SA
OWNIK Strona 1 z 13
Aloes - \
ywica drzewa Aloexylon agallochon, ró\
nego od naszego "aloesu", "agawy"; z niej
sporządzano pachnidła, u\
ywane do skrapiania pościeli, odzie\
y oraz całunów pogrzebowych.
Amen - (dosł.: "godzien wiary") hebr. Partykuła uroczystych potwierdzeń, w NT kończy doksologię,
jest odpowiedzią liturgiczną oraz tytułem Chrystusa w Ap 3,14 (zob.).
Anakici - (Anaka synowie) pierwotni mieszkańcy Palestyny, przed zajęciem jej przez Izraelitów,
ST zalicza ich do olbrzymów (Refaitów).
Antytyp - odpowiednik realizujący typ biblijny (zob. 1 P 3,21).
Araba - wgłębienie pustynne, ciągnące się od Morza Martwego do Akaby nad Zatoką Elanicką. Jest
to południowa część olbrzymiego "wąwozu", ciągnącego się od Syrii po Morze Czerwone.
Najgłębszym zapadem jest dolina Jordanu.
Aram Naharaim - Aram oznacza kraj Aramejczyków, którzy pierwotnie mieszkali na wschód od
Mezopotamii, póz
niej przenieśli się na zachód w stronę Damaszku. Tworzyli szereg małych
państewek, z których największe było A.N., tj.: "Aram poło\
one między dwoma rzekami" -
Eufratem i Tygrysem.
As - w czasach Jezusa Chrystusa drobna rzymska jednostka monetarna z brązu - 1/16 denara (zob.).
Aszdod - (w czasach hellenistycznych: AZOT) - pierwotne miasto Anakitów, a od XII w. przed
Chr. było jednym z pięciu miast konfederacji filistyńskiej. W czasach Chrystusa Pana było na wpół
greckie.
Aszery - pale, pnie, słupy drewniane, nieraz rzez
bione, stawiane przez pierwotnych mieszkańców
ziemi Kanaan jako symbole bogini Aszery, czczonej wraz z Baalem.
Aszszur - Asyria.
Asztarte - imię sławnej bogini, której kult był szeroko rozpowszechniony na całym staro\
ytnym
Wschodzie. W greckiej transkrypcji (powszechnie przyjmowanej w Polsce) imię to brzmi Astarte.
Oznacza ono semicką boginię płodności, której kult był potępiony w Biblii.
Baal - nazwa nadawana w Syrii i Palestynie: 1) początkowo ogólnie bóstwom zapewniającym
urodzaj i płodność; 2) z czasem zaś - w niektórych miastach - bogu nieba i wojny. Przeciw kultowi
Baala (lub Baalów) ostro występują prorocy ST.
Baszan - słynący z doskonałych pastwisk płaskowy\
w północnej części Zajordania, dzisiejszy
Hauran. Stanowił królestwo Oga, zanim otrzymała go połowa pokolenia Manassesa.
Bat - hebrajska miara płynów, równa około 45 litrom (jedna dziesiąta kor - zob.).
2009-12-27
SA
OWNIK Strona 2 z 13
Belial - (Beliar) - w ST synonim nieprawości, szatan; w NT w brzmieniu Beliar - przeciwnik
Chrystusa, Antychryst.
Belzebub - (w gr. tekście NT stale: Bee[l]zebul) imię bóstwa Ekronu, przeniesione w NT na
władcę złych duchów.
Bisior - płótno lniane. W Palestynie dro\
sze od materiałów wełnianych. Z bisioru sporządzano
efod (zob.).
Błogosławieństwo - w szczególnym (idiomatycznym) znaczeniu oznacza sowity dar
materialny.
Brama - tworzyła część składową obwarowania miejskiego, ale zarazem była ona dla mieszkańców
miejscem zebrań politycznych, załatwiania spraw handlowych, a zwłaszcza sądowych. Stąd "w
bramie"= "sądzie".
Brat - w języku biblijnym oznacza tak\
e kuzyna. W znaczeniu przenośnym: w ST - członek narodu
wybranego, w NT - chrześcijanin, członek Kościoła.
Celnicy - poborcy cła i podatków na rzecz znienawidzonych w Palestynie Rzymian, słynący z
\
ądzy zysku i nieuczciwości.
Cherem - "klątwa", "odłączenie"; zob. Klątwa.
Cherub - zapo\
yczona z języka akkadyjskiego nazwa bóstw drugorzędnych, w Piśmie świętym
określa klasę bytów duchowych - aniołów bliskich Boga. Ich wyobra\
enia zdobiły przybytek i Arkę
Przymierza, przypominając obecność Boga.
Chiton - nazwa spodniej szaty, noszonej w krajach o kulturze helleńskiej zarówno przez
mę\
czyzn, jak i kobiety.
Chleby pokładne - (hebr. dosł.: "chleby oblicza, stosu, ustawiczne") to forma niekrwawej ofiary
z pokarmów, nakazanej przez Prawo Moj\
eszowe. Było to 12 placków z mąki niekwaszonej (Kpł
24,5-9), układanych w 2 stosy po 6, na złotym stole (Wj 25,23-28; Lb 4,7) w ka\
dy szabat (zob.) w
miejscu świętym Namiotu Spotkania, a potem w świątyni; usuwane po tygodniu spo\
ywali sami
kapłani (wyjątkiem był fakt, opisany w 1 Sm 21,2-7). Ofiara ta była symbolem wdzięczności 12
pokoleń Izraela dla Jahwe za chleb powszedni.
Chomer, czyli Kor - miara pojemności dla ciał sypkich i płynów, równa około 450 litrom.
Ciało - w ST oznacza wszystkie istoty \
yjące, tak ludzi, jak i zwierzęta. Dalej oznacza:
1) człowieka jako istotę znikomą i doczesną; 2) u św. Pawła - grzeszny pierwiastek w człowieku,
walczący z łaską.
2009-12-27
SA
OWNIK Strona 3 z 13
Ciało i Krew - semityzm, oznaczający naturę ludzką.
Cudzoło\
yć, Cudzołóstwo - w biblijnym znaczeniu przenośnym = "słu\
yć innym bogom".
Czyste <> Nieczyste - pojęcie występujące w wielu religiach staro\
ytnych i u ludów
pierwotnych. Nieczyste jest to, co plami człowieka zewnętrznie lub wewnętrznie i nara\
a na
niebezpieczeństwo. Nieczystymi są więc ludzie chorzy, np. na trąd, nieczyste są pokarmy, zwierzęta
(nieczystość rytualna).
Darejk - pieniądz złoty, sprowadzony do Palestyny przez Dariusza, o wadze 8,41 g.
Denar - srebrna lub złota moneta rzymska, odpowiadająca w czasach Jezusa Chrystusa 16 asom
(zob.) - przeciętne wynagrodzenie za dzień pracy. Ka\
dy śyd płacił denara jako osobisty, roczny
podatek dla Cezara.
Drachma - srebrna moneta grecka wartości jednego denara rzymskiego.
Droga - w języku biblijnym oznacza trzymanie się w \
yciu pewnych zasad etycznych, stylu
postępowania. W ST nabiera znaczenia szczególnego - jest niemal symbolem Kościoła.
Droga Szabatu - droga, którą według "tradycji starszych" mógł przejść Izraelita bez
pogwałcenia sobotniego odpoczynku. Długość jej wynosiła 2000 łokci (od 1000 do 1200 m).
Duch, Duch Bo\
y, Duch (Pański) - 1) tchnienie Bo\
e, twórcze słowo lub twórcza moc
Bo\
a, panująca nad wszystkim i wszystko o\
ywiająca; 2) trzecia Osoba Trójcy Świętej; 3) samo
"duch"- całokształt darów nadprzyrodzonych u chrześcijan; 4) dusza ludzka.
Dzień Pana, Pański - w ST jest to dzień lub czas, kiedy Bóg dla dobra swojego ludu wkroczy
w jego dzieje, lub dzień Sądu Ostatecznego; w NT - dzień powtórnego przyjścia Chrystusa Pana na
ziemię (paruzja), dzień jego ostatecznego zwycięstwa nad mocami ciemności. A tak\
e niedziela.
Ebal - góra w środkowej Palestynie, naprzeciw góry Garizim. Symbol przekleństwa w związku z
opisem Pwt rozdz. 27; Joz 8,30-35.
Eden - Wlg: "ogród rozkoszy", raj ziemski, zało\
ony przez Boga na wschód od Palestyny, zraszany
obficie wodami czterech rzek, pełen bogatej roślinności, wśród której wyró\
niały się dwa drzewa
opisane w Rdz 2,4nn.
Edom - drugie imię Ezawa, praojca Edomitów (Idumejczyków). Zarazem nazwa kraju poło\
onego
na południe od Palestyny (Idumea), zamieszkanego przez potomków Ezawa, a więc pobratymców
Izraelitów, ale wrogo do nich usposobionych.
Efa - hebrajska miara płynów i rzeczy sypkich, równa około 40 litrom. Naczynie tej pojemności.
2009-12-27
SA
OWNIK Strona 4 z 13
Efod - sam ten wyraz oznacza być mo\
e rodzaj stanika. W ST oznacza: 1) część stroju
arcykapłańskiego - dwa płaty lnianego płótna, jeden na plecach, drugi na piersiach, złączone
paskiem na ramionach; 2) ogólnie: jakąś szatę liturgiczną; 3) jakiś przedmiot kultu, posąg bóstwa lub
worek ze świętymi losami.
Engaddi - (hebr. En-Gedi) - nazwa oazy w Pustyni Judzkiej nad Morzem Martwym. Słynęła z
palm i winnic.
Etiopia - po hebrajsku Kusz (zob.), dawniejsza Abisynia.
Ewangelia - termin grecki oznaczający "dobrą nowinę"- przede wszystkim o zwycięstwie. W NT
termin ten oznacza Dobrą Nowinę o zbawieniu dokonanym przez Jezusa Chrystusa - zob. "Wstęp
ogólny do Ewangelii".
Faryzeusze - stronnictwo \
ydowskie, w jakie przerodził się ruch religijny sięgający początkami
czasów machabejskich. Jego członkowie wyró\
niali się od reszty narodu przesadnym pojmowaniem
czystości rytualnej, drobiazgowym przestrzeganiem nie tylko przepisów Prawa, ale i nakazów ustnej
"tradycji starszych"oraz ścisłym święceniem szabatu. Byli oni w ostrej opozycji do Jezusa
Chrystusa.
Filakterie - miniaturowe skórzane szkatułki, w których śydzi umieszczali małe kartki
pergaminowe z wypisanymi tekstami Pięcioksięgu (Wj 13,1-16; Pwt 6,4-9; Pwt 11,13-21).
Przymocowywano je rzemykami do czoła i ręki zazwyczaj podczas modlitwy.
Garizim - góra w środkowej Palestynie, obok miasta Sychem, gdzie Izraelici z nakazu Moj\
esza
odnowili przymierze z Bogiem i błogosławili tych, co zachowują Prawo Bo\
e (Joz 8,30-35). Na tej
górze zbudowali póz
niej Samarytanie odszczepieńczą świątynię.
Gat - (= "tłocznia") - miasto kananejskie, siedziba Anakitów (zob.) i Refaitów, stolica pięciu miast
konfederacji filistyńskiej, miejsce ucieczki Dawida.
Gehenna - hebr. Ge-Hinnom ("Dolina Jęku" lub "Dolina Synów Hinnoma") - nazwa doliny
poło\
onej na pd. od Jerozolimy: miejsce przeklęte, splamione kultem Molocha. Termin ten w
teologii judaizmu oznacza miejsce potępienia wiecznego. Stąd w NT = piekło.
Gera - jednostka wagowa - około 0,6 g, zarazem najmniejsza jednostka monetarna.
Gilead - (greckie Galaad), wy\
yna w Zajordaniu między dopływami Jordanu: Jarmukiem a
Jabbokiem, dobrze nawodniona, urodzajna, znana z pastwisk i lasów.
Hades - wyraz grecki, który odpowiada hebrajskiemu Szeolowi (zob.). Oznacza te\
niekiedy samo
miejsce mąk potępieńców (= gehenna, piekło).
Hebron - (hebr. Chebron) - prastare wa\
ne miasto (dawna nazwa: Kiriat-Arba) w pd. części
pogórza judzkiego.
2009-12-27
SA
OWNIK Strona 5 z 13
Hermon - (hebr. Chermon) - łańcuch górski w płn. Palestynie o 3 szczytach. Nazwa fenicka: Sirion.
Herodianie - \
ydowskie stronnictwo polityczne z I wieku, które broniło interesów dynastii
Heroda Wielkiego i współpracowało z okupacyjnymi władzami rzymskimi.
Hin - hebrajska miara płynów, około 7 litrów.
Hizop - gatunek małego krzewu, rosnący na murach. Gałązek jego u\
ywali Izraelici przy skrapianiu
drzwi domów krwią baranka paschalnego, przy ceremonii oczyszczania trędowatych i ich mieszkań,
jak równie\
przy ofiarach.
Horeb - (= "suchy", "samotny") - druga nazwa biblijna góry Synaj, miejsce otrzymania Przykazań i
zawarcia przymierza między Bogiem a Jego ludem. Tu równie\
Bóg ukazuje się Eliaszowi.
Idumea - zob. Edom.
Imię - według pojęć staro\
ytnych nie tylko wyró\
nia człowieka od innych, lecz określając go,
stanowi istotną część składową jego osobowości. Stąd to, co nie ma imienia, nie istnieje, a człowiek
bez imienia jest bez znaczenia. Uwa\
ano, \
e imię odpowiada istocie człowieka lub jego przymiotom
(nomem - omen). W zastosowaniu do Boga, imię jest synonimem chwały i potęgi Bo\
ej.
Kab - miara wagi około 2,5 kg.
Karmel - (hebr. = "Ogród") - biegnący ze środkowej Palestyny w kierunku pn.-zach. łańcuch
górski, stromo zakończony nad brzegiem Morza Śródziemnego. Z nadejściem wiosny zdobiła go
bogata roślinność, którą latem wypalało słońce.
Kasja - roślina wymieniana razem z aloesem i mirrą. Suszone płatki kwiatów tej rośliny wydawały
miły zapach.
Kedar - szczep arabski, wywodzący się od Izmaela, syna Abrahama i Hagar, a zamieszkały na
wschód od Jordanu w pobli\
u pustyni. Równie\
ogólne określenie ludów wschodnich.
Kinneret - stare miasto kananejskie, poło\
one nad jeziorem Genezaret.
Klątwa - (hebrajskie cherem = "klątwa", "odłączenie") - rzeczownik hebrajski o następujących
znaczeniach: 1) osoba lub rzecz ślubowania Bogu, albo świątynia oddana na zawsze na u\
ytek
sakralny; 2) osoba lub rzecz przeznaczona przez Boga na zagładę; 3) sam akt przeznaczający kogoś
na zagładę, dokonany jako ślub.
Kohorta - pododdział legionu rzymskiego, liczący od 500 do 1000 \
ołnierzy.
Kor - zob. Chomer.
2009-12-27
SA
OWNIK Strona 6 z 13
Krew - księgi ST nazywają krew "duszą", bo ona jest siedliskiem \
ycia. A poniewa\
\
ycie nale\
y do
Boga, przeto spo\
ywanie krwi było ludziom zabronione. Krwią zwierząt ofiarowanych skrapia się
ołtarz. Dokonuje ona pojednania z Bogiem, pieczętuje zawierane z Nim przymierze, czyni z
zawierających je jakby krewnych, najściślej ze sobą złączonych. Przelana zaś krew człowieka woła z
ziemi o pomstę do Jahwe. W NT Sobór Apostolski tymczasowo utrzymuje w mocy zakaz
spo\
ywania krwi (Dz 15,20.29). Na tle znaczenia krwi w ofiarach ST mo\
na zrozumieć sens
przelania krwi przez Jezusa Chrystusa.
Kuczki - zob. Namiotów święto.
Kusz (Kuszyta, Kuszytka) - zob. Etiopia.
Lakisz - staro\
ytne miasto kananejskie w pd.-zach. Palestynie, na równinie Szefeli (zob.).
Letek - miara ciał sypkich i płynnych, około 225 litrów.
Lewiatan - mityczny potwór morski, który w ST występuje jako uosobienie sił przynoszących
ludziom nieszczęście. Por. Smok
Lewici - nazwa pokolenia wywodzącego się od trzeciego syna Jakuba - Lewiego. W znaczeniu
najwę\
szym, jakie jest u\
ywane w Pwt, nazwa pewnej godności w hierarchii ST. Według Pwt 33,8-
11 Lewitom powierzono urim i tummim (zob.), ofiary kadzenia i całopalenia, przekazywanie
Izraelowi woli Jahwe. Byli oni stra\
nikami sanktuarium i nie mieli funkcji ściśle kapłańskich. Od
Dawida byli śpiewakami świątyni. Nie mając działu w ziemi, byli oni rozproszeni po całym obszarze
Ziemi Świętej. y
ródłem ich utrzymania była dziesięcina i udział w pierwocinach.
Liban - pasmo górskie na pn. od Palestyny, dochodzące do 3000 m wysokości, stoki jego pokryte
były wspaniałymi lasami cedrowymi.
Liktorzy - w staro\
ytnym Rzymie rodzaj woz
nych. Przydzielano ich wy\
szym urzędnikom jako
wykonawców zarządzeń lub jako orszak honorowy w liczbie od 5 do 25 zale\
nie od godności
urzędnika. Nosili fasces, tj. pęk rózeg, niekiedy z zatkniętym w nie toporem.
Log - miara płynów, około 0,5 litra.
A
okieć - miara długości, około 0,5 m.
Madian (hebr.: Midian), Madianici - kraj i szczep arabski, zamieszkały na wschód od
Morza Czerwonego w płn.-zach. Arabii.
Mesjasz - zob. Pomazaniec.
Meszek - (Wlg: Mosoch) - naród w Azji Mniejszej, wspomniany w tablicy narodów Rdz 10,2 jako
pochodzący od Jafeta, syna Noego. Symbol odległej krainy.
2009-12-27
SA
OWNIK Strona 7 z 13
Miktam - określenie w tytule kilku psalmów. Znaczenia tego słowa nie znano ju\
w staro\
ytności.
Być mo\
e oznacza "pieśń złotą".
Miłość zazdrosna - zob. Zazdrosny bóg.
Mina - jednostka wagowa, około 570 g. U\
ywana równie\
jako jednostka monetarna - mina srebrna.
Miriada - termin grecki oznaczający dziesięć tysięcy.
Mirra - wonna \
ywica pewnej odmiany terebintu (zob.). Mirra z oliwą daje mieszaninę cennego
pachnidła, u\
ywanego do skrapiania odzie\
y i pościeli, a tak\
e do balsamowania zwłok.
Morze zachodnie = Śródziemne.
Mosoch - zob. meszek.
Namiotów (lub Kuczek) święto - jedno z trzech największych świąt izraelskich,
obchodzone w jesieni w radosnym nastroju, na pamiątkę pobytu Izraelitów na pustyni, a tak\
e na
podziękowanie Bogu za plony. Izraelici obowiązani byli na czas tego święta zamieszkać w szałasach
z gałęzi (zob. Ne 8,15); w "kuczkach", niepodobnych do naszych dzisiejszych namiotów.
Nawrócenie (Nawrócić się) - (greckie metanoia) - termin ten w NT odpowiada
prorockiemu pojęciu "powrotu" (szub). Pojęcie to zawiera: 1) odwrócenie się od wszystkiego, co nie
jest Bo\
e; 2) zwrócenie się całkowite do Boga. Odwróceniu temu towarzyszy \
al, \
e dopuściło się
grzechu, i radość, \
e wraca się na drogę prawdy.
Nazireat, Nazirejczyk - związanie się z Bogiem przez ślub albo nakaz Bo\
y dotyczący
powstrzymania się od picia wina i od strzy\
enia włosów. Unormowanie prawne tego stanu zob. Lb
6,1-21.
Negeb - (dosł.: "suchy kraj") - w ścisłym znaczeniu to kraina na pd. Judei między Hebronem a
Kadesz, mało uprawna z powodu niedostatecznego nawodnienia, plądrowana przez bandy
edomickie.
Nerki - w ST przenośnie oznaczają wnętrze człowieka, zwłaszcza sumienie.
Nierząd - w znaczeniu przenośnym zob. Cudzoło\
yć, Zazdrosny Bóg.
Nof - hebrajska nazwa egipskiego miasta Memfis.
Nom - prowincja w Egipcie.
2009-12-27
SA
OWNIK Strona 8 z 13
Obrzezanie - zabieg stosowany na Wschodzie w Staro\
ytności i dziś jeszcze. Polega na tym, \
e
ósmego dnia po urodzeniu odcina się napletek. U Izraelitów znak zewnętrzny przymierza między
Bogiem a ludem wybranym i symbol włączenia człowieka do tego przymierza. Przy tym obrzędzie
nadawano chłopcu imię.
Ofir - miejscowość o trudnym do określenia poło\
eniu, odległa od Palestyny, bogata w złoto
(Indie? Arabia Płd.? Wybrze\
e Afryki Wschodniej?).
Omer czyli Issaron - jedna dziesiąta efy (zob.), około 4 litrów.
Otchłań - zob. Szeol; por. Wielka otchłań.
Pan zastępów (Sebaot) - tytuł ten, nadawany Bogu przez proroków, uwydatnia, \
e Bóg jest
władcą wszystkich potęg duchowych (aniołów) i kosmicznych (gwiazd), które Mu słu\
ą.
Paruzja - zob. Dzień pański.
Pascha - wyraz aramejski, odpowiednik hebr. Pesach (od pasach - przejść) - największe doroczne
święto Izraelitów, obchodzone na pamiątkę przejścia Jahwe pośród Egipcjan, którzy stracili przy tym
wszystkich pierworodnych, i wyprowadzenia z niewoli Izraela, ocalałego dzięki krwi baranka. W
dniu 14 Nisan zabijano od tego czasu baranka i spo\
ywano go z przaśnikami (zob.). Wieczerzy
paschalnej towarzyszył hymn Wielkiego Hallelu (tj. niektórych psalmów od 113[112] do 118[117]
ró\
nie w tradycji podawanych) oraz obszerne przemówienie ojca rodziny, zwane "haggadą
paschalną", w której przypominał on uczestnikom wieczerzy dzieje wyjścia z Egiptu.
Pięćdziesiątnica - zob. Tygodni święto.
Pomazaniec - (= Mesjasz) - w ST termin ten określał królów, najwy\
szych kapłanów oraz
wybrane postacie, zwłaszcza niektórych patriarchów i proroków. W ostatnich czasach przed naszą
erą zaczęto oczekiwanego Zbawcę nazywać "Pomazańcem", łącząc z NIM cechy króla, kapłana i
proroka. NT stwierdza, \
e jest Nim Jezus - nazywa Go "Chrystusem". Tytuł ten jest greckim
odpowiednikiem hebrajskiego "Pomazaniec".
Prawo (hebr.: Tora) - Wszystkie pouczenia, jakie Bóg przekazał Izraelowi. Poniewa\

zawarte są one przede wszystkim w Księgach Moj\
eszowych, terminu "Prawo" u\
ywano często jako
synonimu "Pięcioksięgu". Póz
ny judaizm przypisywał samemu Prawu moc zbawczą. Poglądowi
temu przeciwstawia się św. Paweł, zwłaszcza w Rz i Ga.
Pretorium - dosł.: kwatera pretora jako dowódcy wojsk. Miejsce przebywania wielkorządców
rzymskich na prowincji. Jako rzeczownik zbiorowy "pretorium" oznacza gwardię cesarskich
pretorianów.
Prozelici - poganie, którzy pod wpływem propagandy \
ydowskiej przyjmowali judaizm i
poddawali się obrzezaniu. Póz
niejsza literatura rabinistyczna rozró\
niała prozelitów Sprawiedliwości
i prozelitów Bramy; ci ostatni pozostawali nadal poganami, ale byli w łączności ze społecznością
Izraela.
2009-12-27
SA
OWNIK Strona 9 z 13
Przaśników święto - czyli święto niekwaszonych chlebów, wią\
e się ściśle ze Świętem
Paschy, po którym przez siedem dni nie wolno było jeść ani przechowywać chleba kwaszonego.
Spo\
ywano tylko przaśniki - cienkie placki z pszennej mąki zaczynionej wodą. Takie placki zwane
po hebrajsku massor (w \
argonie \
ydowskim: "maca") spo\
ywali Izraelici podczas pospiesznego
wyjścia z Egiptu.
Przymierze - układ w zasadzie dwustronny: między Bogiem i ludz
mi, z tym, \
e przewa\
a w nim
miłosierna inicjatywa Bo\
a. Zawierał je Bóg w ST parokrotnie: z Noem, z Abrahamem
(przypieczętowane krwią ofiary i krwią własną Abrahama), wreszcie z całym Izraelem pod Synajem
(przypieczętowane krwią cielców). To ostatnie zobowiązywało Izraela do wierności Jahwe i
poświęcało naród na wyłączną własność Boga. Dla proroków stanowi ono rękojmię niewzruszonej
wierności Jahwe wobec niewiernej oblubienicy, Izraela. Równocześnie jest ono podstawą
odnowienia na przyszłość związku osłabionego przez tę niewierność. Odnowienie to ma charakter
Nowego Przymierza zawarte przez Boga z Jego ludem, z Kościołem, przypieczętowane zostało
krwią samego Jezusa Chrystusa, który jest poręczycielem i arcykapłanem tego Przymierza.
Rahab - mityczny potwór morski, symboliczna nazwa Egiptu, ze względu na potęgę tego państwa
nadmorskiego. Por. SMOK.
Ramię - ramię symbol potęgi i mocy. Zwłaszcza Jahwe "wyciągniętym ramieniem" prowadzi do
celu naród wybrany.
Reszta (Izraela) - u proroków oznacza małą część narodu wybranego, która w czasie klęski
zesłanej przez Boga za karę uszła powszechnej zagładzie. Prorocy - w najdalszej perspektywie widzą
w "Reszcie Izraela" tych, którzy wydadzą spośród siebie Zbawcę - Mesjasza. Antytypem (zob.)
"Reszty" w NT jest Kościół Chrystusowy (por. Rz rozdz. 11).
Ręka - symbol władzy, posiadania, siły. Oznacza tak\
e ogół zdolności duchowych i cielesnych
człowieka.
Róg - przenośnia zaczerpnięta zapewne ze świata zwierzęcego, symbol mocy i słusznej dumy. Stąd
"podnieść róg" znaczy wzmóc potęgę.
Rzeka = Eufrat.
Rzeka egipska (lub: Potok egipski) - potok Wadi-el-Arisz na Półwyspie Synajskim,
granica między Palestyną i Egiptem.
Saduceusze - \
ydowskie stronnictwo religijno-polityczne. W polityce cechowała ich ugodowość
względem Rzymu. W poglądach religijnych byli nieprawowierni: odrzucali nieśmiertelność duszy,
zmartwychwstanie ciał, Opatrzność, istnienie świata duchów. Rekrutowali się głównie ze
środowiska kapłańskiego. Mimo stałej opozycji względem faryzeuszów (zob.) byli jednak
całkowicie z nimi zgodni w sprawie Jezusa Chrystusa i powstającego Kościoła.
Sanhedryn - reprezentacja narodu \
ydowskiego, jakby senat. W czasach Jezusa Chrystusa stanowi
największa władzę religijną i sądowniczą w Jerozolimie. Składał się z 70 członków. Byli nimi:
2009-12-27
SA
OWNIK Strona 10 z 13
1) arcykapłani (aktualny i jego poprzednicy na tym urzędzie); 2) starsi - przedstawiciele mo\
nych
rodów; 3) uczeni w Piśmie - głównie faryzeusze. Po przejęciu władzy w Palestynie, Rzymianie
zaprowadzili ograniczenia dotyczące kompetencji w sprawach gardłowych.
Saron - (hebr. Szaron) - \
yzna równina, bogata w wodę, poło\
ona nad Morzem Śródziemnym,
pomiędzy Karmelem a Jafą.
Schojn - miara odległości u Greków = 30 stadiom, około 5 i pół km.
Sea - miara ciał sypkich, ok. 15 litrów.
Sela - znaczenie tego wyrazu, zachodzącego w psalmach, jest niepewne; prawdopodobnie oznacza
zmianę tonacji.
Sirion - fenicka nazwa Hermonu (zob.).
Sługa, Słu\
ebnica - w staro\
ytności termin ten wprawdzie określał niewolnika, lecz w języku
biblijnym "sługa Boga, Chrystusa" jest zaszczytnym tytułem wyra\
ającym pełną przynale\
ność,
opartą na wolności i miłości.
Sługa Pański - tytuł ten, nadawany kiedyś całemu narodowi wybranemu lub wybitnym
postaciom z ST, szczególnie przysługuje bezimiennemu bohaterowi pieśni Izajasza (42,1-9; 49 1-7;
50,4-9; 52,13-53,12). Tradycja \
ydowska i NT widzą w Nim Mesjasza (Mt 8,16n; Mt 12,17-21; Mt
26,57-68; Mt 27,11-30; Mk 15,15-19; Mk 15,28; A
k 23,63-65; J 19,4n; Dz 8,32; 1 P 2,22n).
Smok - w ST mityczny potwór olbrzymiej wielkości, będący zestawieniem elementów wielu
zwierząt groz
nych dla człowieka. Jest to uosobienie sił kosmicznych i politycznych, które podbija
Jahwe. W NT symbol szatana uto\
samianego z rajskim wę\
em (Ap 12,3-9).
Soan - zob. Tanis.
Stadion - grecka miara długości, ok. 185 m.
Stater - srebrna moneta grecka o wartości 4 drahm (zob.).
Stele - u ludów staro\
ytnego Wschodu słupy kamienne, stawiane przez panujących dla
upamiętnienia swoich zasług. Miały one nie tylko świecki charakter, ale stawiano je tak\
e na cześć
bóstw. Stąd Prawo Moj\
eszowe surowo zakazuje stawiania ich.
Sycera - (hebr. Szeker) - mocny napój sfermentowany, sporządzony z owoców, zwłaszcza z
daktyli, z niektórych zbó\
lub miodu.
Sydon - niegdyś portowe miasto fenickie, przodujące na wybrze\
u. Z czasem utraciło ono swą
hegemonię na rzecz Turu (zob.). NT łączy często oba miasta.
2009-12-27
SA
OWNIK Strona 11 z 13
Syjon - pierwotnie zamek w Jerozolimie. Po przeniesieniu tam Arki Przymierza czczono Syjon
jako górę świętą - mieszkanie Bo\
e. Z czasem rozciągnięto tę nazwę na całą górę, a nawet na miasto
Jerozolimę ("Córa Syjonu"). W NT antytypem Syjonu jest królestwo Chrystusa - Kościół (Hbr
12,22; 1 P 2,6; Ap 14,1).
Sykl - (hebr. Szekel) - w ST: 1) zasadnicza jednostka wagowa, ok. 1,4 g; 2) jednostka monetarna.
Odró\
niano zwykły sykl od świątynnego, cię\
szego.
Sykomora - dzikie drzewo figowe.
Szabat - siódmy dzień tygodnia (sobota) - dzień odpoczynku i składania ofiar Bogu. Jest on na
równi z obrzezaniem znakiem przymierza Izraela z Jahwe i środkiem uświęcenia ludu Bo\
ego.
Szabatu droga - zob. Droga szabatu.
Szefela - słynna z oliwek i sykomor, \
yzna, nadmorska nizina palestyńska, ciągnąca się od
granicy Galilei ku południowi.
Szeol - w ST kraina wszystkich zmarłych - bez rozró\
nienia czy doznają szczęścia, czy kary. W
greckiej Biblii - Hades (zob.).
Szinear - inna nazwa Babilonii.
Święto namiotów - zob. Namiotów święto.
Święto tygodni - zob. Tygodni święto.
Święty - w ST: 1) Bóg (zob. Iz 5,16 z przypisem); 2) członek narodu wybranego. W NT wierny
Kościoła Chrystusowego.
Tachpanches - czyli Tafnis, miasto egipskie w pobli\
u Peluzjum.
Talent - waga złota albo srebra równa 34,272 kg, stosowana jako jednostka monetarna.
Tanis - (hebr.: Soan) - miasto w delcie Nilu, za czasów Moj\
esza stolica Egiptu.
Tarszisz - 1) hebrajska nazwa miasta poło\
onego nad Morzem Śródziemnym, wzbogaconego
handlem metali i złota (Tartessus?). Okręty Tarszisz zdobyły sobie sławę; 2) u proroka Ezechiela
drogocenny a rzadki kamień (mo\
e czerwona perła lub chryzolit).
Terafim - posą\
ki bóstw domowych. Mo\
e to być równie\
ogólne określenie wszelkich
przedmiotów magii.
2009-12-27
SA
OWNIK Strona 12 z 13
Terebint - drzewo przypominające swym wyglądem dąb.
Tetrarcha - ("rządzący czterema") - w NT określenie władcy sprawującego rządy nad częścią
jakiegoś obszaru.
Tiszri - \
ydowska nazwa siódmego miesiąca (wrzesień / paz
dziernik).
Tofet - hebrajska nazwa miejsca w Dolinie Gehenny (zob.) na południe od Jerozolimy, gdzie
palono nieczystości i gdzie wykonywano praktyki ku czci bóstwa fenickiego, Molocha, paląc dzieci.
Trybun - stopień urzędniczy lub wojskowy u Rzymian. W NT występuje tylko w drugim znaczeniu
- dowódcy większych oddziałów.
Tubal - (w tekstach klinowych Tabal) zapewne znani z Herodota Tybareńczycy, lud zamieszkujący
w Azji Mniejszej obszar póz
niejszej Frygii.
Tygodni święto - inaczej Pięćdziesiątnica lub Zielone Święta. Jest to drugie po Święcie Paschy
święto, w które ka\
dy dorosły Izraelita obowiązany był stawić się w świątyni. Nazwa pochodzi stąd,
\
e przypadało ono w siedem tygodni po Święcie Paschy. Póz
niej otrzymało nazwę Pięćdziesiątnicy.
Paschą rozpoczynały się \
niwa, a na Pięćdziesiątnicę przynoszono do świątyni dwa chleby kwaszone
z nowego zbo\
a na podziękowanie Bogu za pomyślne zbiory.
Typ - osoba, przedmiot lub wydarzenie biblijne, zazwyczaj z ST, które jest zapowiedzią przyszłych
rzeczywistości - osób, przedmiotów lub wydarzeń w NT (zob. Rz 5,14; 1 Kor 10,6.11).
Tyr - (hebr. Sor) prastare portowe miasto fenickie między Sydonem (zob.) i Akko.
Urim <> Tummim - dosłownie: "światło i doskonałość". Były to w ST święte losy,
przechowywane w pektorale arcykapłana (zob. Wj 28,15-30). Losy te Izraelitom zastępowały
wyrocznie pogan.
Us - (Wlg: Hus) - ojczyzna Hioba, kraina granicząca z Edomem i Arabią.
Widzący - określenie proroka (zob. 1 Sm 9,9).
Wielka otchłań - poetyckie ujęcie chaosu, jaki istniał przed stworzeniem i uporządkowaniem
świata. Ta sama nazwa określa ocean podziemny, który według poglądów rozpowszechnionych na
staro\
ytnym Bliskim Wschodzie znajdował się pod ziemią.
Wojsko niebieskie - określenie gwiazd, jeśli one stanowią przedmiot pogańskiego kultu
religijnego.
Wór - przywdziewany na znak pokuty lub \
ałoby.
2009-12-27
SA
OWNIK Strona 13 z 13
Wyrocznia pana - uroczysta formuła stosowana przez proroków, zazwyczaj jako zdanie
wtrącone, zapowiadająca, \
e słowa przytaczane pochodzą od samego Boga, a prorok jest tylko
pośrednikiem dla przekazania orędzia Bo\
ego.
Wyrok - (hebr. maśśa) = dosł. "Wypowiedz
dokonana głosem podniesionym" - proroctwo
zawierające surowe napomnienie lub groz
bę kary Bo\
ej.
Wy\
yny - na wzgórzach składano ofiary Baalowi. Pwt 12,2nn nakazuje burzyć te ołtarze. W ciągu
wieków jednak zaczęto składać na wzgórzach ofiary tak\
e i prawdziwemu Bogu. Przez długie wieki
stan taki tolerowano, ale oficjalny kult sprawowano tylko w świątyni jerozolimskiej, a niektórym
królom judzkim poczytywano za złe, \
e nie znieśli zwyczaju oddawania czci Jahwe na wy\
ynach.
Zastępy - zob. Pan zastępów.
Zazdrosny bóg, Zazdrość bo\
a - zaskakujący dzisiejszego czytelnika przymiot Bo\
y,
często występujący w ST. Na podstawie podobieństwa stosunków panujących między ludz
mi rys ten
wyra\
a szczególną miłość Boga względem narodu wybranego, który jest jakby Jego oblubienicą
(główna myśl Pnp). Stąd więc Bóg domaga się od swego ludu miłości wzajemnej, a nie dopuszcza
do tego, by "cudzoło\
ył", tzn. popełniał wiarołomstwo przez oddawanie czci cudzym bogom, gdy\

cześć i miłość nale\
y się tylko Jemu - Bogu prawdziwemu.
Zielone święta - zob. Tygodni święto.
Znak - częste biblijne określenie cudu, które uwydatnia jego sens zamierzony przez Boga.
Zwołanie święte - uroczyste zebranie liturgiczne całego Izraela podczas wielkich świąt,
nakazane prawodawstwem Pięcioksięgu. Ten sam termin niektórzy tłumaczą jako uroczysty nakaz
świętowania pewnych dni przez powstrzymanie się w nie od pracy.
2009-12-27