygenów związanych z fazą stała
antygenów związanych z fazą stała
Emisja
F
światła
F F F F
F
Ag
Ag
Antygen Przeciwciało
UV
tkankowy Sprzę\
one z
fluorochromem
Immunofluorescencja
Immunofluorescencja
bezpośrednia
bezpośrednia
Lupus band test
Ograniczenia:
Wykrywa obecność
Fałszywie dodatni np trądzik
złogów immunoglobulin i
ró\
owaty
dopełniacza na granicy skórno-
naskórkowej osób z toczniem
Badanie ANA
Badanie ANA
Badanie ANA met. immunofluorescencji
pośredniej na kom. Hep2
Wykrywanie poszczególnych
przeciwciał
Wykrywanie rozpuszczalnych
Wykrywanie rozpuszczalnych
Wykrywanie rozpuszczalnych
Wykrywanie rozpuszczalnych
dsDNA- met immunofluorescencji
dsDNA
dsDNA
dsDNA
antygenów jądrowych (ENA)
antygenów jądrowych (ENA)
antygenów jądrowych (ENA)
antygenów jądrowych (ENA)
pośredniej na Crithidium lucillae
" ELISA
" Podwójna immunodyfuzja
" Western blott
Immunofluorescencja pośrednia-
Immunofluorescencja pośrednia-
wykrywanie antygenów rozpuszczalnych
wykrywanie antygenów rozpuszczalnych
Skoniugowane z fluorochromem przeciwciała
F F F
Przeciwciała w
badanej surowicy
+
Ag Ag
F
F F
Antygen tkankowy
(Hep-2, Crithidium lucillae, neutrofile)
UV
Ag
Co mo\
emy zobaczyć pod
Co mo\
emy zobaczyć pod
mikroskopem
mikroskopem
Typ świecenia homogenny
Typ świecenia obwodowy
Typ świecenia plamisty
Typ obwodowy
Typ obwodowy
Typ świecenia obwodowy: charakterystyczny dla
Typ świecenia obwodowy: charakterystyczny dla
przeciwciał przeciw ds. DNA- toczeń układowy
przeciwciał przeciw ds. DNA- toczeń układowy
W celu potwierdzenia  wykonanie badania IF
W celu potwierdzenia  wykonanie badania IF
na Crithidium lucillae lub met ELISA
na Crithidium lucillae lub met ELISA
Bardzo rzadko u osób zdrowych
Bardzo rzadko u osób zdrowych
Czasem w niskich mianach u osób z twardziną i RZS
Czasem w niskich mianach u osób z twardziną i RZS
Korelują z aktywnością choroby i odpowiedzią na
Korelują z aktywnością choroby i odpowiedzią na
leczenie
leczenie
Dobry marker aktywności choroby
Dobry marker aktywności choroby
Wysokie miana- wzrost ryzyka nefropatii toczniowej
Wysokie miana- wzrost ryzyka nefropatii toczniowej
Typ plamisty- przeciwciała przeciw
Typ plamisty- przeciwciała przeciw
rozpuszczalnym antygenom
rozpuszczalnym antygenom
jądrowym
jądrowym
Dalsze wykrywanie
Dalsze wykrywanie
poszczególnych typów antygenów
poszczególnych typów antygenów
ENA
ENA
- metoda ELISA
- metoda ELISA
- immunodyfuzji
- immunodyfuzji
- Western blott
- Western blott
O czym mówią typy świecenia
O czym mówią typy świecenia
Typ plamisty- rozpuszczalne antygeny jądrowe-ENA
jądrowe-ENA
Typ plamisty- rozpuszczalne antygeny
Sm 20-40% SLE
Ro 40-95% Z. Sjogrena
20-60% SLE
100% Toczeń noworodków
La 40-95% z. Sjogrena
10-20% SLE
Scl-70 25-75% Twardzina uogólniona
Anty RNP 95-100% MCTD
Anty Jo-1 25-35% Zapalenie wielomięsniowe
antyPM/SCl 50-70% Twradzina z dermatomyositis
Anty Mi-2 10-20% Zapalenie skórno-mięsniowe
Typ centromerowy
Typ centromerowy
Twardzina ograniczona
Twardzina ograniczona
Przeciwciała Sm (kompleks
Przeciwciała Sm (kompleks
rybonukleoproteiny)
rybonukleoproteiny)
Swoiste dla SLE (u 30% pacjentów)
Swoiste dla SLE (u 30% pacjentów)
Korelują z występowaniem zmian nerkowych i zmiany w
Korelują z występowaniem zmian nerkowych i zmiany w
OUN
OUN
Przeciwciała anty RNP
Przeciwciała anty RNP
10-20% osób z SLE
10-20% osób z SLE
Korelują z psychozami, z zapaleniem mięśni
Korelują z psychozami, z zapaleniem mięśni
Przeciwciała przeciw Ro
Przeciwciała przeciw Ro
40% pacjentów z SLE
40% pacjentów z SLE
Podostra skórna postać tocznia
Podostra skórna postać tocznia
Korelują z nadwra\
liwością na światło i włóknieniem
Korelują z nadwra\
liwością na światło i włóknieniem
płuc, zmianami hematologicznymi
płuc, zmianami hematologicznymi
Nieswoiste równie\
w zespole Sjogrena, RZS i
Nieswoiste równie\
w zespole Sjogrena, RZS i
twardzinie
twardzinie
Przeciwciała przeciw La
Przeciwciała przeciw La
15% pacjentów z SLE
15% pacjentów z SLE
Nieswoiste równie\
w zespole Sjogrena, RZS i
Nieswoiste równie\
w zespole Sjogrena, RZS i
twardzinie
twardzinie
Przeciwciała przeciw histonom
Przeciwciała przeciw histonom
Nieswoiste
Nieswoiste
U 50% pacjentów z SLE
U 50% pacjentów z SLE
Ponad 90% pacjentów z toczniem polekowym
Ponad 90% pacjentów z toczniem polekowym
Izoniazyd
Izoniazyd
Hydralazyna
Hydralazyna
Prokainamid
Prokainamid
fenytoina
fenytoina
Przeciwciała
przeciwjądrowe
Przeciwciała towarzyszące
Mięśniowo Specyficzne
-anty Ro, La
-Charakterystyczne dla PM i DM
Anty PMScl,
-Anty Jo-1,
Anty U1-RNP
-anty SRP
anty U2-RNP
- anty Mi-2
Anty Ku
Przeciwciała mięśniowo
Przeciwciała mięśniowo
specyficzne
specyficzne
Jo-1 syntetaza histydylowa tRNA- 20% dermatomyositis
wią\
ą się z włóknieniem płuc, gorączką,
objaw Raynauld, zapalenie stawów
SRP- 5% pacjentów
cię\
ka postać oporna na leczenie
Ostry początek PM
zajęcie mięśnia sercowego
Mi-2- 10-20%
odpowiadająca na leczenie
związana ze zmianami skórnymi
Zespoły nakładania
Zespoły nakładania
MCTD- mieszana choroba Twradzinopodobne zapalenie
tkanki łącznej Mięśni
SLE + twardzina + DM Twardzina + polymiositis
Przeciwciała U1RNP PM/Scl
Przeciwciała U1RNP PM/Scl
Zapalenie wielomięśniowe z przeciwciałami
przeciw tRNA syntetazie
DM+ twardzina+ włóknienie płuc
Przeciwciała Jo -1 (przeciw tRNA syntetazie)
Przeciwciała Jo -1 (przeciw tRNA syntetazie)
Przeciwciała przeciw
Przeciwciała przeciw
cytoplazmie neutrofilów
cytoplazmie neutrofilów
ANCA
ANCA
ANCA- przeciwciała przeciw
ANCA- przeciwciała przeciw
cytoplazmie neutrofilów
cytoplazmie neutrofilów
p-ANCA
c-ANCA
Głównie przeciw
Przeciw proteinazie 3
mieloperoksydazie
90% pacjentów z ziarniniakiem
" w zespole Churga Straussa
Wegenera
" mikroskopowe zapalenie
naczyń
Ale te\

" kłębuszkowe zapelenia nerek
Mikroskopowe zapalenie naczyń-
" Reakcje autoimmunologiczne
40%
polekowe
Z Churga Strausa 10%
Przeciwciała antyfosfolipidowe
Przeciwciała antyfosfolipidowe
Przeciwciała anty beta2-GPI, przeciw
Przeciwciała anty beta2-GPI, przeciw
ptrombinie, przeciwciała
ptrombinie, przeciwciała
antykardiolipinowe, antykoagulant
antykardiolipinowe, antykoagulant
toczniowy (LA)
toczniowy (LA)
Przydatność kliniczna
Przydatność kliniczna
Zespół antyfosfolipidowy (małopłytkowość
Zespół antyfosfolipidowy (małopłytkowość
+ zakrzepica +poronienia)- przeciwciała
+ zakrzepica +poronienia)- przeciwciała
LA i przeciwciała antykardiolipidowe
LA i przeciwciała antykardiolipidowe
Małopłytkowość samoistna
Małopłytkowość samoistna
SLE
SLE
Ich obecność- skłonność do zakrzepów
Ich obecność- skłonność do zakrzepów
Czynnik reumatoidalny
Czynnik reumatoidalny
Przeciwciało klasy IgM (85%), rzadziej klasy
Przeciwciało klasy IgM (85%), rzadziej klasy
IgG, IgA lub IgE skierowane przeciwko
IgG, IgA lub IgE skierowane przeciwko
fragmentowi Fc własnego IgG
fragmentowi Fc własnego IgG
Mo\
na go oznaczać w
Mo\
na go oznaczać w
surowicy, płynie stawowym,
surowicy, płynie stawowym,
płynie z j. osierdzia, opłucnej
płynie z j. osierdzia, opłucnej
Metody oznaczania RF
Metody oznaczania RF
Met. półilościowe
Met. półilościowe
Odczyn Waalera-Rosego- hemaglutynacja
Odczyn Waalera-Rosego- hemaglutynacja
Odczyn lateksowy- aglutynacja
Odczyn lateksowy- aglutynacja
Metody ilościowe
Metody ilościowe
Nefelometria
Nefelometria
ELISA (mo\
na oznaczać RF w ró\
nych
ELISA (mo\
na oznaczać RF w ró\
nych
klasach)
klasach)
Kiedy RF mo\
e być dodatni?
Kiedy RF mo\
e być dodatni?
1. Choroby reumatyczne
1. Choroby reumatyczne
2. Przewlekłe choroby zapalne wątroby i
2. Przewlekłe choroby zapalne wątroby i
płuc
płuc
3. Choroby nowotworowe
3. Choroby nowotworowe
4. Zaka\
enia: AIDS, mononukleoza,
4. Zaka\
enia: AIDS, mononukleoza,
gruz
lica, trąd
gruz
lica, trąd
5. Stan po szczepieniu
5. Stan po szczepieniu
Przeciwciała przeciw cyklicznemu
Przeciwciała przeciw cyklicznemu
cytrulinowemu peptydowi (anty
cytrulinowemu peptydowi (anty
CCP)
CCP)
W zapaleniu dochodzi do cytrulinizacji białek
W zapaleniu dochodzi do cytrulinizacji białek
wimentyny ( w makrofagach) i fibryny
wimentyny ( w makrofagach) i fibryny
Zmodyfikowane białka tworzą antygeny przeciw
Zmodyfikowane białka tworzą antygeny przeciw
którym produkowane są przeciwciała antyCCP
którym produkowane są przeciwciała antyCCP
Oznaczanie metodą ELISA
Oznaczanie metodą ELISA
Przydatność kliniczna antyCCP
Przydatność kliniczna antyCCP
Czułość 48% swoistość 98%
Czułość 48% swoistość 98%
Serologiczny marker wczesnego RZS
Serologiczny marker wczesnego RZS
Te\
u pacjentów z seronegatywnym RZS
Te\
u pacjentów z seronegatywnym RZS
Mogą poprzedzać wystąpienie pierwszych
Mogą poprzedzać wystąpienie pierwszych
objawów wiele lat
objawów wiele lat
Ich obecność- skłonność do powstawania
Ich obecność- skłonność do powstawania
nad\
erek i aktywniejszej postaci choroby
nad\
erek i aktywniejszej postaci choroby
Choroby narządowo
Choroby narządowo
swoiste
swoiste
Przeciwciała przeciwtarczycowe
Przeciwciała przeciwtarczycowe
Przeciw TSH receptorowi
Przeciw TSH receptorowi
Przeciw tyreoperoksydazie
Przeciw tyreoperoksydazie
Przeciw tyreoglobulinie
Przeciw tyreoglobulinie
Przeciw receptorowi dla TSH
Przeciw receptorowi dla TSH
Testy II generacji z rekombinowanym ludzkim
Testy II generacji z rekombinowanym ludzkim
rec dla TSH
rec dla TSH
Metoda ELISA, RIA
Metoda ELISA, RIA
Przydatność kliniczna:
Przydatność kliniczna:
Rozpoznanie choroby Gravesa- Basedowa (czułość 95%,
Rozpoznanie choroby Gravesa- Basedowa (czułość 95%,
swoistość 98%)- U pacjentów nie leczonych lekami
swoistość 98%)- U pacjentów nie leczonych lekami
przeciwtarczycowymi !!
przeciwtarczycowymi !!
Rozpoznanie orbitopatii gdy nie towarzyszy jej nadczynność
Rozpoznanie orbitopatii gdy nie towarzyszy jej nadczynność
tarczycy
tarczycy
W cią\
y ocena ryzyka przejściowej nadczynności tarczycy u
W cią\
y ocena ryzyka przejściowej nadczynności tarczycy u
dziecka
dziecka
Przeciw tyreoperoksydazie
Przeciw tyreoperoksydazie
Odpowiadają kiedyś oznaczanym
Odpowiadają kiedyś oznaczanym
antymikrosmalnym
antymikrosmalnym
Rozpoznanie autoimmunologicznego podło\
a
Rozpoznanie autoimmunologicznego podło\
a
niedoczynności tarczycy (98%)
niedoczynności tarczycy (98%)
Zapalenie autoimmunologiczne tarczycy
Zapalenie autoimmunologiczne tarczycy
przebiegające z eutyreozą
przebiegające z eutyreozą
Uwaga: te\
dodatnie w ch. Gravesa- Basedowa
Uwaga: te\
dodatnie w ch. Gravesa- Basedowa
(70%)i podostrym zapaleniu tarczycy (10%)
(70%)i podostrym zapaleniu tarczycy (10%)
Czasem obecne u osób zdrowych (zwłaszcza
Czasem obecne u osób zdrowych (zwłaszcza
starszych)
starszych)
Przeciwciała przeciw
Przeciwciała przeciw
tyreoglobulinie
tyreoglobulinie
Pomocnicza rola w diagnostyce
Pomocnicza rola w diagnostyce
autoimmunologicznego zapalenia tarczycy
autoimmunologicznego zapalenia tarczycy
z niedoczynnością (gdy anty TPO ujemne)
z niedoczynnością (gdy anty TPO ujemne)
Weryfikacja oznaczeń tyreoglobuliny u
Weryfikacja oznaczeń tyreoglobuliny u
pacjentów monitorowanych po leczeniu
pacjentów monitorowanych po leczeniu
raka tarczycy
raka tarczycy
Przeciwciała przeciwwyspowe
Przeciwciała przeciwwyspowe
ICA- przeciw ró\
nym antygenom-
ICA- przeciw ró\
nym antygenom-
oznaczanie met.
oznaczanie met.
Immunofluorescencji pośredniej
Immunofluorescencji pośredniej
Anty GAD65- przeciw
Anty GAD65- przeciw
dehydrogenazie kwasu
dehydrogenazie kwasu
glutaminowego
glutaminowego
IA-2, IA-2 beta- przeciw fosfatazom
IA-2, IA-2 beta- przeciw fosfatazom
tyrozyny
tyrozyny
IAA Przeciw insulinie endogennej
IAA Przeciw insulinie endogennej
Metoda ELISA, RIA
Przydatność kliniczna
Przydatność kliniczna
Potwierdzenie rozpoznania tła
Potwierdzenie rozpoznania tła
autoimmunologicznego cukrzycy typu I
autoimmunologicznego cukrzycy typu I
(obecność 2 typów przeciwciał, wraz z
(obecność 2 typów przeciwciał, wraz z
upływem czasu miano Ig spada)
upływem czasu miano Ig spada)
Odró\
nienie LADA od cukrzycy typu II
Odró\
nienie LADA od cukrzycy typu II
Poszukiwanie osób o zwiększonym ryzyku
Poszukiwanie osób o zwiększonym ryzyku
rozwoju cukrzycy (badania naukowe, nie
rozwoju cukrzycy (badania naukowe, nie
przydatne klinicznie)
przydatne klinicznie)
Przeciwciała
Przeciwciała
przecinadnerczowe
przecinadnerczowe
Choroba Addisona- przeciwciała przeciw
Choroba Addisona- przeciwciała przeciw
21 hydroksylazie- nie mają du\
ego
21 hydroksylazie- nie mają du\
ego
znaczenia klinicznego, inne przeciwciała
znaczenia klinicznego, inne przeciwciała
przeciw 17 hydroksylazie i 20-21 liazie nie
przeciw 17 hydroksylazie i 20-21 liazie nie
są rutynowo oznaczane
są rutynowo oznaczane
Podło\
e autoimmunologiczne w 70-90%
Podło\
e autoimmunologiczne w 70-90%
przewlekłej niewydolności kory nadnerczy
przewlekłej niewydolności kory nadnerczy
Przeciwciała przeciw receptorowi
Przeciwciała przeciw receptorowi
dla acetylocholiny
dla acetylocholiny
Miastenia-u 75% chorych, zwłaszcza w
Miastenia-u 75% chorych, zwłaszcza w
przypadku uogólnionych objawów
przypadku uogólnionych objawów
Wynik fałszywie dodatni
Wynik fałszywie dodatni
Zespół miasteniczny Lambert-Eatona
Zespół miasteniczny Lambert-Eatona
Grasiczak bez miastenii
Grasiczak bez miastenii
Leczeni penicylaminą
Leczeni penicylaminą
Rak drobnokomórkowy płuca
Rak drobnokomórkowy płuca
Choroby wątroby
Choroby wątroby
Autoimmunologiczne zapalenie wątroby
Autoimmunologiczne zapalenie wątroby
Typ I przeciwciała ANA i przeciw mięsniom gładkim
Typ I przeciwciała ANA i przeciw mięsniom gładkim
SMA- lepsze rokowanie, lepsza odp na GKS
SMA- lepsze rokowanie, lepsza odp na GKS
Typ II przeciwciała przeciw LKM1 (ant. Mikrosomalny
Typ II przeciwciała przeciw LKM1 (ant. Mikrosomalny
wątroby i nerek)- bardziej agresywne, gorsza
wątroby i nerek)- bardziej agresywne, gorsza
odpowiedz
na GKS, często z innymi ch.
odpowiedz
na GKS, często z innymi ch.
autoimmunologicznymi
autoimmunologicznymi
Przewlekłe stawrdniające zapalenie dróg
Przewlekłe stawrdniające zapalenie dróg
\
ółciowych p-ANCA 30-80% , te\
ANA i SMA
\
ółciowych p-ANCA 30-80% , te\
ANA i SMA
Przewlekła marskość \
ółciowa- przeciwciała
Przewlekła marskość \
ółciowa- przeciwciała
przeciw mitochondrialne- AMA -90-95%, ANA i
przeciw mitochondrialne- AMA -90-95%, ANA i
SMA (20-30%)
SMA (20-30%)
Celikia
Celikia
Przeciwciała przeciendomysialne
Przeciwciała przeciendomysialne
(immunofluorescencja)
(immunofluorescencja)
Przeciwciała przeciw translutaminazie
Przeciwciała przeciw translutaminazie
tkankowej (ELISA) w klasie IgA (wyklucz
tkankowej (ELISA) w klasie IgA (wyklucz
niedobór IgA- wynik fałszywie ujemny)
niedobór IgA- wynik fałszywie ujemny)
Kiedyś badano przeciwciała przeciw
Kiedyś badano przeciwciała przeciw
gliadynie ale zbyt mała swoistość i
gliadynie ale zbyt mała swoistość i
czułość- obecnie się nie wykonuje
czułość- obecnie się nie wykonuje
Nieswoiste zapalenia jelit
Nieswoiste zapalenia jelit
Choroba Leśniowskiego- Crohna-
Choroba Leśniowskiego- Crohna-
przeciwciała ASCA przeciw
przeciwciała ASCA przeciw
Saccharomyces cerevisae-60%
Saccharomyces cerevisae-60%
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego-
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego-
pANCA-60%
pANCA-60%
Autoimmunologiczne zapalenie
Autoimmunologiczne zapalenie
\
ołądka i choroba Addisona
\
ołądka i choroba Addisona
Biermera
Biermera
Ig przeciw czynnikowi wewnętrznemu
Ig przeciw czynnikowi wewnętrznemu
czułość 70%, swositość>95%
czułość 70%, swositość>95%
Ig przeciw komórkom okładzinowym- u
Ig przeciw komórkom okładzinowym- u
90% ale mniej swoiste ni\
anty IF
90% ale mniej swoiste ni\
anty IF