Opracowanie:
Dla BH Karcz sp. z o.o.
Piotr Bajor
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 1
Cel szkolenia
Celem szkolenia jest
przekazanie wiedzy niezbędnej przy
organizacji systemu nadzoru nad
wyposażeniem pomiarowym
zapewniającego wiarygodnośd
wyników pomiarów, a także
spełnienie wymagao norm
dotyczących systemów zarządzania
oraz prawa.
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 2
Zakres szkolenia
üðWybrane terminy i definicje
üðMetrologia prawna w Rzeczypospolitej Polskiej i Unii Europejskiej
üðNadzorowanie wyposażenia pomiarowego wg norm "ISO"
üðWzorcowanie przyrzÄ…dów pomiarowych  ogólne zasady i wymagania jakie
należy spełnid dokonując wzorcowao we własnej firmie a także zlecając te
czynności jednostkom zewnętrznym
üðPrezentacja metod kontroli przyrzÄ…dów pomiarowych i trening praktyczny,
üðPrzygotowanie do opracowywania wÅ‚asnych instrukcji kontrolnych
üðNauka sposobów wyznaczania podstawowych cech metrologicznych w
stosowanych przyrzÄ…dach pomiarowych
üðZapoznanie z normami i przepisami dotyczÄ…cymi kontroli przyrzÄ…dów
pomiarowych
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 3
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 4
Wybrane terminy i definicje
System zarzÄ…dzania pomiarami
Zbiór wzajemnie powiązanych lub wzajemnie oddziałujących elementów
niezbędnych do osiągnięcia potwierdzenia metrologicznego i ciągłego
sterowania procesami pomiarowymi. [PN EN ISO 10012:2004].
Proces pomiarowy
Zbiór operacji do określenia wartości wielkości. *PN EN ISO 10012:2004].
Specyfikacje
Nakład
WE WY
Zasoby/
Procesy
metody
pomocnicze
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 5
Wybrane terminy i definicje
Potwierdzenie metrologiczne
Zbiór operacji wymaganych do zapewnienia, że wyposażenie pomiarowe jest
zgodne z wymaganiami z jego zamierzonym użyciem.
[PN-EN ISO 10012:2004]
Potwierdzenie metrologiczne obejmuje zwykle wzorcowanie i weryfikacjÄ™,
wszelkie niezbędne adiustacje lub naprawy i póz
niejsze ponowne
wzorcowanie, porównanie z wymaganiami metrologicznymi związanymi z
zamierzonym użyciem wyposażenia, jak też wszelkie wymagane
plombowanie i etykietowanie.
Dopóki nie wykaże się i nie udokumentuje przynajmniej przydatności
wyposażenia pomiarowego do zamierzonego użycia (zakres, rozdzielczośd,
błędy graniczne dopuszczalne), nie osiągnie się potwierdzenia
metrologicznego.
[PN-ISO 9000:2000]
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 6
Potwierdzenie metrologiczne
Wzorcowanie
Åšwiadectwo / raport z
(techniczne porównanie Identyfikacja statusu
wzorcowania
wyposażenia pomiarowego ze wzorcowania
wzorcem jednostki miary)
Czy istniejÄ… wymagania
metrologiczne?
Ustalenie wymagań
metrologicznych
NIE
Czy wyposażenie spełnia
TAK
wymagania?
Dokument / dowód
weryfikacji
Identyfikacja statusu
TAK
(potwierdzenia)
potwierdzenia
NIE
Czy możliwa adiustacja
lub naprawa?
Identyfikacja statusu
NIE
wzorcowania
TAK
Przegląd odstępu
Adiustacja lub Odsunięcie od
między
naprawa użytkowania
potwierdzeniami
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 7
Wzorcowanie
giczna
metrolo-
Weryfikacja
P
ętla powtórnego wzorcowania
Decyzje i działania
Wybrane terminy i definicje
Wyposażenie pomiarowe
PrzyrzÄ…d pomiarowy, oprogramowanie, wzorzec jednostki miary,
materiał odniesienia lub aparatura pomocnicza lub ich kombinacja,
niezbędne do przeprowadzenia procesu pomiarowego. [PN-EN ISO
10012:2004].
PrzyrzÄ…d pomiarowy
Urządzenie przeznaczone do wykonywania pomiarów, samodzielnie lub
w połączeniu z jednym lub z wieloma urządzeniami dodatkowymi.
[VIM:1993ððMiÄ™dzynarodowy SÅ‚ownik Podstawowych i Ogólnych
Terminów Metrologii, wyd. GUM 1996].
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 8
Wybrane terminy i definicje
Wzorzec jednostki miary, etalon
Wzorzec miary, przyrząd pomiarowy, materiał odniesienia lub układ
pomiarowy, przeznaczony do zdefiniowania, zrealizowania, zachowania lub
odtwarzania jednostki miary albo jednej lub wielu wartości pewnej wielkości i
służący jako odniesienie.
[VIM:1993].
amperomierz
wzorzec masy wzorcowy rezystor
kontrolny
wzorzec długości,
wzorzec grubości np. płytka
powłok wzorcowa, wałeczek
pomiarowy
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 9
Wybrane terminy i definicje
Warunki odniesienia
Warunki użytkowania przyrządu pomiarowego ustalone w celu zbadania
prawidłowości jego działania lub w celu zapewnienia porównywalności
wyników pomiarów. [VIM:1993].
Wartość działki elementarnej
Różnica między wartościami odpowiadającymi dwóm kolejnym
wskazom. [VIM:1993].
Rozdzielczość (urządzenia wskazującego)
Najmniejsza różnica wskazania urządzenia wskazującego, która może
być zauważona w wyraz
ny sposób. [VIM:1993].
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 10
Wybrane terminy i definicje
Dokładność przyrządu pomiarowego
Właściwość przyrządu pomiarowego dawania odpowiedzi bliskich
wartości prawdziwej. [VIM:1993].
Pojęcie  dokładności ma charakter jakościowy.
BÅ‚Ä…d (wskazania) przyrzÄ…du pomiarowego
Wskazanie przyrządu pomiarowego minus wartość prawdziwa
odpowiedniej wielkości wejściowej. [VIM:1993].
Przy kontroli przyrządów wartość prawdziwą stanowi wskazanie (wartość)
wzorca.
Jeśli wyznaczany jest błąd wzorca  wskazaniem jest wartość, która jest mu
przypisana.
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 11
Wybrane terminy i definicje
Błędy graniczne dopuszczalne, granice błędów dopuszczalnych
(przyrzÄ…du pomiarowego)
Wartości skrajne błędu, dopuszczone przez warunki techniczne lub
wymagania dotyczÄ…ce danego przyrzÄ…du pomiarowego. [VIM:1993].
BÅ‚Ä…d w punkcie kontrolnym (przyrzÄ…du pomiarowego)
Błąd przy określonym wskazaniu przyrządu pomiarowego lub przy
określonej wartości wielkości mierzonej, wybranej do sprawdzenia
przyrzÄ…du. [VIM:1993].
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 12
Wybrane terminy i definicje  przykłady błędów granicznych
Wartość błędów granicznych
PrzyrzÄ…d
PN GUM
Suwmiarka 0-150, dz. el.
50/60 m 50 m 100 m
0,05mm
Mikrometr 0-25, dz. el.
4 m 4 m 4 m
0,01mm
Czujnik zegarowy
mechaniczny
20 m 17 m 20 m
0-10, dz. el. 0,01 mm
KÄ…tomierz uniwersalny,
5 - 5
dz.el. 5
Przymiar wstęgowy II
(0,3 + 0,2L)
klasy,
- -
mm
dz. el. 1 mm
PÅ‚ytka wzorcowa 50 mm,
0,4 m 0,4 m 0,4 m
kl. 1
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 13
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 14
Metrologia prawna
Kontrola przyrządów
wg Ustawy Prawo o miarach
do 31 grudnia 2002 r.
Zatwierdzenie
Legalizacja Uwierzytelnienie
typu
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 15
Metrologia prawna
Kontrola przyrządów
wg Ustawy Prawo o miarach
od 1 stycznia 2003 r.
Zatwierdzenie
Legalizacja
typu
Pierwotna Ponowna Jednostkowa
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 16
Metrologia prawna
ZATWIERDZENIE TYPU  potwierdzenie w drodze decyzji, że typ przyrządu
pomiarowego spełnia wymagania.
LEGALIZACJA  zespół czynności obejmujących sprawdzenie, stwierdzenie i
poświadczenie dowodem legalizacji, że przyrząd pomiarowy spełnia wymagania;
pojęcie to obejmuje:
þðlegalizacjÄ™ pierwotnÄ…  legalizacjÄ™ przed wprowadzeniem danego egzemplarza
przyrządu pomiarowego do obrotu lub użytkowania
þðlegalizacjÄ™ ponownÄ…  każdÄ… kolejnÄ… legalizacjÄ™ przyrzÄ…du pomiarowego
þðlegalizacjÄ™ jednostkowÄ…  legalizacjÄ™ pierwotnÄ… przyrzÄ…du pomiarowego w
wykonaniu jednostkowym, skonstruowanego dla określonego, szczególnego
zastosowania
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 17
Metrologia prawna
Prawnej kontroli metrologicznej podlegajÄ… przyrzÄ…dy pomiarowe, stosowane:
þðw ochronie zdrowia, życia i Å›rodowiska,
þðw ochronie bezpieczeostwa i porzÄ…dku publicznego,
þðw ochronie praw konsumenta,
I. þðprzy pobieraniu opÅ‚at, podatków i innych należnoÅ›ci budżetowych oraz
ustalaniu opustów, kar umownych i odszkodowao, a także przy pobieraniu i
ustalaniu podobnych należności i świadczeo,
þðprzy dokonywaniu kontroli celnej,
þðw obrocie
þði okreÅ›lone w rozporzÄ…dzeniu Ministra wÅ‚aÅ›ciwego do spraw gospodarki jako
II.
przyrzÄ…dy pomiarowe podlegajÄ…ce prawnej kontroli metrologicznej.
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 18
Metrologia prawna
DecyzjÄ… Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej 31 marca 2004 r.
ustanowiono dyrektywÄ™ o przyrzÄ…dach pomiarowych, zwanÄ… potocznie MID
(skrót pochodzi od angielskich słów  Measuring Instruments Directive).
Zgodnie z jej treścią paostwa członkowskie powinny zacząd stosowad ją w
praktyce, co oznacza, że od 30 paz
dziernika 2006 r. każdy nowo skonstruowany
przyrząd pomiarowy, powinien byd objęty systemem oceny zgodności, który
zastępuje (w tym zakresie) przepisy metrologii prawnej.
Zatwierdzenie typu
Dyrektywa MID
Legalizacja
z dn. 31.03.2004 r.
Pierwotna
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 19
Metrologia prawna  przyrządy objęte dyrektywą MID
" wodomierze
" gazomierze
" przeliczniki do gazomierzy
" liczniki energii elektrycznej czynnej
" ciepłomierze
" przetworniki przepływu do ciepłomierzy
" pary czujników temperatury do ciepłomierzy
" przeliczniki do ciepłomierzy
" instalacje pomiarowe do ciągłego i dynamicznego pomiaru ilości cieczy innych niż
woda
" wagi automatyczne dla pojedynczych ładunków
" wagi automatyczne porcjujÄ…ce
" wagi automatyczne odważające
" wagi automatyczne przenośnikowe
" wagi automatyczne wagonowe
" taksometry
" materialne miary długości  przymiary
" naczynia wyszynkowe
" przyrządy do pomiaru długości
" przyrzÄ…dy do pomiaru pola powierzchni
" przyrządy do pomiaru wielu wymiarów (nie przewiduje się w Polsce)
" analizatory spalin samochodowych
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 20
Metrologia prawna  dyrektywa MID
Ocena zgodności wiąże się z przejściem w 1985 r. od dyrektyw  starego
podejścia do dyrektyw  nowego podejścia i oceną modułową wyrobów,
opracowanÄ… w latach 1990  1993 i odnosi siÄ™ do fazy przed wprowadzeniem
przyrządu pomiarowego do obrotu i użytkowania.
Ocena wyrobów dotyczy tylko wymagań zasadniczych, a najprostszą
metodą udowodnienia, że wyrób spełnia te wymagania, jest wykazanie
zgodności z normą europejską, zharmonizowaną z dyrektywą.
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 21
Metrologia prawna  dyrektywa MID
Postępowanie dowodzące zgodności musi być realizowane według
procedury złożonej z jednego lub dwu, spośród kilkunastu modułów
oceny zgodności. Niektóre moduły mogą być realizowane przez samego
wytwórcę, większość wymaga udziału strony trzeciej, zwanej jednostką
notyfikowanÄ….
Na dowód, że wyrób przeszedł ocenę pomyślnie, na wyrobie nakłada się
znak  CE , a producent wystawia deklarację zgodności. Kontrola
prawidłowości postępowania producentów odbywa się w ramach tzw.
systemu nadzoru rynku.
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 22
Metrologia prawna  zakres uprawnień służb metrologicznych
Prezes GUM
Urzędy Miar
Upoważnione podmioty
Zakład. Izby pomiarów
Laboratoria WzorcujÄ…ce
Legalizacja Legalizacja
pierwotna pierwotna Wzorcowanie
Zatwierdzenie Legalizacja Legalizacja
bez z kalibracja
typu jednostkowa ponowna
zatwierdzenia zatwierdzeniem sprawdzanie
typu typu
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 23
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 24
Nadzorowanie wyposażenia wg ISO
Organizacja powinna określid monitorowanie i pomiary, które należy wykonad,
oraz wyposażenie do monitorowania i pomiarów potrzebne do dostarczenia
dowodu zgodności wyrobu z określonymi wymaganiami.
[ISO 9001:2000]
Organizacja powinna ustanowid procesy w celu zapewnienia, że
monitorowanie i pomiary mogą byd i są wykonywane w sposób, który jest
spójny z wymaganiami dotyczącymi monitorowania i wykonywania pomiarów.
[ISO 9001:2000]
Zaleca siÄ™, aby w celu zapewnienia zaufania do danych, procesy pomiarowe i
monitorowania obejmowały potwierdzenie, że wyposażenie jest odpowiednie
do zastosowania i zachowuje wystarczającą dokładnośd i zgodnośd z
przyjętymi wzorcami, jak też obejmowały środki identyfikowania wyposażenia.
[ISO 9004:2000]
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 25
Nadzorowanie wyposażenia wg ISO
Tam gdzie niezbędne jest zapewnienie wiarygodnych wyników, wyposażenie
pomiarowe należy:
Øð wzorcowad lub sprawdzad w wyspecyfikowanych odstÄ™pach czasu lub
przed użyciem w odniesieniu do wzorców jednostek miary powiązanych z
wzorcami międzynarodowymi lub paostwowymi;
Øð adiustowad lub ponownie adiustowad jeżeli jest to niezbÄ™dne,
Øð zidentyfikowad w celu umożliwienia okreÅ›lenia statusu wzorcowania,
Øð zabezpieczyd przed adiustacjami, które mogÅ‚yby unieważnid wyniki
pomiaru,
Øð chronid przed uszkodzeniem i pogorszeniem stanu podczas
przemieszczania, utrzymywania i przechowywania.
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 26
Nadzorowanie wyposażenia wg ISO
Dodatkowo, gdy wyposażenie okaże się niezgodne z wymaganiami,
organizacja powinna ocenid i zapisad wiarygodnośd wcześniejszych wyników
pomiarów.
Organizacja powinna podjąd odpowiednie działania w odniesieniu do
wyposażenia i wszystkich wyrobów, na które niezgodnośd miała wpływ.
Należy utrzymywad zapisy wyników wzorcowania i sprawdzania.
Należy potwierdzid zdolnośd oprogramowania komputerowego stosowanego
do monitorowania i pomiaru wyspecyfikowanych wymagao do jego
zamierzonego zastosowania.
Należy tego dokonad przed przystąpieniem do użytkowania oprogramowania i
powtarzad, jeżeli to niezbędne.
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 27
Nadzorowanie wyposażenia wg ISO
Wzorcowanie / kalibracja
zbiór operacji ustalających, w określonych warunkach, relację między
wartościami wielkości mierzonej wskazanymi przez przyrząd pomiarowy (& ) a
odpowiednimi wartościami wielkości realizowanymi przez wzorce miary.
[VIM:1993]
Wynik wzorcowania pozwala oszacowad błędy wskazania przyrządu
pomiarowego.
Wynik wzorcowania zapisywany jest w świadectwie wzorcowania / kalibracji.
świadectwie wzorcowania / kalibracji  jeśli czynności te są realizowane w
zewnętrznym laboratorium, lub
zapisce (raporcie) wzorcowania  jeśli w całości zostały wykonane
wewnÄ…trz organizacji.
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 28
Nadzorowanie wyposażenia wg ISO
Wymagania dotyczące treści zawartej w
świadectwie wzorcowania wynikają z normy
PN-EN ISO/IEC 17025:2005.
Wymagania dotyczące wyglądu, układu treści
oraz dopuszczalnych symboli określono we
wzorze tego dokumentu opublikowanym przez
Polskie Centrum Akredytacji.
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 29
Nadzorowanie wyposażenia wg ISO
Zapewnienie spójności pomiarowej
Zarządzający wyposażeniem pomiarowym powinien zapewnid, aby wszystkie
wyniki pomiarów były powiązane z wzorcami jednostek miar SI.
PowiÄ…zanie z jednostkami miar jest realizowane poprzez odniesienie do
wiarygodnych wzorców.
Wzorcowanie wyposażenia pomiarowego przez godne zaufania laboratoria
wzorcujące, mające własne powiązanie z paostwowymi wzorcami jednostek
miar, jest podstawą zapewnienia spójności pomiarowej.
Potwierdzeniem przeprowadzonego wzorcowania jest świadectwo
wzorcowania.
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 30
Nadzorowanie wyposażenia wg ISO
Zapewnienie spójności pomiarowej
Informacja na temat spójności pomiarowej w świadectwach wzorcowania
powinna zawierad identyfikacjÄ™ wzorca paostwowego, albo
międzynarodowego, do którego odniesione są pomiary.
Stwierdzenie takie może byd sformułowane następująco:
 wyniki wzorcowania zostały odniesione do wzorca państwowego jednostki
miary długości GUM poprzez& 
Polityka dotycząca spójności pomiarowej PCA
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 31
Nadzorowanie wyposażenia wg ISO
Zapewnienie spójności pomiarowej
Podstawowym elementem spójności pomiarowej jest niepewnośd pomiaru
związana z wzorcowaniem przyrządów pomiarowych.
Zasady wyrażania niepewności pomiarów zostały omówione w:
2ðEA-4/02 Wyrażanie niepewnoÅ›ci pomiaru przy wzorcowaniu
2ðSpecyfikacje geometrii wyrobów (GPS)
Kontrola wyrobów i sprzętu pomiarowego za pomocą
pomiarów
Cz. 2: Przewodnik szacowania niepewności pomiarów w
GPS, przy wzorcowaniu sprzętu pomiarowego i kontroli
wyrobów
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 32
Nadzorowanie wyposażenia wg ISO
Niepewność pomiaru
Parametr związany z wynikiem pomiaru, charakteryzujący rozrzut wartości,
które można w uzasadniony sposób przypisad wielkości mierzonej.
[VIM:1993]
Niepewnośd zawiera wiele składników:
þð wyznaczane na podstawie rozkÅ‚adu statystycznego wyników szeregu
pomiarów (charakteryzowane odchyleniem standardowym
eksperymentalnym)  niepewności typu A
þð szacowane na podstawie zakÅ‚adanych rozkÅ‚adów prawdopodobieostwa
opartych na doświadczeniu i innych informacjach (świadectwa, normy
itp.) - również charakteryzowane odchyleniami standardowymi 
niepewności typu B
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 33
Nadzorowanie wyposażenia wg ISO
Niepewność pomiaru  zasada obliczania
Obliczanie niepewności polega na oszacowaniu wielkości niepewności
składowych uwzględniających wpływ wszystkich czynników powodujących
zmienności. A
ączny wpływ tych czynników określany jest niepewnością
standardową złożoną obliczany jest ze wzoru:
2 2 2 2
uc u1 u2 u3 ... un
Niepewnośd podawana przy wyniku pomiaru (wzorcowania), nazywana
niepewnością rozszerzoną wyliczana jest ze wzoru:
U k uc
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 34
Nadzorowanie wyposażenia wg ISO
Niepewność pomiaru
Przedstawienie wyniku pomiaru:
U U
DWG GWG
xm
xrz  wartośd rzeczywista
xm  wartośd zmierzona
xrz xm U
U  niepewnośd rozszerzona
Orzekanie zgodności ze specyfikacją:
U U
U U
DWG GWG
xm
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 35
Nadzorowanie wyposażenia wg ISO
U U U U
Niepewność pomiaru
DWG xm
GWG
Im większa niepewnośd pomiaru, tym większe ryzyko, że wymiar rzeczywisty
znajdzie się poza granicami specyfikacji. Podejmowane wówczas decyzje są
obarczone dużym ryzykiem.
Przy stosunkowo małej niepewności ewentualne przekroczenia przez wymiar
rzeczywisty pola tolerancji, mogÄ… nie mied istotnego znaczenia, a mogÄ…ce w ten
sposób powstad straty będą niewielkie.
W budowie maszyn (klasy dokÅ‚adnoÅ›ci 5÷18) podstawÄ… doboru przyrzÄ…dów
pomiarowych jest zasada, aby niepewnośd pomiaru ep zawierała się w przedziale:
ep (0,1 0,2) T
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 36
Nadzorowanie wyposażenia wg ISO
Każda organizacja, aby dostarczyd wyrób spełniający oczekiwania klienta,
musi w sposób ciągły oceniad i nadzorowad:
Å›ð maszyny i urzÄ…dzenia produkcyjne,
Å›ð procesy,
Å›ð wyroby na wszystkich etapach realizacji.
PodstawÄ… oceny sÄ… dane pomiarowe uzyskiwane z
przyrządów pomiarowych.
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 37
Nadzorowanie wyposażenia wg ISO
Od wiarygodności i dokładności wyników dostarczanych przez przyrządy
pomiarowe zależy często trafnośd podejmowanych decyzji i
ewentualnych działao korygujących.
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 38
Nadzorowanie wyposażenia wg ISO
Dla zapewnienia jednolitości miar oraz dla wykazania
wspomnianej dokładności wskazao przyrządów
organizacja powinna:
Å›ð zapewnid, że wyposażenie pomiarowe jest dostÄ™pne i ma stosownÄ…
do zamierzonego zastosowania dokładnośd, stabilnośd, zakres i
rozdzielczośd;
Å›ð ustanowid i przechowywad udokumentowane procedury
nadzorowania, wzorcowania i utrzymywania w należytym stanie
wyposażenia do pomiarów i monitorowania.
Nadzorowanie rozpoczyna się od momentu wprowadzenia wyposażenia
pomiarowego do przedsiębiorstwa, a kooczy w momencie jego wycofania
z eksploatacji.
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 39
Nadzorowanie wyposażenia wg ISO
Przykład realizacji nadzoru opisany w udokumentowanej procedurze
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 40
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 41
Wzorcowanie wyposażenia
Najistotniejszą czynnością systemu potwierdzenia metrologicznego jest
wzorcowanie wyposażenia.
Wzorcowanie można realizowad:
üð we wÅ‚asnym przedsiÄ™biorstwie
üð zlecad laboratoriom zewnÄ™trznym.
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 42
Wzorcowanie wyposażenia
Warunki prowadzenia wzorcowania
Chcąc realizowad proces wzorcowania we własnym przedsiębiorstwie, należy
pamiętad, że na prawidłowośd i wiarygodnośd wzorcowao przyrządów
pomiarowych mają wpływ następujące czynniki:
8ð czynnik ludzki,
8ð warunki lokalowe i Å›rodowiskowe,
8ð metody wzorcowao oraz ich walidacji,
8ð wyposażenie (w tym wzorce powiÄ…zane z wzorcami wyższego rzÄ™du),
8ð sposób postÄ™powania z wzorcami oraz obiektami wzorcowao.
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 43
Wzorcowanie wyposażenia
Warunki prowadzenia wzorcowania
Personel laboratorium powinien mied odpowiednie kwalifikacje i
doświadczenie w zakresie metrologii i procedur pomiarowych.
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 44
Wzorcowanie wyposażenia
Warunki prowadzenia wzorcowania
Laboratorium powinno:
żðbyd ulokowanie na parterze lub w piwnicy
(wibracja i temperatura),
żðcharakteryzowad siÄ™ poziomem haÅ‚asu nie wyższym niż w zwykÅ‚ym
biurze,
żðzapewniad ochronÄ™ wzorców i stanowisk pomiarowych od
bezpośredniego działania promieni słonecznych,
żðposiadad tzw. blokadÄ™ powietrznÄ… (jedne drzwi zamykane, zanim
otworzÄ… siÄ™ drugie)
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 45
Wzorcowanie wyposażenia
Warunki prowadzenia wzorcowania
Laboratorium powinno:
żðoÅ›wietlenie odpowiednie do wykonywanego zadania (700-1000 Lx),
wskazane żarowe oświetlenie stanowiskowe (wolfram),
żðtemperatura umiarkowanie stabilna
żðW laboratorium powinno byd przewidziane miejsce do leżakowania
(sezonowania) wyposażenia pomiarowego w celu wyrównania
temperatur z wzorcami.
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 46
Wzorcowanie wyposażenia
Warunki prowadzenia wzorcowania
WyciÄ…g z normy PN-ISO 554-1996 Normalne warunki klimatyzacji i/lub badao.
Wymagania.
Normalne warunki Tolerancje
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 47
Wzorcowanie wyposażenia
Warunki prowadzenia wzorcowania
Wyposażenie laboratorium powinno:
żðobejmowad wszystkie niezbÄ™dne elementy do prawidÅ‚owego
przeprowadzenia wzorcowania z założoną dokładnością,
żðbyd indywidualnie oznakowane w celu jego identyfikacji,
żðposiadad stosowne zapisy dla okreÅ›lenia jego przeznaczenia, historii
konserwacji, napraw i dowodów wzorcowao,
żðbyd wzorcowane Å‚Ä…cznie z wyposażeniem do monitorowania warunków
środowiskowych, w celu zachowania spójności z wzorcami jednostek
miar SI (odniesienie do wzorca podstawowego) spójnośd pomiarowa,
żðwzorce odniesienia powinny byd wykorzystywane tylko do
wzorcowania.
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 48
Wzorcowanie wyposażenia
Cel prowadzenia wzorcowania
8ð ustalenie czy przyrzÄ…d pomiarowy speÅ‚nia wyspecyfikowane wymagania
metrologiczne i użytkowe
8ð ustalenie dokÅ‚adnoÅ›ci przyrzÄ…du poprzez wyznaczenie bÅ‚Ä™dów wskazao
8ð potwierdzenie zdolnoÅ›ci przyrzÄ…du do speÅ‚nienia zamierzonego
zastosowania
8ð wyspecyfikowanie bÅ‚Ä™dów jako podstawy do dokonania naprawy,
przeklasyfikowania bÄ…dz
odsunięcia od użytku
8ð gromadzenie danych dotyczÄ…cych jakoÅ›ci sprzÄ™tu dla okreÅ›lenia
częstotliwości kontroli, potrzeby zakupu nowego sprzętu itp.
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 49
Wzorcowanie wyposażenia
Tok postępowania przy wzorcowaniu wyposażenia pomiarowego
îð czynnoÅ›ci przygotowawcze
îð okreÅ›lenie stanu ogólnego i cech użytkowych
îð sprawdzenie cech technicznych
Ä™ð pÅ‚askoÅ›d powierzchni pomiarowych
Ä™ð prostoliniowoÅ›d krawÄ™dzi pomiarowych
Ä™ð równolegÅ‚oÅ›d
Ä™ð nacisk pomiarowy
îð sprawdzenie cech metrologicznych
Ä™ð bÅ‚Ä…d wskazao
Ä™ð rozrzut wskazao (lub zakres rozrzutu wskazao)
Ä™ð histereza pomiarowa (niezwrotnoÅ›d wskazao)
îð czynnoÅ›ci koocowe i opracowanie wyników pomiarów.
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 50
Wzorcowanie wyposażenia
Skąd instrukcje wzorcowania przyrządów?
Do marca 2000 roku podstawÄ… do opracowywania
procedur sprawdzania wyposażenia pomiarowego były
przepisy metrologiczne i instrukcje sprawdzania
opracowane w Głównym Urzędzie Miar i publikowane w
Dziennikach Urzędowych Miar i Probiernictwa.
Zarządzenie nr 3 Prezesa GUM z 7.03.2000 r. uchyliło wszystkie
dotychczasowe przepisy i instrukcje sprawdzania przyrządów do
pomiaru wielkości geometrycznych.
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 51
Wzorcowanie wyposażenia
W jakich dokumentach uregulowano zasady wzorcowao?
qðNormy miÄ™dzynarodowe, regionalne lub krajowe,
qðPublikacje renomowanych organizacji technicznych,
qðPublikacje producentów wyposażenia,
qðDzienniki UrzÄ™dowe Miar i Probiernictwa.
Powinny one posłużyd jako podstawa do
opracowania wewnętrznych instrukcji
Zakładowe
procedury
wzorcowao
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 52
Wzorcowanie wyposażenia
Instrukcja wzorcowania powinna zawierad:
żðwykaz przyrzÄ…dów i wzorców potrzebnych
do przeprowadzenia wzorcowania
żðwarunki sprawdzenia
żðopis czynnoÅ›ci przygotowawczych
żðszczegółowy opis procedury przebiegu sprawdzenia
żðzasady dotyczÄ…ce dokumentowania wyników wzorcowania
żðopis zasad weryfikacji i oznaczania statusu (jeÅ›li przewidziano).
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 53
Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor 2007-06-01 54
Wzorcowanie suwmiarek
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 55
Wyposażenie potrzebne do wzorcowania
þð pÅ‚ytki wzorcowe klasy dokÅ‚adnoÅ›ci 2,
þð komplet pÅ‚ytek wzorcowych uzupeÅ‚niajÄ…cych,
þð wkÅ‚adki pÅ‚askorównolegÅ‚e wg PN-74/M-53103,
þð uchwyty do pÅ‚ytek wzorcowych,
þð liniaÅ‚ krawÄ™dziowy klasy dokÅ‚adnoÅ›ci 1,
þð pÅ‚aska pÅ‚ytka interferencyjna,
þð pÅ‚yta pomiarowa klasy dokÅ‚adnoÅ›ci 3 lub liniaÅ‚ powierzchniowy,
þð kamieÅ„ arkansas
þð lupa o pow. 8 krotnym.
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 56
Warunki środowiskowe
þð przed sprawdzeniem suwmiarkÄ™ należy przemyć benzynÄ… lub
alkoholem etylowym i wytrzeć do sucha,
þð temperatura w pomieszczeniu powinna wynosić 20 Ä…5 °C,
þð suwmiarka i przyrzÄ…dy używane do jej sprawdzenia powinny
być sezonowane w pomieszczeniu przez co najmniej 3
godziny przed sprawdzaniem.
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 57
Wzorcowanie  1. Oględziny zewnętrzne
Należy sprawdzić:
þð czy powierzchnie i krawÄ™dzie pomiarowe suwmiarki nie sÄ… uszkodzone,
skorodowane oraz czy nie wykazują właściwości magnetycznych itp.;
þð czy suwak suwmiarki przesuwa siÄ™ bez zacięć i czy nie przesuwa siÄ™ pod
własnym ciężarem;
þð czy noniusz i prowadnica posiadajÄ… wystarczajÄ…co czytelnÄ… podziaÅ‚kÄ™;
þð czy w suwmiarkach z odczytem elektronicznym wyÅ›wietlacz dziaÅ‚a
prawidłowo;
þð czy suwmiarka posiada prawidÅ‚owe oznakowanie
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 58
Wzorcowanie  2. Sprawdzenie odchylenia od płaskości
powierzchni pomiarowych płaskich szczęk
płaskokrawędziowych
Odchylenie od płaskości sprawdzić za pomocą liniału krawędziowego
obserwując szczelinę świetlną, a następnie porównać jej szerokość ze szczeliną
wzorcowÄ….
Szczeliny wzorcowe
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 59
Wzorcowanie  3. Sprawdzenie odchylenia od prostoliniowości
szczęk krawędziowych
Odchylenie od prostoliniowości sprawdzić za pomocą płytki wzorcowej lub
wkładki płskorównoległej, obserwując szczelinę świetlną, a następnie porównać
jej szerokość ze szczeliną wzorcową.
Szczeliny wzorcowe
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 60
Wzorcowanie  4. Wyznaczenie błędów wskazań
Błędy wskazań wyznaczyć przy pomiarach zewnętrznych, wewnętrznych oraz
przy użyciu wysuwki głębokościomierza.
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 61
Wzorcowanie  4. Wyznaczenie błędów wskazań
Błędy wskazań wyznaczyć w całym zakresie pomiarowym suwmiarki i
urzÄ…dzenia odczytowego.
Przykładowe punkty pomiarowe:
Zakres pomiarowy
Wymiary kontrolne oparte na stosach płytek wzorcowych w mm
suwmiarki
0 ÷ 150 0,0 21,3 71,6 126,9 - - - -
0 ÷ 250 0,0 21,3 71,6 126,9 200 250 - -
0 ÷ 400 0,0 21,3 71,6 126,9 200 300 400 -
0 ÷ 630 0,0 21,3 71,6 126,9 200 400 630 -
0 ÷ 1000 0,0 21,3 71,6 126,9 200 400 600 1000
Błędem wskazania suwmiarki w danym punkcie pomiarowym jest różnica
między wskazaniem suwmiarki a wymiarem nominalnym stosu płytek.
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 62
Wzorcowanie  5. Wyznaczenie odchylenie od wymiaru
nominalnego łącznej szerokości szczęk
płaskowalcowych
Odchylenie wyznaczyć za pomocą mikrometru po całkowitym dosunięciu szczęk
suwaka i prowadnicy.
Błędem łącznej szerokości szczęk
jest różnica między wskazaniem
mikrometru, a łączną szerokością
nominalną szczęk.
Zapiska
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 63
Wzorcowanie mikrometrów
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 64
Wyposażenie potrzebne do wzorcowania
þð pÅ‚aska pÅ‚ytka interferencyjna klasy dokÅ‚adnoÅ›ci 2,
þð komplet pÅ‚askorównolegÅ‚ych pÅ‚ytek interferencyjnych,
þð pÅ‚ytki wzorcowe klasy dokÅ‚adnoÅ›ci 1 (przybory do pÅ‚ytek wzorcowych)
þð komplet odważników stopniowanych od 5 g do 200 g lub przyrzÄ…d do
wyznaczania nacisku pomiarowego, lub ceownik i waga o zakresie min.
2000g,
þð statyw do mocowania mikrometru,
þð szalka do obciążania mikrometru,
þð lupa o powiÄ™kszeniu oÅ›miokrotnym .
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 65
Warunki środowiskowe
þð przed sprawdzeniem mikrometr (Å›rednicówkÄ™) należy przemyć benzynÄ…
lub alkoholem etylowym i wytrzeć do sucha,
þð temperatura w pomieszczeniu powinna wynosić 20 Ä…2 °C,
þð mikrometr (Å›rednicówka) i przyrzÄ…dy używane do jego sprawdzenia
powinny być sezonowane w pomieszczeniu przez co najmniej 3
godziny przed sprawdzaniem
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 66
Wzorcowanie  1. Oględziny zewnętrzne
Należy sprawdzić:
þð czy powierzchnie kowadeÅ‚ka i wrzeciona (powierzchnie pomiarowe w
przypadku średnicówek i mikrometrów specjalnych) nie są
uszkodzone, skorodowane oraz czy nie wykazują właściwości
magnetycznych itp.;
þð czy wrzeciono przyrzÄ…du obraca siÄ™ bez zacięć w caÅ‚ym zakresie
pomiarowym;
þð czy podziaÅ‚ka naniesiona na tulei i bÄ™bnie jest czytelna;
þð czy grzechotka dziaÅ‚a poprawnie;
þð czy przyrzÄ…d posiada prawidÅ‚owe oznakowanie.
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 67
Wzorcowanie  2. Sprawdzenie odchylenia od płaskości
powierzchni pomiarowych
Odchylenie od płaskości sprawdzić za pomocą płaskiej płytki interferencyjnej
obserwując obraz prążków interferencyjnych.
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 68
Wzorcowanie  2. Sprawdzenie odchylenia od płaskości
powierzchni pomiarowych
Zasada wyznaczania odchylenia od płaskości
Odchylenie od płaskości
b
b
P i
P lub
2
2 a
b/a  stopień ugięcia prążków w stosunku do odległości między nimi
i  ilość prążków interferencyjnych zamkniętych
 długość fali świetlnej (światła białego) równa 0,6 m
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 69
Wyznaczanie odchyłki płaskości metodą interferencyjną
Przykłady:
P
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 70
Wyznaczanie odchyłki płaskości metodą interferencyjną
Przykłady:
P
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 71
Wyznaczanie odchyłki płaskości metodą interferencyjną
Przykłady:
P
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 72
Wyznaczanie odchyłki płaskości metodą interferencyjną
Przykłady:
P
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 73
Wzorcowanie  3. Sprawdzenie odchylenia od równoległości
powierzchni pomiarowych
Pomiar odchylenia od równoległości powierzchni pomiarowych polega na
delikatnym zaciśnięciu pomiędzy badanymi powierzchniami szklanej płytki
płaskorównoległej i obserwacji uzyskanych (dwóch) obrazów
interferencyjnych.
Odchylenie od równoległości
R (m1 m2)
2
m1 m2  ilości prążków otwartych na poszczególnych obrazach
 długość fali świetlnej (światła białego) równa 0,6 m
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 74
Wzorcowanie  3. Sprawdzenie odchylenia od równoległości
powierzchni pomiarowych
Odchylenie od równoległości powierzchni pomiarowych mikrometru należy
wyznaczyć kolejno 4-ma płaskorównoległymi płytkami interferencyjnymi o
wymiarach stopniowanych co ź obrotu śruby mikrometrycznej (około 0,12 mm).
Jako odchylenie od równoległości powierzchni pomiarowych mikrometru należy
przyjąć największą z wyznaczonych wartości r.
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 75
Wzorcowanie  3.1. Sprawdzenie odchylenia od równoległości
powierzchni pomiarowych  metoda 2
Odchylenie od równoległości sprawdzić za pomocą płytki wzorcowej, dokonując
kolejno pomiaru jej długości w sposób pokazany na schemacie.
A
B
Pomiar 2
Pomiar 3
B
A
d
A B
Pomiar 1
~d/4
Pomiar 4
B
A
d  średnica powierzchni pomiarowej mikrometru
Jako odchylenie od równoległości przyjąć największą różnicę pomiędzy
otrzymanymi wynikami pomiarów.
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 76
Wzorcowanie  4. Sprawdzenie zmiany równoległości
spowodowanej unieruchomieniem śruby
mikrometrycznej
1) umieścić płytkę płaskorównoległą pomiędzy powierzchniami pomiarowymi,
2) policzyć liczbę prążków uzyskanych na dwóch obrazach interferencyjnych,
3) unieruchomić zaciskiem śrubę mikrometryczną,
4) policzyć liczbę prążków uzyskanych na dwóch obrazach interferencyjnych,
Jako zmianę równoległości powierzchni pomiarowych mikrometru
spowodowaną unieruchomieniem śruby mikrometrycznej przyjąć różnicę
między sumą prążków (na dwóch powierzchniach pomiarowych) otrzymaną
przy zwolnionym zacisku a sumą prążków otrzymaną po zaciśnięciu śruby
mikrometrycznej, wyrażoną w m.
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 77
Wzorcowanie  5. Sprawdzenie nacisku pomiarowego
1) zamocować w statywie mikrometr w pozycji
pionowej,
2) obciążyć wrzeciono szalką umieszczając na niej
odważniki,
3) po każdym zwiększeniu obciążenia pokręcać
sprzęgłem mikrometru,
Jako nacisk pomiarowy przyjąć obciążenie graniczne, przy którym sprzęgło nie
jest w stanie obrócić śruby mikrometrycznej.
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 78
Wzorcowanie  5. Sprawdzenie nacisku pomiarowego
 wariant II
1) zamocować w statywie mikrometr w pozycji
pionowej zgodnie ze schematem,
2) wytarować wagę z teownikiem,
3) mikrometr dosunąć do teownika poprzez
przestawienie ramienia na statywie, tak aby
powierzchnia wrzeciona stykała się z
powierzchniÄ… oporowÄ… teownika,
4) obciążyć wrzeciono do zrównoważenia nacisku
poprzez przemieszczanie wrzeciona za pomocÄ…
sprzęgiełka
Jako nacisk pomiarowy przyjąć obciążenie graniczne (maksymalne wskazanie
wagi), przy którym sprzęgło nie jest w stanie obrócić śruby mikrometrycznej.
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 79
Wzorcowanie  6. Wyznaczenie błędów wskazań mikrometru
1) błąd wskazania dolnej granicy zakresu
pomiarowego fA mikrometru równej zeru
należy wyznaczyć stykając bezpośrednio
powierzchnie pomiarowe;
2) błąd wskazania dolnej granicy zakresu pomiarowego fA mikrometru większej
od zera wyznaczyć używając płytki wzorcowej o długości nominalnej równej
wartości dolnej granicy zakresu pomiarowego;
3) jako błąd wskazania dolnej granicy zakresu pomiarowego przyjmuje się
różnicę między wskazaniem mikrometru a wartością nominalną dolnej granicy
zakresu pomiarowego;
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 80
Wzorcowanie  6. Wyznaczenie błędów wskazań mikrometru
4) błędy wskazań w pozostałych punktach zakresu pomiarowego wyznaczyć
przy pomocy stosów płytek wzorcowych;
5) jako błąd wskazania w danym punkcie kontrolnym zanotować różnicę
pomiędzy wskazaniem mikrometru, a wymiarem stosu płytek wzorcowych.
Przykładowe punkty kontrolne do wyznaczania błędów mikrometru:
Zakres pomiarowy Wymiary kontrolne oparte na stosach płytek wzorcowych w
mikrometru mm
0 ÷ 25 0,0 5,1 10,3 15,0 20,2 25,0
lub 0 ÷ 25 0,00 5,12 10,25 15,37 21,50 25,00
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 81
Wzorcowanie  6. Wyznaczenie błędów wskazań mikrometru
6) na podstawie wyznaczonych błędów wskazań sporządzić krzywą błędów
sprawdzanego przyrządu, wg poniższego przykładu:
6
5
4
3
2
1
0
K=-3
-1
-2
Zapiska
-3
0,0
5,1 10,2
15,0 25,0
20,2
Punkty kontrolne w mm
7) w razie niesymetrycznego rozkładu wykresu, dokonać korekty ustawienia
mikrometru poprzez obrót tulei o przyjętą wartość poprawki  K .
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 82
Błędy wskazań w mikrometrach
Wzorcowanie czujników zegarowych
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 83
Wyposażenie potrzebne do wzorcowania
þð przyrzÄ…d (podstawa) do sprawdzania czujników,
þð gÅ‚owica mikrometryczna o zakresie przynajmniej 0÷25 mm,
þð pÅ‚ytka wzorcowa klasy dokÅ‚adnoÅ›ci 1 o wymiarze 10 mm,
þð waga o wartoÅ›ci dziaÅ‚ki elementarnej (min) 10 g,
þð statyw do mocowania czujników,
þð lupa o powiÄ™kszeniu oÅ›miokrotnym.
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 84
Warunki środowiskowe
þð przed sprawdzeniem czujnik należy przemyć benzynÄ… lub alkoholem
etylowym i wytrzeć do sucha ,
þð temperatura w pomieszczeniu powinna wynosić 20 Ä…2 °C,
þð czujnik i przyrzÄ…dy używane do jego sprawdzenia powinny być
sezonowane w pomieszczeniu przez co najmniej 3 godziny przed
sprawdzaniem
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 85
Wzorcowanie  1. Oględziny zewnętrzne
Należy sprawdzić:
þð czy powierzchnia trzpienia pomiarowego nie jest uszkodzona,
skorodowana oraz czy nie wykazuje właściwości magnetycznych itp.;
þð czy trzpieÅ„ pomiarowy czujnika przesuwa siÄ™ bez zacięć w caÅ‚ym
zakresie pomiarowym ;
þð czy podziaÅ‚ka naniesiona na tarczy czujnika jest czytelna ;
þð czy wskazówka czujnika nie jest skrzywiona i czy nie obciera o tarczÄ™
lub o szkiełko ;
þð czy czujnik posiada prawidÅ‚owe oznakowanie .
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 86
Wzorcowanie  2. Sprawdzenie nacisku pomiarowego
Nacisk pomiarowy należy sprawdzić przy pomocy wagi i statywu do czujników z
drobnym przesuwem.
Opuszczając czujnik (do końca zakresu pomiarowego oraz w kierunku
powrotnym), odczytywać wskazania wagi.
Jako nacisk pomiarowy przyjąć największe wskazanie wagi (przyjmując, że 10g
= 0,1N).
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 87
Wzorcowanie  3. Zmiana wskazań wywołana naciskiem bocznym
1) zamocować czujnik w statywie tak, aby oś trzpienia była
prostopadła do powierzchni stolika,
2) umieścić na stoliku płytkę wzorcową,
3) doprowadzić do zetknięcia końcówki pomiarowej czujnika z
płytką wzorcową,
4) przesunąć kilkakrotnie w różnych kierunkach płytkę
wzorcową po powierzchni pomiarowej stolika i obserwować
wskazania czujnika; płytkę należy przesuwać powoli i
ostrożnie, aby nie powodować jej podnoszenia się.
Jako zmianę wskazań czujnika przyjąć największe zaobserwowane wychylenie
wskazówki czujnika spowodowane przesunięciem płytki.
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 88
Wzorcowanie  4. Wyznaczenie zakresu rozrzutu wskazań
1) na statywie doprowadzić kilkakrotnie do
zetknięcia końcówki pomiarowej czujnika z
płytką wzorcową.
Jako zakres rozrzutu czujnika przyjąć różnicę pomiędzy największym i
najmniejszym wskazaniem czujnika.
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 89
Wzorcowanie  5. Wyznaczenie błędów wskazań
1) zamocować czujnik w uchwycie przyrządu do sprawdzania czujników,
2) doprowadzić do zetknięcia końcówki pomiarowej czujnika z powierzchnią
pomiarową głowicy mikrometrycznej,
3) sprawdzić stałość nastawienia zerowego czujnika, kilkakrotnie odciągając
i zwalniając trzpień pomiarowy,
4) nastawić czujnik i głowicę na wskazanie zerowe (uwaga ruch głowicą w
kierunku wskazań wzrastających),
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 90
Wzorcowanie  5. Wyznaczenie błędów wskazań
5) obracając bęben głowicy mikrometrycznej doprowadzać do pokrycia się
wskazówki czujnika z kreskami oznaczającymi wartości kolejnych punktów
pomiarowych (zalecany krok 0,1 obrotu wskazówki),
6) notować błędy wskazań w każdym punkcie pomiarowym czujnika (różnica
między wskazaniem czujnika a wskazaniem głowicy mikrometrycznej),
poczynając od wskazania zerowego aż do końca zakresu pomiarowego
(kierunek wskazań  wzrastający)
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 91
Wzorcowanie  5. Wyznaczenie błędów wskazań
7) po przekroczeniu górnej granicy zakresu pomiarowego czujnika o
kilkanaście działek elementarnych, zmienić kierunek obrotu bębna i
zanotować ponownie błędy wskazań czujnika w tych samych punktach
pomiarowych co poprzednio, lecz w odwrotnej kolejności (kierunek
wskazań  malejący),
Zasada obliczania błędów przy zastosowaniu głowicy o rozdzielczości
0,001mm.
Wskazanie czujnika Wskazanie głowicy Wzór Błąd
0,9 mm 0,903 mm (Wcz Wgł ) -3 m
(Wcz Wgł )
7,8 mm 7,796 mm 4 m
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 92
Wzorcowanie  5. Wyznaczenie błędów wskazań
8) rysując wykresy błędów lub przy pomocy programu, wyznaczyć błędy
wskazań czujnika w następujących zakresach pomiarowych:
a) w całym zakresie pomiarowym,
b) w zakresie 2, 0,5 i 0,1 obrotu wskazówki czujnika.
Błędy wskazań w poszczególnych zakresach wyznaczyć jako różnicę
pomiędzy maksymalnym i minimalnym błędem przypadającym na dany zakres
dla każdego kierunku z osobna.
Do zapiski wpisać wartość większą wyznaczoną dla każdego z zakresów
spośród dwóch rozpatrywanych kierunków.
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 93
Wzorcowanie  5. Wyznaczenie błędów wskazań
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 94
Wzorcowanie  6. Wyznaczenie histerezy
Histerezę pomiarową należy wyznaczyć opierając się na wynikach
uzyskanych przy wyznaczaniu błędów wskazań.
Jako wartość histerezy pomiarowej czujnika
przyjąć największą różnicę wskazań,
otrzymanych w poszczególnych punktach
pomiarowych dla obu kierunków wskazań 
wzrastajÄ…cych i malejÄ…cych.
Histereza = 2 m
Zapiska
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 95
Wzorcowanie kÄ…tomierzy uniwersalnych
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 96
Wyposażenie potrzebne do wzorcowania
þð liniaÅ‚ krawÄ™dziowy klasy dokÅ‚adnoÅ›ci 1 o dÅ‚ugoÅ›ci 300 mm,
þð pÅ‚yta pomiarowa klasy dokÅ‚adnoÅ›ci 1,
þð pÅ‚aska pÅ‚ytka interferencyjna,
þð kpl. pÅ‚ytek wzorcowych uzupeÅ‚niajÄ…cych,
þð mikrometry o zakresie pomiarowym 0÷25, 50÷75,
þð pÅ‚ytki kÄ…towe klasy II (przywieralne),
þð lupa o powiÄ™kszeniu oÅ›miokrotnym.
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 97
Warunki środowiskowe
þð przed sprawdzeniem kÄ…tomierz należy przemyć benzynÄ… lub alkoholem
etylowym wytrzeć do sucha ,
þð temperatura w pomieszczeniu powinna wynosić 20 Ä…2 °C,
þð kÄ…tomierz i przyrzÄ…dy używane do jego sprawdzenia powinny być
sezonowane w pomieszczeniu przez co najmniej 3 godziny przed
sprawdzaniem
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 98
Wzorcowanie  1. Oględziny zewnętrzne
Należy sprawdzić:
þð czy elementy kÄ…tomierza nie wykazujÄ… wÅ‚asnoÅ›ci magnetycznych;
þð czy powierzchnie pomiarowe nie posiadajÄ… uszkodzeÅ„ mechanicznych
oraz śladów korozji;
þð czy urzÄ…dzenia odczytowe (podziaÅ‚ka tarczy odczytowej, podziaÅ‚ka
tarczy głównej korpusu, podziałka czujnika) umożliwiają prawidłowe
odczytanie wskazania;
þð czy elementy przesuwne i obrotowe przemieszczajÄ… siÄ™ bez zacięć;
þð czy kÄ…tomierz posiada prawidÅ‚owe oznakowanie.
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 99
Wzorcowanie  2. Sprawdzenie odchylenia od płaskości
powierzchni pomiarowych
Odchylenie od płaskości powierzchni pomiarowych liniałów kątomierza (również
podstawy) należy sprawdzić obserwując szczelinę świetlną utworzoną między
sprawdzaną powierzchnią a przyłożonym do niej liniałem krawędziowym.
Szerokość szczeliny ocenić wzrokowo odnosząc ją do szczeliny wzorcowej
utworzonej przez przywarte do płaskiej płytki interferencyjnej płytki wzorcowe
oraz przyłożony do nich liniał krawędziowy.
Jako odchylenie od płaskości
powierzchni pomiarowych
liniałów kątomierza przyjąć
maksymalnÄ… stwierdzonÄ…
szerokość szczeliny świetlnej
(dla każdego liniału).
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 100
Wzorcowanie  3. Sprawdzenie odchylenia od równoległości
powierzchni pomiarowych
Odchylenie od równoległości powierzchni pomiarowych liniału stałego i
ruchomego sprawdzać za pomocą mikrometru poprzez pomiar ich szerokości w
kilku punktach.
Różnica między największą i najmniejszą ze zmierzonych odległości między
powierzchniami pomiarowymi liniałów stanowi odchylenie od równoległości
powierzchni pomiarowych liniałów kątomierza.
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 101
Wzorcowanie  4. Wyznaczenie błędów wskazań
1) Błędy wskazań kątomierza wyznaczyć przy użyciu płytek kątowych
porównując wskazanie kątomierza z wartościami kątów płytek kątowych. W
tym celu między powierzchniami liniałów kątomierza umieścić płytkę kątową
tak, aby nie było dostrzegalnej szczeliny świetlnej, a następnie odczytać
wskazanie kÄ…tomierza.
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 102
Wzorcowanie  4. Wyznaczenie błędów wskazań
2) Błędy wskazań kątomierza należy wyznaczyć w niżej podanych punktach
podziałki kątowej:
Wymiary kontrolne oparte wzorcowych płytkach kątowych
15°10 30°20 45°30 50° 60°40 75°50 90°
3) Błędem wskazań kątomierza jest różnica między jego
wskazaniem a wartością kąta płytki kątowej użytej do
sprawdzenia.
4) Jako błąd wskazań wpisać największy ze stwierdzonych
Zapiska
błędów w poszczególnych punktach kontrolnych.
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 103
Wzorcowanie kątowników stalowych
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 104
Wyposażenie potrzebne do wzorcowania
þð liniaÅ‚ krawÄ™dziowy klasy dokÅ‚adnoÅ›ci 1 o dÅ‚ugoÅ›ci 300 mm,
þð pÅ‚yta pomiarowa klasy dokÅ‚adnoÅ›ci 1,
þð pÅ‚aska pÅ‚ytka interferencyjna,
þð mikrometr lub transametr,
þð pÅ‚ytki wzorcowe uzupeÅ‚niajÄ…ce,
þð liniaÅ‚ powierzchniowy (wkÅ‚adka pÅ‚askorównolegÅ‚a),
þð lupa o powiÄ™kszeniu oÅ›miokrotnym,
þð kÄ…townik walcowy.
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 105
Warunki środowiskowe
þð przed sprawdzeniem kÄ…townik należy przemyć benzynÄ… lub alkoholem
etylowym wytrzeć do sucha ,
þð temperatura w pomieszczeniu powinna wynosić 20 Ä…2 °C,
þð kÄ…townik i przyrzÄ…dy używane do jego sprawdzenia powinny być
sezonowane w pomieszczeniu przez co najmniej 3 godziny przed
sprawdzaniem
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 106
Wzorcowanie  1. Oględziny zewnętrzne
Należy sprawdzić:
þð czy elementy kÄ…townika nie wykazujÄ… wÅ‚asnoÅ›ci magnetycznych;
þð czy powierzchnie pomiarowe kÄ…townika nie posiadajÄ… rys, wżerów,
zadr oraz śladów korozji ;
þð czy krawÄ™dzie pomiarowe kÄ…townika krawÄ™dziowego nie sÄ… ostre lub
czy ich zaokrÄ…glenie nie przekracza 0,3 mm;
þð czy kÄ…townik posiada prawidÅ‚owe oznakowanie.
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 107
Wzorcowanie  2. Sprawdzenie odchylenia od płaskości
powierzchni pomiarowych
1) ustawić jednakowe dwie płytki wzorcowe na sprawdzanym ramieniu
kÄ…townika,
2) przyłożyć krawędz
pomiarową liniału krawędziowego,
3) wsunąć w miejsce największego prześwitu trzecią płytkę wzorcową o tak
dobranej długości, aby po oparciu powierzchni lub krawędzi pomiarowej
kątownika na trzech płytkach nie było widocznych prześwitów między
powierzchnią a krawędzią pomiarową kątownika, a powierzchniami
pomiarowymi użytych płytek wzorcowych.
A
A B
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 108
Wzorcowanie  2. Sprawdzenie odchylenia od płaskości
powierzchni pomiarowych
4) jako odchylenie od płaskości powierzchni pomiarowych przyjąć różnicę
pomiędzy długościami użytych płytek:
p A B
5) Czynność tę powtórzyć dla każdej powierzchni pomiarowej.
A
A B
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 109
Wzorcowanie  3. Sprawdzenie odchylenia od prostoliniowości
krawędzi pomiarowych
Odchylenie od prostoliniowości krawędzi pomiarowych (kątowniki krawędziowe)
sprawdzić w identyczny sposób jak w punkcie 2, z tą różnicą, że płytki układane
są na liniale powierzchniowym, a następnie do nich przykładana jest krawędz

sprawdzanego ramienia kÄ…townika.
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 110
Wzorcowanie  4. Sprawdzenie odchylenia od równoległości
przeciwległych powierzchni pomiarowych
krótszego ramienia kątownika
Odchylenie od równoległości przeciwległych powierzchni pomiarowych
krótszego ramienia kątownika sprawdzić za pomocą mikrometru lub
transametru, wyznaczając maksymalną różnicę wzajemnej odległości tych
powierzchni w trzech miejscach rozłożonych równomiernie na całej długości
krótszego ramienia kątownika.
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 111
Wzorcowanie  5. Sprawdzenie odchylenia od prostopadłości
powierzchni lub krawędzi pomiarowych
kątownika tworzących kąty zewnętrzne
Odchylenie od prostopadłości powierzchni lub krawędzi pomiarowych kątownika
tworzących kąty zewnętrzne sprawdzić na długości H dłuższego ramienia
kątownika. Odchylenie to należy sprawdzić za pomocą kątownika walcowego
zamykając szczelinę świetlną, powstałą po przyłożeniu kątownika
sprawdzanego do kątownika walcowego, przy ich umieszczeniu na płycie
pomiarowej kontrolnej wg poniższego schematu.
H
Wz (b a)
h
1  kÄ…townik sprawdzany,
2  kÄ…townik walcowy,
3  płytki wzorcowe uzupełniające
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 112
Wzorcowanie  6. Sprawdzenie odchylenia od prostopadłości
powierzchni lub krawędzi pomiarowych
kątownika tworzących kąty wewnętrzne
Zasada sprawdzania jest zgodna z opisem zawartym w punkcie 5 z
zastrzeżeniem, że sprawdzany kątownik należy przyłożyć do kątownika
walcowego wg schematu.
H
Ww Xw (b a)
h
Opracowanie dla BH  KARCZ Sp. z o.o. - Piotr Bajor
2007-06-01, Slajd 113