Etyka zawodu psychologa
dr Katarzyna Guzińska
Instytut Psychologii UG
[e-mail]
Wybrane materiały z wykładów do egzaminu
© Kasia GuziÅ„ska
Tematy wykładów
Proces profesjonalnego pomagania- aspekty etyczne
Øð Charakterystyka osobista efektywnego profesjonalisty.
Øð Stadia procesu pomagania- kontekst etyczny.
Øð Zdeformowane pomaganie- przyczyny, mechanizmy, zapobieganie.
Øð Etyczny profesjonalizm.
Øð Tajemnica zawodowa w kontekÅ›cie etyczno- prawnym.
Øð TrudnoÅ›ci emocjonalne poczÄ…tkujÄ…cych terapeutów.
Øð Potrzeba superwizji.
Øð Ryzyko nadużycia wpÅ‚ywu w procesie pomagania.
Øð Ochrona praw pacjentów poddawanych przymusowemu postÄ™powaniu.
Øð Ryzyko wypalenia zawodowego.
Øð Auto/ deformacja zawodowa.
Øð Tożsamość zawodowa psychologa.
© Kasia GuziÅ„ska
Literatura- ważne pozycje
Brzeziński, J., Chyrowicz, P., Poznaniak, W., Toeplitz-Winiewska, M.
(2008). Etyka zawodu psychologa. Warszawa: Wyd. Nauk. PWN.
Brzeziński, J., Poznaniak, W. (red.). (1994). Etyczne problemy
działalności badawczej i praktycznej psychologów. Poznań:
Humaniora.
Brzeziński, J., Toeplitz-Winiewska, M. (red.). (2004a). Etyczne
dylematy psychologii. Warszawa: Wyd. Nauk. SWPS  Academica .
Brzeziński, J., Toeplitz-Winiewska, M. (red.). (2004b). Praktyka
psychologiczna w świetle standardów etycznych. Warszawa: Wyd.
Nauk. SWPS  Academica .
Toeplitz-Winiewska, M. (2000). Etyczne aspekty uprawiania zawodu
psychologa. W: J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki
(t. 3, s. 823-836). Gdańsk: GWP. Gdańsk: GWP.
© Kasia GuziÅ„ska
Charakterystyka osobista
efektywnego profesjonalisty
Wymiary zdrowia psychicznego Cechy osobiste dobrego terapeuty
" dbanie o własne dobro; " skuteczny terapeuta ma tożsamość;
" przystosowanie społeczne; " szanuje i ceni to, kim jest;
" autonomia; " potrafi rozpoznać i zaakceptować własną siłę.
" tolerancyjna; " jest otwarty na zmiany;
" akceptowanie dwuznaczności i " dokonuje wyborów, które kształtują jego życie;
niepewności; " czuje się pełen życia, a jego wybory są
" giętkość myślenia; zorientowane na życie;
" myślenie naukowe; " jest autentyczny, szczery i uczciwy;
" zaangażowanie; " ma poczucie humoru;
" podejmowanie  rozsądnego ryzyka; " popełnia błędy i potrafi się do nich przyznać;
" samoakceptacja; " najogólniej rzecz biorąc, żyje w czasie
" hedonistyczne nastawienie do życia; teraz
niejszym;
" brak perfekcjonizmu i utopijnych " docenia wpływ kręgów kulturowych;
poglądów; " interesuje się szczerze dobrobytem innych;
" przyjmowanie odpowiedzialności za " jest głęboko zaangażowany w pracę i czerpie
własne trudności. z niej wartość;
" jest w stanie utrzymywać zdrowe granice.
© Kasia GuziÅ„ska
Stadia procesu pomagania
- kontekst etyczny
Stadium 1. Przygotowanie i rozpoczęcie
Rozpoczęcie spotkania w sposób wzbudzający jak najmniejszy opór.
Cel: stworzenie podstaw zaufania i otwartości.
Właściwości nowej relacji: Opór wynika z:
" traktowania pomocy jako wyrazu słabości/
" nie jest łatwo przyjmować pomoc.
niekompetencji;
" trudno jest poddać się zmianie.
" tendencji do przeciwstawiania siÄ™ zmianie
" trudno jest ulec wpływowi pomagającego.
(tzw. dyskomfort zmiany);
" niełatwo jest zaufać obcemu i być wobec niego
" lęku przed konfrontacją z własnymi uczuciami.
otwartym.
" niełatwo jest od razu jasno ujrzeć problem.
Warunki umożliwiające rozpoczęcie procesu Warunki umożliwiające rozpoczęcie procesu
pomagania ze strony wspomaganego: pomagania ze strony pomagajÄ…cego:
" świadomość odczuwania cierpienia. " dystans fizyczny
" chęć zmiany aktualnej sytuacji lub zachowania. (oddający indywidualny styl pracy);
" świadomość możliwości i ograniczeń relacji " postawa odprężonego oczekiwania
pomagania.
(takie sformułowanie, by wspomagany mógł je
" dobrowolna chęć zobaczenia się z
podjąć, np.:  co chcesz ze mną omówić? ).
pomagajÄ…cym.
Opór obronna niechęć wspomaganego do podjęcia relacji.
© Kasia GuziÅ„ska
Stadium 2. Klaryfikacja
Wspomagany PomagajÄ…cy
" wyjaśnia, dlaczego chce pomocy; " uważnie słucha
" wyjaśnia, jak widzi swój problem/ (powstrzymuje chęć zadawania
ogólną sytuację życiową. wielu pytań, ogranicza
diagnozowanie);
" ustala kto jest  właścicielem
problemu
(wyjaśnia, kim jest główny
wspomagany, ustala jego powody
przyjścia/ skierowania).
 Czy wspomagany to siedzÄ…ca przed TobÄ… osoba, czy
też ktoś inny w przestrzeni życiowej tej osoby?
© Kasia GuziÅ„ska
Stadium 3. Strukturowanie
Definiuje istotę, granice i cele przyszłej relacji pomagania.
Struktura relacji
Struktura procesu
" wynik procesu;
Wartości/ normy oczekiwane/
" rozwija się na ogół w sposób
akceptowane:
naturalny,
" swobodne, uczciwe ujawnianie
bez potrzeby formalnego omawiania;
aktualnych uczuć;
" przyjmowanie odpowiedzialności za
każdy wybór, działanie.
Zalety: Ryzyko:
" Jasność, co do czasu przeznaczonego Wysoki poziom niepokoju pomagającego
na pomaganie w pierwszej rozmowie/
całym procesie; kompulsywna potrzeba strukturowania
" Ustalenie granic działania; jako substytut
" Omówienie ograniczeń roli; potrzeby bezpieczeństwa.
" Ustalenie wysokości opłat;
" Redukcja  niepotrzebnego niepokoju
u wspomaganego.
© Kasia GuziÅ„ska
Stadium 3. Strukturowanie- cd.
Pytania pomagajÄ…cego Pytania wspomaganego
1. Czy jestem w stanie pracować 1. Czy jest to osoba, której mogę zaufać?
z tą osobą? (umiejętności, wiedza)
2. Czy chcę z nią pracować? 2. Czy według mnie będzie mi pomocna?
(wygoda, zgodność)
3. Czy mogę sprostać jej oczekiwaniom? 3. Jakie będą jego warunki?
(zakładając moje umiejętności i wiedzę)
4. Jakiej struktury potrzebujemy? 4. Czy wejdÄ™ w tÄ™ relacjÄ™
(nieformalne porozumienie, kontrakt itp.) bardziej niż tego chcę?
5. Czego od niej oczekuję? 5. Czy chcę podporządkować się
(czas, miejsce, wysiłek, zaangażowanie, proponowanym uzgodnieniom,
odpowiedzialność) czy wypracujemy je razem?
6. Jeśli przystanę na  kontrakt ,
czy mogę go zerwać kiedy będę chciał?
© Kasia GuziÅ„ska
Stadium 3. Strukturowanie- cd.
Kontrakt formalny: ułatwia zaangażowanie się wspomaganego w proces.
Porozumienie miedzy pomagającym i wspomaganym, co do tego, że:
" działają w kierunku określonego celu;
" każdy z nich ponosić będzie określoną odpowiedzialność za
osiÄ…ganie tego celu;
" dowodem na skuteczność pomocy będą określone wyniki.
O czym warto poinformować wspomaganego?
" na czym polega jego rola;
" o czasie trwania;
" o częstotliwości sesji;
" o konsekwencjach niedotrzymywania umowy (nieobecności);
" o możliwości nasilenia objawów;
" o potrzebie mówienia o wątpliwościach;
" o roli pomagajÄ…cego.
© Kasia GuziÅ„ska
Stadium 3. Strukturowanie- cd.
Specyficzne standardy etyczne według
Ethics Code (American Psychological Association, 2002).
Øð PomagajÄ…cy uzgadnia ze wspomaganym tak wczeÅ›nie,
jak tylko to w relacji pomagania możliwe,
odpowiednie kwestie, takie jak:
natura, przewidywany przebieg pracy, poufność, opłata.
Øð Kiedy praca pomagajÄ…cego ma być superwizowana, należy to
także przedyskutować ze wspomaganym
oraz podać nazwisko superwizora, przyjmującego
odpowiedzialność za przypadek.
Øð Kiedy pomagajÄ…cy jest uczÄ…cym siÄ™ studentem,
wspomagany musi być poinformowany o tym fakcie.
Øð PomagajÄ…cy podejmuje wszelki wysiÅ‚ek, aby odpowiedzieć na
pytania wspomaganego, co do procedury pomagania.
© Kasia GuziÅ„ska
Stadium 3. Strukturowanie- cd.
Specyficzne standardy etyczne według
Ethics Code (American Psychological Association, 2002).
Poinformowanie o zgodzie na uczestniczenie w
procesie pomagania-
wyznaczniki ze strony wspomaganego.
ØðZdolność do zgodzenia siÄ™.
ØðWiedza (z przekazu od pomagajÄ…cego) nt. procedury
ewentualnej pomocy.
ØðWzglÄ™dna autonomia/ brak presji na wyrażenie zgody.
ØðOdpowiednie udokumentowanie zgody.
© Kasia GuziÅ„ska
Stadium 4. Relacja
Zasadniczy środek
" komunikacja niewerbalna
(rozwijające działanie przerwy/ ciszy)
Zasadniczy cel
" pogłębienie relacji;
" intensywniejsze zaangażowanie wspomaganego.
© Kasia GuziÅ„ska
Podsumowanie
Stadia 1- 4.
" Przewodnictwo należy do wspomaganego;
" Pomagający stosuje gł. interwencje niedyrektywne:
uważne słuchanie, klaryfikacje, strukturowanie;
" Stadia 1- 3 realizowane zwykle w czasie pierwszego
spotkania. Efekt finalny: wspomagany wie, co ma siÄ™
zdarzyć; czego się po nim oczekuje, jeśli relacja ma być
kontynuowana;
" W stadium 4- efekt finalny: zwiÄ…zek mocno ustalony, tak
aby wspomagany gotów był do określonej pracy, w
kierunku celów zapowiedzianych w stadium 1 oraz
wyjaśnionych i rozszerzonych w stadium 2- 3.
© Kasia GuziÅ„ska
Stadium 5. Eksploracji
Co robi pomagajÄ…cy?
" Zdobywa większe rozeznanie: kim wspomagany jest,
czego chce, jak mu pomóc;
" Staje siÄ™ bardziej aktywny, asertywny;
" Działa w sposób dostosowany do rodzaju problemu
wspomaganego.
Kluczowe pytania:
1. Jakie zmiany w zachowaniu wspomaganego sÄ…
odpowiednie i potrzebne do osiągnięcia celów?
2. Jakie strategie interwencji najpewniej dadzÄ… takie
wyniki?
© Kasia GuziÅ„ska
Stadium 5. Eksploracji- cd.
Specyficzne cele procesu pomagania:
" Utrzymanie i spotęgowanie związku
(bezpieczeństwo, zaufanie, otwartość);
" Radzenie sobie z uczuciami pomagajÄ…cego/ wspomaganego,
zakłócającymi realizację celów;
" Zachęcenie wspomaganego do większej eksploracji
problemu/ uczuć, w celu rozszerzenia jego samoświadomości;
" Zachęcenie wspomaganego do wyjaśniania i
dalszego precyzowania celów;
" Zbieranie informacji służących do rozwiązania problemu
wspomaganego;
" Zdecydowanie o kontynuowaniu/ zakończeniu relacji;
" Uczenie się umiejętności potrzebnych do osiągnięcia celów
wspomaganego;
" Inicjowanie  zadań domowych , przybliżających wspomaganego do
osiągnięcia celów.
© Kasia GuziÅ„ska
Stadium 5. Eksploracji- cd.
Krytyczne momenty relacji pomagania:
Øð wspomagany prezentuje uczucie uwolnienia siÄ™ od napiÄ™cia,
bez żadnej widocznej zmiany zachowania;
Øð wspomagany doÅ›wiadcza wyczerpania/ rozczarowania procesem, ze wzglÄ™du na intensywne
eksplorowanie własnych uczuć;
Øð widoczny dyskomfort pomagajÄ…cego z powodu intensywnych uczuć.
Strategie postępowania w krytycznych momentach:
Øð zredukowanie intensywnoÅ›ci eksploracji uczuć;
Øð kontynuowanie gÅ‚Ä™bszej eksploracji uczuć;
Øð zakoÅ„czenie eksploracji z aktualnym pomagajÄ…cym; rozważenie odbudowania zwiÄ…zku z innym.
© Kasia GuziÅ„ska
Stadium 5. Eksploracji- cd.
Ograniczenia dla swobodnego wyrażania uczuć
(tzw.  wentylacji ) przez wspomaganego
" wspomagany ma poważne zaburzenia emocjonalne (np. tendencję do reakcji
histerycznych, urojenia, wyjątkową drażliwość);
" życie wspomaganego wypełnione jest kryzysami i sytuacjami o silnej presji
emocjonalnej (rozmawianie o nich mobilizuje więcej uczuć niż jest w stanie
kontrolować);
" wiadomo, że wspomagany w przeszłości niepewnie radził sobie z kryzysami
emocjonalnymi;
" zauważasz silny opór wobec eksploracji uczuć;
" wątpliwa jest adekwatność Twojego własnego doświadczenia jako osoby
pomagajÄ…cej wspomaganym z zaburzeniami;
" Twoje własne życie emocjonalne jest nieuporządkowane;
" nie ma dostatecznie wiele czasu na dokładne przepracowanie uczuć;
" pomoc specjalistyczna jest niedostępna/ niewystarczająca;
" założenia programowe Twojej instytucji nie zachęcają do intensywnego
eksplorowania życia emocjonalnego wspomaganych;
" nie zostały zbadane postawy i oczekiwania rodziców/ opiekunów młodych
wspomaganych.
© Kasia GuziÅ„ska
Stadium 6. Konsolidacja
Zasadnicze cele
" dalsza klaryfikacja uczuć;
" zachęta do alternatywnych działań;
" praktykowanie nowych umiejętności;
" ustalenie alternatywnych wyborów;
Oczekiwane zastąpienie mówienia o sobie i
możliwych planach, działaniem wspomaganego.
© Kasia GuziÅ„ska
Stadium 7. Planowanie
Zasadnicze cele
" dyskusja etapów wcześniejszych;
" formułowanie planów zakończenia/
kontynuowania działania;
" przepracowanie nieprzepracowanych uczuć.
© Kasia GuziÅ„ska
Stadium 8. Zakończenie
Zasadnicze cele
" podsumowanie osiągnięć
Pomocne procedury: poproszenie wspomaganego o
podsumowanie (funkcje: test rozumienia, metoda utrzymywania w poczuciu
odpowiedzialności), dyskutowanie faktu nieosiągniętych
celów w kategoriach hipotez, co było tego przyczyną.
" pożegnanie
Pomocne procedury: rozłożenie ostatnich kontaktów w czasie
pozwala na stopniowe zmniejszenie zaangażowania w proces.
Utrudnienia: zalegające u wspomaganego uczucia zależności,
wyrażające się w niechęci do odejścia (przynosi  jeszcze jedną sprawę ,
wyraz
nie przedłuża ceremonie pożegnalne).
© Kasia GuziÅ„ska
Proces pomagania w
aspekcie kompetencyjno  etycznym.
Pomaganie
proces umożliwiający wspomaganemu rozwój
w kierunku jaki wybiera.
Założenie: każdy działa w sposób kompetentny i godny
zaufania, jeśli ma do tego swobodę i zachętę.
© Kasia GuziÅ„ska
Proces pomagania w
aspekcie kompetencyjno- etycznym
cd.
Konieczne warunki aktywizacji rozwoju wspomaganego
w procesie pomagania:
" Zdefiniowanie pomocy głównie przez wspomaganego.
" Pomaganie za zgodÄ….
Dobrowolność procesu pomagania tzn. uzgodnienie, że wspomagany
będzie próbował zmienić się z własnej inicjatywy, z minimalnym
uczestnictwem pomagajÄ…cego.
" Wychodzenie naprzeciw potrzebom wspomaganego.
Od silnej interwencji do subtelnego wsparcia- przy zachowaniu
świadomości swojej władzy w toku procesu pomagania, by uniknąć
nieświadomego nadużycia władzy.
" Spowodowanie, by wspomagany stał się samowystarczalny.
© Kasia GuziÅ„ska
Proces pomagania w
aspekcie kompetencyjno- etycznym
cd.
Konkluzja: nie należy pomagać bez zgody i inicjatywy drugiej osoby.
Dowody słuszności:
"  pomagający zaspokaja własne potrzeby
działanie manipulacyjne.
" wspomagany traci szacunek do siebie (poczucie niekompetencji,
zależności, niższości, bezradności, nieadekwatności)
działanie destrukcyjne .
© Kasia GuziÅ„ska
Proces pomagania w
aspekcie kompetencyjno- etycznym
cd.
Właściwa osoba pomagająca
osoba, która może pełnić rolę najlepszej  osoby
znaczącej dla człowieka z problemami
emocjonalno- społecznymi i uzupełniać działania
osób bliskich.
© Kasia GuziÅ„ska
Zdeformowane pomaganie
- przyczyny, mechanizmy, zapobieganie
Ratownictwo
Relacja nie nastawiona na pomoc
wspomaganemu:
" psychologiczna korzyść u pomagającego;
" podtrzymanie/ wzmocnienie poczucia bezsilności u
wspomaganego.
Gwarancja na zdeformowane pomaganie wejście w jedną z
ról trójkąta dramatycznego: Ratownika, Ofiary, Prześladowcy;
uprawianie psychologicznych gier ratowniczych (Suchańska,1993).
© Kasia GuziÅ„ska
Psychologiczne gry ratownicze-
współzależność i dynamika ról skryptowych
" Mechanizm: wejście w jedną z ról uruchomienie pozostałych
dwóch.
" Ryzyko: wchodząc w relację, możesz wybierać rolę, odpowiadającą
preferowanej pozycji życiowej.
" Ilustracja: tendencja do wchodzenia w rolÄ™ Ofiary
poszukiwanie partnera z tendencjÄ… do wchodzenia w rolÄ™ Ratownika/
Prześladowcy; prawdopodobieństwo wchodzenia w dwie pozostałe role.
Ratownik
Prześladowca Ofiara
Trójkąt dramatyczny
Karpmana
© Kasia GuziÅ„ska
Psychologiczne gry ratownicze-
role skryptowe.
Rola Ratownika
" opiera siÄ™ na przekonaniu: ja jestem Ok, ty nie jesteÅ› Ok;
" pozwala uniknąć roli Ofiary
(główny powód jej uruchomienia);
" dostarcza poczucia dominacji nad innymi;
" zmienia się w prześladowanie/ bezsilność ofiary
(poczucie niedocenienia/ winy, jako efekt próby uzależnienia innych od siebie).
© Kasia GuziÅ„ska
Psychologiczne gry ratownicze- role skryptowe
cd.
Rola Ofiary
" opiera siÄ™ na przekonaniu: ja nie jestem Ok, ty jesteÅ› Ok;
" pozwala na potwierdzenie własnych przekonań nt. otoczenia i
własnej osoby z wykorzystywaniem sytuacji zależności;
" dominuje bezsilność/ zawstydzenie;
" wzbudza tendencję do demonstrowania wyższości i gotowości do
pomocy (Ratownik)/ krytyki (Prześladowca).
© Kasia GuziÅ„ska
Psychologiczne gry ratownicze- role skryptowe
cd.
Rola Prześladowcy
" opiera siÄ™ na przekonaniu: ja jestem Ok, ty nie jesteÅ› Ok.
(występowanie z pozycji siły);
" pozwala na wzmocnienie własnej pozycji drogą poniżania innych
(wyznaczanie zbyt wÄ…skich granic, nadmiernie surowe/ krytykanckie
przestrzeganie norm);
" nieuchronne dopełnienie ról: Ratownika, Ofiary
(złość jako konsekwencja pomocy udzielanej osobie, która nie chce sobie
pomóc i zdecydowana jest trwać w roli Ofiary).
© Kasia GuziÅ„ska
Psychologiczne gry ratownicze-
konkluzje.
ØðKażda sytuacja, w której jedna osoba potrzebuje drugiej,
sprzyja uruchomieniu gry ratowniczej
(transformacja transakcji Ratownik- Ofiara w
transakcje Prześladowca- Ofiara);
ØðGra ratownicza ma miejsce, gdy:
- przyjmujesz postawÄ™ protekcjonalnÄ…, negujesz,
ograniczasz u wspomaganego zdolność pomagania sobie;
- akceptujesz prośbę o pomoc, mimo braku
- zaangażowania wspomaganego;
- narzucasz pomoc, mimo że wcale o nią nie poproszono.
© Kasia GuziÅ„ska
Psychologiczne gry ratownicze- prewencja
Odmowa gry ratowniczej:
świadomy wybór postawy: jestem OK, ty jesteś OK
" przekonanie o zdolności wspomaganego do przyjęcia odpowiedzialności za
siebie i swoje życie;
" podejmowanie działań zwiększających autonomię wspomaganego,
nawet gdy aktualnie jest od Ciebie zależny;
" pomaganie wtedy, gdy wspomagany chce pomocy i angażuje się w nią
(nie narzucasz się z pomocą, przy braku współpracy nie przedłużasz jej).
© Kasia GuziÅ„ska
Twoja odpowiedzialność- zakresy.
Gdy czujÄ™ siÄ™ odpowiedzialny
ZA wspomaganego WOBEC wspomaganego
Ja& ratujÄ™; Ja& okazujÄ™ empatiÄ™;
chroniÄ™; dodajÄ™ odwagi;
wybawiam; dzielÄ™ siÄ™;
kontrolujÄ™; konfrontujÄ™;
przejmuję uczucia. zrównuję się;
jestem wrażliwy;
słucham.
Czuję się& zmęczony; Czuję się& odprężony;
niespokojny; świadomy;
przerażony; wolny;
narażony. wartościowy.
© Kasia GuziÅ„ska
Twoja odpowiedzialność- zakresy
cd.
Gdy czujÄ™ siÄ™ odpowiedzialny
ZA wspomaganego WOBEC wspomaganego
ZajmujÄ™ siÄ™& szukaniem: ZajmujÄ™ siÄ™... relacjÄ…;
- rozwiązań; uczuciami;
- odpowiedzi. drugÄ… osobÄ….
okolicznościami;
żeby mieć rację;
szczegółami;
tym jak wypadam.
© Kasia GuziÅ„ska
Twoja odpowiedzialność- zakresy
cd.
Gdy czujÄ™ siÄ™ odpowiedzialny
ZA wspomaganego WOBEC wspomaganego
Jestem manipulatorem.
Jestem przewodnikiem.
Chcę, by wspomagany postępował
Oczekuję, że wspomagany będzie
zgodnie z moimi oczekiwaniami.
odpowiedzialny za siebie i swoje
postępowanie.
Potrafię zaufać, nie kontrolować
Nie ufam, więc kontroluję.
(wierzę, że jeżeli podzielę się sobą,
wspomagany otrzyma ode mnie tyle
pomocy, ile jej potrzeba).
© Kasia GuziÅ„ska
Etyczny profesjonalizm
Poziomy profesjonalnej relacji:
pomagajÄ…cy- wspomagany
PomagajÄ…cy Wspomagany
Relacja kompetencyjna
asymetryczna
PomagajÄ…cy Wspomagany
Relacja dialogiczna
symetryczna
© Kasia GuziÅ„ska
Postawy w relacji:
pomagajÄ…cy- wspomagany (1)
Postawa alarmistyczna Postawa zrównoważona
PomagajÄ…cy przejaskrawia
Pomagający w sposób
problem, co może doprowadzić
zrównoważony pragnie odkryć
wspomaganego do paniki i
istotÄ™ problemu wspomaganego,
rezygnacji z działania na rzecz
w miarę możliwości odkrywa
rozwiÄ…zywania problemu.
problem wspólnie z wspomaganym.
Mimo trudności dąży do
skutecznego rozwiÄ…zywania
problemu.
© Kasia GuziÅ„ska
Postawy w relacji:
pomagajÄ…cy- wspomagany (2)
Postawa polipragmatyczna
Postawa adekwatna
Pomagający odwołuje się do Pomagający w relacji z
szeregu specjalistycznych wspomaganym dostosowuje
zabiegów, w których musi techniki diagnostyczne do
uczestniczyć wspomagany. W ten możliwości osoby badanej,
sposób może doprowadzić wcześniej ustala cel badań i
wspomaganego do lęku, wyjaśnia budzące się wątpliwości.
nadmiernego optymizmu, jeżeli Pomagający powstrzymuje się
chodzi o skuteczność pomocy. przed nadmiernym optymizmem
zwiÄ…zanym z sukcesem pomocy.
© Kasia GuziÅ„ska
Postawy w relacji:
pomagajÄ…cy- wspomagany (3)
Postawa demonstratorska
Postawa dyskretna
PomagajÄ…cy odczuwa potrzebÄ™ Proces pomagania dokonuje siÄ™ w
włączenia w proces pomagania kontekście konkretnej wiedzy.
całego dorobku psychologii i innych Pomagający wyjaśnia problem
pokrewnych dziedzin. W efekcie wspomaganego w: sposób
wspomagany może nabrać profesjonalny, atmosferze zaufania i
przekonania, że jest mało dyskrecji, języku zrozumiałym dla
zrozumiały przez pomagającego, wspomaganego. Informacje
gdyż sam go nie rozumie. zwrotne kierowane do
pomagającego stanowią dowód
dobrej komunikacji.
© Kasia GuziÅ„ska
Postawy w relacji:
pomagajÄ…cy- wspomagany (4)
Postawa
Postawa nihilistyczna
realistyczno-optymistyczna
PomagajÄ…cy przedstawia problemy
PomagajÄ…cy realnie ocenia problem
wspomaganego jako niemożliwe do
i zasoby wspomaganego.
rozwiÄ…zania.
Z wiarÄ… i optymizmem patrzy na:
osobÄ™ wspomaganÄ… oraz
możliwości skutecznej pomocy.
© Kasia GuziÅ„ska
Postawy w relacji:
pomagajÄ…cy- wspomagany (5)
Postawa
Postawa empatyczna
nadmiernego zaangażowania
Pomagający angażuje się w Pomagający dąży do obiektywizacji,
problemy wspomaganego, ale nie z zachowaniem pozytywnego
definiuje jego problemu. nastawienia wobec osoby
wspomaganej. W ten sposób
formułuje istotny problem
wspomaganego.
© Kasia GuziÅ„ska
Postawy w relacji:
pomagajÄ…cy- wspomagany (6)
Postawa zarozumiała
Postawa pokory
Pomagający mało kompetentny: Pomagający kompetentny i
podejmuje się zadań, na których się równocześnie zachowujący
nie zna, co może irytować i świadomość niedoskonałości swojej
zniechęcać wspomaganego. wiedzy i stosowanych interwencji.
© Kasia GuziÅ„ska
Tajemnica zawodowa
w kontekście etyczno - prawnym
Pojęcie tajemnicy zawodowej
Wszelka informacja, której na mocy moralnego zakazu
nie wolno przekazywać innym osobom (Stepulak, 2002).
Wymóg uczciwości- wyznaczniki:
" postawa dyskrecji
" postawa zaufania
© Kasia GuziÅ„ska
Pojęcie tajemnicy zawodowej- cd.
Kategorie sekretów (Olejnik, 1979)
Sekret obiecany
obietnica jego strzeżenia podjęta dopiero po poznaniu
jego treści; czasami samorzutnie, najczęściej pod
wpływem prośby zainteresowanej osoby.
Sekret zlecony
przekazanie jego treści poprzedzone/ uwarunkowane
zapewnieniem dyskrecji.
Sekret naturalny
dotyczy dóbr osobistych, których naruszenie
spowodowałoby ewidentną szkodę osoby.
© Kasia GuziÅ„ska
Pojęcie tajemnicy zawodowej- cd.
" Tajemnicę zawodową należy stawiać na tej samej
linii zobowiÄ…zania, co sekret zlecony.
" ZobowiÄ…zanie zachowania tajemnicy z racji
podejmowanych czynności zawodowych.
© Kasia GuziÅ„ska
ObowiÄ…zek zachowania tajemnicy zawodowej
Pośrednie odniesienie-
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (ONZ, 1948).
Artykuł 7
Wszyscy są równi wobec prawa i mają prawo, bez
jakiejkolwiek różnicy, do jednakowej ochrony prawnej.
Wszyscy majÄ… prawo do jednakowej ochrony przed
jakąkolwiek dyskryminacją, będącą pogwałceniem
niniejszej Deklaracji przed jakimkolwiek narażeniem na
takÄ… dyskryminacjÄ™.
© Kasia GuziÅ„ska
ObowiÄ…zek zachowania tajemnicy zawodowej
Ogólny postulat-
Konstytucja Rzeczypospolitej Polski
Artykuł 49
Zapewnia się wolność i ochronę tajemnicy komunikowania
się. Ich ograniczenie może nastąpić jedynie w
przypadkach określonych w ustawie i w sposób w niej
określony.
Artykuł 51.1
Nikt nie może być obowiązany inaczej niż na podstawie
ustawy do ujawniania informacji dotyczÄ…cych jego osoby.
© Kasia GuziÅ„ska
ObowiÄ…zek zachowania tajemnicy zawodowej
Ustawa o Ochronie Zdrowia Psychicznego (1994).
Artykuł 50.1.
Osoby wykonujące czynności wynikające z niniejszej
ustawy sÄ… obowiÄ…zane do zachowania w tajemnicy
wszystkiego, o czym powezmą wiadomość w związku z
wykonywaniem tych czynności, stosownie do odrębnych
przepisów, a nadto z zachowaniem przepisów
niniejszego rozdziału.
© Kasia GuziÅ„ska
ObowiÄ…zek zachowania tajemnicy zawodowej
Projekt Ustawy o Zawodzie Psychologa (2007).
Artykuł 18
Psycholog ma obowiÄ…zek zachowania w tajemnicy
informacji zwiÄ…zanych z klientem, uzyskanych w zwiÄ…zku
z wykonywaniem zawodu psychologa (pkt. 1).
Psycholog jest związany tajemnicą zawodową również po
śmierci klienta (pkt. 2).
.
© Kasia GuziÅ„ska
ObowiÄ…zek zachowania tajemnicy zawodowej
Kodeks Etyczno- Zawodowy Psychologa (1992).
Psychologa obowiÄ…zuje przestrzeganie tajemnicy
zawodowej. Ujawnienie wiadomości objętych tajemnicą
zawodową może nastąpić jedynie wtedy, gdy poważnie
zagrożone jest bezpieczeństwo klienta lub innych osób.
Jeśli jest to możliwe, decyzję w tej sprawie należy
dokładnie omówić z doświadczonym i bezstronnym
kolegą. Materiały poufne powinny być komisyjnie
zniszczone, jeśli zaistnieją warunki grożące ich
ujawnieniem (pkt. 21).
Wnikanie w intymne, osobiste sprawy klienta dopuszczalne
jest jedynie w takim zakresie, jaki wynika z celów
pomocy psychologicznej (pkt. 22).
© Kasia GuziÅ„ska
ObowiÄ…zek zachowania tajemnicy zawodowej
Kodeks Etyczno- Zawodowy Psychologa (1992).
Współpracując ze specjalistami innych dziedzin lub korzystając z ich
konsultacji (tj. wykonujÄ…c badania na zlecenie), psycholog
udostępnia wyniki własnych badań tylko w takim stopniu, w jakim
jest to potrzebne. Informuje przy tym o konieczności utrzymania tych
danych w tajemnicy (pkt. 23).
Korzystając z pomocy personelu pomocniczego bez pełnych
kwalifikacji (np. asystenci psychologiczni, studenci, pielęgniarki itp.),
psycholog odpowiada za realizacjÄ™ zasad etyki zawodowej. W
szczególności psycholog powiadamia asystentów o obowiązku
bezwzględnego przestrzegania tajemnicy zawodowej, z wyjątkiem
zagrożenia bezpieczeństwa osób, a materiały powierzone im do
opracowania zabezpiecza w miarę możliwości przed imienną
identyfikacjÄ… (pkt. 24).
© Kasia GuziÅ„ska
ObowiÄ…zek zachowania tajemnicy zawodowej
Specyficzne standardy etyczne według
Ethics Code (American Psychological Association, 2002).
Øð PomagajÄ…cy jest zobowiÄ…zany do
respektowania prawa zachowania poufności
(ustalonej przez: prawo, reguły instytucjonalne, zawodowe,
naukowe relacje).
Øð PomagajÄ…cy jest zobowiÄ…zany do
omawiania ograniczeń z powodu poufności:
- z osobami/ organizacjami, z którymi ustala
zawodowe/ naukowe relacje;
- na początku relacji i zaraz po tym, jak pojawią się nowe okoliczności;
- w zwiÄ…zku z przewidywaniem wykorzystania informacji,
których dostarcza jego pomoc.
© Kasia GuziÅ„ska
ObowiÄ…zek zachowania tajemnicy zawodowej
Fundamentalne argumenty
argument konwencjonalistyczny
- jeżeli psycholog będzie łamał zasady tajemnicy zawodowej, to klienci nie
będą mu ufali i ujawniali przed nim swoich problemów;
argument oparty na moralnym prawie do autonomii i prywatności
- brak dyskrecji narusza prywatność/ integralność osoby ludzkiej;
argument wynikający z wierności (lojalności)
- wobec klienta i dochowania zobowiązań wynikających z przestrzegania
kodeksu etyczno- zawodowego psychologa.
© Kasia GuziÅ„ska
Ujawnienie tajemnicy zawodowej
Kodeks Etyczno- Zawodowy Psychologa (pkt. 21, 1992).
PomagajÄ…cego nie obowiÄ…zuje
zachowanie tajemnicy zawodowej, gdy:
- poważnie zagrożone jest bezpieczeństwo
wspomaganego lub innych osób z jego otoczenia;
- odrębne ustawy dopuszczają możliwość zwolnienia z
tajemnicy zawodowej
(Ustawa o Ochronie Zdrowia Psychicznego, 1994).
© Kasia GuziÅ„ska
Ujawnienie tajemnicy zawodowej
Projekt Ustawy o Zawodzie Psychologa (art. 18, pkt. 3 i 4, 2007).
PomagajÄ…cego nie obowiÄ…zuje
zachowanie tajemnicy zawodowej, gdy:
- klient/ jego przedstawiciel ustawowy wyraża zgodę na ujawnienie
informacji objętych tajemnicą zawodową lub jeżeli tak stanowią
odrębne przepisy lub gdy zachowanie tajemnicy może stanowić
niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia klienta/ innych osób;
- gdy badanie psychologiczne zostało przeprowadzone na żądanie
uprawnionych na podstawie odrębnych przepisów organów i
instytucji; wówczas psycholog jest obowiązany poinformować o
wynikach badania wyłącznie te organy i instytucje.
© Kasia GuziÅ„ska
Ujawnienie tajemnicy zawodowej
Pośrednie odniesienie-
Ustawa o Ochronie Zdrowia Psychicznego (1994).
Na podstawie artykułu 50.2.
Zwolnienie z obowiÄ…zku zachowania tajemnicy zawodowej
odnosi siÄ™ do:
- lekarza sprawujÄ…cego opiekÄ™ nad osobÄ… z
zaburzeniami psychicznymi;
- właściwych organów administracji rządowej/ samorządowej co do
okoliczności, których ujawnienie jest niezbędne do wykonywania
zadań z zakresu pomocy społecznej;
- osób współuczestniczących w wykonywaniu czynności w ramach
pomocy społecznej, w zakresie, w jakim to jest niezbędne.
© Kasia GuziÅ„ska
Ujawnienie tajemnicy zawodowej
Specyficzne standardy etyczne według
Ethics Code (American Psychological Association, 2002).
Øð PomagajÄ…cy ujawnia poufne informacje bez zgody
wspomaganego tylko jeśli jest to dozwolone/ przewidziane przez prawo
i tylko dla prawomocnych celów takich jak:
- zapewnienie wspomaganemu profesjonalnej pomocy;
- otrzymanie stosownych zawodowych konsultacji w stopniu
uniemożliwiającym identyfikację wspomaganego;
- ochrona wspomaganego od uczynienia sobie krzywdy;
- otrzymanie zapłaty za usługę, w którym to przypadku ujawnienie
jest ograniczone do minimum niezbędnego do realizacji celu.
Øð PomagajÄ…cy ujawnia poufne informacje za zgodÄ… wspomaganego
tylko jeśli jest zdolny do przewidywania konsekwencji tego
ujawnienia, których zgadzający się nie zna.
© Kasia GuziÅ„ska
Ujawnienie tajemnicy zawodowej
Zasady i okoliczności według
Ustawy o Ochronie Informacji Niejawnych, 1999
Artykuł 3
Informacje niejawne mogą być udostępnione wyłącznie
osobie dającej rękojmię zachowania tajemnicy i tylko w
zakresie niezbędnym do wykonywania przez nią pracy lub
pełnienia służby na zajmowanym stanowisku albo innej
zleconej pracy.
© Kasia GuziÅ„ska
Ujawnienie tajemnicy zawodowej
Warunki ujawnienia według
Kodeksu Postępowania Karnego
Artykuł 163
Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy służbowej lub
tajemnicy zwiÄ…zanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji
mogą odmówić zeznań co do okoliczności, na które
rozciąga się ten obowiązek, chyba że sąd lub prokurator
zwolni te osoby od obowiÄ…zku zachowania tajemnicy.
Sąd przesłuchuje taką osobę na rozprawie z wyłączeniem
jawności- Kodeks Karny por. Artykuł 146
Aby uniknąć możliwości ujawnienia informacji poufnych z życia pacjenta,
należy wystąpić o zwolnienie z tajemnicy zawodowej i o niejawność rozprawy.
Jeżeli sąd nie przychyli się do takiej prośby, biegły psycholog ma obowiązek
odmówić zeznań, z wyjątkiem podania ostatecznych wniosków ekspertyzy.
© Kasia GuziÅ„ska
Ujawnienie tajemnicy zawodowej
Dokumentacja medyczna, psycholog jako świadek
Ustawa o Ochronie Zdrowia Psychicznego, 1994
Artykuł 51
W dokumentacji dotyczącej badań i przebiegu leczenia osoby
z zaburzeniami psychicznymi nie umieszcza siÄ™
oświadczeń obejmujących przyznanie się do popełnienia
czynu zabronionego pod groz
bÄ… kary. ZasadÄ™ tÄ™ stosuje
się również do dokumentacji dotyczącej badań tych osób,
przeprowadzonych na żądanie organu państwowego.
Nakaz dotyczący ochrony osób zobowiązanych do zachowania
tajemnicy zawodowej- Artykuł 146
Nie wolno przesłuchiwać osób- obowiązanych do zachowania tajemnicy
stosownie do przepisów niniejszego rozdziału- jako świadków na
okoliczność przyznania się osoby z zaburzeniami psychicznymi do
popełnienia czynu zabronionego pod groz
bÄ… kary.
© Kasia GuziÅ„ska
Ujawnienie tajemnicy zawodowej
Odpowiedzialność karna- pośrednie odniesienie według
Kodeksu Karnego
Artykuł 266.1.
Kto wbrew przepisom ustawy lub przyjętemu na siebie
zobowiÄ…zaniu, ujawnia lub wykorzystuje informacjÄ™, z
którą zapoznał się w związku z pełnioną funkcją,
wykonywaną pracą, działalnością publiczną, społeczną,
gospodarczÄ… lub naukowÄ… podlega grzywnie, karze
ograniczenia wolności/ pozbawienia wolności do lat 2.
Odpowiedzialność cywilna- pośrednie odniesienie według
Kodeksu Cywilnego por. Artykuł 23, 24.
© Kasia GuziÅ„ska
Ujawnienie tajemnicy zawodowej
Projekt Ustawy o Zawodzie Psychologa (2007).
Artykuł 26
Psycholog podlega odpowiedzialności zawodowej za
naruszenie przepisów o zawodzie psychologa polegające
m.in. na niedochowaniu tajemnicy zawodowej.
Artykuł 27
Sankcje dotyczące nadużyć etycznych, łącznie ze zdradą
tajemnicy zawodowej.
Komisja Odpowiedzialności Zawodowej może orzekać
kary: upomnienia; nagany; zawieszenia prawa
wykonywania zawodu psychologa na okres od sześciu
miesięcy do trzech lat; pozbawienia prawa wykonywania
zawodu psychologa.
© Kasia GuziÅ„ska
Trudności emocjonalne
początkujących terapeutów
Mechanizmy obronne stosowane przez
pomagajÄ…cych
wzajemnie akceptowane sposoby ucieczki
w relacji pomagajÄ…cy- wspomagany
Rezultat:
transformacji motywacji poznawczej z wczesnej
fazy rozwoju zawodowego w motywacjÄ™ do
unikania.
© Kasia GuziÅ„ska
Indywidualne mechanizmy obronne
1. Jak unikać spotkań ze wspomaganym?
" Autoprezentacja być zajętym- ograniczanie do absolutnego
minimum czasu spędzanego z  trudnym wspomaganym.
Taktyka: utrzymywania wspomaganego na dystans.
y
ródło: jego złości, sprawiającej, że jesteś jeszcze bardziej zajęty.
" Historia choroby- narzędzie ochrony przed wspomaganym.
Im dokładniej ją prowadzisz, tym mniej czasu możesz mu poświęcić.
© Kasia GuziÅ„ska
2. Jak unikać bycia ze wspomaganym?
" Testowanie poczucia rzeczywistości wspomaganego- nadkoncentracja
na zdolności rozumienia potrzeb/ wymogów otoczenia. Taktyka:
zaspokojenia Twojej własnej potrzeby strukturalizacji/ rozumienia/
kontroli.
" Towarzyszenie wspomaganemu w jego  szaleństwie - pozorowanie
zaangażowania w jego cierpienie. Taktyka: unikania obowiązku
poszukiwania z
ródeł w lęku, ignorowania potrzeby zmiany. y
ródło:
poczucia tolerancji i otwartości umysłowej.
" Zebrania zespołu- usankcjonowany sposób wymiany informacji i
unikania pracy. y
ródło: poczucia efektywnie spędzonego czasu, redukcji
poczucia winy za brak rzeczywistych kontaktów ze wspomaganym.
" Oddawanie siÄ™ marzeniom o czymÅ› przyjemniejszym. Taktyka:
utrzymywania pacjenta na bezpieczny dystans.
" Jeśli zawiedzie już wszystko, możesz zapaść w drzemkę&
© Kasia GuziÅ„ska
3. Jak odreagować bycie ze wspomaganym?
" Humor/ cynizm. Taktyki: redukcji ciężaru zagrażających doświadczeń.
4. Jak pozbyć się wspomaganego?
" Wykrycie organicznej przyczyny symptomu psychiatrycznego-  prawdziwy
triumf terapeutyczny, pozwalający dokonać transferu odpowiedzialności na innego
specjalistÄ™.
" Umawianie siÄ™: w nietypowych godzinach; cotygodniowa zmiana tych godzin.
" Porzucanie ze względu na absencję.
" Prowokowanie do rezygnacji metodą: spóz
nień; przerywania sesji przez rozmowy
telefoniczne; in. taktyki majÄ…ce na celu dokuczenie wspomaganemu, spowodowane
przerwania terapii.
" Uznanie, że wspomagany jest już wyleczony, gdy inne metody nie skutkują.
© Kasia GuziÅ„ska
Zakończenie zawodowej relacji
Specyficzne standardy etyczne według
Ethics Code (American Psychological Association, 2002).
Øð PomagajÄ…cy nie porzuca wspomaganego;
Øð PomagajÄ…cy koÅ„czy zawodowÄ… relacjÄ™ wtedy, kiedy staje siÄ™
jasne, że wspomagany dłużej nie potrzebuje już usług, nie polepsza mu się
lub dalsze usługi przyniosą mu szkodę;
Øð Przed zakoÅ„czeniem relacji bez wzglÄ™du na powód tego
zakończenia  z wyjątkiem gdzie spowodowane to jest przez
wspomaganego (bo nie przyszedł)- pomagający: dyskutuje
potrzeby wspomaganego, dostarcza właściwych
przedzakończeniowych porad, wskazuje alternatywne usługi, jeśli
to uzasadnione podejmuje odpowiednie kroki aby ułatwić transfer
odpowiedzialności na innego pomagającego.
Zamykanie, a nie zrywanie relacji.
© Kasia GuziÅ„ska
Instytucjonalne mechanizmy obronne
" Projekcja złości na instytucję jako z
ródło ograniczeń i zależności.
Taktyka: ignorowania własnych lęków/ ograniczeń.
Obwiniając o błędy innych (władze centralne, dyrektora, szpital,
oddział, superwizora), sam możesz czuć się zupełnie w porządku.
" Poszukiwanie opieki i ochrony ze strony instytucji.
Taktyka: wykorzystywania obowiązujących przepisów i zasad do
własnej obrony.
© Kasia GuziÅ„ska
Potrzeba superwizji
Superwizja
" forma psychologiczno- społecznego poradnictwa;
" analiza kontrolna dla osób czynnych w zawodach
związanych z pomaganiem, które dążą do odciążenia/
wyjaśnienia swojej tożsamości zawodowej oraz
do zachowania / wzmocnienia kompetencji (Fengler, 2000);
"  najpowszechniejsza, najważniejsza,
prawdopodobnie najbardziej efektywna metoda
uczenia psychoterapii (GAP, 1987).
© Kasia GuziÅ„ska
Obszar działania superwizji
" intra/ interpersonalny;
" grupowy;
" instytucjonalny.
Ilustracja optymalnej postaci superwizji - koncentracja na:
patologii/ psychodynamicznych procesach wspomaganego, procesie pomagania,
przeżyciach, funkcjonowaniu pomagającego- w różnych momentach, w zależności od
natury / rodzaju problemu szkoleniowego, fazy w jakiej znajduje się zarówno
proces pomagania, jak i superwizja.
Konkluzja
Superwizja nie jest z zasady ukierunkowana na jednÄ… osobÄ™;
obejmuje konstruktywne rozwiązanie problemów, które są
udziałem wszystkich uczestników.
© Kasia GuziÅ„ska
Forma superwizji
" zwiÄ…zana z rodzajem prowadzonej terapii
(s. terapii indywidualnej odbywa siÄ™ indywidualnie, zaÅ›
grupowej- w grupach);
" regularne spotkania superwizanta oraz superwizora,
podczas których szkolący relacjonuje prowadzoną przez
siebie terapię (odtwarza z pamięci, raportów, nagrań), a
superwizor to komentuje;
" współcześnie, raczej wyjątkiem z uwzględnieniem tylko
jednego paradygmatu.
© Kasia GuziÅ„ska
Zasadnicze cele superwizji
Øð identyfikowanie bÅ‚Ä™dów w procesie pomagania;
Øð wypracowanie wspólnych hipotez diagnostycznych/ interpretacji;
Øð wyjaÅ›nianie wÅ‚asnego udziaÅ‚u superwizanta w procesie pomagania np. w jaki sposób konflikty
psychologiczne szkolącego zakłócają jego funkcjonowanie jako terapeuty?;
Øð wspieranie suprewizanta w kryzysie jego tożsamoÅ›ci zawodowej;
Øð uczenie wrażliwoÅ›ci interpersonalnej (stosowanie empatii);
Øð używanie technik terapeutycznych do wykorzystywania wÅ‚asnych emocji szkolÄ…cego siÄ™,
powstałych w trakcie pracy, jako narzędzi terapeutycznych;
Øð identyfikowanie/ eksplorowanie problemów zwiÄ…zanych z przeciwprzeniesieniem.
Proces superwizji ma tendencję do naśladowania procesu terapeutycznego
(Arlow, 1963; Sachs, Sapiro,1976; Gediman, Wolkenfeld,1980),
nie powinien być jednak terapią.
© Kasia GuziÅ„ska
Zasadnicza funkcja superwizji
Prewencja pierwotna
Dowód słuszności:
zawodowa deformacja osobowości zagraża stale,
a nie tylko jednorazowo.
© Kasia GuziÅ„ska
Ryzyko nadużycia wpływu
w procesie pomagania
Ryzyko nadużycia wpływu- osobiste problemy
Specyficzne standardy etyczne według
Ethics Code (American Psychological Association, 2002).
Pomagający jest zobligowany zachować świadomość osobistych
problemów, które mogą zakłócać adekwatne/ efektywne wypełnianie
obowiązków zawodowych oraz podejmować odpowiednie
kroki w postaci:
Øð otrzymania profesjonalnej konsultacji/ asysty;
Øð zminimalizowania szkody tam, gdzie sÄ… one przewidywalne/ nieuniknione;
Øð podjÄ™cia decyzji dotyczÄ…cej ograniczenia/ zawieszenia/ zakoÅ„czenia
wykonywania zawodowych obowiązków.
© Kasia GuziÅ„ska
Ryzyko nadużycia wpływu- wielość relacji
Specyficzne standardy etyczne według
Ethics Code (American Psychological Association, 2002).
PomagajÄ…cy powstrzymuje siÄ™ od wchodzenia w/ obiecywania
innych kontaktów niż zawodowe, jeśli tylko wydaje się
prawdopodobne, że takie relacje mogłyby:
Øð przeszkadzać w efektywnym wykonywaniu funkcji;
Øð uszkodzić obiektywność;
Øð nadużyć/ skrzywdzić drugÄ… stronÄ™.
Relacje skrzyżowane
uszkadzają osąd; są okazją do nadużyć.
© Kasia GuziÅ„ska
Ryzyko nadużycia wpływu- wymiana (barter)
Specyficzne standardy etyczne według
Ethics Code (American Psychological Association, 2002).
PomagajÄ…cy zwyczajowo powstrzymuje siÄ™ od przyjmowania/
akceptowania korzyści za swoje usługi psychologiczne,
ponieważ postępowanie takie nieodłącznie stwarza:
ØðpotencjaÅ‚ dla konfliktów;
Øðwykorzystania/ znieksztaÅ‚cenia relacji pomagania.
© Kasia GuziÅ„ska
Ryzyko nadużycia wpływu- nieprawdziwe oświadczenia
Specyficzne standardy etyczne według
Ethics Code (American Psychological Association, 2002).
Pomagający nie wygłasza fałszywych stwierdzeń związanych z jego:
Øð treningiem zawodowym, kompetencjÄ…;
Øð stopniem naukowym;
Øð afiliacjami instytucjonalnymi/ stowarzyszeniami;
Øð dokumentami/ certyfikatami;
Øð publikacjami/ odkryciami naukowymi.
© Kasia GuziÅ„ska
Ryzyko nadużycia wpływu- prezentacja w mediach
Specyficzne standardy etyczne według
Ethics Code (American Psychological Association, 2002).
Kiedy pomagajÄ…cy udziela porad/ komentarzy przez media,
podejmuje środki ostrożności zapewniające, że:
Øð stwierdzenia oparte sÄ… na wÅ‚aÅ›ciwej literaturze/ praktyce
psychologicznej;
Øð stwierdzenia sÄ… zgodne z kodeksem etycznym;
Øð odbiorcy informacji nie sÄ… zachÄ™cani do tego, by wnioskować, że
relacja jest nawiązywana z nimi osobiście.
Należy formułować sądy kompetentne,
oparte na wiedzy.
© Kasia GuziÅ„ska
Ryzyko nadużycia wpływu- publiczny dowód uznania
Specyficzne standardy etyczne według
Ethics Code (American Psychological Association, 2002).
ØðPomagajÄ…cy nie zabiega o publiczne dowody uznania w
związku z aktualnie prowadzoną terapią wobec osób
wspomaganych, które z powodu szczególnych okoliczności
są nadwrażliwe na wpływ.
Nie odwołuj się/ nie namawiaj osób znaczących do podkreślania wagi
prowadzonych przez Ciebie działań.
© Kasia GuziÅ„ska
Ryzyko nadużycia wpływu- molestowanie seksualne
Specyficzne standardy etyczne według
Ethics Code (American Psychological Association, 2002).
ØðPomagajÄ…cy nie angażuje siÄ™ w molestowanie seksualne.
Molestowanie seksualne
" fizyczne zaloty, nagabywanie seksualne, postępowanie nie/ werbalne z
natury seksualne, występujące w związku z rolą/ działaniem pomagającego,
które jest: niepożądane/ niechciane/ obraz
liwe/ wywołuje w miejscu pracy
wrogość otoczenia, a pomagający o tym wie lub jest mu to mówione;
" dostatecznie silne/ intensywne, aby stanowiło nadużycie osoby w tym
kontekście;
" może składać się z: pojedynczego/ silnego zachowania;
aktu wielokrotnego/ uporczywego.
© Kasia GuziÅ„ska
Ryzyko nadużycia wpływu- inne molestowanie
Specyficzne standardy etyczne według
Ethics Code (American Psychological Association, 2002).
ØðPomagajÄ…cy nie angażuje siÄ™ w dziaÅ‚anie, które jest
nękaniem, pomniejszaniem wspomaganego na tle:
wieku, płci, rasy, pochodzenia etnicznego/
narodowościowego, religii, orientacji seksualnej,
niepełnosprawności, statusu społeczno-
ekonomicznego, postaw/ wartości itp.
© Kasia GuziÅ„ska
Ryzyko nadużycia wpływu- seksualna intymność
Specyficzne standardy etyczne według Ethics Code
(American Psychological Association, 2002).
Øð PomagajÄ…cy nie angażuje siÄ™ w intymne relacje z
aktualnymi/ byłymi wspomaganymi.
Relacje intymne relacje seksualne.
Uważaj: wypowiedzenie się w sprawach osobistych ułatwia
zaangażowanie/ promuje uznanie relacji za seksualną.
Ryzyko nadużycia wpływu- były partner seksualny
Specyficzne standardy etyczne według Ethics Code
(American Psychological Association, 2002).
Øð PomagajÄ…cy nie zgadza siÄ™ na terapiÄ™ osoby,
z którą był zaangażowany w relacje seksualne.
© Kasia GuziÅ„ska
Ryzyko nadużycia wpływu- relacje seksualne
Specyficzne standardy etyczne według
Ethics Code (American Psychological Association, 2002).
ØðPomagajÄ…cy nie angażuje siÄ™ w relacje seksualne z
pacjentami byłej terapii przynajmniej 2 lata od jej ustania/
wygaśnięcia, z wyjątkiem zupełnie niezwykłych
okoliczności.
Relacje seksualne z byłym pacjentem
" przynoszą bardzo często szkodę/ krzywdę pacjentowi;
"  podkopują publiczne zaufanie do usług psychologicznych.
© Kasia GuziÅ„ska
Ryzyko nadużycia wpływu- relacje seksualne (cd.)
Specyficzne standardy etyczne według
Ethics Code (American Psychological Association, 2002).
Øð PomagajÄ…cy który angażuje siÄ™ w relacje seksualne z pacjentami
byłej terapii po upływie 2 lat od jej zakończenia, radzi sobie z
obciążeniami wykazania, że nie było wykorzystania pacjenta,
uwzględniając
" okres, który upłynął od zakończenia terapii;
" naturÄ™ i czas trwania terapii;
" okoliczności zakończenia terapii;
" osobistÄ… historiÄ™ pacjenta;
" aktualny status psychiczny pacjenta;
" prawdopodobieństwo szkodliwego wpływu na pacjenta lub inne osoby
(żona/ mąż pacjenta);
" jakiekolwiek stwierdzenia/ działania czynione przez pomagającego
wobec pacjenta podczas trwania terapii zachęcające do póz
niejszej
romantycznej/ seksualnej relacji.
© Kasia GuziÅ„ska
Ochrona praw pacjentów poddawanych
przymusowemu postępowaniu
Ustawa o Ochronie Zdrowia Psychicznego
z dn.19 sierpnia 1994 r.
przewiduje odstępstwo od zasady zgody tylko
wyjątkowo w przypadkach nieodzownej konieczności, gdy
z powodu zaburzeń psychicznych:
" powstaje bezpośrednie zagrożenie
szczególnie cennych dóbr;
" zachodzi potrzeba podporzÄ…dkowania autonomii
pacjenta dobrom wyższego rzędu.
© Kasia GuziÅ„ska
Zasada zgody
 Swobodnie wyrażona zgoda osoby z zaburzeniami psychicznymi,
która- niezależnie od stanu jej zdrowia psychicznego-
jest rzeczywiście zdolna do zrozumienia przekazywanej w
dostępny sposób informacji o:
" celu przyjęcia do szpitala psychiatrycznego;
" jej stanie zdrowia;
" proponowanych czynnościach diagnostycznych/
leczniczych;
" dających się przewidzieć skutkach tych działań lub ich zaniechania
(Ustawa o Ochronie Zdrowia Psychicznego, 1994, s.16).
© Kasia GuziÅ„ska
Zasada zgody- wyznaczniki prawnej relewantności
" złożenie oświadczenia: swobodne, bez
przymusu/ groz
by, in. form nacisku zwiÄ…zanych z
wykorzystaniem stosunku zależności;
" zdolność osoby wyrażającej zgodę do zrozumienia
przekazywanej informacji o przedmiocie zgody
( tj. o fakcie przyjęcia do szpitala, celu tego przyjęcia, stanie zdrowia,
proponowanych czynnościach diagnostycznych/ terapeutycznych,
ich znaczeniu dla zdrowia);
" wyrażona zgoda określa w sposób nie budzący
wątpliwości, czego dotyczy (tj. wyraz
na w swej treści).
© Kasia GuziÅ„ska
Zasada zgody- kryteria oceny zdolności pacjenta
" zdaje sobie sprawÄ™ z aktualnej sytuacji;
" faktycznie rozumie problem
(w tym: informację o proponowanym postępowaniu, włącznie z
ryzykiem/ korzyściami/ możliwymi alternatywami);
" potrafi racjonalnie wykorzystać przekazaną informację
(w przypadku braku jasnego związku między psychotycznymi
przeżyciami tj. urojeniami, halucynacjami i decyzją o zgodzie można
domniemywać, że przeważa racjonalny sposób myślenia).
© Kasia GuziÅ„ska
Zasada zgody- kryteria oceny zdolności pacjenta (cd.)
" w przypadku poważnej wątpliwości co do tego, czy
osoba z zaburzeniami psychicznymi jest rzeczywiście
zdolna do wyrażenia zgody, fakt ten odnotowuje się w
dokumentacji medycznej, którą przedstawia się
sędziemu wizytującemu szpital (art. 22 ust. 2 Ustawy).
" w odniesieniu do pewnej kategorii osób: małoletnich,
ubezwłasnowolnionych- zgodę zastępczą wyrażać mogą
ich przedstawiciele ustawowi (art. 22 ust. 3 i 4 Ustawy).
Należy: respektować obowiązek odpowiedniego informowania
pacjenta (art. 19 pkt 2 ustawy o z.o.z.); dokonywać oceny zdolności
pacjenta do wyrażenia zgody w sposób wnikliwy i ostrożny.
© Kasia GuziÅ„ska
Przymus bezpośredni
" przytrzymanie;
" przymusowe zastosowanie leków;
" unieruchomienie;
" izolacja (art. 18 ust. 3).
Warunki stosowania:
Øð osoba dopuszcza siÄ™ zamachu przeciwko życiu/ zdrowiu wÅ‚asnemu
lub innych, bezpieczeństwu powszechnemu bądz
w sposób
gwałtowny niszczy/ uszkadza przedmioty znajdujące się w otoczeniu
(art. 18 ust. 1);
Øð decyduje lekarz, który okreÅ›la rodzaj Å›rodka przymusu i
bezpośrednio nadzoruje jego wykonanie (art. 18 ust. 2); każdy
przypadek odnotowuje w dokumentacji medycznej.
© Kasia GuziÅ„ska
Przymus bezpośredni- transport chorego
Powinien nastąpić w obecności:
" lekarza;
" ratownika medycznego.
Zasadniczy cel
zapewnienie w miarę możliwości najmniej
drastycznych środków przymusu (art. 12).
© Kasia GuziÅ„ska
Przymus bezpośredni-
kontrola zasadności użycia przemocy
" kierownik z.o.z. ocenia w ciÄ…gu trzech dni zastosowanie
przymusu bezpośredniego przez lekarza z.o.z.;
" upoważniony przez wojewodę lekarz specjalista w
dziedzinie psychiatrii ocenia w ciÄ…gu trzech dni
zastosowanie przymusu bezpośredniego przez innego
lekarza (art. 18 ust. 6).
© Kasia GuziÅ„ska
Przymusowe badanie- warunki zastosowania
Zachowanie osoby wskazuje, że z powodu zaburzeń psychicznych może ona:
" zagrażać bezpośrednio swojemu życiu;
" życiu lub zdrowiu innych osób;
" nie jest zdolna do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych
(art. 21 ust. 1).
Konieczność przeprowadzenia badania stwierdza lekarz psychiatra,
a nie psycholog (art. 21 ust. 2); jest on zobligowany do odnotowania tej
czynności w dokumentacji medycznej, wskazując na okoliczności
uzasadniające podjęcie postępowania przymusowego (art. 18 ust. 4).
Przymusowe badanie- zasadniczy cel
Stwierdzenie, czy osoba badana jest zaburzona psychicznie,
bez potrzeby ustalania ostatecznego rozpoznania.
© Kasia GuziÅ„ska
Przymusowa obserwacja- warunki zastosowania
Dotychczasowe zachowanie osoby wskazuje, że z powodu zaburzeń zagraża:
" bezpośrednio swojemu życiu;
" życiu/ zdrowiu innych osób;
" nasuwają się wątpliwości dotyczące jej zdrowia psychicznego.
Czas trwania nie dłuższy niż 7dni (art. 24 ust. 2).
Przymusowa obserwacja- zasadniczy cel
Definitywne rozstrzygnięcie problemu diagnostycznego-
wykluczenie/ rozpoznanie choroby psychicznej,
będącej podstawą przyjęcia/ leczenia w szpitalu psychiatrycznym.
© Kasia GuziÅ„ska
Przymusowe przyjęcie/ leczenie w trybie nagłym-
warunki zastosowania
Dotychczasowe zachowanie osoby wskazuje, że z powodu
choroby zagraża:
" bezpośrednio własnemu życiu;
" życiu/ zdrowiu innych osób (art. 23 ust. 1).
© Kasia GuziÅ„ska
Przymusowe przyjęcie/ leczenie w trybie nagłym-
wąskie ujęcie przesłanki medycznej
Ograniczenie zastosowania tylko do chorych psychicznie
(wykazujÄ…cych zaburzenia psychotyczne).
Wyznaczniki
" dyrektywa poszanowania autonomii jednostki i wynikajÄ…ce z niej
prawo do nietykalności osobistej/ cielesnej oraz zasada zgody;
" wzgląd terapeutyczny: przekonanie, że świadoma zgoda na
leczenie jest jednym z warunków efektywności
postępowania terapeutycznego.
© Kasia GuziÅ„ska
Przymusowe przyjęcie/ leczenie w trybie nagłym-
uzasadnienie wąskiego ujęcia przesłanki medycznej
" choroby psychiczne mogą z jednej strony  poważnie upośledzać
procesy myślenia, postrzegania, emocji, z drugiej-
poważnie zaburzać zachowanie;
" choroby psychiczne mogą powodować głębokie upośledzenie
zdolności do świadomego i celowego kierowania postępowaniem,
krytycznej oceny przeżyć psychotycznych i potrzeby leczenia,
wypełniania zadań życiowych wynikających z wymogów społecznych;
" jest bardzo prawdopodobne, że zaburzenia psychotyczne są
wyrazem przejściowego/ trwałego ograniczenia autonomii
chorego psychicznie.
Konkluzja: im bardziej jest upośledzona autonomia, tym bardziej
uzasadnione zewnętrzne ograniczenie wolności w formie
przymusowej hospitalizacji.
© Kasia GuziÅ„ska
Przymusowe przyjęcie/ leczenie w trybie nagłym-
przesłanka behawioralna
Hospitalizacja jest dopuszczalna dopiero, i tylko wtedy gdy
dotychczasowe zachowanie pacjenta wskazuje, że z
powodu choroby  zagraża bezpośrednio własnemu
życiu albo życiu/ zdrowiu innych osób (art. 23 ust. 1).
Konkluzje:
" sama choroba psychiczna nie może być wystarczającym powodem
przymusowej hospitalizacji w trybie nagłym (art. 23 ust. 1);
" znaczenie pojęcia  bezpośredniego zagrożenia zawiera wymóg
ustalania konkretnych przejawów rzeczywistego zagrożenia
w bezpośredniej bliskości czasowej.
© Kasia GuziÅ„ska
Przymusowe przyjęcie/ leczenie w trybie nagłym-
przesłanka behawioralna (cd.)
Kryteria ustalania bezpośredniego zagrożenia
Øð Zachowanie, którego istotnÄ… cechÄ… jest rzeczywiste/ bezpoÅ›rednie
zagrożenie wymienionych dóbr:
" akty dokonanej już agresji wobec siebie lub innych;
" akty rzeczywistej agresji usiłowanej, lecz powstrzymywanej przez inne osoby;
" akty agresji zamierzone w taki sposób, że same czynności przygotowawcze
zawierają w sobie rzeczywisty i poważny stopień zagrożenia;
" werbalne/ niewerbalne groz
by dokonania zamachu samobójczego lub zamachu
na inne osoby, jeżeli wyrażane są w sposób i w okolicznościach uzasadniających
obawę, że zostaną w najbliższym czasie spełnione;
" niewerbalne komunikaty (gestykulacja, rzadziej mimika), sygnalizujÄ…ce
zagrożenie samobójstwem lub agresja.
Øð Konkretne przejawy zagrażajÄ…cego zachowania wystÄ™pujÄ… w okresie
bezpośrednio poprzedzającym moment podejmowania decyzji o przyjęciu do
szpitala, tj. w ciągu względnie krótkiego czasu (dziś, wczoraj, najwyżej kilka
poprzedzajÄ…cych dni).
© Kasia GuziÅ„ska
Przymusowe  zatrzymanie w szpitalu psychiatrycznym
Warunek zastosowania wobec osoby, która została
przyjęta za zgodą, a potem odmówiła zgody na
dalszy pobyt dopuszczalne tylko wtedy, gdy występuje
bezpośrednie zagrożenie (art. 28).
Stopień i realność bezpośredniego zagrożenia należy
oceniać w kontekście poprzednio występujących
zachowań zagrażających.
© Kasia GuziÅ„ska
Przymusowe przyjęcie/ leczenie w trybie wnioskowym-
warunki zastosowania
" dotychczasowe zachowanie osoby wskazuje, że nie przyjęcie do
szpitala psychiatrycznego spowoduje znacznie pogorszenie stanu
zdrowia psychicznego;
" osoba jest niezdolna do zaspokajania podstawowych potrzeb, a
uzasadnione jest przewidywanie, że leczenie w szpitalu
psychiatrycznym przyniesie poprawÄ™ jej stanu zdrowia (art. 29 ust. 1).
Hospitalizacja w trybie wnioskowym
na podstawie poprzedzajÄ…cego prawomocnego orzeczenia sÄ…dowego.
 Znaczne pogorszenie stanu zdrowia psychicznego
doprowadzenie się bez leczenia do takiego stanu, który będzie uniemożliwiać
osobie chorej psychiczne funkcjonowanie w rodzinie/ miejscu zamieszkania/
pracy (art. 2 pkt. 2).
© Kasia GuziÅ„ska
Gwarancje administracyjno- medyczne i sÄ…dowe wobec
pacjentów leczonych bez zgody
Kluczowy argument
przepisy o przyjęciu/ leczeniu w szpitalu
psychiatrycznym bez zgody stanowią poważne
odstępstwo od zasady autonomii pacjenta.
© Kasia GuziÅ„ska
Gwarancje administracyjno- medyczne wobec
pacjentów leczonych bez zgody
Øð Tymczasowe postanowienie o przyjÄ™ciu wydaje lekarz dyżurny
szpitala po zasięgnięciu opinii drugiego lekarza psychiatry lub
psychologa (art. 23 ust. 2).
Øð Lekarz przyjmujÄ…cy obowiÄ…zany jest wyjaÅ›nić pacjentowi przyczyny
przyjęcia bez zgody i poinformować go o jego prawach (art. 23 ust. 3).
Øð PrzyjÄ™cie takie wymaga zatwierdzenia przez ordynatora w ciÄ…gu 48
godzin i kierownik szpitala zawiadamia o powyższym sąd opiekuńczy
miejsca siedziby szpitala w ciągu 72 godzin od chwili przyjęcia (art. 23 ust. 4).
Øð CzynnoÅ›ci lekarza i administracji szpitala stanowiÄ… podstawÄ™ do
obowiązkowego wszczęcia przez sąd opiekuńczy postępowania
dotyczącego przyjęcia pacjenta do szpitala (art. 25 ust. 1).
© Kasia GuziÅ„ska
Gwarancje administracyjno- medyczne wobec
pacjentów leczonych bez zgody (cd.)
Øð W zwiÄ…zku z trybem wnioskowym na lekarzu psychiatrze ciąży
obowiązek dołączenia do wniosku, opinii szczegółowo
uzasadniajÄ…cej potrzebÄ™ leczenia w szpitalu psychiatrycznym
(art. 29 ust. 2 i 3).
Øð O wypisaniu ze szpitala psychiatrycznego osoby przebywajÄ…cej bez
zgody decyduje ordynator, jeśli uzna, że  ustały przewidziane w
niniejszej ustawie przyczyny przyjęcia/ pobytu tej osoby w szpitalu
psychiatrycznym bez zgody (art. 35 ust. 1). Kierownik szpitala
zawiadamia o tym sąd opiekuńczy (art. 35 ust. 3).
© Kasia GuziÅ„ska
Gwarancje sÄ…dowo- procesowe wobec
pacjentów leczonych bez zgody
Kluczowa zasada
każda forma ograniczenia konstytucyjnie gwarantowanej swobody
osobistej powinna podlegać kontroli sądowej.
Funkcje ochronne - dowody słuszności:
" wprawdzie celem przymusowej hospitalizacji jest dobro pacjenta,
niemniej odczuwa on takÄ… decyzjÄ™ jako mniej/ bardziej drastyczne
pogwałcenie jego swobody osobistej;
" wprowadzenie w tej dziedzinie drogi sądowej zwiększa poczucie
ochrony praw obywatelskich.
© Kasia GuziÅ„ska
Gwarancje sądowo- procesowe wobec pacjentów
leczonych bez zgody-
obowiązujące przepisy kodeksu postępowania cywilnego
Øð w sprawach okreÅ›lonych w Ustawie sÄ…d opiekuÅ„czy wÅ‚aÅ›ciwy ze
względu na miejsce: siedziby szpitala (art. 23)/ zamieszkania
pacjenta (art. 29) orzeka w składzie jednego sędziego po
przeprowadzeniu rozprawy (art. 45 ust. 1), która powinna odbyć się
nie póz
niej niż w terminie 14 dni od dnia złożenia w sądzie
zawiadomienia lub wniosku (art. 45);
Øð przed wydaniem postanowienia sÄ…d jest obowiÄ…zany uzyskać opiniÄ™
co najmniej jednego lekarza psychiatry (art. 26 ust. 2);
Øð dla osoby, której postÄ™powanie dotyczy bezpoÅ›rednio, sÄ…d może
ustanowić adwokata z urzędu nawet bez złożenia wniosku, jeśli
uzna udział adwokata w sprawie za potrzebny (art. 48 ust. 2).
© Kasia GuziÅ„ska
Gwarancje sÄ…dowo- kontrolne wobec
pacjentów leczonych bez zgody
Kontrola i nadzór
Øð sprawdzanie, czy dokonano adnotacji w dokumentacji medycznej
pacjentów przyjętych do szpitala, gdy zachodzą poważne wątpliwości, czy są
zdolni do wyrażenia świadomej zgody (art. 22 ust. 2);
Øð wysÅ‚uchanie przez sÄ™dziego osoby przyjÄ™tej do szpitala bez zgody nie
póz
niej niż w okresie 48 godzin od otrzymania zawiadomienia
(art. 23 ust. 4);
Øð w razie stwierdzenia, że pobyt danej osoby w szpitalu jest caÅ‚kowicie
bezzasadny, sędzia zarządza natychmiastowe jej wypisanie ze szpitala
(art. 45 ust. 2);
Øð sÄ™dzia ma prawo wstÄ™pu o każdej porze w celu kontroli legalnoÅ›ci
przyjęcia i przebywania osób z zaburzeniami psychicznymi, przestrzegania ich
praw oraz kontroli warunków, w jakich one tam przebywają (art. 43 ust. 1).
© Kasia GuziÅ„ska
Ryzyko wypalenia zawodowego
Wielowymiarowy model wypalenia- definicja operacyjna
(Maslach, Jackson, 1981)
Wypalenie jako syndrom
" wyczerpania emocjonalnego
(model stresu: uprzedni stan wysokiego pobudzenia/ przeciążenia );
" depersonalizacji
(wymiar relacji interpersonalnych);
" obniżonego poczucia dokonań osobistych
(wymiar samooceny kompetencji zawodowych).
Depersonalizacja in. obronna dehumanizacja- proces chronienia siebie przed
obezwładniającymi emocjami poprzez nadmierne zdystansowanie wobec
wspomaganych.
© Kasia GuziÅ„ska
Wielowymiarowy model wypalenia-
implikacje terapeutyczne
" zmniejszenie prawdopodobieństwa wyczerpania
emocjonalnego;
" zapobieganie skłonności do depersonalizacji;
" podniesienie poczucia dokonań osobistych.
Wielowymiarowy model wypalenia model sekwencyjny,
wykraczający poza pojęcie stresu (w tym: ogólne podejście do redukcji stresu).
© Kasia GuziÅ„ska
Egzystencjalny model wypalenia- poziom teoretyczny
(Pines, Aronson, 1988)
Wypalenie
końcowy rezultat procesu utraty złudzeń,
co do możliwości znalezienia sensu życia
w pracy zawodowej.
Implikuje stan poczÄ…tkowy:
personalizacja, wysokie osobiste zaangażowanie;
praca jako z
ródło egzystencjalnego znaczenia:
jeśli moja praca ma znaczenie, to i ja mam znaczenie.
Warunek wstępny wysoki poziom zaangażowania w pracę.
Zasadnicza przyczyna:
poczucie porażki w egzystencjalnym poszukiwaniu sensu życia.
© Kasia GuziÅ„ska
Egzystencjalny model wypalenia- poziom teoretyczny (cd.),
(Pines, Aronson, 1988)
Model motywacyjny: aby się wypalić, trzeba najpierw  płonąć .
Wypalenie wysoki koszt wysokiej motywacji pracy.
Motywy pracy
powszechne: mieć istotny wpływ, odnieść sukces, byś docenianym;
specyficzne: pomaganie ludziom, wywieranie istotnego wpływu na ich
życie ( etyka poświęcenia );
osobiste: zinternalizowany  romantyczny obraz danej pracy (znaczÄ…ca
osoba, ważne wydarzenie jako model).
Åšrodowisko pracy
wspierające: autonomia, różnorodność, efektywność środków, istotny
wpływ, wsparcie społeczne  poczucie sukcesu/ znaczenia;
stresujące: nadmierny zakres obowiązków, przeciążenie, ciężar decyzji,
poczucie winy z powodu nie zapewnienia wystarczajÄ…cej pomocy, naciski
środowiskowe, biurokratyczne/ sprzeczne wymagania  subiektywne
poczucie porażki (efekt deficytu poczucia egzystencjalnego znaczenia).
© Kasia GuziÅ„ska
Motywy pracy
powszechne
specyficzne
dla grupy
Åšrodowisko Åšrodowisko
spostrzegane jako spostrzegane jako
osobiste
wspierajÄ…ce stresujÄ…ce
obecność cech obecność cech
pozytywnych negatywnych
brak cech brak cech
negatywnych pozytywnych
Niezrealizowane
Zrealizowane
cele i oczekiwania
cele i oczekiwania
Poczucie sukcesu Poczucie porażki
Znaczenie egzystencjalne Wypalenie
© Kasia GuziÅ„ska
Egzystencjalny model wypalenia- analiza krytyczna
model abstrakcyjny/ statyczny
Dowody słuszności:
Øð Å›rodowisko pracy stanowi zÅ‚ożonÄ… kombinacjÄ™
cech wspierajÄ…cych/ stresujÄ…cych;
Øð kluczowe dla procesu wypalania : indywidualne motywy pracy,
sposób spostrzegania środowiska pracy, subiektywne
doświadczenie porażki;
Øð dynamiczny charakter procesu adaptacji tj. aktywne przejÅ›cie z
jednej do drugiej części modelu:
wspierające środowisko- niemożność osiągnięcia ważnego celu- poczucie
porażki- oznaki wypalenia;
stresujące środowisko- osiągnięcie ważnego celu- poczucie sukcesu/
egzystencjalnego znaczenia;
Øð decydujÄ…ce znaczenie samoskutecznoÅ›ci:
ponowna afirmacja celów osobistych/ specyficznych dla grupy- przerwanie
rozpoczętego procesu wypalania.
© Kasia GuziÅ„ska
Wypalenie zawodowe jako zbiór rozmyty
(Burisch, 1989)
Ogólna kategoria etiologiczna utrata autonomii
Symptomy kluczowe
bezpośrednie efekty ochrony/ kompensacji/ odzyskania/ utraty autonomii:
" hyper/ hypoaktywność;
" niepokój wewnętrzny;
" poczucie bezradności/ depresji/ wyczerpania;
" obniżona samoocena, zniechęcenie;
" pogarszające się/ złe relacje społeczne;
" aktywne pragnienie dokonania zmiany
(cecha odróżniająca wypalonych od odczuwających żal po stracie).
© Kasia GuziÅ„ska
Wypalenie zawodowe jako zbiór rozmyty-
analiza krytyczna
" niespecyficzny czynnik przyczynowy:
konieczny/ niewystarczajÄ…cy dla procesu wypalania;
" nieprecyzyjne określenia:
żaden z symptomów nie jest specyficzny dla
syndromu wypalenia zawodowego
(symptomy występują w innych jednostkach nozologicznych np. depresji);
© Kasia GuziÅ„ska
Poznawczy model wypalenia zawodowego
(Sęk, 1996, 2000, 2007)
Wypalenie:
skutek stresu pracy niezmodyfikowanego
własną aktywnością zaradczą
Niskie poczucie kompetencji zaradczej
ocena stresorów w kategoriach zagrożenia/ straty
brak skuteczności
w osiąganiu ważnych celów zawodowych
Poczucie własnej skuteczności zawodowej
główny mediator mechanizmu zmagania się ze stresem pracy.
© Kasia GuziÅ„ska
Poznawczy model stresu/ wypalenia
(Sęk, 2007)
CECHY PODMIOTU
świadomość ryzyka
Przekonania
Typy kontroli
zawodowe
Ocena
Wypalenie
pierwotna
zawodowe
STRES I RADZENIE SOBIE
Poczucie Poczucie
Emocjonalne
Stresory
obciążenia kompetencji
wyczerpanie
zawodowe
stresem zaradczych
Depersona-
lizowanie
Obiektywne warunki
Wymagania zawodowe
Wsparcie Obniżenie
społeczne
zaangażowania
CZYNNIKI MAKROSPOA
ECZNE
© Kasia GuziÅ„ska
Poznawczy model wypalenia zawodowego-
kluczowe pojęcia
Zgeneralizowane przekonanie o niskiej skuteczności zaradczej
poczucie utraty kontroli w układzie:
oczekiwania własne podmiotu (osobiste normy/ ideały zawodowe)-
wymagania otoczenia (realne warunki pracy).
Nieracjonalne/ skrajne/ kategoryczne przekonania zawodowe
zablokowanie rozwoju kompetencji zaradczych,
poczucie porażki zawodowej.
Niska świadomość ryzyka wypalenia
zachowania antyzdrowotne.
© Kasia GuziÅ„ska
Poznawczy model wypalenia zawodowego-
kluczowe pojęcia (cd.)
Typ kontroli (Bryant, 1989)
kombinacja wymiarów: doświadczenia pozytywne/ negatywne;
kontrola pierwotna (otoczenia)/ wtórna (własnych cech/ procesów).
" utrzymywanie (obtaining): ocena pozytywna + kontrola pierwotna;
" unikanie (avoiding): ocena negatywna + kontrola pierwotna;
" doznawanie (savoring): ocena pozytywna + kontrola wtórna;
" zmaganie (coping): ocena negatywna + kontrola wtórna.
Typ kontroli a proces wypalenia:
unikanie nasilenie
doznawanie, utrzymywanie zahamowanie
Procesy kontroli: wzmocnienie/ osłabienie kompetencji zaradczych-
zachowania adaptacyjne/ dezaptacyjne.
© Kasia GuziÅ„ska
Poznawczy model wypalenia zawodowego-
kluczowe pojęcia (cd.)
Spostrzegane wsparcie społeczne (Sęk, 1996)
dostępność pomocy ze strony innych, bezpośrednio wpływające na
zdrowie, niezależnie od czynników sytuacyjnych.
zapobiega powstawaniu/ nasilaniu siÄ™ wypalenia zawodowego.
Depersonalizowanie; obniżenie zaangażowania zawodowego
konsekwencja niskiego poziomu kompetencji zaradczych
obniżenie: efektów w pracy zawodowej; poczucia osiągnięć osobistych
Stres pracy = stres zadaniowy
strategie radzenia sobie ze stresem:
skoncentrowane na zadaniu- adaptacyjne;
skoncentrowane na emocjach/ unikaniu- dezaptacyjne.
© Kasia GuziÅ„ska
Poznawczy model wypalenia zawodowego-
konkluzje
Etiologia wypalenia
" czynniki środowiskowe: stres zawodowy;
" cechy podmiotu: zgeneralizowane poczucie niskiej skuteczności zawodowej
zahamowanie rozwoju zasobów odpornościowych
zgeneralizowane poczucie bezradności zawodowej.
Prewencja wypalenia
" rozwijanie przekonania o własnej skuteczności w osiąganiu
ważnych celów zawodowych
" pozytywne przeformułowanie w zakresie: własnych kompetencji,
warunków pracy.
© Kasia GuziÅ„ska
Wypalenie u psychologów/ psychoterapeutów- przegląd badań
Autor/ Liczba Zawód Cechy korelujące
rok badanych z wypaleniem
Farber i in. 60 psychoterapeuci Brak wzajemnej uwagi w
1982 relacjach z klientami;
przepracowanie;
zniechęcenie z powodu
powolności postępów.
Krell i in. 32 psycholodzy Brak udziału w treningach
1983 rodzinni wsparcia społecznego.
Farber 314 psycholodzy Niewielkie doświadczenie
1985 kliniczni kliniczne.
Kahill 255 psycholodzy Brak wsparcia ze strony
1986 rodziny/ przyjaciół;
wysokie oczekiwania
zawodowe;
rozczarowanie.
Pierson- 209 psycholodzy Konflikt/ dwoistość ról.
Hubeny i in. szkolni
© Kasia GuziÅ„ska
1987
Wypalenie zawodowe- czynniki ryzyka/ ochronne (Fengler, 2000)
Czynniki ryzyka Czynniki ochronne
1. Brak poparcia w zespole 1. Wsparcie w kręgu kolegów.
współpracowników.
2. Nawrót problemów u klientów. 2. Superwizja.
3. Brak zrozumienia ze stron 3. Praca w zespole
klientów. współpracowników.
4. Zbyt duża liczba klientów. 4. Partnerstwo i krąg przyjaciół.
5. Własna bezradność w trakcie 5. Czas wolny i hobby.
udzielania pomocy.
6. Zbyt mało czasu dla klientów.
6. Skuteczne nabieranie dystansu.
7. Stagnacja i brak sukcesów w
7. Sukces terapeutyczny.
terapiach.
8. Klienci bez motywacji
8. Silna motywacja klientów.
terapeutycznych.
9. Stawianie wymagań przez
9. Dobra atmosfera w pracy.
klientów.
10. Uniemożliwianie terapii ze strony
10. Dalsze kształcenie.
własnej instytucji.
© Kasia GuziÅ„ska
Auto/ deformacja zawodowa
Zawodowa deformacja osobowości-
definicja opisowa, składniki
(Fengler, 2000)
zmiany osobowości
jako niepożądana konsekwencja wykonywania zawodu:
" długotrwałe obciążenie (drażliwość, wyczerpanie);
" nadmierna identyfikacja (z: pomaganiem, odpowiedzialnością, wolnością od
cierpienia, obowiÄ…zkiem, rozwojem itp.);
" selektywne spostrzeganie (wyłącznie aspektów rzeczywistości związanych
z własną profesją);
" ślepe plamki (ignorowanie aspektów rzeczywistości nie związanych z
własną profesją);
" zubożenie zainteresowań (czynności niespełniające kryterium
przydatności zawodowej- odczuwane jako zbędne);
" jałowość myślenia (usztywnienie/ schematyzacja/ dogmatyzacja);
" utrwalony odruch/ ekspresja (tendencja do rozszerzania na pozazawodowe
obszary życia repertuaru zachowań związanych z rolą
np. budząca zaufanie życzliwość terapeuty);
" uczucia na  zawołanie (automatyzmy).
© Kasia GuziÅ„ska
Teoria zawodowej deformacji osobowości
oparta na społecznym uczeniu się
(Fengler, 2000 na podst. Lewin, 1947)
Roztapianie
wzór zachowania zakwestionowany/ rozluz
niony przez nowe
doświadczenia;
Zmiana
wzrost znaczenia/ częstotliwości nowego zachowania;
Wzmacnianie
praktykowanie nowego zachowania w różnych kontekstach;
Usztywnienie
nowe zachowanie realizowane niezależnie od wymogów sytuacji,
in. nadmierna generalizacja zachowania.
© Kasia GuziÅ„ska
Autodeformacja
nieprawidłowości procesów psychicznych, za które odpowiedzialny jest sam
terapeuta:
" paradygmat jako ograniczenie (selektywność, uproszczenie rzeczywistości);
" zachłanność w poszukiwaniu metod (zamieszanie/ sprzeczności w
stosowanych interwencjach, nie rozwinięcie własnego stylu pomagania);
"  sprzedawanie samego siebie (definiowanie pracy za pomocÄ… pustych
frazesów: komunikacja/ samorealizacja/ rozwój itp.);
" alienacja/ utrata poczucia rzeczywistości (trudności w odróżnianiu zjawisk
powszechnie przyjętych od normalnych);
" niesamodzielność (zależność od metod/ narzędzi, brak zaufania do
własnej opinii);
" hiperrefleksja i pensum spontaniczności (jałowe rozważania przenoszone na
sferę życia prywatnego),
" dewaluacja wartości (np. samorealizacja: stan ekstazy nie zaś wyzwanie);
" milczenie/ gadulstwo (nie zwracanie się o osobistą pomoc/ dysproporcja między
ilością i jakością wypowiedzi).
© Kasia GuziÅ„ska
Deformacja w kontakcie z klientami
üð utrata empatii:
 obronne znieczulenie;
üð mechaniczna akceptacja:
Przechodzień pyta psychologa na ulicy o godzinę. Psycholog odpowiada:
 nie wiem, ale to dobrze, że swój problem wypowiedział pan w
tak piękny i jasny sposób ;
üð zaburzenie zdolnoÅ›ci do oceny:
powściągliwość w ocenianiu utrata umiejętności jednoznacznego
wartościowania; dokonywania wyboru między tym, co słuszne/ niewłaściwe;
üð nadmierna generalizacja rozwiÄ…zaÅ„:
próba adaptacji sposobów rozwiązywania problemów zawodowych do innych
dziedzin życia;
üð klienci jako  przypadki ;
© Kasia GuziÅ„ska
Deformacja w kontakcie z klientami- cd.
üðutechnicznienie konfrontacji:
" zatopienie się w nieznośnym milczeniu;
" długie/ milczące przyglądanie się rozmówcy;
" odpowiedz
za pomocą sentencji:  ja tylko powiedziałem, jak mi jest w
tym momencie przykro ;
" klasyfikacja:  to jest podwójne wiązanie/ pułapka/ gra ;
" odwrócenie pytania:  czego Ty właściwie chcesz ode mnie? ;
" zablokowanie empatią:  w tym, co mówisz, czuję pewne rozdrażnienie ;
" odpowiedz
otwarciem się:  jest mi bardzo bliskie to, co teraz mówisz ;
" zniewolenie miłością:  dziwi mnie to, co mówisz, bo ja
bardzo Ciebie lubiÄ™ .
© Kasia GuziÅ„ska
Tożsamość zawodowa
psychologa
Tożsamość zawodowa:
tożsamość osobista; tożsamość społeczna
Tożsamość
Tożsamość
Tożsamość
osobista
zawodowa
społeczna
Tożsamość indywidualna
© Kasia GuziÅ„ska
Proces kształtowania się tożsamości- efekt rozwojowy
(Marcia, 1980)
ETAP I ETAP II EFEKT
ROZWOJOWY
eksploracja podjęcie TOŻSAMOŚĆ
zobowiÄ…zania OSI
GNI
TA
eksploracja TOŻSAMOŚĆ
MORATORYJNA
podjęcie TOŻSAMOŚĆ
zobowiÄ…zania NADANA
TOŻSAMOŚĆ
ROZPROSZONA
© Kasia GuziÅ„ska
Stadia rozwoju moralnego a fazy rozwoju zawodowego psychologa
(Brzezińska, 2000)
Stadium
Charakterystyka I Faza rozwoju zawodowego
P stadium rozwoju moralnego
R
WCHODZENIE W ROL
ZAWODOW
:
MORALNOŚĆ UNIKANIA KARY:
Z
" faza orientacyjna: rozpoznanie zakresu
" przestrzeganie nakazów, poddanie się
E
wymagań/ oczekiwań pracodawcy, zestawu
działaniu autorytetów;
podstawowego instrumentarium, reguł:
D
" unikanie łamania reguł zagwarantowane
funkcjonowania instytucji/ kontaktu ze
K
przez karanie, przestrzeganie norm dla nich współpracownikami/ z klientami;
O
" faza poznawcza: poznanie przepisu roli,
samych;
N
" brak uwzględniania interesów innych ludzi, naśladowanie wzorów zachowania
W
typowych dla środowiska (zasada mimikry)
brak relatywizowania dwóch punktów
E
tj. tych, które: przynoszą największe
widzenia.
gratyfikacje, nie narażają na negatywne
N
oceny środowiska zawodowego, spotykają
C
siÄ™ z milczÄ…cÄ… lub jawnÄ… jego akceptacjÄ….
J MORALNOŚĆ WA
ASNEGO INTERESU:
Obszar działania: odtwarzanie formy
O
" uzasadnianie sądów moralnych z punktu
zewnętrznej, bez rozumienia sensu zasad
N
widzenia nagród i przewidywanych korzyści
funkcjonowania instytucji/ swojego miejsca.
A
osobistych;
Sens działania: maksymalizacja
L
" działanie zgodnie z własnymi interesami i
przystosowania do otoczenia oraz dążenie
N
do zyskiwania nagród/ unikania kar
potrzebami, pozwalanie innym na to samo.
E
© Kasia GuziÅ„ska
Stadium
Charakterystyka
II Faza rozwoju zawodowego
stadium rozwoju moralnego
MORALNOŚĆ INTERPERSONALNEJ WCHODZENIE W ROL
ZAWODOW
:
HARMONII:
" wiara w złotą regułę;
" faza adaptacji: sprawne posługiwanie się
K
" uzasadnianie sądów moralnych z punktu wiedzą/ umiejętnościami nabytymi w trakcie
O
studiów, poszerzanie zakresu/ rodzaju
widzenia przewidywanego braku aprobaty
kompetencji poprzez studia podyplomowe,
N
ze strony osób pozostających w
szkolenia, kursy, aktywne włączanie się w
bezpośrednich interakcjach;
W
funkcjonowanie zespołów istniejących w
" odpowiadanie na oczekiwania bliskich
miejscu pracy;
E
sobie ludzi.
N
MORALNOŚĆ PRAWA I PORZ
DKU:
" faza innowacji: innowacje wprowadzane
" dążenie do utrzymywania porządku są tylko w ramach rozpoznawanej konwencji
C
społecznego, odróżnianie społecznego punktu działania w miejscu pracy, dotyczą
J
widzenia od motywów/ uzgodnień usprawnień w już stosowanych procedurach
interpersonalnych, uzasadnianie sądów działania (realizowania celów instytucji) i
O
moralnych z punktu widzenia uznanych sposobach organizacji pracy.
autorytetów, obowiązujących norm/ pełnionych
N
ról społecznych;
Obszar działania: nabywanie/ doskonalenie
A
" okazywanie szacunku autorytetom;
kompetencji zawodowych, organizacyjno-
wypełnianie aktualnych/ podjętych obowiązków;
L
społecznych.
aktywne uczestniczenie w życiu społeczeństwa,
Sens działania: pełna akceptacja przepisu
N
grup, instytucji;
roli, dążenie do jak najlepszego sprostania
" przyjęcie punktu widzenia systemu, który
E
uświadamianej/ akceptowanej konwencji
określa role/ reguły.
funkcjonowania instytucji.
© Kasia GuziÅ„ska
Stadium
Charakterystyka III Faza rozwoju zawodowego
stadium rozwoju moralnego
MORALNOŚĆ UMOWY SPOA
ECZNEJ: WCHODZENIE W ROL
ZAWODOW
:
P
" postępowanie zgodne z założeniem, że ludzie " faza adaptacji twórczej: krytyczne
O mają różne wartości i opinie; uwzględnianie w posługiwanie się wiedzą, rewidowanie
działaniach tego, że większość wartości i reguł przepisu roli, refleksja nad poznanymi dotąd
K
jest względna wobec własnej grupy odniesienia; uzasadnieniami wykonywanych procedur,
O
sposobów organizacji pracy, wprowadzanie
" integracja różnych perspektyw dzięki
N innowacji modyfikujÄ…cych dotychczasowy
formalnym mechanizmom uzgadniania,
styl działania instytucji;
zawierania kontraktu.
W
układem odniesienia: poczucie kompetencji,
MORALNOŚĆ UNIWERSALNYCH
E
własna autonomia, doświadczenie, pomysły,
ZASAD ETYCZNYCH:
N
krytyczny stosunek do rzeczywistości;
" uznanie istnienia uniwersalnych zasad
C
" faza samorealizacji: wprowadzanie
moralnych oraz osobiste zobowiÄ…zanie siÄ™
nowych procedur/ sposobów organizacji
wobec nich;
J
działania własnego/ zespołowego, tworzenie
" przyjęcie punktu widzenia, że każda
O
nowych zespołów, poszukiwanie/
racjonalna jednostka sama rozpoznaje naturÄ™
N
realizowanie nowych zadań.
moralności i  bycia normalnym ;
A
Obszar działania: nabywanie/ doskonalenie
" świadomość wartości/ praw istniejących przed
kompetencji zawodowych, organizacyjno-
L i ponad powiązaniami społecznymi/
społecznych.
kontraktami;
N
Sens działania: pełna akceptacja siebie
" świadomość trudności integracji odmiennych
E
jako osoby autonomicznie/ odpowiedzialnie
punktów widzenia.
zarządzającej własną karierą zawodową.
© Kasia GuziÅ„ska