\ " .
Poczucie własnej wartości: naczynie niestrzeżone przez nikogo
31
1 1 ' %
kład, kiedy ojciec stwierdzał:  Moje naczynie jest dzisiaj pełne po
brzegi", reszta rodziny wiedziała, że czuje się świetnie, ma mnóstwo
ROZDZIAA
2 energii, zapału, pomysłów i jest dobrej myśli. W innej rodzinie mo-
gliśmy usłyszeć słowa syna:  Moje naczynie jest niemal puste", które
oznaczały, że ma on poczucie, iż się nie liczy, lub też że czuje się
zmęczony, znudzony, skrzywdzony, niekochany. Mogłoby to nawet
oznaczać, że zawsze czuł się bezwartościowy i w związku z tym bez
skargi przyjmował wszystko, cokolwiek mu ofiarowywano.
 Garnek" to słowo używane na co dzień, w tym kontekście niemal
bezsensowne. Wiele słów stosowanych przez profesjonalistów w od-
Poczucie własnej wartości:
niesieniu do poczucia własnej wartości brzmi jałowo, nie mają one
naczynie niestrzeżone przez nikogo
związku z realnym życiem. Dlatego ludziom często łatwiej jest wyra-
zić własne uczucia używając metafory naczynia czy garnka i zrozu-
mieć innych, kiedy ci posługują się tą samą przenośnią. Nagle
zaczynają się czuć swobodniej, uwolnieni od panującego w naszej kul-
Poczucie własnej wartości to pojęcie, postawa, uczucie, wyobrażenie;
turze tabu dotyczącego mówienia o uczuciach. Kobieta, która wahała
wyrażamy je naszym zachowaniem.
się, czy powiedzieć mężowi o ogarniającym ją poczuciu przygnębienia,
Kiedy byłam mała, mieszkałam na farmie w Wisconsin. Na ganku
zagubienia, braku wiary w siebie, teraz może szczerze wyznać:  Pro-
z tyłu domu stało na trzech nogach czarne, wielkie żelazne naczynie,
szę, daj mi teraz spokój - mój garnuszek jest kompletnie pusty!".
które miało bardzo piękny kształt. Moja matka produkowała w nim
Kiedy w tej książce używam słowa  naczynie" lub  garnek",
własne mydło, więc przez część roku wypełnione było mydłem. Kiedy
mam na myśli poczucie własnej wartości. Będę teraz stosowała te
lato miało się ku końcowi i zjawiali się żniwiarze, napełnialiśmy je
określenia wymiennie (jeżeli wolisz jakieś inne słowo - używaj go). Jak
gulaszem. Czasami ojciec przechowywał w nim nawóz do kwietników
wspominałam już wcześniej, każdy z nas posiada poczucie war-_ tości -
mojej matki. Nazywaliśmy je trójnogim garnkiem. Ktokolwiek chciał
może jednak ono być pozytywne lub negatywne. Możemy więc zadać
je do czegoś wykorzystać, musiał odpowiedzieć sobie na dwa pytania: co
sobie pytanie: czy moje poczucie własnej wartościjest^ozytyw-_ne^ czy
w danej chwili znajduje się w naczyniu i w jakim stopniuje wypełnia.
negatywne i w jakim stopniu mnie wypełnia, podobnie jak pytaliśmy o
Wiele lat póz
niej, kiedy ludzie mówili mi, że czują wewnętrzną pu-
zawartość garnka stojącego na ganku.
stkę lub też są przepełnieni jakimiś uczuciami, czują się brudni czy też
Dzięki poczuciu.własnej wartościcenimy^ samych_siebieii traktuje-
 rozbici", zawsze myślałam o garnku z domu rodzinnego. Pewnego
my się realistycznie, z szacunkiem i miłością. Każdy, kto czuje się
dnia, dawno temu, była w moim gabinecie rodzina, której członkowie
"kochany, jest otwarty na możTiwość zmian. Tak samo reagują nasze
bezskutecznie starali się znalez
ć słowa, aby powiedzieć sobie nawzajem,
ciała. W ciągu wielu lat pracy z rodzinami należącymi do wszelkich
co czują. Przypomniałam sobie wówczas czarne naczynie i opowiedzia-
możliwych warstw społecznych i ekonomicznych, podczas kontaktów
łam im jego historię. Już po chwili wszyscy oni mówili o swoich  garn-
z małymi dziećmi, spotkań z ludz
mi o najprzeróżniejszych życiory-
kach" i o tym, co się w nich znajduje - o poczuciu własnej wartości czy
sach - na podstawie doświadczeń mojego codziennego życia zawodo-
też poczuciu winy, wstydzie lub nieprzydatności. Ta metafora była im
wego i osobistego, doszłam do przekonania, że czynnikiem, który
bardzo pomocna.
decyduje o tym, co dzieje się pomiędzy ludz
mi i w ich wnętrzu, jest
Od tamtej pory to proste porównanie umożliwiało wielu rodzinom
ich poczucie własnej wartości - zawartość ich naczynia.
wyrażanie uczuć, o których wcześniej trudno im było mówić. Na przy-
PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl/
32 Rodzina Poczucie własnej wartości: naczynie niestrzeżone przez nikogo
33
Integralność, uczciwość, odpowiedzialność, współczucie, miłość odmiennych metod rozwiązywania problemów. Powoduje, że jeszcze
i wiara we własne siły - to wszystko cechuje ludzi, którzy mają wyso- łatwiej sięgamy po zachowania obronne (lęk, nawiasem mówiąc, za-
kie poczucie własnej wartości. Są przekonani, że się liczą, że świat
wsze dotyczy jakichś zdarzeń, które mają nastąpić. Zauważyłam, że
dzięki nim jest lepszym miejscem. Wierzą we własne możliwości.
ilekroć ktoś decydował się stawić czoło sytuacji i podejmował wyzwa-
Mają odwagę prosić innych o pomoc, chociaż wiedzą, że sami są
nie dotyczące bieżących problemów, lęk znikał).
w stanie podejmować decyzje i że, w ostatecznym rozrachunku, są dla
Kiedy osoba o niskim poczuciu własnej wartości ponosi porażkę,
siebie najlepszym z
ródłem wsparcia. Ceniąc własną wartość, gotowi
często przyczepia sobie etykietkę nieudacznika:  Muszę być zupełnie
są dostrzec i docenić wartość innych. Pełni są ufności i nadziei. Nie
do niczego, inaczej nie spotykałyby mnie te wszystkie okropne rze-
negują żadnych uczuć, ale jednocześnie zdają sobie sprawę, że tym
czy". Po odpowiednio dużej ilości takich doświadczeń jednostka łatwo
uczuciom nie zawsze musi towarzyszyć działanie. Potrafią dokony-
ulega działaniu narkotyków, alkoholu czy innych środków umożli-
wać wyborów. Rozum kieruje ich czynami. W pełni siebie akceptują,
wiających ucieczkę od rzeczywistości.
gdyż wszystko jest przejawem ich człowieczeństwa.
Obniżone samopoczucie to nie to samo co niski poziom w  naczy-
Ludzie pełni życia przez większość czasu  mają pełne naczynia".
niu" naszego poczucia własnej wartości. Ten niski poziom oznacza, że
To prawda, że każdy człowiek przeżywa chwile, kiedy ma ochotę
gdy doznajesz niepożądanych uczuć, starasz się zachowywać tak, jak-
rzucić to wszystko, czuje się wyczerpany - życie bowiem w krótkim
byś ich nie doświadczał. Do tego, aby otwarcie przyznać się do złego
czasie dostarczyło mu zbyt wielu rozczarowań i ma uczucie, że prob-
samopoczucia, konieczna jest wiara we własną wartość.
lemy go przerastają. Ludzie  pełni" traktują te sytuacje jako chwilo-
Ważne jest to, aby pamiętać, że osoby o wysokim poczuciu włas-
wy kryzys, czyli to, czym są one w rzeczywistości. Taki kryzys może
nej wartości również miewają obniżony nastrój. Różnica polega na
być bolesnym momentem narodzin jakiejś nowej wartości w naszym
tym, że w związku ze złym samopoczuciem nie nazywają siebie bez-
życiu. Możemy nie czuć się dobrze, ale nie musimy się ukrywać,
wartościowymi, nie starają się również zaprzeczać istnieniu tych nie-
ponieważ mamy pewność, że potrafimy wydobyć się z tego kryzysu
wygodnych uczuć. Co więcej, nie projektują swoich uczuć na innych.
jako pełnowartościowa jednostka.
Ludzie o niskim poczuciu własnej wartości oczekują, że inni będą To, że od czasu do czasu miewa się obniżone samopoczucie, jest
chcieli ich oszukać, poniżyć, wykorzystać^ ji całkowicie naturalne. Wiele zależy od tego, czy będziemy siebie potę-
w których stają się ofiarami. Oczekując tego, co najgorsze, sami za- piać za ten stan, czy też uznamy go za naturalny element ludzkiej
praszają nieszczęście do swojego życia - zwykle ich najgorsze przewi-_
egzystencji, z którym musimy sobie jakoś poradzić. Często będę zwra-
dywania się spełniają. Żeby się ochronić, ukrywają się za murem
cać waszą uwagę na ten właśnie proces radzenia sobie.
braku zaufania i pogrążają w przerażającym poczuciu samotności
Jeżeli masz złe samopoczucie i nie przyznajesz się do tego, to
i izolacji. Oddzieleni w ten sposdb_od innych ludzi, stają się apatyczni
oszukujesz zarówno innych, jak i samego siebie. Lekceważąc w ten
i niewrażliwi na to, co przytrafia się im samym j. jch_otoc_zeniu. Trud-
sposób swoje uczucia, lekceważysz siebie, a tym samym tylko pogar-
no jest im zachować jasność widzenia, słyszenia czy rozumowania
szasz sytuację. To, co się z nami dzieje, jest zazwyczaj spowodowane
i dlatego zdarza im się oszukiwać, poniżać lub wykorzystywać in-
przez naszą postawę życiową. A ponieważ jest to tylko postawa, moż-
nychi "Ludzie ci budują wokół siebie wysokie_psychologiczne mury
na ją zmienić.
i ukrywają się za nimi, jednocześnie - w odruchu samoobrony - za-
Spróbuj się odprężyć. Zamknij oczy i skoncentruj się na swoich
przeczając ich istnieniu.
doznaniach. Co czujesz w tym momencie? Co się z tobą dzieje? Jak
Uczucie lęku jest naturalnym następstwem izolacji i braku zaufa-
reagujesz na to, co się dzieje? Jak się czujesz ze swoimi reakcjami?
nia. Lęk dusi nas i oślepia, powstrzymuje przed stosowaniem nowych,
Jeżeli czujesz się spięty, prześlij sobie komunikat pełen miłości,
PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl/
34 Rodzina Poczucie własnej wartości: naczynie niestrzeżone przez nikogo 35
rozluz
nij się, świadomie pozostań w kontakcie ze swoim oddechem. Każde słowo, gest, wyraz twarzy czy zachowanie obojga rodziców
Teraz otwórz oczy. Poczujesz, że jesteś silniejszy. jest dla dziecka komunikatem na temat jego wartości. To bardzo
To prosty przepis na wzmacnianie swojego poczucia własnej war- smutne, że tak wielu rodziców nie zdaje sobie sprawy, jakie informa-
tości - w ciągu paru chwil możesz odmienić stan swoich uczuć. Dzięki cje przekazują swoim dzieciom. Matka może przyjąć bukiet kwiatów
temu z jasnym umysłem i wzmocnionym fundamentem osobowości od swojej trzyletniej córeczki, mówiąc:  A gdzie je zerwałaś?" -jedno-
wyjdziesz naprzeciw nadchodzącym zdarzeniom. cześnie głosem i uśmiechem komunikując:  Jak to miło z twojej stro-
ny, że przyniosłaś mi te kwiaty! Gdzie rosną takie cuda?". Taki
Poproś członków swojej rodziny, żeby wraz z tobą wzięli udział
przekaz wzmocni u dziecka poczucie własnej wartości. Może też po-
w następującym eksperymencie. Niech każdy wybierze sobie partnera
wiedzieć:  Jakie śliczne!", dodając krytycznym tonem:  Czy zerwałaś
i opowie drugiej osobie o swoich uczuciach ( W tej chwili czuję się
je w ogrodzie pani Randall?", sugerując tym samym, że dziecko było
spięty/przestraszony/zawstydzony/szczęśliwy itd."). Potem podziękuj-
niedobre i ukradło kwiaty. Taki komunikat sprawi, że dziewczynka
cie sobie nawzajem, bez żadnych komentarzy czy oceniania swoich
poczuje się bezwartościowa i niegodziwa.
uczuć. Wysłuchacie tej relacji o uczuciach, aby się lepiej wzajemnie
poznać. Trzeba przeprowadzić wiele doświadczeń tego typu, aby Jakie jest poczucie własnej wartości, które twoja rodzina kształtu-
przezwyciężyć stereotyp, który nie pozwala nam dzielić się z innymi je u dzieci i wzmacnia u dorosłych? Możesz rozpocząć szukanie odpo-
tym, co aktualnie czujemy. Powtarzaj to ćwiczenie tak często, jak to wiedzi, wykonując następny eksperyment.
możliwe, z ludz
mi, którym ufasz. Dziś po południu, kiedy cała rodzina zgromadzi się do wspólnego
Teraz powiedzcie sobie nawza.j\.m, co sprawia, że czujecie się dobrze posiłku, postaraj się zaobserwować, jak zmienia się twoje samopoczu-
lub z
le. Być może w ten sposób odkryjesz nowe oblicza ludzi, z cie, gdy inni członkowie rodziny mówią coś do ciebie. Prawdopodob-
którymi od lat żyjesz pod wspólnym dachem, oni staną się bliżsi nie usłyszysz zdania, które nie wywołają żadnej twojej reakcji. Innym
tobie i bardziej autentyczni. Kiedy zakończysz ćwiczenie, pozwól sobie razem zaskoczy cię odkrycie, że nawet tak prosty zwrot, jak:  Podaj mi
podzielić się z innymi swoimi przeżyciami związanymi z eksperymentem. sól, proszę" może spowodować odczuwalny wzrost lub spadek twojego
Kiedy dziecko przychodzi na świat, nie ma przeszłości, nie ma poczucia własnej wartości. Będzie to uzależnione od tonu głosu i wy-
żadnych doświadczeń dotyczących własnej osoby, nie posiada skali, razu twarzy osoby mówiącej, momentu, w którym się odezwała (na
którą mogłoby mierzyć swoją wartość. Musi opierać się na tym, czego przykład, jeśli przerwała ci jakąś czynność lub też zignorowała coś, co
doświadcza w kontaktach z innymi ludz
mi, i na ich komunikatach właśnie mówiłeś), oraz od tego, co sam czujesz w stosunku do siebiv.
dotyczących jego wartości jako jednostki. Przez pierwsze pięć, sześć Jeżeli twoje samopoczucie będzie dobre, odkryjesz, że masz do wyboru
lat życia poczucie własnej wartości dziecka jest kształtowane niemal wiele sposobów reagowania. Jeżeli będziesz czuć się z
le, stwierdzisz, że
wyłącznie przez członków jego rodziny. Kiedy zaczyna uczęszczać do twoje możliwości reakcji są ograniczone (patrz rozdział 5).
szkoły, pojawiają się dodatkowe czynniki, ale rodzina nadal pozostaje W połowie obiadu zmień swoje podejście. Posłuchaj, co sam mó-
bardzo ważna. y
ródła zewnętrzne zwykle wzmacniają istniejące już wisz do innych. Postaw się na ich miejscu i postaraj się wyobrazić
poczucie wartości lub braku wartości powstałe na skutek doświad- sobie, co odczuwałbyś, słuchając tego, co mówisz. Na przykład, czy
czeń w rodzinie: pewny siebie młody człowiek może przetrwać wiele czułbyś się kochany i ceniony?
niepowodzeń w szkole czy też wśród rówieśników, natomiast dziecko Kołejnego wieczoru wytłumacz swojej rodzinie istotę eksperymentu
oceniające się nisko może doświadczyć wielu sukcesów i nadal drę- i zaproponuj, żeby przyłączyłi się do ciebie. Byłoby pomocne, gdy-
czyć się wątpliwościami co do własnej wartości. Jedno negatywne byście, zanim przystąpicie do działania, przeczytali ten rozdział na
zdarzenie może wywołać efekty całkowicie nieadekwatne do jego rze- głos. Po obiedzie porozmawiajcie o tym, co zaobserwowaliście i jak się
czywistej wagi. czuliście.
PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl/
36 Rodzina Poczucie wtasnej wartości: naczynie niestrzeżone przez nikogo 37
Poczucie własnej wartości może rozkwitać tylko w takim otocze- Na szczęście u każdego, bez względu na wiek i sytuację, możliwe
niu, w którym docenia się nasze indywidualne cechy, różniące nas od jest podniesienie samooceny. Jeżeli bowiem niskie poczucie własnej
innych; w którym otwarcie okazuje się miłość, błędy wykorzystuje się wartości jest wynikiem konkretnych działań, to może ono również
do zdobywania doświadczeń, komunikacja jest otwarta, a reguły ela- ulec przekształceniu dzięki odpowiednim działaniom. Jednostka jest
styczne; w którym przekazuje się wartość, jaką jest odpowiedzialność podatna na wpływy od urodzin do śmierci, a więc nigdy nie jest za
(przez dotrzymywanie danego słowa), a uczciwość praktykuje się na póz
no. W każdym momencie życia można rozpocząć naukę podnosze-
co dzień - czyli w takiej atmosferze, jaka panuje w zdrowych rodzi- nia samooceny.
Jest to najważniejszy komunikat zawarty na kartkach tej książki:
nach. Nie jest kwestią przypadku to, że dzieci z rodzin, w których
zawsze jest nadzieja, że twoje życie może się odmienić, po-
przestrzega się tych zasad, mają o sobie dobre mniemanie, i w konse-
nieważ zawsze jest jeszcze czas na naukę nowych umiejęt-
kwencji są zdrowe fizycznie, kompetentne i umieją kochać.
ności. Jednostki ludzkie mogą się rozwijać i zmieniać przez całe
Z dziećmi z zaburzonych rodzin jest odwrotnie - często czują się
swoje życie. Z wiekiem staje się to trochę trudniejsze i zwykle wyma-
mało wartościowe, ponieważ dorastają pośród sprzecznych komuni-
ga więcej czasu. Wszystko zależy jednak od naszej determinacji.
katów i sztywnych reguł, są krytykowane za swoją odmienność i ka-
Uświadomienie sobie, że zmiana jest możliwa, i podjęcie decyzji to
rane za błędy, nie mają możliwości obserwowania i, co za tym idzie,
pierwszy poważny krok. Niektórym z nas nauka nowych zachowań
uczenia się odpowiedzialności. Takie dzieci mogą wykształcić zacho-
może zabrać więcej czasu niż innym, ale wszyscy jesteśmy do tego
wania destrukcyjne, skierowane przeciwko innym iAub samym sobie.
zdolni.
W warunkach, w których żyją, znaczna część ich indywidualnego po-
Ten fragment zawiera moje wrażenia i myśli dotyczące poczucia
tencjału pozostaje w ukryciu. Jeżeli spotkało to również ciebie, mam
własnej wartości*.
nadzieję, że podejmujesz teraz odpowiednie działania, aby uwolnić tę
zablokowaną energię. Podstawowe zasady i kierunki postępowania,
Deklaracja poczucia własnej wartości
które mogą być ci przydatne, zawarte są w tej książce, zwłaszcza
w rozdziałach o komunikowaniu się i samoocenie.
Jestem sobą.
Równie zróżnicowane poczucie własnej wartości można zaobserwo-
Na całym świecie nie ma drugiej takiej samej osoby.
wać u dorosłych członków rodzin. Nie oznacza to jednak, że rodzina
Istnieją ludzie, którzy są do mnie częściowo podobni, ale nikt
w ten sam sposób, jak oddziałuje na dzieci, wpływa na samopoczucie jej
nie jest dokładnie taki sam. Dlatego też wszystko, co ode mnie
dorosłych członków (chociaż i tak się dzieje), ale że rodzice o wysokim
pochodzi, jest całkowicie moje, ponieważ to ja dokonuję wybo-
poczuciu własnej wartości prawdopodobnie wychowają podobne do
rów.
siebie dzieci, a rodzice o niskim poczuciu własnej wartości ukształtują
Wszystko, co mnie dotyczy, należy do mnie: moje ciało,
dzieci zaburzone. Fundamenty systemu rodziny tworzą jej architekci -
włączając w to wszystkie jego uczynki; mój umysł oraz wszy-
rodzice.
stkie moje myśli i przekonania; moje oczy wraz z wszelkimi
Po wielu latach pracy terapeutycznej przekonałam się, że nie obrazami, które spostrzegają; moje uczucia, jakiekolwiek by
mogę już dłużej całą winą obarczać rodziców, bez względu na to, jak były: złość, radość, frustracja, miłość, rozczarowanie, podnie-
bezmyślne i destrukcyjne byłyby ich działania. Chciałabym jedynie, cenie; moje usta i wszystkie słowa, które wypowiadają: uprzej-
by czuli się na tyle odpowiedzialni, żeby zaakceptowali konsekwencje me, miłe czy szorstkie, poprawne i niepoprawne; mój głos,
swoich dotychczasowych czynów i rozpoczęli naukę funkcjonowania
na zupełnie innych zasadach. To doskonały pierwszy krok na drodze
* Przedruk za zezwoleniem Celestial Arts. Tekst nosi tytuł I Am Me (Jestem sobą).
do polepszenia sytuacji całej rodziny.
PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl/
38 ______________________ Rodzina ______________________
donośny lub łagodny; i wszystkie moje czyny w stosunku do
innych i do mnie samej.
Do mnie należą moje fantazje, marzenia, nadzieje i lęki.
ROZDZIAA
3
Do mnie należą moje triumfy i sukcesy, moje porażki i błędy.
Ponieważ to wszystko należy do mnie, jestem w stanie
dogłębnie poznać siebie. A dzięki temu - darzyć siebie miłoś-
cią i żywić przyjazne uczucia w stosunku do każdej swojej części.
Mogę sprawić, aby wysiłek całej mojej osoby miał na celu moje
dobro.
Istnieją takie aspekty mojej osobowości, które są dla mnie
Poczucie własnej wartości:
zagadkowe i nieznane. Ale dopóki darzę siebie miłością, mogę
z odwagą i nadzieją próbować wyjaśniać to, czego nie rozu- z
ródło energii jednostki
miem, i poszukiwać sposobów lepszego poznania siebie samej.
Jakkolwiek wyglądam i brzmię, cokolwiek mówię i robię,
myślę lub czuję w danym momencie, to jestem ja. Wszystko to
jest autentyczne i ukazuje moją sytuację w danej chwili. Wyobraz
my sobie, że każdy z nas ma ośrodek mocy odpowiedzialny
Kiedy spoglądam w przeszłość na to, jak wyglądałam za utrzymanie nas przy życiu, który łączy się z kosmicznym z
ródłem
i brzmiałam, co robiłam i mówiłam, czułam i myślałam, mogę
mocy. Każdy taki ośrodek wytwarza własną życiową energię. Czerpie
uważać, że niektóre elementy nie pasują do całości. Mogę je
ją z naszego oddechu, dzięki któremu podłączeni jesteśmy do central-
odrzucić i stworzyć w ich miejsce nowe.
nego z
ródła energii. Bez oddychania nie ma życia.
Jestem w stanie patrzeć, słuchać, czuć, myśleć, mówić
To energetyczne centrum posiada wiele czujników, które kontro-
i działać. Mam narzędzia niezbędne, aby przetrwać, aby na-
lują poziom energii danej osoby, jakość tej energii i cele, na które
wiązywać kontakty z innymi, aby być twórcza, wprowadzać
zostaje ona przeznaczona. Wyobraz
my sobie ponadto, że czujniki to
sens i ład w świecie, wśród ludzi i rzeczy, które są na zew-
są kontrolowane przez naszą wiedzę i nasze uczucia, jakie żywimy do
nątrz mnie.
samych siebie. Język naszego ciała i działania, które podejmujemy,
Należę do siebie i dlatego też mogę sobą kierować.
odzwierciedlają nasze myśli i emocje. Jeżeli kochamy i cenimy siebie,
Jestem sobą i jestem w porządku.
to poziom naszej energii wzrasta. Gdy korzystamy z tej energii w po-
zytywny i harmonijny sposób, kształtując naszą osobowość jako
sprawnie działający system, tworzymy silne podstawy, dzięki którym
możemy w twórczy, realistyczny i pełen współczucia sposób rozwiązy-
wać życiowe problemy.
Innymi słowy:  Kiedy lubię siebie i dobrze się ze sobą czuję, naj-
prawdopodobniej będę funkcjonować w życiu, opierając się na ucz.ci-
wości, godności, sile, miłości i rzeczywistości". Tak jest w wypadku
wysokiej samooceny.
Z drugiej strony, jeżeli dana osoba odczuwa w stosunku do siebie
negatywne emocje - dezaprobatę, wstręt, czuje się ograniczona - jej
energia ulega rozproszeniu i fragmentacji. Osobowość takiego czło-
PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl/
40 Rodzina
Poczucie własnej wartości: z
ródło energii jednostki 41
wieka osłabia się, staje się on ofiarą pokonaną przez życie:  Jeżeli nie
ność swoich przewidywań:  Czy mam rację?". W dziewięćdziesięciu
lubię siebie - nie doceniam siebie i wymierzam sobie kary. Podchodzę
pięciu przypadkach na sto odpowiedz
będzie brzmiała:  Nie, nie od-
do życia z lękiem i poczuciem bezsilności, powodując stan, w którym
sunę się od ciebie, uważam za akt odwagi, że mi to powiedziałeś".
czuję się sprowadzony do roli ofiary, i działam zgodnie z takim założe-
Zaskakujące jest to, co się dzieje, kiedy konfrontujemy się z demonem
niem. Karzę na oślep siebie i innych. Jestem albo przesadnie służalczy,
 Obawy Przed Odrzuceniem", zwłaszcza jeżeli dokonamy tego w tak
albo tyranizuję swoje otoczenie. Obarczam innych odpowiedzialnością
nieskomplikowany sposób.
za moje czyny". Nastawienie psychologiczne, które temu towarzyszy,
Udane relacje międzyludzkie i poprawne, nacechowane miłością
powoduje, że dana osoba czuje się kimś bez znaczenia, nieustannie
zachowania charakteryzują ludzi o wysokim poczuciu własnej war-
dręczy ją obawa przed odrzuceniem i nie jest w stanie spojrzeć z dys-
tości. Innymi słowy: osoby, które same siebie darzą miłością i szacun-
tansu na siebie, innych czy wydarzenia. To obraz człowieka o niskim
kiem, te same uczucia kierują ku innym i we właściwy sposób patrzą
poczuciu własnej wartości.
na otaczającą ich rzeczywistość. Silne poczucie własnej wartości to droga
Osoba, która nie ceni samej siebie, będzie oczekiwała, że inni -
ku pełni człowieczeństwa. Umożliwia ono osiągnięcie zdrowia i szczęścia,
żona, mąż, dzieci - zaspokoją jej potrzebę bycia docenioną. Prowadzi
tworzenie i utrzymywanie satysfakcjonujących związków oraz bycie
to często do niekończących się manipulacji, które zwykle na wszy-
twórczą i odpowiedzialną jednostką.
stkich odbijają się niekorzystnie.
Kiedy człowiek dba o siebie, nie uczyni nic, co mogłoby go zranić,
Wiele osób może uważać za zbyt śmiałe, czy nawet szkodliwe,
poniżyć czy upokorzyć, bądz
też zniszczyć jego samego lub inną oso-
stwierdzenie, że dla jednostki ludzkiej sprawą zasadniczej wagi jest
bę. Nie będzie również obarczał innych odpowiedzialnością za swoje
miłość i szacunek do samej siebie. Ludziom tym wydaje się, że darze-
czyny. Na przykład, ludzie, którzy troszczą się o siebie, nie będą
nie miłością samego siebie to samolubstwo, które prowadzi do działań
zachowywać się autodestrukcyjnie: nadużywać alkoholu, tytoniu lub
skierowanych przeciwko innym i do wojen.
narkotyków, nie będą również wykorzystywać innych, fizycznie czy
Aby zapobiegać sytuacjom, w których stawalibyśmy przeciwko in-
psychicznie. W swoich związkach nie będą stosowali żadnego rodzaju
nym, zostaliśmy nauczeni darzyć miłością innych zamiast samych
przemocy.
siebie. W rezultacie deprecjonujemy siebie. Nasuwa się pytanie: jak
Ludzie, którzy nie darzą się uczuciem miłości, z łatwością mogą
możemy się nauczyć kochać innych, jeżeli nie potrafimy kochać sa-
się stać narzędziami nienawiści i zniszczenia w rękach osób pozba-
mych siebie? Istnieje wiele dowodów na to, że ludzie, którzy darzą
wionych skrupułów. W istocie rezygnują oni ze swojej siły, co prowa-
miłością siebie, potrafią również kochać innych. Poczucie własnej
dzi często do emocjonalnego uzależnienia od innych. Przykładem tego
wartości nie jest równoznaczne z samolubstwem.
jest postawa charakteryzująca się bezustanną chęcią zjednania sobie
Egoizm to forma wywyższania się, komunikat, który brzmi mniej
wszystkich wokoło.
więcej tak:  Jestem od ciebie lepszy". Darzenie siebie samego miłoś-
Im silniejsze jest nasze poczucie własnej wartości, tym łatwiej jest
cią to przypisanie sobie wartości. Jeżeli cenię siebie samego, to potra-
nam wprowadzać i utrzymywać zmiany w sposobie zachowania. Im
fię także darzyć miłością innych - jako osoby równie wartościowe.
bardziej cenimy samych siebie, tym mniej wymagamy od innych. Im
Jeżeli nie lubię siebie samego, moje uczucia w stosunku do innych to
mniej wymagamy od innych, tym więcej wykazujemy zaufania. Im
zazdrość i lęk.
więcej mamy zaufania do siebie i innych, tym silniej potrafimy ko-
Możemy odczuwać lęk, że zostaniemy przez innych ocenieni jako
chać. Im silniej kochamy innych, tym mniej się ich boimy. Im więcej
osoby skoncentrowane wyłącznie na sobie. Odkryłam, że pierwszym
tworzymy wspólnie z innymi, tym lepiej możemy ich poznać. Im le-
krokiem, aby pokonać lęk, jest otwarte przyznanie się do niego. Na
piej znamy innych ludzi, tym silniejsze są nasze więzi z nimi. Wynika
przykład, możesz powiedzieć:  Boję się, że odsuniesz się ode mnie,
więc z tego, że zachowanie oparte na wysokim poczuciu własnej war-
jeżeli ci wyznam, że lubię samego siebie", a następnie sprawdz
słusz-
PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl/
42 Rodzina
Poczucie własnej wartości: z
ródło energii jednostki 43
tości pomaga jednostkom, grupom i całym narodom w pokonaniu po-
jedyny w swoim rodzaju. Zamiast tego, staraliśmy się upodobnić do
czucia izolacji i osamotnienia.
istniejących wzorców, aby być tacy sami, jak wszyscy inni.
Proponuję, abyście przyjrzeli się dwóm następującym faktom: Niektórzy rodzice wychowują swoje dzieci, porównując je i dopa-
sowując do innych. Takie postępowanie niemal zawsze powoduje ni-
1. Linie papilarne każdego człowieka są niepowtarzalne, właści
skie poczucie własnej wartości u tych dzieci. Aby nasza samoocena
we tylko dla tej jednej jedynej osoby.' NAPRAWD
, NA CA
mogła się odpowiednio rozwinąć, niezbędna jest akceptacja naszej
A
YM ŚWIECIE JESTEM JEDYNY W SWOIM RODZAJU.
odmienności. Rodzice powinni towarzyszyć dzieciom w procesie od-
DLATEGO Z CAA

PEWNOŚCI
RÓŻNI
SI
W PEWIEN
krywania samych siebie.
SPOSÓB OD KAŻDEJ INNEJ OSOBY.
Spójrzmy na dziecko jak na owoc powstały w wyniku połączenia
2. Wszyscy ludzie mają te same podstawowe cechy zewnętrzne:
się dwóch nasion. Te nasiona zawierają cechy osób, od których pocho-
nogi, ręce, głowę itd. - pozostające w tych samych wzaje
dzą. Obejmuje to zarówno wygląd, jak i talenty oraz skłonności. Każ-
mnych relacjach. Dlatego też W ODNIESIENIU DO PEW
da komórka jajowa i każdy plemnik to pomost łączący przeszłość
NYCH PODSTAWOWYCH FIZYCZNYCH CECH JESTEM
i przyszłość.
TAKI SAM/TAKA SAMA, JAK WSZYSCY INNI LUDZIE.
Każdy z nas posiada odmienne z
ródło, z którego czerpie. Bez wzglę-
du na nasze dziedzictwo, to nasz stosunek do niego i sposób, w jaki
Każdy z nas jest więc jednocześnie jedyny w swoim rodzaju, różny od
z niego korzystamy, decydują o naszej odmienności. Przychodzimy na
innych i taki sam, jak wszyscy inni ludzie.
świat ze specyficznym zbiorem właściwości, niepowtarzalnym zlep-
Ta świadomość jest bardzo ważna w kontekście rozwoju poczucia
kiem cech wyselekcjonowanych z niezliczonego mnóstwa możliwości
własnej wartości. Każdy z nas jest istotą jedyną w swoim rodzaju.
zawartych w genach naszych przodków.
Niedopuszczalne jest, abyśmy się starali moralnie wymodelować ko-
Ujmując to inaczej: plemnik każdego mężczyzny zawiera cechy
goś wedle naszych oczekiwań. Oznacza to, że rodzice nie będą oczeki-
wszystkich jego przodków - matki, ojca, babki, dziadka - wszystkich
wać od dziecka, aby żyło zgodnie z ich wyobrażeniami i vice uersa.
osób, z którymi łączą go więzy krwi. To samo dotyczy komórki jajowej
Kiedy akceptuję fakt, że jestem jednostką jedyną w swoim rodzaju
każdej kobiety. To są właśnie owe pierwotne z
ródła, z których wszy-
i że, jak każdy człowiek, jestem w takim samym stopniu osobą
scy czerpiemy. Dlatego każda jednostka ludzka jest przykładem swoi-
różną od innych, jak do nich podobną, mogę przestać porównywać się
stego studium nad niepowtarzalnością i jej unikalność powinna być
z innymi, a co za tym idzie, oceniać się i karać za to jaki/jaka jestem.
traktowana na podstawie takiego właśnie kryterium. Każdy człowiek
To umożliwia mi poznanie siebie. Wiele osób zachowuje się tak, jest jak ziarno nieznanej rośliny. Siejemy je i czekamy, co z niego
wyrośnie. Kiedy pojawia się młody pęd, musimy zbadać, jakie ma
jakby uważały, że istnienie podobieństw sprzyja miłości, a istnienie
potrzeby, jak wygląda, jak kwitnie. Jeżeli my, dorośli, nie zdobyliśmy
różnic stwarza napięcia i trudności. Jeżeli zgodzimy się z tym, to
jeszcze tej wiedzy o samych sobie, to teraz nadszedł odpowiedni czas,
nigdy nie poczujemy się całością. Zawsze będziemy rozdarci. Moim
aby poświęcić się temu zadaniu.
zdaniem, spotykamy innych, opierając się na wspólnych podobień-
Być może najtrudniejszym wyzwaniem dla rodziców jest zasianie
stwach, a rozwijamy się dzięki dzielącym nas różnicom.
swego ziarna w dobrej wierze i przepełnione ufnością oczekiwanie na
Na podstawie akceptacji wszystkich cech naszej osobowości i sza-
to, jaka roślina z niego wyrośnie. Nasz cel to: nie mieć w stosunku do
cunku dla nich tworzymy fundamenty wysokiego poczucia własnej
dziecka żadnych oczekiwań. Zamiast tego, rodzice powinni zaakcep-
wartości. Odmienna postawa jest niezgodna z naturą. Wielu z nas
tować fakt, że ich roślina będzie jedyna w swoim rodzaju, że dziecko
przyczyniło się do powstania w swoim życiu poważnych problemów,
będzie zarówno podobne do każdego z rodziców i wszystkich innych
ponieważ nie przyjmowaliśmy do wiadomości, że każdy człowiek jest
ludzi, jak i różne od nich. Takie podejście czyni z rodziców raczej
PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl/
ff
Poczucie własnej wartości: z
ródło energii jednostki
44 Rodzina 45
rżeń i bycia razem. Niekiedy to, czego się dowiadujemy, jest dla nas
odkrywców i badaczy niż twórców i sędziów. Jeśli przyjmą oni taką
bolesne. Ale, tak jak wszystko inne, jest naturalną częścią życia i musi
postawę, to będą mieć czas, cierpliwość i zdolność do obserwacji, aby
poznać ten nowy cud, który przyszedł na świat. ujrzeć światło dzienne.
Każdy z nas nieustannie się zmienia. Zupełnie inaczej wygląda- Stosuję pewną metaforę, którą wiele rodzin uznało za pomocną.
my, kiedy mamy lat pięć, szesnaście czy siedemdziesiąt. Podobnie
Wyobraz
sobie ogromną fontannę, z której woda wydobywa się w po-
zmieniają się nasze życiowe doświadczenia: kobieta mająca urodzić
staci strumyków przez setki otworów. Każdy z tych otworów to sym-
dziecko jest inna niż ta, która jest już matką. Uważam, że w tym
bol z
ródła wzrostu twojej osobowości. Gdy się rozwijamy, pojawia się
nieprzerwanym procesie zmian, którego jesteśmy częścią, powinniś-
coraz więcej tych z
ródełek. Niektóre z nich potem zamierają. Wygląd
my ciągle od nowa świadomie odkrywać, kim jesteśmy. Moglibyśmy
fontanny nieustannie się zmienia, ale zawsze jest ona piękna - jesteś-
to nazwać programem uaktualniania. Polega on na ciągłym od-
my dynamicznymi istotami pozostającymi w nieustannym ruchu.
świeżaniu znajomości z samym sobą i innymi członkami naszej ro-
Fontanna każdego z nas funkcjonuje już od najwcześniejszego
dziny, nieustannym kontakcie ze zmianami, które w nas zachodzą
dzieciństwa. Psychologiczne z
ródło, z którego niemowlę czerpie po-
i rozwojem, któremu podlegamy.
czucie swojej wartości, to wynik wszelkich działań, reakcji i interakcji
Rodziny, które poznały zjawisko uaktualniania, odkryły, że wiele
mających miejsce pomiędzy nim i otaczającymi je osobami.
zyskują, organizując opisane poniżej spotkania co kilka miesięcy.
Dziecko, przychodząc na świat, jest jak niezapisana karta i jego
Najlepiej wybrać sobotnie lub niedzielne popołudnie. Temat spotka-
samoocena tworzy się w wyniku działań dorosłych, którzy się nim
nia:  Co nowego wydarzyło się ostatnio w moim życiu?". Wszyscy
zajmują. Ludzie mogą sobie nie zdawać sprawy z tego, że nawet spo-
członkowie rodziny mogą podzielić się z innymi swoimi doświadcze-
sób, w jaki dotykają dziecka, może mieć wpływ na jego poczucie włas-
niami - rozwój nie dotyczy wyłącznie dzieci. Za każdym razem inna
nej wartości. Dzieci kształtują to poczucie, opierając się na głosach,
osoba może prowadzić spotkanie.
które słyszą, wyrazie oczu patrzących na nie osób, napięciu mięśni
Bardzo ważne jest to, aby zachować atmosferę bezwarunkowej
towarzyszącemu kontaktowi fizycznemu, sposobie, w jaki dorośli re-
miłości i nie występować z żadnego rodzaju krytyką. Wzrost może
agują na ich płacz.
oznaczać: zmiany fizyczne ( Urosłem trzy centymetry"), nowe umie-
Gdyby niemowlę mogło mówić, usłyszelibyśmy takie zdania:  Czuję
jętności ( Spójrz, mamo, jeżdżę na rowerze"), nowe poglądy, nowe
się kochane",  Nikt mnie nie zauważa",  Czuję się porzucone",  Jestem
wątpliwości, nowe żarty.
samotne",  Jestem najważniejsze",  W ogóle się nie liczę". To wszystko
Me zapomnij zakończyć spotkania małą uroczystością. Prawdopo-
zalążki przyszłych komunikatów kreujących poczucie własnej wartości.
dobnie odkryjesz, że ten rodzinny rytuał może sprawić wam wiele
Oto kilka punktów, które mogą pomóc młodym rodzicom w kształto-
radości. Możesz postarać się wprowadzić do rozmowy żartobliwy lub
waniu poczucia wartości w ich dzieciach:
romantyczny temat.
Omówiony powyżej proces wzmacnia samoocenę każdego z jego
1. Nauczcie się być świadomi sposobu, w jaki dotykacie swojego
uczestników. Mamy możliwość zaistnieć tacy, jacy jesteśmy dzisiaj,
dziecka. Zastanówcie się, jak wy odczuwalibyście ten dotyk.
a nie jacy byliśmy pięć miesięcy lub dwa lata temu. Pomaga to rów-
Gdy dotykacie dziecka, pomyślcie, czego ono się w tym mo
nież spojrzeć z dystansu na wydarzenia z przeszłości.
mencie dowiaduje. Uświadomcie sobie, jaki jest ten dotyk:
Niejednokrotnie zdarzało mi się słyszeć, jak nastolatki mówiły:
twardy, miękki, słaby, wilgotny, pełen miłości, lęku, niepoko
 Ależ ja już nie jestem dzieckiem". Takie stwierdzenie zmiany, która
ju. Powiedzcie dziecku, co w danej chwili odczuwacie.
zaszła w wyniku upływu czasu, jest dobrym przypomnieniem. Pozosta-
2. Nauczcie się być świadomi wyrazu swoich oczu. Potwierdzaj
wanie z innymi w stale aktualizowanym kontakcie poszerza wzajemne
cie go słowami:  Jestem zły",  Boję się",  Jestem szczęśliwy".
zrozumienie i stwarza nowe możliwości wspólnego przeżywania zda-
PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl/
47
Poczucie własnej wartości: z
ródło energii jednostki
46 Rodzina
MATKA (podnosząc dziecko z kołyski i przytulając je):
Najważniejsze, żebyście przekazali dziecku jasny komunikat
Właśnie pokłóciliśmy się z tatą. Chciałam, żebyśmy wszyscy pojechali
dotyczący waszych emocji.
dzisiaj wieczorem do mojej mamy, a jemu nie spodobał się ten pomysł.
3. Bardzo małe dzieci mają tendencję do przypisywania sobie
Bardzo mnie to rozzłościło i powiedziałam mu trochę do słuchu.
odpowiedzialności za wszelkie wydarzenia, które rozgrywają
się wokół nich. Dotyczy to zarówno rzeczy dobrych, jak i niemi
OJCIEC (trzymając dziecko na rękach i patrząc wprost na nie):
łych. W tym kontekście jednym z ważnych elementów kształto
Wiesz, posprzeczaliśmy się z mamą, ale już po wszystkim. Kiedy ma-
wania odpowiedniego poczucia własnej wartości u dziecka jest
my odmienne zdanie na jakiś temat, złościmy się na siebie. Miałem
nauczenie go precyzyjnego odróżniania zdarzeń, do których na
ochotę posiedzieć dzisiaj wieczorem w domu, a mama chciała wyjść.
prawdę się przyczyniło, od tych, których wyłącznymi sprawcami
Ważne jest to, żebyś wiedziała, że nie kłóciliśmy się przez ciebie. To
są inne osoby. Kiedy rozmawiacie z dzieckiem, bądz
cie bardzo
dotyczyło tylko nas dwojga.
uważni, stosując zaimki osobowe.
Na przykład matka trójki dzieci, niezadowolona z zachowania
Mówienie ze złością i mówienie o złości to nie to samo - zupełnie
jednego z nich, może powiedzieć:  Nigdy nie słuchacie tego, co
inny jest ton głosu. Widziałam niespełna czteromiesięczne dzieci, któ-
do was mówię". Ten komunikat dociera także do pozostałych
dzieci, więc również one biorą go sobie do serca, mimo że re płakały z powodu sprzeczki rodziców. Kiedy kłótnia się zakończyła
przeznaczony był tylko dla jednego z nich. i rodzice rozmawiali z dziećmi w sposób, który opisałam powyżej, ma-
luchy uspokajały się, uśmiechały i bez problemów zasypiały.
4. Popierajcie chęć wyrażania przez dziecko jego własnej opinii
Ale nie tylko niemiłe zdarzenia powodują u dziecka niepokój. Po-
i swobodnego zadawania pytań, tak aby każdy był w stanie
dobnie mogą oddziaływać rzeczy przyjemne, na przykład stwierdzenie:
zweryfikować bieżące zdarzenia. W przykładzie opisanym po
 Dzisiaj przyjeżdża babcia" czy  Tata wygrał milion dolarów". Wszy-
wyżej dziecko nauczone otwarcie wyrażać swoje wątpliwości
stkie wydarzenia wywołują emocjonalną reakcję. Konkretne okoliczności
spytałoby:  Mówisz do mnie, mamo?".
wydarzeń nadają tym reakcjom odpowiednie zabarwienie. Byłoby
Wszystkie zdarzenia, działania, głosy, całe pulsujące wokół dzie-
dobrze, żebyście też i o tym powiedzieli swojemu dziecku.
cka życie jest przez nie rejestrowane i, na pewnym poziomie, ma dla
Niemowlęta nie odróżniają okoliczności od zdarzenia, a zdarzenia
niego znaczenie. Doświadczenia z dorosłymi, którzy w trakcie hipno-
od samych siebie, chyba że im w tym pomożemy. Naszym celem po-
zy ulegają regresji do okresu dzieciństwa, potwierdzają ten pogląd. Dzieci
winno być omówienie i objaśnienie zdarzeń dziecku w taki sposób,
często rejestrują jakieś zdarzenie bez zapamiętywania dodatkowych
aby zdawało sobie sprawę z tego, co się wokół niego dzieje.
okoliczności, które mogłyby je w odpowiedni sposób wyjaśnić. Dane zajś- Innymi metodami, które sprzyjają uzyskaniu przez dzieci odpowied-
cie, pozbawione kontekstu, może stworzyć fundament dla póz
niejszych niego poczucia własnej wartości, jest zwracanie się do nich w takiej
błędnych wniosków i w konsekwencji nieadekwatnych zachowań. pozycji, by nasze oczy były na poziomie ich wzroku, częste używanie ich
imienia, dotykanie ich w czuły sposób, uważne wypowiadanie zaim-
Zalecam, aby rodzice na bieżąco informowali swoje dziecko o zda-
ków:  ty" i  ja". Kiedy masz zamiar stworzyć taką właśnie relację
rzeniach, które mają miejsce, jasno objaśniając mu okoliczności i wy-
z dzieckiem, daj sobie najpierw dość czasu, aby, pozostając z nim
mieniając osoby, których dane zajście dotyczy. Na przykład, kiedy
w pełnym kontakcie, uświadomić sobie własne uczucia i emocje. Nie
między rodzicami doszło do sprzeczki, mogą oboje podejść do łóżeczka
odbiegaj myślami gdzie indziej. Stosując się do tych wskazówek, na-
lub kojca dziecka i każde z nich, po kolei, może mu powiedzieć, co się
wiążesz z dzieckiem głęboki kontakt i przekażesz mu komunikat
wydarzyło. Jest to szczególnie ważne w sytuacji, gdy w trakcie kłótni
o swojej miłości.
użyli imienia dziecka.
PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl/
Rodzina
48 Poczucie własnej wartości: z
ródło energii jednostki
49
Następnym krokiem na drodze do właściwego kształtowania sa-
Dorośli są inicjatorami procesu kształtowania dziecięcej samooce-
mooceny dziecka jest zwracanie uwagi na to, w czym jest podobne do
ny, nauczycielami dzieci i wzorami dla nich. Jednakże nie jesteśmy
innych, a czym się od nich różni. Niech się to odbywa w atmosferze
w stanie nauczyć innych tego, czego sami nie umiemy. Gdy mądry
odkrywania rąbka tajemnicy, a nie porównywania z innymi czy
człowiek uświadomi sobie swoją ignorancję w jakiejś dziedzinie, może
współzawodniczenia z nimi (cofnij się do  Deklaracji Poczucia Włas- rozpocząć nadrabianie braków. Jeżeli rodzice sami nie mają wysokiej
nej Wartości" na końcu poprzedniego rozdziału). samooceny, to pomaganie własnym dzieciom w jej budowaniu także
Samoocenę buduje się również poprzez umożliwianie dziecku roz- im samym stwarza możliwość poprawiania poczucia własnej wartości.
Wielu z nas, dorosłych, nadal cierpi z powodu niskiej samooceny,
wijania jego zainteresowań, a potem cierpliwe towarzyszenie mu na
która została ukształtowana przez sposób, w jaki zostaliśmy wycho-
drodze do osiągnięcia biegłości w danej dziedzinie. Ogromne znacze-
wani. Możliwość nauczenia się czegoś, czego dotąd nie mieliśmy oka-
nie ma tu również wasze podejście do dyscypliny. Kiedy uświadomicie
zji poznać, jest dla nas wyzwaniem. Tak się szczęśliwie składa, że
sobie, że wasze dziecko potrzebuje wzmocnienia swojej samooceny,
poczucie własnej wartości może zostać ukształtowane w każdym wie-
przy jednoczesnym zachowaniu silnego kontaktu z rzeczywistością,
ku. Kiedy tylko dana osoba uświadomi sobie, że ma niskie poczucie
wasze wysiłki dodadzą mu odwagi i siły, aby zmodyfikowało swoje
własnej wartości, skłonna jest do tego się przyznać i dokonać zmian,
zachowanie. Dziecko traktowane z szacunkiem bardzo dobrze reaguje
może sprawić, by podwyższyła się jej samoocena. Budowanie poczucia
na pomoc i sugestie.
własnej wartości wymaga czasu, cierpliwości i odwagi, potrzebnej do
Na przykład poprosiliście swoje trzyletnie dziecko, żeby pozbierało
podjęcia ryzyka związanego z nowymi zachowaniami. Zaangażowanie
porozrzucane zabawki. Maluch bawi się w najlepsze, tak, jakbyście nie
się w takie działania umożliwia dotarcie do ogromnych, niewykorzy-
odezwali się ani słowem. Gdy waszym celem jest wykształcenie u
stywanych do tej pory zasobów osobowości.
dziecka odpowiedniej samooceny, dochodzicie do wniosku, że zawiodła
Czasem wyobrażam sobie, co by było, gdyby pewnego ranka wszy-
komunikacja, ponieważ zdarza się, że osoba pogrążona w wykonywa-
scy obudzili się z wysoką samooceną. Sądzę, że cały świat wyglądałby
niu jakiejś czynności nie słyszy tego, co się do niej mówi. Możecie
zupełnie inaczej. Ludzie traktowaliby siebie i innych uprzejmie, reali-
również się zastanowić, czy reakcja waszego dziecka nie jest spowodo-
stycznie, z szacunkiem i miłością.
wana szorstkim lub zrzędliwym tonem waszego głosu, albo też niejas-
nym sposobem sformułowania prośby. Może to być również próba sił.
Z tą sytuacją możecie sobie poradzić poprzez nawiązanie kontaktu
wzrokowego z dzieckiem na poziomie jego oczu, czułe dotknięcie, a
następnie powtórzenie swojej prośby swobodnym, ale stanowczym to-
nem. Stwarzając przyjazną atmosferę w czasie wykonywania przez
dziecko waszych poleceń, możecie obrócić cały epizod w radosną lekcję.
Wspieranie poczucia własnej wartości u dziecka umożliwia mu
naprawianie błędów w twórczy sposób i akceptowanie konsekwencji
własnych zachowań. To kolejny przykład traktowania zagadnienia dys-
cypliny jako pretekstu do zdobywania nowych doświadczeń. Najbardziej
szkodliwy wpływ na dziecięcą samoocenę mają bowiem obwiniające,
poniżające lub karzące reakcje rodziców na niestosowne zachowanie.
Jednostka, która czuje się kochana i akceptowana, o wiele łatwiej
nauczy się nowych sposobów zachowań.
PDF stworzony przez wersję demonstracyjną pdfFactory Pro www.pdffactory.pl/