DRUGI ROZBIR POLSKI




II ROZBIÓR POLSKI

 

Drugi rozbiór Polski stał się
nie tylko końcem państwowości ale i gospodarki. Wprowadzona
przez zaborców rabunkowa eksploatacja ówczesnego przemysłu i
obciążenie wsi wysokimi kontrybucjami spowodowało upadek
polskich manufaktur i banków. Szybko rosły ceny żywności.
Warszawa stała się wkrótce najdroższym miastem w Europie.
Ludność popadała w coraz większą nędzę. Nie było czym
opłacać urzędników, wojska i dostawców. Nastroje pogarszało
rozkradanie majÄ…tku narodowego przez dygnitarzy
targowicko-grodzieńskich.
Ich pysznienie się bogactwem powodowało rosnącą nienawiść
uzewnętrznianą w pieśniach rewolucyjnych, plakatach i
żądaniach ukarania targowiczan. Szczególnie wrzenie powstało
w szeregach wojska polskiego.Rządy targowiczan przywróciły
władzę hetmanów, co postawiło
młodych oficerów w opozycji, a tym samym skłoniło do udziału
w spiskach powstańczych. Szczególnie aktywni byli ci których
pozbawiono orderu Virtuti Militari i nabytego w wojnie 1792 r.
stopnia. W lutym 1793 r. lud Warszawy uniemożliwił zajęcie Arsenału przez wojska carskie. Na miejsce
Sieversa,opowiadajÄ…cego siÄ™ za zachowaniem okrojonej Polski,
mianowany został nowy ambasador rosyjski gen. Josif A.
Igelstrom,który w swoich działaniach oparł się na
targowiczanach. On to zażądał po wykryciu spisku w wojsku i aresztowaniu przywódców od
wznowionej Rady Nieustającej redukcji wojska do połowy i
wcielenia go do armii carskiej.

Część działaczy Sejmu
Czteroletniego i oficerów przebywających na emigracji w
Saksonii przygotowywała walkę zbrojną w kraju. Na terenie
wszystkich zaborów powstawały organizacje spiskowe.
Podniecające wieści napływające z rewolucyjnej Francji i z
bliskiego Śląska, gdzie w 1793 r. doszło do wystąpień
społecznych również zachęcały do podjęcia działań. W maju
1793 r. zawiązano sprzysiężenie powstańcze.

Obóz powstańczy był
zróżnicowany politycznie. Umiarkowana prawica to stronnictwo
patriotyczne z okresu Sejmu Czteroletniego z królem Stanisławem
Augustem na czele. Tej grupie nie udało się uzyskać większych
wpływów. Największe znaczenie w powstaniu mieli
przedstawiciele centrum, nie wychodzÄ…cy poza KonstytucjÄ™ 3
Maja, liczący na sprzyjającą sytuację międzynarodową i nie
chcący ograniczyć praw szlachty . Byli to między innymi Ignacy
Potocki,Ignacy Wyssogota Zakrzewski , Józef Wybicki , Andrzej Kapostas. Do lewicy powstania tzn.
do grupy tzw. polskich jakobinów należeli między innymi :
Tomasz Maruszewski, Jan Alojzy Orchowski , Hugo Kołłątaj i
Jakub Jasiński. Jakobini głosili hasła walki powstańczej z
udziałem możliwie szerokich mas społeczeństwa, ukarania zdrajców,
demokratycznych władz i realizacji postanowień w sprawie
chłopskiej. Tworzyli oni rewolucyjną atmosferę powstania.

Podejmowano zabiegi o uzyskanie
pomocy zewnętrznej. Sprzysiężeni liczyli na Francję. Mimo
misji Kościuszki do Paryża, Francja nie zamierzała angażować
siÄ™ po stronie Polski traktujÄ…c powstanie jako szlacheckie. Tym
większe znaczenie miały przygotowania w kraju. Wybuch powstania
planowano na jesień 1793 r.. Po dokonaniu inspekcji
powstańczych sił Kościuszko, który we wrześniu 1793 r. został wyznaczony na
naczelnego wodza i dyktatora powstania odroczył termin do wiosny
następnego roku.

Dwunastego marca 1794 r.
brygadier Antoni Józef Madaliński odmówił przeprowadzenia
redukcji swojego oddziału kawalerii i rozpoczął marsz w
kierunku Krakowa na czele 1200 ludzi. Był to faktyczny wybuch
powstania. Ogłoszenie powstania przez Kościuszkę nastąpiło
24 marca na rynku w Krakowie. Złożył przysięgę na wierność
narodowi jako Najwyższy Naczelnik SiÅ‚y Zbrojnej Narodowej , a nastÄ™pnie ogÅ‚osiÅ‚ w ratuszu “ Akt
powstania obywatelów, mieszkańców województwa krakowskiego
“.KoÅ›ciuszko powoÅ‚aÅ‚ pod broÅ„ mężczyzn w wieku od 18 do
28 roku życia i zapowiedział uzbrojenie wszystkich miast i wsi.
Zgromadziwszy wokół siebie po nadejściu Madalińskiego ponad 4 tys. żołnierzy i 2
tys. kosynierów wyruszył na Warszawę. Wojsko carskie
ścigające Madalińskiego zastąpiło mu drogę .Siłami
rosyjskimi dowodził generał Teodor Denisow {otrzymał nieco
wcześniej od Stanisława Augusta Order Orła Białego}. Generał rozdzielił swoje wojska i 4 kwietnia
Kościuszko spotkał się pod Racłwicami ze słabszą kolumną
generała Tormasowa . Dowódzca wojsk rosyjskich nie zaczekał na
Denisowa i sam zaatakował umocnioną linię Kościuszki . Na
lewym skrzydle gdzie dowodził generał Józef Zajączek
odniósł powodzenie - atak prowadził pułkownik Pustowałow ,
uczestnik bitew pod Zieleńcami i Dubienką na czele batalionu
pułku jegrów Jekaterynosławskich . O zwycięstwie
rozstrzygneło uderzenie w centrum , na główną kolumnę
Tormasowa . Wykonało je ,
pod wodzą samego naczelnika , trzystu dwudziestu kosynierów ,
wspartych czterema kompaniami regularnej piechoty . Kościuszko
zdołał drogą wiodącą w okopie tak blisko podprowadzić swe
oddziały ,że bateria rosyjska zdążyła tylko dwa razy
wystrzelić kartaczami .
Pierwszy dopadł działa i zdobył je Wojciech Bartos , chłop z
Rzędowic {następnego dnia wynagrodzony rangą chorążego i
nazwiskiem Głowacki}. W bitwie zginął również Pustowałowi
niemal wszyscy jegrzy . W bitwie tej zdobyto 12 dział , mnóstwo
broni ręcznej , sztandar
kawalerii , zabito i poraniono około 1000 żołnierzy a do
niewoli wzięto tylko 22 - chłopi nie znajac słowa pardon na
śmierć bili. U schytłku dnia ukazały się pułki Denisowa -
nie odważył się on jednak zaatakować . Denisow cofnął się ku Kazimierzy a Kościuszko ku Słomnikom .
Pomimo zwycięstwa w polu droga do Warszawy została zamknięta.

Tymczasem w Warszawie- mimo
osłabienia pod Racławicami załogi carskiej Igelstrom
zamierzał opanować Arsenał i rozbić garnizon polski. Nie
doszło jednak do tego, ponieważ wysłannik Kościuszki Tomasz
Maruszewski rozwinął działalność agitacyjną mobilizując
lud. W ciągu dwóch dni 17 i 18 kwietnia toczyły się w
Warszawie walki, w których decydującą rolę odegrały
biedniejsze warstwy ludności : rzemieślnicy, służba, czeladź z Janem Kilińskim na
czele. Igelstrom musiał wycofać się z Warszawy tracąc 60 %
garnizonu. Władzę prezydenta Warszawy z polecenia króla
objął Ignacy Zakrzewski, a komendantem wojskowym został gen.
Stanisław Mokronowski. Zakrzewski ogłosił akces do powstania krakowskiego i
przeprowadził wybory do Rady Zastępczej Tymczasowej.
Umiarkowany charakter władzy nie zadowolił ludu a szczególnie
powstałego 24 kwietnia radykalnego klubu jakobinów.

Powstanie rozszerzało się.W
dniach 22-23 kwietnia Jakub Jasiński stojąc na czele
radykalnego sprzysiężenia opanował Wilno. Rosły siły
powstańcze skupione wokół Kościuszki w Małopolsce. Obok
radykalizacji ludności miejskiej widoczne były zmiany
nastrojów wśród chłopów. Domagali się oni reform .
Kościuszko 7 maja w obozie
pod Połańcem wydał Uniwersał połaniecki, w którym przyznano
chłopom wolność osobistą, zagwarantowano nieusuwalność z
ziemi, zmniejszono pańszczyznę, chłopów służących w wojsku
zwolniono z niej całkowicie. Radykalny odłam powstania ,
jakobini z Hugo Kołłątajem
na czele wysuwał program uwłaszczenia chłopów. Ważnym
krokiem było ustanowienie dozorców dbających, aby
postanowienia w stosunku do chłopów były realizowane przez
panów. Uniwersał połaniecki tylko w małym zakresie wszedł w
życie. Szlachta nie chciała
zrezygnować z przywilejów. Kościuszko nie chcąc pozbawiać
się poparcia szlachty ( bez niej nie można było wówczas
myśleć o walce o niepodległość ) musiał mimo subiektywnego
przekonania o konieczności bardziej radykalnych rozwiązań
szukać kompromisów.

W Warszawie polityka Rady
Zastępczej Tymczasowej spotkała się z krytyką zarówno
jakobinów jak i zbliżającego się Kościuszki. W nocy z 8 na 9
maja jakobini postawili szubienice dla targowiczan. W obliczu
żądań ludu Rada Zastępcza rozszerzyła kompetencje sądu
kryminalnego, który skazał na śmierć hetmanów Ożarowskiego,
Zabiełłę, marszałka Rady Nieustającej Ankwicza i biskupa
Kossakowskiego.

Kościuszko rozwiązał Radę
Zastępczą Tymczasową , a także powstałą w Wilnie Radę
Najwyższą Litewską i powołał zapowiedzianą w Akcie
powstania Radę Najwyższą Narodową, w skład której weszli i
jakobini i moderaci.

Prasa i propaganda, która
podlegała Dmochowskiemu wpłynęła na wzrost nastrojów
rewolucyjnych. Kołłątaj, który objął Wydział Skarbu
wprowadził progresywne podatki,zastosował rekwizycje ,
np.sreber kościelnych na bicie monet, wprowadził do obiegu
pierwsze bilety skarbowe budujÄ…c podstawy finansowe powstania.
Przejmowano zakłady przemysłowe, egzekwowano dostawy
zabezpieczając zaopatrzenie nie tylko dla wojska ale i cywilnej ludności Warszawy.

Jakobini wzmogli swojÄ…
działalność ideologiczną. Doprowadziło to do nowych
wystąpień ludu warszawskiego (28 czerwiec). Teraz już bez
sądu wyciągnięto przemocą z więzień targowiczan oraz ludzi
podejrzanych o sprzyjanie im i powieszono ich {biskup Massalski ,
kasztelan Czetwertyński} . Ten krok przerażonych francuskim
radykalizmem odsunął od jakobinów wielu zwolenników.

Tymczasem sytuacja militarna
powstania uległa pogorszeniu. Dziesiątego maja 1794 r. armia
pruska w sile 17 tys. ludzi przekroczyła granice Polski. Nie
mogąc się przeciwstawić połączonym siłom rosyjsko-pruskim
Kościuszko poniósł klęskę pod Szczekocinami ( 6 czerwiec ) -
na polu bitwy obecny był i sprawował komendę król pruski
Fryderyk Wilhelm 2 . Pmieważ na polu znajdował się król należało
przedefilowac przed Jego Królewską Mością - kroczenie
oddziałów według starszeństwa generałów. Ale to nie było
powodem przegranej - Kościuszko miał 12 tys. wojska przeciw 24
, 29 dział przeciw 122 . Mimo tej przewagi centrum lini wytrzymało szarżę 14 szwadronów
jazdy carskiej ( centrum tworzyli kosynierzy wsparci przez
piechotę. Kościuszko cofnął się pod Kielce , bitwa była
przegrana . Polegli w niej gen. Jan Grochowski i Józef Wodzicki
, Wojciech - Bartos Głowacki odniósł ciężką ranę i zmarł
, pochowany został w kolegiacie w Kielcach. Następnie przyszła
klęska generała Zajączka pod Chełmem ( 8 czerwiec ) gdzie
pospolite ruszenie , kosynierzy i pikinierzy rozbiegli siÄ™ w
panice - nie wytrzymali próby ze świeżo przybyłym z Rosji korpusem gen. Ottona Wilhelma Derfeldena ,
oraz kapitulacja bez walki Krakowa ( 20 sierpnia ). Armia
powstańcza zaczęła się wycofywać w kierunku Warszawy.
Powstał plan przeniesienia powstania do Wielkopolski. Już w
pierwszej fazie przygotowań insurekcyjnych w kraju i na emigracji liczono na szeroki
udział Wielkopolan. Wskazywały na to ich kontakty z
wysłannikami Kościuszki oraz powiązania z Towarzystwem
Patriotycznym w Warszawie.

Wybuch powstania spowodował na
tych ziemiach wzmocnienie pruskich garnizonów i liczne
aresztowania wśród osób podejrzanych o działalność
spiskową. Publikowano patenty królewskie nakazujące polskim
poddanym pod groźbą konfiskaty dóbr powrót w granice pruskich
posiadłości. Pomimo tych gróźb formowano na terenach
objętych powstaniem
Wielkopolskie Odziały Strzelców, a w czerwcu 1794 r. Rada
Najwyższa Narodowa wydaÅ‚a odezwÄ™ “ Do obywatelów prowincji
Wielkopolskiej “ wzywajÄ…cÄ… do powstania.

Nastąpiło to jednak dopiero w
sierpniu w chwili gdy większość oddziałów pruskich i
rosyjskich oblegała Warszawę bronioną przez 23 tys. wojska i
całą zdolną do walki ludność.

Z pomocÄ… wielkopolskim
powstańcom miały przyjść regularne oddziały wojska z
Warszawy. Próby przedarcia się jakie podejmowano skończyły
siÄ™ niepowodzeniami.

Wybuch powstania w Wielkopolsce
na tyłach armii pruskiej oblegającej Warszawę spowodował, że
król pruski po niepowodzeniach szturmów, obawiając się
odcięcia armii od reszty kraju, zdecydował się na przerwanie
oblężenia.

Druga faza działań
powstańczych w Wielkopolsce rozpoczęła się w chwili przybycia
na te ziemie regularnego wojska pod wodzÄ… Henryka DÄ…browskiego
w sile 2300 osób. Wraz z nim na te ziemie przybył Józef
Wybicki przystępując do organizowania władz powstańczych.

Wojska powstańcze wkroczyły w
granice pierwszego pruskiego zaboru i 2 października zajęły
Bydgoszcz.

Tymczasem w okresie oblężenia
Warszawy sytuacja na wschodzie uległa pogorszeniu. Na Litwie
mimo krótkotrwałych sukcesów powstańcy musieli się w
sierpniu wycofać pod naporem przeważających sił rosyjskich i
oddać Wilno. Jednocześnie wobec pokojowych deklaracji Turcji
stojący dotychczas ze swoją armią na Ukrainie generał Suworow
przeprawił się przez Polesie i rozbił słaby korpus
powstańczy broniący przeprawy przez Bug. Walczący już w
Polsce gen.Iwan Fersen dążył do połączenia się z Suworowem.
Wystąpienie Kościuszki przeciw Fernsenowi skończyło się
klęską pod Maciejowicami (10 października) , siły rosyjskie
liczyły około 12 tys. , polskie około 8 tys.bitwa trwała
około 7 godzin - popis wielkiego męstwa artylerii i piechoty polskiej . Fernsen
całkowicie oskrzydlił słabszego przeciwnika, któremu
rozlewisko rzeki Okrzejki utrudniały odwrót . Kościuszko
przecenił własna przewagę moralną , ostatni broniący się
czyli Działyńczycy i fizylierzy zajęli pozycję w dworze
maciejowickim , wystrzelawszy
ładunki , wepchnięci do piwnicy walczyli do końca bagnetami .

Klęska ta w zasadzie niewielka
miała negatywne znaczenie moralne, oznaczała bowiem utratę dla
powstania Kościuszki, który po upadku z konia , ranny został
wzięty do niewoli , do niewoli dostali się również trzej
generałowie Sierakowski , Kamiński i Kniaziewicz , ranny
Niemcewicz.

Nowym naczelnikiem został 11
października Tomasz Wawrzecki. Sytuacja wojskowa powstania
stawała się coraz trudniejsza. Nie potrafił on zorganizować
skutecznej obrony Warszawy.

Dnia 4 listopada Suworow
zaatakował szturmem Pragę. Po kilku godzinach Praga została
zdobyta. Obrońcom, a także ludności cywilnej zgotowano krwawą
zemstę- rzeź Pragi. Wawrzecki opuścił Warszawę wraz z
wojskiem.Jakobini okazali się niezdolni do przejęcia władzy.
Ostatecznie armia uległa rozproszeniu pod Radoszycami 16
listopada.Był to koniec powstania. Przywódców osadzono w
więzieniach rosyjskich, pruskich i austriackich. Insurekcję
kościuszkowską uznano za jeden z najbardziej przełomowych
zdarzeń w historii społeczeństwa, narodu i państwa Polskiego.
Powstanie kościuszkowskie objęło wszystkie dzielnice porozbiorowego państwa i
skierowane było przeciwko dwóm zaborcom Rosji i Prusom. Miało
charakter wojny rewolucyjnej .Trwało prawie osiem miesięcy od
12 marca do 16 listopada. Brało w nim udział prawie 300 tys.
ludzi z czego połowa to regularne formacje, reszta to pospolite ruszenie.
Kościuszko organizował powszechny system rekrutacji do armii,
kadrę oficerską stanowili uczniowie Szkoły Rycerskiej.
Powstanie kościuszkowskie zapoczątkowało demokratyczne
przemiany w społeczeństwie polskim i stanowiło ważny krok w rozwązaniu sprawy
chłopskiej.

Po drugim rozbiorze likwidacja
państwa polskiego była przesądzona. Powstanie 1794 r. było
jedyną szansą ratowania Polski. Udział w walce o
niepodległość stał się ważnym elementem wzmacniającym
poczucie narodowe najszerszych warstw społecznych. Racławickie
kosy pozostały trwałym symbolem męstwa i ofiarności
chłopów. Równocześnie perspektywa przemian społecznych
deklarowana w uniwersałach kościuszkowskich odstręczała
część szlachty od całkowitego zaangażowania się w walkę co było jedną z przyczyn
klęski.

Upadek powstania był przede
wszystkim wynikiem znacznej przewagi militarnej zaborców.

Polska była w swojej walce
całkowicie osamotniona. Za to Francja skorzystała na oporze
Polski. Powstanie skłoniło Prusy do wycofania się z wojny na
zachodzie i zawarcia separatystycznego pokoju z rewolucyjnÄ…
Francją. Powstanie kościuszkowskie uratowało rewolucję
francuskÄ….

 

 

1619-1732 - powstanie 13 kolonii

1651 - akt nawigacyjny (kolonie)

1697 - elekcja Wettina i Contiego

1700-21 - wojna
północna

1701 - akt o
następstwie tronu w Anglii

1701 - koronacja Fryderyka na króla
pruskiego

1702 - bitwa pod Kliszowem

1703 -poczÄ…tek
budowy Petersburga

1704 - konfederacja warszawska

elekcja
Leszczyńskiego

- konfedracja sandomierska

- sojusz z R. w Narwie

1706 - Karol 12
uderza na SaksoniÄ™

1709 - bitwa pod
Połtawą

1715 - konf. tarnogrodzka

1717 - sejm niemy

1721 - pokój w Nystad

1732 - traktat Loewenwolda

1733 - elekcja Lasa - Wettin jednak

1733 - pozbawienie dysydentów praw
politycznych

1740 - śmierć
Karola 6

1741 - bitwa pod
Małujowicami

1742 - pokój we
Wrocławiu

1744-45 - druga
wojna śląska

1748 - pokój w Akwizgranie

1755 - poczÄ…tek
wojny ang.-fran. o kolonie

1756-63 - wojna siedmioletnia

1763 - pokój w Hubertsburgu

1763 - pokój w
Paryżu

1764 - sejm konwokacyjny

1765 - Szkoła
Rycerska

1767 -
konfederacje innowiercz w SÅ‚ucku i Toruniu

1767 - konfederacja w Radomiu

1767 - maszyna
przędzalnicza o napędzie wodnym - Arkwright

1768-72 - konfederacja barska

1769 - Austriacy zajęli Spisz

1770 - Prusy
odcięły Prusy Król. i część Wielkopolski

1772 5 sierpień
- 1 ROZBIÓR POLSKI W PETERSBURGU

1773 -
bostońskie picie herbaty

1773 - sejm rozbiorowy

1773-75 - powstanie Jemieliena Pugaczowa

1773-94 - KEN

1773 - Rada
NieustajÄ…ca

1775 - Towarzystwo do KsiÄ…g Elementarnych

1776 4 lipiec -
Deklaracja niepodległości

1777 - bitwa pod
SaratogÄ…

1779 - bitwa pod Savannah

1781 - kapitulacja Anglików pod
Yorktown

1783 - traktat pokojowy w Wersalu

1785 - warsztat tkacki - Cartwright

1786 - traktat handlowy F. z AngliÄ…

1787 17 wrzesień
- konstytucja USA

1788 - nieurodzaje we Francji

1789 14 lipiec - zdobycie Bastylii

1789 17 czerwca - stan 3 Zgromadzeniem
Narodowym

1789 26 sierpień
- Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela

1789 4 - 5
sierpień - reformy Konstytuanty

1789 5 maj - Stany Generalne we F.

1789 9 lipiec - Zgromadzenie
Ustawodawcze

1791 - król próbuje uciec do Belgii

1791 1
pażdziernik - Zgromadzenie Prawodawcze

1791 3 wrzesień
- Konstytucja franc.

1792 - bitwa pod Valmy

1792 10 sierpnia - powstanie w Paryżu
- 2 rewolucja

1792 21
wrzesień- zniesienie monarchii i ustanowienie republiki

1792 -Zgr.Praw. wojna Austrii

1793 - koalicja przeciw Francji

1793 - powstanie w Wandei

1793 24 czerwca - nowa konstytucja

1793 5 kwietnia - Komitet Ocalenia
Publicznego

1794 9 thermidor Robespierre zapowiada
spisek

1795 - opanowanie Tulon

1795 - pokój z
HiszpaniÄ… i Prusami w Bazylei

1795 sierpień -
konstytucja

1796 - Zgromadzenie Równych