1. SPOA
ECZEC
STWO TRANSGRESYJNE
20.02.2010 c& zjazd I
Opracowanie na podstawie: wykład dr. Jana Burzyńskiego
S P O A
E C Z E C
S T W O T R A N S G R E S Y J N E
J Ó Z E F K O Z I E L E C K I
Twórcą koncepcji transgresyjnej jest Józef Kozielecki, który określa transgresję jako zjawisko polegające na
tym, że człowiek intencjonalnie wychodzi poza to czym jest i co posiada.
S P O A
E C Z E C
S T W O T R A N S G R E S Y J N E
Współczesne społeczeństwo jest wielkim systemem, nadgrupą trwającą w długim czasie historycznym.
Cechuje się pewnym stopniem dynamiki (podejście charakterystyczne dla III socjologii, np. teoria stawania
się społeczeństwa). Fundamentalnym składnikiem takiego systemu jest kultura  konglomerat, zespół
wartości i norm akceptowanych przez dane społeczeństwo.
K O N C E P C J A 3 C Z A S Ó W F . B R A U D E L A
ś� k r ó t k i
ś� c y k l i c z n y
ś� d ł u g i e g o t r w a n i a
Fernand Braudel  autor koncepcji trzech czasów historii:
ś� czas krótki  odnosi się przede wszystkim do wydarzeń politycznych,
ś� czas cykliczny  odnosi się przede wszystkim do cykli ekonomicznych,
ś� czas długiego trwania  charakterystyczny dla przemian społeczeństwa oraz dziejów cywilizacji.
K O N C E P C J A A K T Y W I S T Y C Z N A
Kozielecki przyjmuje aktywistyczną perspektywę społeczeństwa, w której jednostki i grupy są aktorami,
sprawcami zmiany społecznej, ponieważ podejmują działania normalne i innowacyjne. Społeczeństwo
aktywistyczne jest czymś więcej niż całością składającą się z jednostek. Jest ono zdolne do samoorganizacji i
samoregulacji, tworzenia nowych jakościowo zjawisk.
3 W Y M I A R Y S P O A
E C Z E C
S T W A
ś� s t o p i e ń z ł o ż o n o ś c i
ś� s t o p i e ń d y n a m i k i
ś� s t o p i e ń n i e p e w n o ś c i
W społeczeństwie Kozielecki wyróżnia 3 istotne wymiary, ważne przy analizie społeczeństwa
transgresyjnego:
ś� stopień złożoności  wraz z rozwojem cywilizacji wzrasta liniowo komplikacja społeczeństw
współczesnych, złożoność zachodzi na 3 poziomach: mikro, mezo i makro;
ś� stopień dynamiki  zmienność, ruchliwość;
ś� stopień niepewności  ryzyko, cecha charakterystyczna naszych czasów.
D Y N A M I K A
Współczesne społeczeństwo cechuje się pewnym stopniem dynamiki  owa zmienność, ruchliwość bywa
różnie interpretowana.
�� Wg Piotra Sztompki wielkie systemy podlegają nieustannie różnicowaniu, komplikowaniu struktury i funkcji
dzięki działaniom i zdarzeniom jednostkowym i zbiorowym. Zdarzenie to wypadkowa funkcjonowania
struktury społecznej w trybie aktualizacji i w trybie podmiotu. Wypadkową jest praxis  praktyka, jedyna
rzeczywistość dostępna socjologom.
�� Anthony Giddens natomiast mówił o stapianiu się struktury z podmiotem.
�� Sztompka nie sprowadza struktury do działania, ale mówi o tworzeniu nowej jakości. Dynamika u Sztompki
to najważniejszy wymiar życia społecznego. Kozielecki nie podziela tego poglądu, przyjmuje bardziej
umiarkowane stanowisko.
2 S F E R Y S P O A
E C Z E C
S T W A
ś� s k r y s t a l i z o w a n a
ś� p ł y n n a
Kozielecki wyróżnia w społeczeństwie 2 sfery, które poruszają się z różną dynamiką:
ś� sfera skrystalizowana  należą do niej instytucje publiczne (organa państwowe, stowarzyszenia,
dzieła kultury zwłaszcza symbolicznej) odporne na zmiany, opisywane przez długie trwanie;
MAKROSTRUKTURY c& WYKA
ADY
dr Jan Burzyński
Strona
1
1. SPOA
ECZEC
STWO TRANSGRESYJNE
20.02.2010 c& zjazd I
Opracowanie na podstawie: wykład dr. Jana Burzyńskiego
ś� sfera płynna  opisywana przy większej prędkości, tu następują szybkie zmiany, tendencje
wzrostowe i spadkowe (np. technika  telefony komórkowe i komputery, gospodarka  przykład
Doliny Krzemowej, medycyna, nauka, kultura  nowe trendy w literaturze, filmie i teatrze).
T Y P Y D Z I A A
A C
( p o d z i a ł z e w z g l ę d u n a r o d z a j m o t y w a c j i )
ś� p r o a k t y w n e
ś� r e a k t y w n e
Stopień dynamiki społecznej zależy od wielu czynników, wśród których najważniejszym jest nastawienie
jednostek i grup:
ś� działania proaktywne  działania motywowane przez czynniki wewnętrzne, regulowane przez
pozytywne emocje (np. radość, duma). Ich celem jest innowacja, ekspansja, rozwój. Wynikają z
potrzeb jednostek i instytucji, które te działania podejmują.
ś� działania reaktywne  działania, których podłoże stanowią emocje negatywne. Polegają na
reagowaniu na pojawiające się zadania. Są motywowane głównie przez czynniki egzogenne (np.
antycypowane sankcje).
S P O A
E C Z E C
S T W O O B Y W A T E L S K I E O P A R T E N A I D E I
P O D M I O T O W E J A K T Y W N O Ś C I
T Y P Y D Z I A A
A C
( p o d z i a ł z e w z g l ę d u n a d y n a m i k ę )
ś� n o r m a l n e
ś� t r a n s g r e s y j n e
Działania normalne zw. czynnościami ochronnymi, zachowawczymi to codzienne, rutynowe, nawykowe
działania, które pozwalają zdobyć wartości niezbędne do utrzymania homeostazy (wewnętrznej
równowagi). Zaspokajają podstawowe potrzeby, które w piramidzie Maslova stanowią potrzeby
fizjologiczne i bezpieczeństwa (np. produkcja w fabryce samochodów, wizyta u lekarza). Dominują w sferze
produkcji, usług, bezpieczeństwa, religii. Cechuje je niski poziom niepewności i ryzyka oraz powtarzalność.
Są one umiejscowione w czasie cyklicznym (np. kino, płacenie podatków, wakacje). Działania normalne
występują również w innych sferach, takich jak sztuka czy nauka.
T R A N S G R E S J A
�� Termin pochodzi z geologii/geografii, gdzie oznacza zalewanie obszarów lądowych przez morze. Został
przeniesiony do nauk humanistycznych i społecznych.
�� Jest podstawowym pojęciem w teorii Kozieleckiego. Oznacza jednostkowe lub zbiorowe działanie twórcze,
innowacyjne i ekspansywne, które przekracza dotychczasowe granice ludzkich osiągnięć materialnych,
symbolicznych, społecznych i kulturowych. Wykonując je, człowiek wychodzi poza swoje ograniczone
możliwości, tworzy nowe wartości i realizuje nowe interesy (np. działania związane z opanowaniem sił
przyrody, dzieła sztuki, technologie, projektowanie reform gospodarczych  przykład Balcerowicza).
�� W dziele pt. Ludzie teraz
niejsi a cywilizacja przyszłości Florian Znaniecki przedstawił cztery typy osobowości
społecznej: człowiek dobrze wychowany, człowiek pracy, człowiek zabawy i człowiek zboczeniec
(nadnormalny i podnormalny). Ludzie nadnormalni wpisują się w teorię transgresji.
D Z I A A
A N I A T R A N S G R E S Y J N E
Działania transgresyjne to działania nowe, które wykonuje się w częściowo lub zupełnie nieznanej
przestrzeni (np. eksploracja kosmosu). Należą do problemów z
le określonych lub niedookreślonych, ich cele
bywają rozmyte, nie wiadomo dokąd zmierzają. Rozwiązują je często uczeni, menedżerowie czy politycy.
Poziom ryzyka i niepewności w działaniach transgresyjnych jest wysoki.
Te działania kolonizują przyszłość (Anthony Giddens). Ich cele są odległe w czasie.
W odróżnieniu od działań normalnych, przekraczanie granic w transgresji jest uruchamiane przez
motywacje wewnętrzne.
K O N W E N C J O N A L I Z A C J A
Proces następujący po działaniu transgresyjnym, który powoduje, że staje się ono działaniem normalnym.
MAKROSTRUKTURY c& WYKA
ADY
dr Jan Burzyński
Strona
2
1. SPOA
ECZEC
STWO TRANSGRESYJNE
20.02.2010 c& zjazd I
Opracowanie na podstawie: wykład dr. Jana Burzyńskiego
D I A L E K T Y K A W S P Ó A
C Z E S N O Ś C I
�� Współczesne społeczeństwo jest nie tylko społeczeństwem ryzyka (hamulec zmian), ale również transgresji
(działania motywowane naszą potrzebą).
�� Współczesna rzeczywistość jest dialektyką (twórczą syntezą) działań transgresyjnych (teza) i ryzykownych
(antyteza).
MAKROSTRUKTURY c& WYKA
ADY
dr Jan Burzyński
Strona
3