Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
Ks. Prof. Bogdan Ferek
M A R I O L O G I A
1. Miejsce mariologii w teologii
Dawniej wyró\
niano teologię i mariologię jako dwie odrębne dziedziny.
Mariologią zajmował się mariolog, natomiast teologią  teolog.
Od Soboru Watykańskiego II mariologia została wciągnięta do teologii,
jednak nie przyznano jej jakiegoÅ› znaczÄ…cego miejsca. Ojcowie soborowi
opowiedzieli się za mariologią w Kościele, gdy\
Maryja była najdoskonalszą
uczennicą Chrystusa. Zastanawiano się czy poświęcić Maryi osobny traktat czy te\

włączyć mariologię do innego traktatu. Chciano te\
włączyć mariologię do
chrystologii bÄ…dz
do eklezjologii.
Wielu Ojców soborowych domagało się specjalnego dokumentu
poświęconego Maryi, jednak nie wydano takiego dokumentu tylko umieszczono
traktat dotyczÄ…cy Maryi w VIII rozdziale Lumen Gentium.
Obecnie w Polsce w ramach teologii dogmatycznej poświęca się Maryi traktat zwany
mariologiÄ….
2. Maryja w Biblii
STARY TESTAMENT
Po grzechu pierworodnym Bóg daje ludziom Protoewangelię  Dobrą Nowinę
Rdz 3,15
 Wprowadzam nieprzyjaz
ń między ciebie a niewiastę,
pomiędzy potomstwo twoje a potomstwo jej:
ono zmia\
d\
y ci głowę,
a ty zmia\
d\
ysz mu piętę.
Hieronim w swoim tłumaczeniu dał słowo  ona - pokona wę\
a- w tym
tłumaczeniu tekst jest bardziej Maryjny. Ono  potomstwo niewiasty z Raju -
zmia\
d\
y głowę wę\
owi. Wprost tekst ten nie mówi o Maryi. Raczej mówi o Jej
potomstwie ale to nie osłabia tego tekstu. Tym potomstwem jest Kościół czyli my.
Pokonaliśmy szatana dzięki Jezusowi Chrystusowi, gdy\
jest On jednym z nas:
 Zwycięzca śmierci, piekła i szatana . Chrystus stał się przez Maryję naszym bratem.
Gdy śydzi czytali to proroctwo widzieli w Nim jakiegoś Mesjasza. To dopiero my
mo\
emy w Nim widzieć nie tylko Mesjasza ale tak\
e Jego MatkÄ™:  Potomstwo twoje
zmia\
d\
y mu piętę a ty zmia\
d\
ysz mu głowę.
J  Ten, który ze mną chleb spo\
ywa, ten czyha na moją piętę .
Åšw. Ambro\
y łączy grzech pierworodny (jakby uderzenie w piętę człowieka)
z Chrystusem, który w czasie Ostatniej Wieczerzy obmywając pięty apostołom
obmywa ich z grzechu.
1
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
Iz  Oto Panna pocznie i porodzi Syna i nazwie Go imieniem Emmanuel, czyli Bóg z
nami
Izajasz kieruje te słowa do króla Ahaza. śydzi nie interpretowali tego tekstu
do Matki Mesjasza  odnosili go do syna Ahaza, którym był Ezechiasz. My
chrześcijanie mo\
emy ten tekst odnosić do Maryi. Jezus ma ziemską matkę ale nie
ma ziemskiego ojca. Ten tekst to najstarsza chrześcijańska interpretacja w sensie
maryjnym - najstarszy dogmat o dziewictwie Maryi.
Mich 5,1-2
 A ty, Betlejem Efrata, najmniejsze jesteś wśród plemion judzkich! Z ciebie mi
wyjdzie Ten, który będzie władał w Izraelu, a pochodzenie Jego od początku, od dni
wieczności. Przeto Pan wyda ich a\
do czasu kiedy porodzi mająca porodzić. Wtedy
reszta braci Jego powróci do synów Izraela .
Jezus Chrystus pochodzi z Betlejem, mo\
emy wnioskować, \
e ta majÄ…ca
porodzić jest Jego Matką.
W Starym Testamencie objawienie Maryi Matki Jezusa jest tylko zarysowane.
Gdy śydzi czytali te teksty, to czci nie odnosili do Matki Mesjasza. My mo\
emy w
tych tekstach widzieć głębsze znaczenie i interpretować je mariologicznie. Raczej nie
mówimy, \
e Maryja wprost została Objawiona w Starym Testamencie ale została
jakby zarysowana.
NOWY TESTAMENT
Święty Paweł wprost nie wymienia imienia Maryi, w zasadzie jest tylko jeden jego
tekst:
Gal 4,4
 Gdy nadeszła pełnia czasów Bóg zesłał swojego Syna zrodzonego z niewiasty
W Ewangelii Markowej znajdujemy dwa teksty dotyczÄ…ce Maryi:
Mk 3
 Do Jezusa, który przemawiał do tłumów przychodzą apostołowie i powiadamiają
Go, \
e przyszła Jego Matka
Marek w tym tekście wskazuje na wielkość Maryi  nie jest wielka przez to, \
e
urodziła Chrystusa  jest wielka przez to, \
e słucha Słowa Bo\
ego, z wiarÄ….
AMBROśY   Zanim poczęła Chrystusa w sobie, poczęła Go przez wiarę w swoim
sercu .
Mk 6
Pan Jezus idzie do Nazaretu i spotyka się z powątpiewaniem  Czy nie jest to cieśla
syn Maryi .
Marek zakłada, \
e Jezus nie ma ojca ziemskiego, a więc jest Synem Bo\
ym.
Dziewictwo Maryi mówi, \
e Jezus ma matkÄ™ ziemskÄ…, a nie ma ziemskiego ojca.
2
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
3. Maryja w patrystyce
Św. Ignacy Antiocheński  w Liście do Kościoła w Efezie wypowiada się o Maryi:
 Jezus narodził się z Boga i z Maryi . Słowa te świadczą o Bo\
ym Macierzyństwie
Maryi. Rozwija równie\
drugi dogmat O Dziewictwie Maryi  nie mo\
emy pojąć
jako ludzie dziewictwa ani macierzyństwa Maryi.
Św. Justyn  w swoich apologiach po raz pierwszy zestawił Maryję z Ewą. Ten
paralelizm rozwinął św. Ireneusz.
Åšw. Ireneusz nazywa MaryjÄ™ nowÄ… EwÄ….
EWA MARYJA
Uwierzyła zbuntowanemu aniołowi Uwierzyła aniołowi posłanemu od Boga
(szatanowi)
Dziewica nieposłuszna Dziewica posłuszna
Stała się przyczyną śmierci dla siebie i dla Przyczyna zbawienia i \
ycia dla siebie i
innych. dla całego świata
Orygenes  zwraca uwagę na dziewictwo Maryi. Podkreśla, \
e Maryja nie miała
\
adnych dzieci. Gdybyśmy Jezusowi nie przypisywali dziewictwa to bylibyśmy
bezbo\
nymi. Jezus jest doskonałym mę\
czyzną, który zachował czystość. Orygenes
doszukuje się w Maryi pewnej niedoskonałości. Maryja stojąc pod krzy\
em zwątpiła
(co zapowiedział Symeon  miecz boleści przebije jej serce).
Tertulian  zarzuca Maryi grzech. Maryja nie była cała święta. Chrystus wyparł się
Maryi za to, \
e nie miała wiary:  Którzy są moją matką i braćmi? Ci którzy mnie
słuchają, są moimi braćmi i matką . Po urodzeniu Chrystusa Maryja miała inne
dzieci.
Ambro\
y  zanim Maryja poczęła Chrystusa w sobie, najpierw ten Chrystus począł
siÄ™ w Niej przez wiarÄ™.
Św. Augustyn  interesował się świętością Maryi. Maryja nie ma najmniejszego
grzechu i brak grzechu to łaska, którą jest dar otrzymany od Chrystusa. Maryja jest
Matką członków Chrystusa. Ta prawda została przypomniana w naszych czasach
przez tytuł MARYJA MATKA KOŚCIOA
A. Ten tytuł jest dosyć trudnym tytułem,
Matka Kościoła  tzn. matka hierarchów i wszystkich wiernych. Chrystus jest głową
Kościoła a Kościół otrzymuje łaskę. W porządku łaski to Chrystus jest  matką
Maryi.
PODSUMOWANIE:
Nauczanie Ojców Kościoła koncentruje się wokół dziewictwa Maryi i Jej
macierzyństwa. Ojcowie lubią pogłębiać paralelizm Ewa-Maryja, Maryja jest
przeciwieństwem Ewy. Przyznają zasadniczo Maryi świętość, choć nie wszyscy (np.
Tertulian, Orygenes, Augustyn  wątpliwości co do grzechu pierworodnego).
3
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
4. Maryja zawsze Dziewica
DOGMAT O DZIEWICTWIE MARYI
Dogmat  O Dziewictwie Maryi jest najstarszym dogmatem maryjnym.
Wskazuje on na Bóstwo Jezusa Chrystusa. Jezus Chrystus ma tylko ziemską Matkę,
nie ma ziemskiego ojca. Jego Ojcem jest Bóg. Dogmat O Dziewictwie jest w słu\
bie
prawdy, \
e Chrystus jest prawdziwym Bogiem i prawdziwym człowiekiem.
Teologia katolicka mówi, \
e Maryja była dziewicą przed urodzeniem Jezusa,
w czasie rodzenia i po urodzeniu Jezusa (są tu wątpliwości  teksty mówiące o
braciach i siostrach Jezusa). Maryja jest zawsze dziewicÄ….
DZIEWICTWO MARYI  ANTE PARTU (przed urodzeniem)
Maryja mówi aniołowi:  Jak\
e siÄ™ to stanie skoro nie znam mÄ™\
a? . SÅ‚owa te
wskazujÄ… na dziewictwo Maryi.
DZIEWICTWO MARYI  POST PARTU (po urodzeniu)
Tu pojawia siÄ™ problem, gdy\
Nowy Testament nie mówi wprost nic na ten temat.
Niektóre teksty sugerują wręcz, \
e Maryja miała jeszcze inne dzieci poza
Chrystusem:
Mt 1,25  Józef nie poznał Maryi a\
porodziła Syna
W znaczeniu Biblijnym
Po urodzeniu Syna mogło być całkiem inaczej i mogła mieć inne dzieci.
Sowo  a\
 ma ró\
ne znaczenia, w tym fragmencie nale\
y je rozumieć jako  zawsze .
Mikal  nie miała dzieci, a\
do śmierci  czyli nigdy nie miała dzieci!
Wyraz
nie mamy co najmniej trzy teksty, a nawet więcej, które mówią o braciach
Jezusa.
Mk 3,31
 Tymczasem nadeszła Jego Matka i bracia, i stojąc na dworze, posłali po Niego, aby
Go przywołać (...) Kto pełni wolę Bo\
Ä…, ten Mi jest bratem, siostrÄ… i matkÄ…
W krajach Bliskiego Wschodu pojęcie  brat jest pojęciem rozciągniętym na
kuzynów. Pod Krzy\
em stała Maryja i jej siostry.
ARGUMENTY, KTÓRE WSKAZUJ
NA TO, śE JEZUS NIE MIAA

RODZEC
STWA
" Jezus ma 12 lat i idzie do Świątyni sam. Szuka Go Maryja i Józef, gdyby Jezus
miał rodzeństwo to ono było by z rodzicami.
" Jezus umiera na krzy\
u, oddaje Maryję w opiekę Janowi. Gdyby było
rodzeństwo Jezus nie oddawałby Jej Janowi.
DZIEWICTWO MARYI  IN PARTU (W CZASIE RODZENIA)
Pismo Święte nie daje nam tutaj \
adnego światła. Święte Oficjum (lata 50)
nakazywało, aby nie prowadzić dyskusji na temat dziewictwa Maryi. W dziewictwie
Maryi chodzi o Prawdę teologiczną a nie o anatomię. Święte Oficjum poleciło brać
wzór z liturgiki.
4
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
Jezus Chrystus rodząc się z Maryi nie naruszył Jej dziewictwa ale je uświęcił! ! !
Czym innym jest samo dziewictwo a czym innym jest znak dziewictwa. Święte
Oficjum mówi, \
e dziewictwo nale\
y traktować integralnie. Maryja w czasie
rodzenia była dziewicą.
1) DZIEWICTWO  teologia podkreśla integralne dziewictwo Maryi ze
względu na Jezusa Chrystusa. Jest On Synem Bo\
ym urodzonym z Boga, a w
czasie z Maryi Dziewicy. Mo\
emy o Nim mówić Bóg i Człowiek.
2) Czytając Ewangelię dzieciństwa spotykamy cały szereg cudownych zjawisk:
aniołowie ukazują się pasterzom, gwiazda wskazująca drogę, zwierzęta,
harmonia całego świata. W te wszystkie cudowne zjawiska, które świadczą o
harmonii całego kosmosu trzeba wkomponować cudowne dziewictwo Jego
Matki. Ukazuje Maryję, która jest  nową Ewą . Ta Prawda jest w Składzie
Apostolskim.
5. Bo\
e Macierzyństwo
DOGMAT BOśEGO MACIERZYC
STWA
Dogmat ten zwiÄ…zany jest ze sporami chrystologicznymi i ma swoje
rozwiÄ…zanie w Efezie 431r. Z Soborem Efeskim kojarzymy Cyryla Aleksandryjskiego
i Nestoriusza. Nestoriusz powiedział w jednym ze swoich kazań, \
e nie będzie
oddawał czci Bogu, który się urodził i umarł jak człowiek. Maryja dlatego te\
nie
mo\
e być nazywana Bo\
Ä… RodzicielkÄ…  Theotokos, ale mo\
e być nazywana Matką
Chrystusa  Chrystotokos. Nestoriusz nie rozumiał dwóch natur w Chrystusie
połączonych Osobą Boską (hipostaza). Osoba Boska jest podmiotem doznań dwóch
natur. Skoro natura ludzka umiera to podmiotem jest natura boska. Jezus ma naturÄ™
BoskÄ…, ale ma te\
dwie osoby  ludzką i Boską. Chrystus  Bóg zamieszkuje w
człowieku Jezusie tak jak zamieszkuje w duszach ochrzczonych. W człowieku Jezusie
zamieszkał Bóg  Chrystus. Maryja urodziła zwyczajnego człowieka Jezusa, w
którym zamieszkał Chrystus  Bóg przez A
askÄ™.
Nestoriusz odmówił Maryi tytułu Theotokos. Był nazywany  nowym
Judaszem .
NAZYWANIE MARYI BOÅ›
RODZICIELK
 THEOTOKOS
Słowa Theotokos nie ma w Biblii, niemniej jednak Biblia mówi, \
e Maryja wyraz
nie
jest MatkÄ… Jezusa Chrystusa.
A
k  Zwiastowanie; Bo\
e Narodzenie; Nawiedzenie św. El\
biety;
Mt  DzieciÄ™ i Jego Matka.
Syn Bo\
y zrodzony z niewiasty - skoro zrodziła Syna Bo\
ego to jest Theotokos.
TRADYCJA:
Grzegorz z Nazjanzu  je\
eli ktoÅ› nie uznaje Maryi za MatkÄ™ Bo\
Ä…, ten znajduje siÄ™
poza boskością ( nie mo\
e być zbawiony).
5
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
POD TWOJ
OBRON
 Theotokos  modlitwa ta pochodzi z końca III w., jest ona
bardzo staro\
ytna.
Maryja nie jest matką człowieka, który dopiero stał się Synem Bo\
ym ale jest MatkÄ…
Tego, który zawsze był Synem Bo\
ym.
W świetle naszej antropologii człowiek jest uduchowioną materią, jest jednością
duszy i ciała. Maryja rodzi człowieka ale On jest Synem Bo\
ym i stąd mówimy, \
e
Maryja jest MatkÄ… Bo\
Ä….
Uroczystość Bo\
ej Rodzicielki obchodzona jest 1 stycznia.
6. Niepokalane Poczęcie
DOGMAT O NIEPOKALANYM POCZ
CIU 1854r.
Czy dogmat ten jest osadzony w Piśmie Świętym?
Niestety nie ma w Piśmie Świętym samego terminu  Niepokalane poczęcie ,
choć mamy pewne teksty sugerujące Niepokalane poczęcie. Maryja była wolna od
grzechu pierworodnego i wszystkich innych grzechów.
Archanioł Gabryjel mówi do Maryi  A
aski pełna . W ustach anioła ten zwrot
staje się jakby nowym Imieniem Maryi. Skoro jest pełna łaski, to czy mo\
e w niej być
miejsce na grzech. A
aska i grzech nie mo\
e istnieć w tym samym podmiocie. Nie ma
w niej miejsca na grzech.
Ap 12,3  I stanął Smok przed mającą porodzić Niewiastą, a\
eby, skoro porodzi,
po\
reć jej dziecię
Autor nie wymienia Maryi, dopuszczalna jest jednak interpretacja Mariologiczna.
Interpretacja Eklezjologiczna.
Protoewangelia Rdz 3,15  Ona zmia\
d\
y Ci głowę...
TRADYCJA
Jezus w Ewangelii Janowej zwraca siÄ™ do Maryi  Niewiasto. Jan
najprawdopodobniej nawiązuje do Księgi Rodzaju   oto nowa niewiasta .
AUGUSTYN miał wątpliwości do tego czy Maryja miała grzech pierworodny.
Ojcowie Wschodni  bp Teoteknos miasta Liwias (w Palestynie VI/VII) mówi, o
świętości Maryi. Stwierdza, \
e Maryja była ju\
święta w momencie swoich narodzin,
Maryja narodziła się jak cherubini z gliny czystej i niepokalanej. Duchowość aniołów
ró\
ni się od duchowości Boga. Aniołowie są duchami, gdy ich porównamy z ludz
mi.
VIII w. Na Wschodzie mamy więcej wypowiedzi na temat świętości Maryi. Święto
Poczęcia Maryi w następnych wiekach rozwija się, a wraz z nim Teologia
Niepokalanego Poczęcia, która przyczyniła się do rozwoju doktryny O
Niepokalanym Poczęciu. Na Zachodzie to święto było \
yczliwie przyjmowane. W
XII w. Powstaje opozycja przeciwko temu świętu (św. Bernard)  to święto jest nie
znane w Kościele, potępione przez rozum; jest to nowość przeciwko zwyczajowi
Kościoła. Tomasz z Akwinu był przeciw doktrynie.
JAK MARYJA BYA
A ODKUPIONA?
6
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
Problem polegał na tym, jak łaska odkupienia mogłaby działać wstecz. Ten
problem rozwiązał D. Szkot  mamy doskonałego Odkupiciela. Polegało to, na tym,
\
e Jezus potrafi działać wstecz, uprzedzająco. Po tym prawda o Niepokalanym
Poczęciu zaczęła się w Kościele rozwijać. Tą prawdą zaczęły zajmować się sobory.
Sobór Trydencki  Dekret o Grzechu Pierworodnym - nie wspomina o
Niepokalanym Poczęciu.
Próby reinterpretacji dogmatu o Niepokalanym Poczęciu
Zdefiniowany 8 grudnia 1854 r. dogmat o niepokalanym poczęciu NMP jest
jako taki obowiÄ…zujÄ…cy i niezmienny. Ale, jak ka\
da inna definicja dogmatyczna,
powstał w konkretnym kontekście kulturowym i dlatego mo\
e być reinterpretowany.
Przy zachowaniu jego oryginalnego sensu mo\
e być on pogłębiony w nowym
kontekście historycznym. Na taką mo\
liwość wskazuje dokument Międzynarodowej
Komisji Teologicznej: Interpretacja dogmatów z 1988 r. Według tego dokumentu: Jakaś
epoka nie mo\
e wykraczać poza to, co przez Ducha Świętego zostało sformułowane w
dogmacie i podane jako klucz lektury Pisma świętego. Nie wyklucza to, \
e w epoce póz
niejszej
pojawią się nowe punkty widzenia i nowe sformułowania1. 150 lat, jakie upłynęły od
ogłoszenia dogmatu o niepokalanym poczęciu, jest okazją do szukania nowych
punktów widzenia i nowych sformułowań odnośnie niepokalanego poczęcia, tym
bardziej, \
e definicja dogmatyczna nie zawiera sformułowania niepokalane poczęcie i
jest ujęta negatywnie co do formy: Maryja została zachowana od zmazy grzechu
pierworodnego.
Ju\
średniowiecznym teologom nazwa: Poczęcie Maryi stwarzała pewien
problem. W zakresie tej nazwy mieści się akt mał\
eński Joachima i Anny  rodziców
Maryi. Według teologów średniowiecza akt mał\
eński był uwa\
any, co najmniej za
grzech lekki, gdy\
był aktualizacją po\
ądliwości ciała. Dlatego były wątpliwości, czy
akt mał\
eński mo\
e być przedmiotem święta; czy celebrować święto Conceptio Mariae
czy Sanctificatio Mariae?2. Współczesność jeszcze bardziej potęguje problem nazwy
dogmatu: niepokalane poczęcie. W czasach, kiedy seks stał się bo\
kiem, nastąpiła
banalizację spraw związanych z ludzką płciowością. Współczesnemu człowiekowi
brakuje szacunku, z jakim jakaś kobieta z tłumu wypowiada błogosławieństwo:
Błogosławione łono, które Cię nosiło i piersi, które ssałeś (A
k 11, 27). DziÅ› Å‚ono i piersi
kobiety są towarem dostarczającym przyjemności czy te\
elementem reklamy. Taki
kontekst kulturowy nie tylko utrudnia zrozumienie dogmatu, ale nara\
a go na
banalizacjÄ™. Dlatego te\
trzeba poszukiwać rozwiązania problemu: Czy mo\
na
zastąpić Niepokalane Poczęcie inną nazwą i czy mo\
na dogmat sformułować
pozytywnie, co do jego formy?
Sugestie do reinterpretacji dogmatu o niepokalanym poczęciu mo\
na
odnalez
ć ju\
w Lumen gentium. Jest tam mowa o tym, \
e: Maryja, która wkroczyła
głęboko w dzieje zbawienia, łączy w sobie w pewien sposób i odzwierciedla najwa\
niejsze
treści wiary (65). Wykorzystując to stwierdzenie Lumen gentium mo\
na
1
MI
DZYNARODOWA KOMISJA TEOLOGICZNA, Interpretacja dogmatów, w: Od wiary do teologii (red. J.
Królikowski), Tarnów 2000,
2
Zob. B. KOCHANIEWICZ, Niepokalane poczęcie w średniowieczu, Salvatoris Mater 3(2001) nr 1, 349-361.
7
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
reinterpretować dogmat o niepokalanym poczęciu w świetle najwa\
niejszych treści
wiary, np. o uświęceniu, odkupieniu, usprawiedliwieniu, a więc chrystologicznie.
1 Doskonalej uświęcona
Lumen gentium stwierdza, \
e: przyjął się u świętych Ojców zwyczaj nazywania
Bogarodzicy całą świętą i wolną od wszelkiej zmazy grzechowej (56). Ju\
przed Soborem
Efeskim: św. Justyn, św. Ireneusz z Lyonu i św. Epifaniusz z Cypru wysławiali
wyjątkową świętość Maryi. Dochodziło to do głosu w antytezie: Ewa-Maryja. Ta
antyteza przeciwstawia równie\
świętość Maryi grzeszności Ewy. Przed Efezem byli
jednak autorzy tacy jak: Orygenes, św. Bazyli Wielki, św. Grzegorz z Nazjanzu, św.
Jan Chryzostom, którzy doszukiwali się grzechu u Maryi. Wszystkie wątpliwości
dotyczące świętości Maryi zanikły po Soborze Efeskim. Zaczęto podkreślać, \
e
Maryja jest szczytem świętości, którego nie osiągnął nikt inny. Oddaje to tytuł
Panagia  Najświętsza. W Kościele Wschodnim istnieją dwa poglądy na temat
początku świętości Maryi. W teologii wschodniej przewa\
a poglÄ…d, \
e w momencie
Zwiastowania Maryja została oczyszczona nie tylko z grzechu, lecz równie\
z
mo\
liwości grzeszenia; przeszła od posse non peccare do non posse peccare. Natomiast
liturgia wschodnia przedstawia MaryjÄ™ jako wolnÄ… od grzechu od poczÄ…tku swej
ziemskiej egzystencji, ale nie zawiera się w niej idea wyjęcia Maryi spod grzechu
pierworodnego3. Podobnie uwa\
ał św. Tomasz z Akwinu, gdy stawiał problem: Czy
błogosławiona Dziewica została święta przed opuszczeniem łona swej matki? Według św.
Tomasza, choć o tym nie mówi wprost Pismo, to jednak uzasadniona jest wiara, \
e
Maryja była uświęcona przed swym narodzeniem podobnie jak prorok Jeremiasz i
św. Jan Chrzciciel, o których Pismo mówi wyraz
nie, \
e zostali uświęceni przed
swym urodzeniem jeszcze w łonach swych matek4. To uświęcenie nie dokonało się
jednak przed połączeniem duszy z ciałem. Tylko Chrystusa był uświęcony ju\
w
pierwszej chwili swego poczęcia. Zostać uświęconym to tyle, co stać się świętym.
Chrystus nie stał się świętym z grzesznika, bo nigdy nie miał grzechu. Kiedy nie był
człowiekiem, to nie miał świętości. Stając się człowiekiem od razu zostaje
Człowiekiem Świętym5.
Poniewa\
niepokalane człowieczeństwo Chrystusa całkowicie pochodzi od
Jego Matki, dlatego mo\
na mówić o to\
samości pomiędzy ciałem Jezusa a ciałem
Maryi: caro Mariae-caro Verbi. Je\
eli ciało Jezusa było święte, to równie\
święte
powinno być ciało Jego Matki i to od samego początku, tak jak to ju\
sugerował św.
Efrem: Tylko Ty i Twa Matka jesteście o wiele piękniejsi ni\
wszystko. Nie ma w Tobie,
Panie, \
adnej skazy i \
adnej zmazy na Twej Matce!6. Tą prawdę oddaje tytuł Panagia.
Dzisiaj za jego pomocÄ… mo\
na pozytywnie wyrazić dogmat o niepokalanym
poczęciu. Maryja jest Panagią, czyli Najświętszą  uświęconą przez Chrystusa od
samego początku. Jej świętość w sposób szczególny została wpisana w powszechne
powołanie do świętości, o którym napisał św. Paweł: W Nim wybrał nas przed
zało\
eniem świata, abyśmy byli święci przed Jego obliczem (Ef 1,4). Maryja jest więc
3
A. KNIAZEFF, Matka Bo\
a w Kościele prawosławnym, Warszawa 1996, 84.
4
św. TOMASZ Z AKWINU, Suma teologiczna XXV, London 1964, 27, 1.
5
Tam\
e, 34,1.
6
św. EFREM, Poemat o Edessie, 40, 5-8.
8
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
pierwsza z wybranych przed zało\
eniem świata, aby być świętą przed Jego obliczem
i to od samego poczÄ…tku swej egzystencji.
2 Doskonalej odkupiona
Według Lumen gentium Maryja jest odkupiona w sposób wznioślejszy ze względu
na zasługi swego Syna (53) Maryja jest więc doskonałym owocem odkupienia
dokonanego przez Chrystusa. Odkupienie Maryi było problemem dla św. Tomasza z
Akwinu. Uwa\
ał on, \
e gdyby Maryja była uświęcona przed połączeniem się duszy z
ciałem, to nie potrzebowałaby odkupienia i w konsekwencji Chrystus nie byłby
Zbawicielem wszystkich ludzi7. Z tego względu św. Tomasz odrzucał niepokalane
poczęcie. Problem odkupienia Maryi rozwiązał Jan Duns Szkot. Maryja w najwy\
szym
stopniu potrzebowała Chrystusa jako odkupiciela. Pozostawiona bowiem sobie zaciągnęłaby
grzech pierworodny z racji powszechnego sposobu pochodzenia, jeśliby nie została uprzedzona
łaską pośrednika, a jak inni potrzebowali Chrystusa, by dzięki jego zasłudze uzyskać
odpuszczenie grzechu, który ju\
zaciągnęli, tak ona bardziej potrzebowała pośrednika
uprzedzającego grzech, by go nigdy nie musiała zaciągnąć i by go nie zaciągnęła8.
Odkupienie Maryi ma więc charakter prewencyjny. Chrystus jest w stosunku do niej
doskonalszym pośrednikiem, bo zachowuje ją od grzechu, a nie  jak w przypadku
innych potomków Adama  oczyszcza zaciągnięty grzech. Niepokalane poczęcie jest
wyprzedzeniem i zapowiedzią zbawczej skuteczności paschy Chrystusa. Maryja jako
pierwsza doświadczyła na sobie owoców paschy Chrystusa. Jej niepokalane poczęcie
nie jest wyrazem braku potrzeby odkupienia, lecz doskonalszÄ… jego postaciÄ…. Maryja
jest więc pierwszą wśród odkupionych przez Chrystusa.
3 Doskonalej usprawiedliwiona
Lumen gentium stwierdza, \
e: Głową tego mesjańskiego ludu jest Chrystus,  który
został wydany za nasze grzechy i wskrzeszony z martwych dla naszego
usprawiedliwienia [Rz 4,25](9). Dla św. Tomasza usprawiedliwienie grzesznika jest
największym dziełem Bo\
ym9. Według klucza świętości i sprawiedliwości mo\
na
ująć całą historię zbawienia. Bóg stworzył człowieka, by władał światem w świętości i
sprawiedliwości(Mdr 9, 3). Przez grzech człowiek utracił pierwotną świętość i
sprawiedliwość. Chrystus dokonuje usprawiedliwienia. Jest ono przywróceniem
świętości i sprawiedliwości. Według św. Pawła chrześcijanin musi przyoblec człowieka
nowego, stworzonego według Boga, w sprawiedliwości i prawdziwej świętości (Ef 4, 24).
Tym człowiekiem nowym, stworzonym w sprawiedliwości jest Maryja. Ona została
przyobleczona w takiego człowieka przez niepokalane poczęcie. Ono było
usprawiedliwieniem Maryi.
Na usprawiedliwienie Maryi mo\
na spojrzeć w świetle Wspólnej deklaracji w
sprawie nauki o usprawiedliwieniu. Chocia\
Deklaracja nie mówi wprost o
usprawiedliwieniu Maryi, to jednak zawarte w niej treści dotyczące
usprawiedliwienia mogą być odniesione do Maryi. Istotę usprawiedliwienia
7
św. TOMASZ Z AKWINU, dz. cyt., 27, 2.
8
JAN DUNS SZKOT, Opus oxoniense, w: Teksty o Matce Bo\
ej. Franciszkanie średniowieczni,
Niepokalanów 1992, 124.
9
św. TOMASZ Z AKWINU, Suma teologiczna XIV, London 1973, 113, 9.
9
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
Deklaracja oddaje następująco: Wyznajemy wspólnie, \
e Bóg z łaski odpuszcza człowiekowi
grzech, jednocześnie uwalnia go w \
yciu od zniewalajÄ…cej mocy grzechu oraz obdarza nowym
\
yciem w Chrystusie (22). Aneks do Deklaracji uściśla to stwierdzając, \
e:
Usprawiedliwienie jest odpuszczeniem grzechów i uczynieniem [niesprawiedliwego]
sprawiedliwym; w akcie tym Bóg  obdarza nowym \
yciem w Chrystusie ( 2 A). Tak
rozumianego usprawiedliwienia doświadczyła Maryja, ale w sposób doskonalszy.
Grzech nie wdarł się w Jej wewnętrzną konstrukcję bytu.
K. Rahner odró\
nia: bycie w stanie grzechu od relacji do grzechu10. Maryja nie
była w stanie grzechu, choć miała relację do grzechu. Niepokalane poczęcie nie było
dla Niej powrotem do raju. Choć była bez grzechu pierworodnego, to jednak \
yła w
świecie naznaczonym skutkami tego grzechu, tak jak wszyscy ludzie. Dlatego była w
relacji do grzechu, która jednak nie stała się dla niej i w niej grzechem. Ona nigdy nie
zgrzeszyła.
Z Deklaracji wynika, \
e usprawiedliwienie jest nie tylko odpuszczeniem
grzechów, ale nowym \
yciem w Chrystusie. To nowe \
ycie kształtuje Duch Święty,
co podkreśla Aneks: Jesteśmy prawdziwie i wewnętrznie odnowieni przez działanie Ducha
Świętego i pozostajemy w stałej zale\
ności od Jego działania w nas (2A). Ten pozytywny
aspekt usprawiedliwienia zrealizował się doskonale w Maryi. Ona od samego
początku była odnowiona przez działanie Ducha Świętego i pozostawała w stałej
zale\
ności od Niego. Niepokalane poczęcie było dla Niej Protopięćdziesiątnicą11, którą
trafnie określają słowa św. Jana Damasceńskiego: Ty \
yłaś w komnacie Ducha i
ustrzegłaś się skazy12. Maryja jest więc Pneumatoforą, czyli pierwszą nosicielką Ducha
Świętego od samego początku swojego istnienia i równocześnie Maryja jest
Pneumatoformą czyli od samego początku ukształtowaną przez Ducha Świętego.
Dzięki Niemu została przyobleczona w człowieka nowego, stworzonego według Boga, w
sprawiedliwości i prawdziwej świętości (Ef 4, 24).
Maryja potrzebowała usprawiedliwienia. Nie potrzebowała jednak
negatywnego aspektu usprawiedliwienia, czyli odpuszczenia grzechów, ale
potrzebowała nowego \
ycia w Chrystusie, który został wydany za nasze grzechy i
wskrzeszony z martwych dla naszego usprawiedliwienia(Rz 4,25). Tego usprawiedliwienia
po raz pierwszy w sposób doskonały doświadczyła Maryja. Chrystus nie został
jednak wydany za grzechy Maryi, ale został wydany i wskrzeszony z martwych
tak\
e dla usprawiedliwienia Maryi  dla jej przyobleczenia w człowieka nowego,
stworzonego według Boga, w sprawiedliwości i prawdziwej świętości (Ef 4, 24).. Ona jest
więc pierwszą wśród usprawiedliwionych.
4 Doskonalej wyzwolona
Według Lumen gentium: Maryja nie została tylko biernie u\
yta przez Boga, lecz
wolną wiarą i posłuszeństwem współpracowała w dziele ludzkiego zbawienia (56). Przez
niepokalane poczęcie Maryja znalazła się w sytuacji Ewy sprzed upadku. Tak jak
Ewa Maryja ma wolną wolę, która jest zdolnością wyboru i nie jest osłabiona przez
grzech pierworodny. Maryja podobnie jak Ewa mo\
e nie grzeszyć. Przyjmując
10
K. RAHNER, Das Dogma von Unbeflekten Empfängnis und unsere Frömmigkeit, w: Schriften zur Theologie
III, Einsiedeln 1956, 156-157.
11
R. LAURENTIN, Nieznany Duch Święty, Kraków 1998, 140.
12
św. JAN DAMASCEC
SKI, Homilia I in Nativitatem BMV, 3.
10
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
jednak rozró\
nienie św. Augustyna na łaskę otrzymaną przez Adama i tą, którą daje
Chrystus13, mo\
na powiedzieć, \
e Maryja w przeciwieństwie do Ewy ma łaskę
wytrwania w dobrym i dzięki tej łasce nie mo\
e grzeszyć w przeciwieństwie do Ewy,
która mogła tylko nie grzeszyć. A
aska jednak nie zastąpiła wolnej woli; sprawiła ona
tylko, \
e wolna wola Maryi jest w stanie rzeczywiście korzystać z wolności. Maryja
realizuje mo\
liwości swojej wolności poprzez łaskę. A
aska wyzwala jej wolność.
Dzięki temu wolność Maryi jest umiłowaniem dobra; jest stanem woli skierowanej
ku Dobru, jakim jest Bóg. Tak rozumiana wolność Maryi jest wolnością wyzwoloną
przez łaskę. To Bóg podtrzymuje Maryję w jej wolnym działaniu, tak jak
podtrzymuje jej egzystencję w bycie. Dzięki temu poprzez następstwo wyborów
wolnej woli w codziennym \
yciu Maryi jej wolność w zasadniczy sposób była
ukierunkowana tylko na Boga. Maryja od samego poczÄ…tku swojego istnienia cieszy
się wolnością dzieci Bo\
ych, której dawcą jest Duch Święty, bo gdzie Duch Pański, tam
wolność (2 Kor 3, 17).
Z wyzwoloną przez łaskę wolnością Maryja staje na miejscu Ewy, tak jak Jezus
Chrystus stanÄ…Å‚ na miejscu Adama. O ile jednak grzech dotknÄ…Å‚ Adama niejako przez
Ewę, o tyle łaska dociera do Maryi przez Chrystusa. Przyjmując dyskusyjny podział
na naturÄ™ i Å‚askÄ™, mo\
na powiedzieć, \
e w porzÄ…dku natury Maryja jest MatkÄ…
Chrystusa, natomiast w porzÄ…dku Å‚aski to Chrystus jest jakby MatkÄ… swej Matki. Ona
została przez Niego intensywniej wyzwolona przez niepokalane poczęcie. W nim ku
wolności wyswobodził ją Chrystus (por. Ga 5,1)  wyswobodził doskonalej. Ona jest
więc pierwszą wśród wyswobodzonych przez Chrystusa ku wolności.
5 Pierwsza Ewa
Lumen gentium stwierdza, \
e Maryja jest jakby utworzona przez Ducha Świętego i
ukształtowana jako nowe stworzenie (56). Ona bierze udział w pełni stworzenia, którą
jest wcielenie. Słusznie nazywa się człowieka koroną stworzenia. Skoro jednak poprzez
wcielenie Syn Bo\
y staje się człowiekiem, to wcielenie jest pełnią stworzenia: Verbum
caro factum  pleroma creationis14. Według K. Bartha stanie się człowiekiem Jezusa
Chrystusa to analogon stworzenia. Raz jeszcze Bóg działa jako Stwórca15.
Związek pomiędzy tajemnicą stworzenia i wcielenia mo\
na odnalez
ć u św.
Pawła, który w Liście do Kolosan nazywa Chrystusa Pierworodnym wobec ka\
dego
stworzenia, bo w Nim zostało wszystko stworzone ( Kol 1, 16). Nieco dalej Paweł nazywa
Chrystusa Pierworodnym spośród umarłych ( Kol 1,18). Bycie pierworodnym spośród
umarłych oznacza, i\
Chrystus zmartwychwstał jako pierwszy z umarłych i to Jego
zmartwychwstanie będzie rozszerzone na wszystkich umarłych. Gdyby powiedzieć,
\
e bycie pierworodnym wobec ka\
dego stworzenia oznacza, i\
Chrystus został stworzony
jako pierwszy, a następnie w ten sam sposób wszyscy inni, to oznaczałoby to
arianizm. Skoro jednak wcielenie oznacza przyjęcie ludzkiej natury przez Syna
Bo\
ego, to mo\
na powiedzieć, \
e wcielenie jest równocześnie stworzeniem ludzkiej
natury dla Syna Bo\
ego. To stworzenie ludzkiej natury dla Syna Bo\
ego jest
szczytem stwórczej działalności Boga. Dzięki temu, \
e we wcielonym Chrystusie
13
św. AUGUSTYN, Nagana a łaska, w: Augustyn, A
aska, wiara, przeznaczenie, Poznań 1971, 192-193.
14
A. STRUKELJ, Wcielenie pełnią stworzenia, Communio Nr 1 (139) Rok XXIV 2004, 38.
15
K. BARTH, Dogmatyka w zarysie, Warszawa 1994, 96.
11
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
obecne jest misterium stworzenia, mo\
na powiedzieć, \
e w Nim zostało wszystko
stworzone. Tajemnica stworzenia wyjaśnia się więc w świetle tajemnicy wcielenia
rozumianego jako stworzenie ludzkiej natury dla Syna Bo\
ego. Z punktu widzenia
człowieka, to, co dla niego jest wcześniejsze, czyli tajemnica stworzenia, wyjaśnia się
w świetle tego, co dla człowieka póz
niejsze, czyli tajemnica wcielenia. Bóg nie jest
jednak związany czasem, miejscem, konwenansami i ludzkimi względami. Trafnie
wyra\
a to G. Maloney, gdy pisze, \
e Wcielone Słowo spełniało swoją rolę wzoru jeszcze
zanim Słowo stało się ciałem w historii ludzkiej. Bóg przekraczający czas i przestrzeń, zawsze
miał przed sobą doskonały obraz Jezusa Chrystusa, Boga-Człowieka16.
W tym szczycie stworzenia, którym jest wcielenie, bierze udział Maryja. On
dokonuje się w niej. Duch, który unosił się nad wodami (Rdz 1, 2) w akcie stworzenia
kosmosu, zstępuje na Maryję i za Jego sprawą dokonuje się w Niej stworzenie
ludzkiej natury Jezusa. Maryja znajduje się więc w centrum misterium stworzenia.
Do niej mo\
na równie\
odnieść słowa z szóstego dnia stworzenia: A Bóg widział, \
e
wszystko, co uczynił, było bardzo dobre (Rdz 1, 31). Maryja jest więc bardzo dobra, tak jak
Ewa w akcie stworzenia, a więc przed grzechem pierworodnym. Maryja jest więc w
sytuacji Ewy sprzed upadku. Mo\
na by ją nawet nazwać pierwszą Ewą17. Jednak na
płaszczyz
nie czasu i przestrzeni Maryja nie znajduje się tak jak Ewa w szóstym dniu
stworzenia. Jest w świecie po grzechu pierworodnym, ale zachowuje jednak to, co
bardzo dobre z 6 dnia stworzenia, a co mo\
e być nazwane niepokalanym poczęciem.
Mo\
na więc uzasadnić niepokalane poczęcie udziałem Maryi w szczycie stworzenia,
którym jest stworzenie ludzkiej natury Chrystusa.
O tym stworzeniu ludzkiej natury Jezusa w Maryi pisał ju\
św. Jan Damasceński:
kiedy moc Boga Najwy\
szego pokryła Pannę jak boskie nasienie, Syn współistotny Ojcu
powstał z czystej i świętej krwi Maryi i dokonało się nowe stworzenie pod działaniem Ducha
Świętego. Słowo Bo\
e zamieszkało w łonie Dziewicy i przybrało ciało z przeczystej krwi
zawsze dziewiczej Maryi18. Skoro MaryjÄ™ obejmuje szczyt misterium stworzenia 
stworzenie ludzkiej natury Chrystusa, to trzeba podkreślić jej szczególne miejsce w
misterium stworzenia, albo za pomocą tytułu Pierwsza Ewa, lub nawiązując do Lumen
gentium (nr 56): pierwsza wśród nowego stworzenia. Trzeba jednak podkreślić, \
e ten
fakt nie czyni z Maryi jakiejś bogini. Ona nie jest ani poza, ani ponad człowieczeństwem,
lecz przynale\
y całkowicie do tego rodzaju ludzkiego, którym Bóg chciał ukoronować swoje
stworzenie19.
6 Szczególny egzorcyzm
Lumen gentium odnośnie Maryi stwierdza, \
e: zarysowuje siÄ™ Ona proroczo ju\
w
obietnicy danej pierwszym rodzicom, którzy popadli w grzech, a mówiącej o zwycięstwie nad
wÄ™\
em (55) Mając udział w zwycięstwie nad wę\
em, Maryja nie mo\
e być pod jego
panowaniem, co równie\
wyra\
a tajemnica niepokalanego poczęcia. Jest ona
doskonałym spełnieniem ostatniej prośby Modlitwy Pańskiej: zbaw nas ode Złego.
Katechizm Kościoła Katolickiego wyjaśnia tę prośbę następująco: Zło, o którym mówi ta
prośba, nie jest jakąś abstrakcją, lecz oznacza osobę, Szatana, Złego, anioła który sprzeciwił się
16
G. MALONEY, Chrystus kosmiczny, Warszawa 1986, 94.
17
J. SERVAIS, Die Rolle Marias bei der Inkarnation, Communio 32 (2003) 38.
18
Cytat za: M. MASINI, Święta maryjne, Kraków 2003, 24.
19
GRUPA Z DOMBES, Maryja w Bo\
ym planie i w komunii świętych, nr 123.
12
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
Bogu (2851). Ostatnia prośba Modlitwy Pańskiej najdoskonalej spełniła się na Matce
Tego, który nauczył tej modlitwy, i to jeszcze zanim jej nauczył swoich uczniów.
Niepokalane poczęcie jest bowiem całkowitym zachowaniem od Złego. Podstawą
tego zachowania Maryi od Złego jest zwycięstwo Chrystusa nad Złym, które
dokonało się poprzez Jego śmierć i zmartwychwstanie. Śmierć i zmartwychwstanie,
przez które Chrystus pokonał Złego, mo\
na określić jako wielki egzorcyzm. Maryja
pierwsza doświadczyła skutków tego wielkiego egzorcyzmu w niepokalanym
poczęciu. Ono jest szczególnym egzorcyzmem. O ile egzorcyzm uwalnia spod
wpływów Złego na mocy wielkiego egzorcyzmu, którym było zwycięstwo Chrystusa
nad Złym odniesione poprzez Jego śmierć i zmartwychwstanie, o tyle egzorcyzm
niepokalanego poczęcia zachował Maryję od jakichkolwiek wpływów Złego. Maryja
jest więc pierwszą egzorcyzmowaną, czyli pierwszą mającą udział w zwycięstwie
Jezusa nad ZÅ‚ym.
7 Doskonalej ochrzczona
Według Lumen gentium Maryja doznaje czci jako najznakomitszy i całkiem
szczególny członek Kościoła oraz jego typiczne wyobra\
enie(53). Maryja jest więc
najdoskonalszym członkiem Kościoła, do którego włącza chrzest. Niepokalane
poczęcie było chrztem Maryi. Był to jednak doskonalszy chrzest, bo zachował ją od
grzechu czyniąc od razu pełną łaski(A
k 1, 28). To, co powiedziano wcześniej o Maryi
jako pneumatoforze i pneumatoformie upowa\
nia do wniosku, \
e niepokalane
poczęcie było nie tylko doskonalszym chrztem ale i doskonalszym bierzmowaniem.
Ten doskonalszy chrzest i bierzmowanie były przygotowaniem do uczynienia z
Maryi Niewiasty Eucharystii. Jak napisał Jan Paweł II w: Ecclesia de Eucharistia: W
zwiastowaniu Maryja poczęła Syna Bo\
ego równie\
w fizycznej prawdzie ciała i krwi,
antycypujÄ…c w sobie to, co w jakiejÅ› mierze realizuje siÄ™ sakramentalnie w ka\
dym wierzÄ…cym,
który przyjmuje pod postacią chleba i wina Ciało i Krew Pańską (55).
Na płaszczyz
nie sakramentalnej chrzest odpowiada więc niepokalanemu
poczęciu Maryi. Jest więc Ona pierwszą wśród ochrzczonych.
Aktualność dogmatu
Okazuje siÄ™, \
e mo\
liwa jest chrystologiczna reinterpretacja dogmatu o
niepokalanym poczęciu. W jej świetle mo\
na dogmat odczytać pozytywnie.
Niepokalane poczęcie jest nie tylko zachowaniem od grzechu pierworodnego i w
konsekwencji od innych grzechów, ale jest tak\
e doskonalszym uświęceniem,
doskonalszym odkupieniem, doskonalszym usprawiedliwieniem, doskonalszym
wyswobodzeniem ku wolności, doskonalszym stworzeniem, doskonalszym
egzorcyzmem i doskonalszym chrztem. Mogą to być ró\
ne nazwy niepokalanego
poczęcia. Za ka\
dą z nich kryje się próba pozytywnego odczytania dogmatu. Ta
próba jest zgodna z zasadami reinterpretacji dogmatu, takimi jak: pogłębienie
dogmatu przez wyra\
enie go w nowej formie słownej oraz zachowanie związku z
innymi prawdami wiary20.
20
Zob. L. SCHEFFCZYK, Grundlagen des Dogmas, Aachen 1997, 171-175.
13
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
Przedstawione próby reinterpretacji niepokalanego poczęcia świadczą o
aktualności tego dogmatu w 150 rocznicę jego ogłoszenia. Powiązany jest on z
najwa\
niejszymi momentami historii zbawienia: stworzenie, upadek, odkupienie i
eschatyczne wypełnienie. W niepokalanym poczęciu koncentrują się główne wątki
objawienia, a co za tym idzie krzy\
ują się ró\
ne traktaty teologii dogmatycznej. W
nim skoncentrowana jest niemal cała dogmatyka. Ten fakt świadczy dobitnie o tym,
\
e niepokalane poczęcie nie jest ciałem obcym objawieniu. W przypadku biblijnego
uzasadnienia tego dogmatu mo\
na mówić o analogi do sposobu, w jaki Jezus
uzasadnił saduceuszom zmartwychwstanie umarłych. Saduceusze uzasadniali swoją
niewiarę w zmartwychwstanie umarłych milczeniem Pięcioksięgu. W dyskusji z
saduceuszami Jezus uzasadnił zmartwychwstanie umarłych poprzez odwołanie się
do Pięcioksięgu, który mówi: Ja jestem Bóg Abrahama, Bóg Izaaka i Bóg Jakuba (Wj 3, 6). Z
tej wypowiedzi Jezus wysunÄ…Å‚ wniosek, \
e Bóg nie jest Bogiem umarłych, lecz \
ywych
(Mt 22, 32). Ten wniosek uzasadnia zmartwychwstanie umarłych. Podobna sytuacja
jest w przypadku niepokalanego poczęcia Maryi. Choć objawienie wprost o nim nie
mówi, to jednak wiele wątków objawienia podsuwa taki wniosek. Dogmat o
niepokalanym poczęciu nie jest więc jakimś obcym ciałem w stosunku do objawienia.
Największym problemem w nowych reinterpretacjach niepokalanego poczęcia
jest czas. Maryja jest: świętą, odkupioną, usprawiedliwioną, wyzwoloną, pierwszą
Ewą, zachowaną od Złego, ochrzczoną, jeszcze zanim Chrystus dokonał misterium
paschalnego. Trzeba do tego problemu podejść z perspektywą św. Ireneusza, dla
którego Bóg, przekraczający czas i przestrzeń, zawsze miał przed sobą doskonały
obraz Jezusa Chrystusa, Boga- Człowieka. Według tego obrazu, którym jest Jezus
Chrystus w swoim pełnym człowieczeństwie, został stworzony człowiek. Dlatego
Ireneusz nie boi się twierdzić, \
e tak\
e ciało człowieka stworzone jest na obraz Boga.
Obrazem zaś Boga jest jego Syn i na jego obraz stworzony został człowiek21. Z taką właśnie
wizją Boga przekraczającego przestrzeń i czas trzeba podejść do przedstawionych
prób reinterpretacji dogmatu o niepokalanym poczęciu.
Nowe reinterpretacje niepokalanego poczęcia mają ekumeniczne znaczenie.
Podkreślenie, \
e Maryja jest Panagią, czyli uświęconą od samego początku, jest
zbli\
eniem w kierunku teologii prawosławnej. Zaś podkreślenie, \
e Maryja jest
pierwszą wśród usprawiedliwionych, jest zbli\
eniem w kierunku teologii
luterańskiej.
Definicja dogmatyczna o niepokalanym poczęciu Maryi rozpoczyna się
językiem doksologii: Na chwałę Świętej i Niepodzielnej Trójcy. Równie\
nowe
reinterpretacje są otwarte na język doksologii. Ukazują one bowiem wielkie rzeczy,
jakie Niepodzielna Trójca uczyniła Maryi czyniąc ją od samego początku jej
egzystencji: świętą, odkupioną, usprawiedliwioną, wyzwoloną, pierwszą Ewą,
zachowanÄ… od ZÅ‚ego i ochrzczonÄ….
21
św. IRENEUSZ Z LYONU, Wykład nauki apostolskiej, Kraków 1997, 42.
14
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
7. Wniebowzięcie
WNIEBOWZI
CIE - 1 listopad 1950
Dogmat O Wniebowzięciu ogłoszony bullą Piusa XII  Munificentissimus Deus
Nie ma tekstu, któryby wprost mówił o Wniebowzięciu Maryi. Próbuje się je
wyprowadzać z ró\
nych tekstów biblijnych. Niektórzy próbują uzasadniać tekstami
biblijnymi, w których Maryja doznaje jakiejś czci.
Pius XII nie wymienił \
adnego tekstu. Wskazał, na to, \
e Maryja była stale z Jezusem
Chrystusem. Towarzyszyła Jezusowi w Jego walce z grzechem i śmiercią, miała
udział jako pierwsza w zwycięstwie Pana Jezusa.
OJCOWIE KOÅšCIOA
A
" Wcale nie wypowiadajÄ… siÄ™ o Maryi, najwy\
ej zastanawiajÄ… siÄ™ jak Maryja
zakończyła swoje \
ycie.
" Około IV w. pojawiają się apokryfy, które chcą uzupełnić to czego nie ma w
Biblii na temat Pana Jezusa. Apokryfy te chcą uzupełnić to, co było po
Zesłaniu Ducha Świętego. Mówią, \
e było Wniebowzięcie  nazywane
przejściem.
" Około VI w. zaczęło rozwijać się święto Zaśnięcia Maryi. Ma ono za swój
przedmiot śmierć Maryi, po którym Maryja dostąpiła chwały. Pojawia się
refleksja na temat Wniebowzięcia Maryi (ok. VII w.). Bp Teoknetos z
Palestyny  ciało Maryi nie uległo zepsuciu. Zestawiał Maryję z Chrystusem 
Chrystus Zmartwychwstał i koniec ziemskiego \
ycia Maryi musiał być
podobny.
" W VIII w. więcej od św. Jana Damasceńskiego. Na Wschodzie  Święto
Zaśnięcia było obchodzone 15 VIII. Na Zachodzie  przeszkody, bo nie było
biblijnych dowodów.
" Spór trwa w średniowieczu (Tomasz, Alber Bonawentura  dopuszczają).
" XIV w.  niemal powszechna wiara.
" XVI w.  Święto Kościelne.
" XIX w.  Biskupi proszą o ogłoszenie dogmatu o Wniebowzięciu. Od 1964r.
Pius XII prowadzi konsultacje z biskupami (jest to ankieta na temat
Wniebowzięcia Maryi).
" 1 listopada 1950r. Pius XII ogłasza Dogmat O Wniebowzięciu Maryi.
TEOLOGICZNE PROBLEMY
1) Czy Maryja umarła czy nie?
Dogmat nie rozstrzyga tej sprawy.
IMMOTALIŚCI  mówią, \
e Maryja nie umarła
MORTALIŚCI  opowiadają się za śmiercią Maryi
Dzisiaj większość opowiada się za tym, \
e Maryja umarła.
ARGUMENTY: Umarł Chrystus więc nie ma racji teologicznych dla których Maryja
nie miałaby umrzeć.
IMMORTALIŚCI- przez Niepokalane Poczęcie Maryja była podobna do Ewy  ale
Ewa mogła tylko nie umrzeć a więc zakłada śmierć. Niepokalane poczęcie nie
dawało Maryi jakiś specjalnych przywilejów.
15
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
POZYTYW WNIEBOWZI
CIA
Wniebowzięcie Maryi było jej zmartwychwstaniem na wzór Jezusa albo
uprzedzajÄ…cym powszechne zmartwychwstanie w Dniu Ostatecznym. Maryja
uprzedziła to zmartwychwstanie.
Jeśli Chrystus nie zmartwychwstał daremna jest nasza wiara. Za tym, \
e
Wniebowzięcie było zmartwychwstaniem opowiedział się Jan Paweł II.
Wniebowzięcie Maryi nawiązuje do Paschy Chrystusa.
Kościół prawosławny odrzucił dogmat O Wniebowzięciu, krytykował go  nie mówi
o nim wyraz
nie Objawienie i najstarsza Tradycja. Święto Zaśnięcia NMP jest w
Kościele prawosławnym i obchodzone 15 sierpnia. Celebruje się Zaśnięcie Maryi na
wzór naszego Triduum Paschalnego.
8. Matka Kościoła
Sobór Watykański II 1964.11.21.
Papie\
Paweł VI nazwał Maryję Matką Kościoła. Uczynił to na prośbę biskupów
polskich, którzy chcieli, aby Sobór ogłosił Maryję Matką Kościoła  jednak ojcowie
soborowi byli przeciwni  nie nale\
y dra\
nić protestantów nowymi tytułami
maryjnymi. Maryja jest Matką Chrystusa, Ona dała Mu ludzką naturę. W przypadku
łaski Chrystus jest  Matką Maryi . On daje Maryi łaskę i Niepokalane Poczęcie, On
Ją czyni  Całą Świętą .
Kościół ma swój element widzialny ale to te\
Jezus Chrystus. Mówiąc, \
e Maryja jest
Matką Kościoła trzeba zrobić pewne zastrze\
enie: ogłosić wprost, \
e Maryja jest
Matką Kościoła czyli całego ludu chrześcijańskiego czyli wiernych i pasterzy.
UZASADNIENIE TYTUA
U MARYJA MATKA KOÅšCIOA
A
Biskupi polscy powołali się na Testament Jezusa
 Matko oto syn Twój, oto Matka twoja
Wszyscy stają się braćmi i siostrami Jezusa w Janie. Maryja nas wszystkich bierze
jako dzieci.
Mówi się o procesie powstawania Kościoła i zwraca się uwagę na Zesłanie
Ducha Świętego. Kościół jakby się manifestował. Maryja jest z Apostołami i
otrzymuje Ducha Świętego drugi raz (pierwszy przy Zwiastowaniu). Maryja
jest w tym dniu, w którym Kościół zaczyna pełnić swoją misję. Maryja jest
obecna razem z apostołami  stąd wniosek, \
e jest Matką Kościoła.
Fakt Bo\
ego Macierzyństwa Maryi, to Ona jest Matką Tego, który stał się
Głową Kościoła.
W wielu krajach Zesłanie Ducha Świętego obchodzi się dwa dni. W Polsce w drugi
dzień Zesłania Ducha Świętego obchodzi się święto Matki Kościoła.
Papie\
dał zastrze\
enie, \
e Maryja jest Matką Kościoła dla wiernych i pasterzy.
Papie\
chciał być wierny eklezjotypicznej teologii. Ten tytuł spotkał się z krytyką.
Maryja jest Matką Kościoła, to wcale nie neguje tego, \
e Maryja nale\
y do Kościoła.
16
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
9. Maryja i Duch Święty
Protestanci zarzucajÄ… nam, \
e zapomnieliśmy o Duchu Świętym, \
e Maryja
przysłania nam Ducha Świętego.
MARYJA ZWI
ZANA JEST Z DUCHEM ÅšWI
TYM:
" Bo\
e Macierzyństwo Maryja zawdzięcza Duchowi Świętemu
" Maryja jest w Wieczerniku podczas Pięćdziesiątnicy
Te dwa teksty wskazują na związek Maryi z Duchem Świętym, na ten związek
wskazują równie\
liczni Ojcowie Kościoła. Według nich Maryja wszystko
zawdzięcza Duchowi Świętemu. Ten związek podkreśla Sobór Watykański II 
 Duch Święty miał wpływ na całe \
ycie Maryi i Jemu Maryja zawdzięcza całą swoją
wielkość . Maryja miała pełnię 7 Darów Ducha Świętego.
10. Wstawiennictwo Maryi
Jak to jest, \
e Maryja wstawia siÄ™ za nami?
W Mszale Rzymskim nie ma \
adnej modlitwy do Maryi. W Modlitwach
Eucharystycznych jedynie wspominamy Maryję; prefacje nawet na święta Maryjne
nie odnoszÄ… siÄ™ do Maryi ale do Boga Ojca. Dlatego liturgia nie zwraca siÄ™ do Maryi
(przecie\
powinna być wzorem pobo\
ności).
ARGUMENTY ZA WTAWIENNICTWEM MARYI:
1) Wesele w Kanie Galilejskiej
2) Razem z Apostołami modliła się w Dniu Pięćdziesiątnicy.
" W Aleksandrii modlono się najstarszą modlitwą bezpośrednio
skierowanÄ… do Maryi  Pod TwojÄ… obronÄ™ .
" Święty Augustyn  modlił się ju\
do Maryi.
" Święty Gernan z Konstantynopola (VII/VIII w.)   Bóg nie mo\
e CiÄ™
nie wysłuchać, gdy\
jest Ci ze wszystkim posłany, przeto uciekamy się
pod TwojÄ… obronÄ™...
" Święty Bernard (Pierwsze wstawiennictwa Maryjne)   Bóg chciał by
nie było nic co nie przechodzi przez ręce Maryi (W XX w. uwa\
ał tak
św. Maksymilian Maria Kolbe).
MAGISTERIUM KOÅšCIOA
A O WSTAWIENNICTWIE MARYI:
1) Koniec XV w. papie\
Bonifacy IX mówi oficjalnie o wstawiennictwie Maryi.
2) W XIX w. papie\
Pius IX wypowiadał się na ten temat:  Maryja wyprasza
wszystko swymi matczynymi błaganiami, to czego człowiek potrzebuje.
Nigdy nie zawodzi .
3) Pius X  w XX w. wypowiada siÄ™ o wstawiennictwie Maryi.
4) KK  Sobór porusza problem wstawiennictwa Maryi. Wstawiennictwo Maryi
nie mo\
e rzucić jakiegokolwiek cienia na fakt, \
e Jedynym Pośrednikiem jest
Jezus  jest ono wstawiennictwem w Chrystusie. Dobroć Boga rozlewa się na
wszystkich ludzi. Człowiek uczestniczy w dobroci Boga (partycypuje)  I
przykład. To samo mo\
emy powiedzieć o pośrednictwie Maryi, która
17
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
uczestniczy w pośrednictwie Jezusa (zakotwiczone w pośrednictwie
Jezusa).Tylko Jezus jest jedynym i wiecznym Kapłanem. Tak samo inni
kapłani uczestniczą w jedynym i wiecznym Kapłaństwie Chrystusa - II
przykład. Pośrednictwo Maryi nie jest pośrednictwem  obok lub  do ale
 w Chrystusie. Uprzywilejowane miejsce w pośrednictwie Jezusa ma Maryja.
5) Jan Paweł II  RM 3   Pośrednictwo macierzyńskie koncentruje się na:
" Pośrednictwo Maryi nie zmniejsza jedynego pośrednictwa Chrystusa,
ale ukazuje jego moc.
" Pośrednictwo Maryi wią\
ę się ściśle z jej macierzyństwem i to
wyró\
nia ją spośród innych istot \
yjących (święci).
" Pośrednictwo Maryi jest podporządkowane pośrednictwu Chrystusa
(Encyklika Redemptoris Mater 3).
Jan Paweł II powtarza naukę soboru. Prawda o pokrewieństwie Maryi nie jest
dogmatem. Kult Maryi nie jest kultem zakazanym.
11. Maryja złączona z Chrystusem w dziele zbawienia
Czy mo\
emy nazywać Maryję współodkupicielką?
W Stanach Zjednoczonych jest wielu zwolenników ruchu, który opowiada się za
tym, aby był piąty dogmat, \
e Maryja jest współodkupicielką. śaden z papie\
y tego
dogmatu nie ogłosił.
Sobór Watykański II przypisał Maryi tytuł pośredniczki ale zamiast
współodkupicielką nazwał  współpracownicą Chrystusa.
MACIERZYC
STWO  współpraca z Jezusem Chrystusem. Maryja ukazuje
Chrystusa pasterzom, mędrcom, ofiaruje Go w świątyni, jest z Nim w Kanie
Galilejskiej, jest obecna pod Krzy\
em. Wielu Ojców Kościoła wskazywało na tę
współpracę Maryi z Jezusem Chrystusem. W upadku Adama miała współudział
kobieta, to niejako przez nią miał mę\
czyzna upaść. W dziele odkupienia powinna
mieć udział kobieta. Maryja ma udział w odkupieniu, którego dokonał Chrystus.
Maryja to jakby współpracownica  nowego Adama  Jezusa.
" Teologowie średniowieczni wskazali na współodkupienie Maryi. Św. Bernard
 w swoim kazaniu rozwa\
a to, co działo się z Maryją pod krzy\
em. Punktem
wyjścia jest fakt, \
e Jezus został ugodzony włócznią \
ołnierza. Gdy włócznia
ugodziła Pana Jezusa to On ju\
nie \
ył ale to przyniosło cierpienie Maryi.
Bernard podkreśla jakiś udział Maryi w dziele odkupienia, które swój punkt
kulminacyjny ma na krzy\
u. Maryja miała udział w cierpieniu Chrystusa a
skoro On zbawił nas przez cierpienie to czy cierpienia Maryi nie miały
znaczenia na nasze zbawienie (odkupienie)?
" Od papie\
a Leona XIII coraz bardziej mówi się o współudziale Maryi w dziele
naszego odkupienia.
18
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
" Sobór Watykański II w VIII rozdziale Lumen Gentium  nie nazwał Maryi
współodkupicielką ale współpracownicą.
" Jan Paweł II często wyra\
a się o Maryi  Santifici Dolores  chrześcijański sens
cierpienia ludzkiego. Cierpienia Maryi są wkładem w dzieło powszechnego
zbawienia. Na Golgocie cierpienie Maryi przekroczyło stopień przechodzący
ludzkÄ… wyobraz
nię. Cierpienie Maryi miało znaczenie w ludzkim odkupieniu.
Cierpienie Maryi było owocne dla ludzkiego odkupienia świata. Maryja ma
udział w odkupieńczej roli Syna. Odkupicielem mo\
e być tylko Ten, kto jest i
Bogiem, i człowiekiem.
Słowo  współ jest tu bardzo kontrowersyjne czy chodzi o pół na pół?
GRUPA Z DOMBES, nr 211  213
211. Termin  Maryja pośredniczka" posiada swoją tradycję stosowania go w
średniowieczu. O ile Jezus jest  jedynym pośrednikiem między Bogiem i ludz
mi" (1
Tm 2, S) w sensie ścisłym tego pojęcia, o tyle w sensie pochodnym,  w którym
jedyny Pośrednik postanawia działać przez nich [wierzących] jako narzędzia",
mo\
emy mówić, \
e jesteśmy jedni dla drugich pośrednikami. Ale poniewa\
tytuł
pośredniczki był w rzeczywistości stosowany w odniesieniu do Maryi niezale\
nie od
takiej komunii świętych, w której wszyscy mamy rolę pośrednictwa, stał się on
istotną częścią powa\
nego nieporozumienia. Oto dlaczego ekumeniczne stanowisko
wymaga od katolików unikania tego słowa, a od protestantów pamiętania o tym, \
e
kiedy znajdujÄ… go w oficjalnych tekstach katolickich, to ich bracia nie podwa\
ajÄ…
jedynego pośrednictwa Chrystusa.
212. Jednak termin  współdziałanie" jest utrzymany w oficjalnych tekstach
katolickich, takich jak VIII rozdział Lumen gentium (nr 56), którego ekumeniczny
zamysł jest oczywisty. Wyra\
a on coÅ›, co jest bardzo drogie dla tradycji katolickiej,
będąc rozumianym w tym sensie, \
e  współdziałać", jeśli chodzi o istotę ludzką,
oznacza zawsze  odpowiadać" w wierze, nadziei i miłości. Zatem na pewno nie ma
opozycji między  współdziałaniem", pojętym w takim właśnie, katolickim
znaczeniu, a  wdzięczną odpowiedzią człowieka na doskonały dar" (Jean Bosc),
potwierdzanÄ… przez stronÄ™ protestanckÄ…. Na pytanie postawione powy\
ej katolicy
mogą odpowiedzieć z całą świadomością wiary, \
e Bo\
y plan zbawienia umo\
liwił
 tak" Maryi na skutek łaski, dając jej przestrzeń na wolną odpowiedz
owego  tak".
Bez wątpienia język katolicki do dzisiaj w tym temacie nie zdołał jeszcze uwolnić się
od wszelkiego nieporozumienia.
213. Kiedy Kościół katolicki mówi o  współdziałaniu Maryi w zbawieniu, to nie
sytuuje go obok inicjatywy Zbawiciela i Odkupiciela. KorzystajÄ…c z obrazu prostego,
choć wiele mówiącego mo\
na powiedzieć, \
e Kościół ten wcale nie chce twierdzić, i\

Maryja dorzuciłaby jakąś swoją część, choćby minimalną, do dzieła Chrystusa. Nasze
zbawienie jest w stu procentach dziełem Boga przez Chrystusa w Duchu: znajdująca
miejsce obok zbawionych, Maryja pośredniczy na mocy zbawczej łaski, którą
otrzymała, tak jak wszyscy inni wierzący Nawet jeśli jej zbawienie przybiera kształt
ustrze\
enia od grzechu, to Maryja jest  odkupiona" tak samo, jak ka\
dy z nas.
19
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
12. Objawienia maryjne
PROBLEM OBJAWIEC
MARYJNYCH
OBJAWIENIE PRYWATNE- przekaz treści religijnych do jednej lub kilku osób.
Chodzi o taki przekaz, który miał miejsce po śmierci ostatniego z apostołów św. Jana
(zamyka Objawienie publiczne  to, które głosił Jezus Chrystus).
Aby uznać objawienia prywatne za autentyczne trzeba je zbadać:
1) Wiarygodność wizjonera
2) Wiarygodność orędzia
3) Znaki potwierdzające wiarygodność objawień
Ad.1
a) Zbadać czy to jest osoba zdrowa psychicznie
b) Wykluczyć złudzenie, przewidzenie, halucynacje, anomalie
c) Zbadać prawdomówność i naturalną uczciwość
d) Zbadać czy ma dobrą pamięć i czy potrafi przekazywać dokładne
przesłanie
e) Zbadać styl \
ycia, religijność, bezinteresowność
f) Uległość spowiednikowi
Ad.2
a) Trzeba się skoncentrować na autentycznym przekazie nie poprawionym
b) Zbadać czy treść objawienia jest zgodna ze zdrowym rozsądkiem
c) Objawienie prywatne nie mo\
e być sprzeczne z rozumem i z Bo\
ym
Objawieniem, które przyniósł Pan Jezus
d) Treść takiego objawienia nie powinna rozstrzygać sporów teologicznych,
liturgicznych
e) Treść objawienia powinna być krótka i zwięzła
f) Objawienie byłoby podejrzane, gdyby ujawniało grzechy osób trzecich, gdyby
je zawstydzało, gdyby obra\
ało
g) W treści powinny znajdować się sprawy, o których mówi objawienie
publiczne (np. pokuta, modlitwa)
Ad.3
a) Czy nie da się tego wyjaśnić w sposób naturalny. Pan Jezus przestrzega przed
fałszywymi prorokami, którzy będą czynić wielkie znaki
2Tes  Szatan mo\
e być sprawcą spektakularnych zjawisk, które przypominają
cuda.
b) Cuda nie powinny odwracać uwagi od treści
c) Badać jakie owoce powodują te zjawiska, czy owocem jest tylko sensacja, czy
dobro, np. nawrócenie, pobo\
ność.
Kościół ma zwyczaj uznawania tych objawień. Kompetentnym w uznawaniu
prywatnych objawień jest miejscowy biskup. Jednak uznanie objawień prywatnych
nie następuje szybko.
OBJAWIENIA UZNANE PRZEZ KOŚCIÓA

Lourdes, Fatima, Gietrzwałd
20
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
OBJAWIENIA NIE UZNANE PRZEZ KOŚCIÓA
-ODRZUCONE
Oława-kwestionuje się treść; Matka Bo\
ą domaga się przyjmowania Komunii Świętej
w postawie stojÄ…cej; ka\
e budować kościół; objawienie trwa dosyć długo.
Gala Bauda (1961-65)  w 1971r. zaczyna wszystko odwoływać.
W Niemczech Opus Angelorum  dzieło aniołów  nauka o aniołach nie zgadza się
ze zdrowÄ… teologiÄ…
OBJAWIENIA, KTÓRE NIE ZOSTAA
Y ODRZUCONE I NIE ZOSTAA
Y UZNANE
Mejugorie
13. Trzecia tajemnica fatimska z komentarzem Kongregacji ds. Nauki Wiary
Pierwsze dwie Tajemnice Fatimskie były podane od razu do wiadomości
wiernych, natomiast trzecia Tajemnica pozostawała ukryta, jej treść przesłała siostra
A
ucja (będąca jedynym \
yjącym świadkiem objawień fatimskich) do wyłącznej
wiadomości papie\
a. Jan Paweł II zdecydował się po pewnym czasie na opublikowanie
treści Trzeciej Tajemnicy Fatimskiej.
Trzecia Tajemnica Fatimska (13 lipca 1917) mówi o pokucie, nawróceniu się,
śmierci duchownych, świeckich, tak\
e o prześladowaniach. Nie zawiera ona nic nowego
wobec prawd Objawienia Bo\
ego i samej Biblii (mowa o prześladowaniach, które
obejmujÄ… wszystkich).
Odbiór objawień prywatnych uwarunkowany jest ludzkim baga\
em
doświadczeń konkretnego człowieka, który dostępuje łaski objawienia.
14. Maryja w teologii prawosławnej
Z religią prawosławną łączą nas dwa dogmaty: O Dziewictwie Maryi i O
Bo\
ym Rodzicielstwie  Theotokos, a tak\
e kult Maryi, modlitwy.
CHRZEÅšCIJANIE PRAWOSA
AWNI
Litania Akatyst
Święta Maryjne
Obrazy Maryjne Ikony Maryjne
Modlitwy do Maryi
Prawosławni odrzucają dogmat O Niepokalanym Poczęciu NMP. Oni zamiast
Niepokalana mówią  Cała Święta , mówią o Maryi pozytywnie. Krytyka
prawosławnych wynika z ich rozumienia dogmatu (dogmat przedmiotem wiary).
Równie\
odrzucają dogmat O Wniebowzięciu Maryi. Nie ma mowy w najstarszej
Tradycji i w Piśmie Świętym. Prawosławni mówią o zaśnięciu Matki Bo\
ej.
Greccy teologowie  mówią o zaśnięciu.
Rosyjscy teologowie  mówią: zasnęła i zmartwychwstała.
21
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
Liturgia ku czci Zaśnięcia przypominała nasze Triduum Paschalne. W czasie tym
czczono i zaśnięcie i zmartwychwstanie Maryi. U nas Wniebowzięcie  Maryja
umarła i zmartwychwstała.
15. Maryja w teologii protestanckiej
Musimy wyjść od Marcina Lutra, który nie odrzucił mariologii. Szanował on dwa
dogmaty: O Dziewictwie Maryi i O Bo\
ym Macierzyństwie. Z sympatią patrzył na
myśl o Niepokalanym Poczęciu NMP. Podstawowym jego dziełem dotyczącym
mariologii jest Komentarz do Magnificat. Na końcu tego komentarza Luter zwraca
siÄ™ do Maryi za pomocÄ… modlitwy.
ZASADY REFORMACJI:
" Sama łaska  na tej zasadzie opiera się Kościół luterański i z tą zasadą upada
" Sam Chrystus
" Sama wiara
" Samo Pismo Święte
Marcin Luter w świetle tej zasady interpretuje Magnificat (chodzi o zasadę sama
Å‚aska), szuka potwierdzenia do zasady sama Å‚aska.
 Wejrzał na uni\
enie SÅ‚u\
ebnicy Swojej
przetłumaczono  nicość
Maryja według tego tłumaczenia uwa\
a się za nic, Bóg na Nią wejrzał i Ją
wywy\
szył. Maryja sama własnymi słowami wypowiada zasadę sola gratia. Wejrzał
na niskość swej Słu\
ebnicy i JÄ… wywy\
szył.
Luter szanował macierzyństwo i dziewictwo Maryi. Luteranie nie pozmieniali
wezwań kościołów po katolikach.
Marcin Luter pod koniec \
ycia zradykalizował swoją postawę , modlitwę do Maryi
nazwał bałwochwalstwem.
Współcześni teologowie podtrzymują stanowisko M. Lutra, uznają nadal dwa
dogmaty (O Dziewictwie Maryi i O Bo\
ym Macierzyństwie Maryi). Podkreślają, \
e
Maryja jest biblijna i dlatego nale\
y Ją szanować.
WYPOWIEDZI TEOLOGÓW PROTESTANCKICH
THEOTOKOS
Słuszny, dozwolony, konieczny  uzasadnia ten tytuł sama Biblia. Maryja zrodziła
Boga  Sobór Efeski.
J  Słowo stało się Ciałem i zamieszkało między nami
Są opory wobec tego tytułu Theotokos. Powiadają teologowie protestanccy, \
e nie
nale\
y stąd wyprowadzać szczególnej godności Maryi i nie nale\
y się Jej cześć.
22
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
Oficjalnie nie lubią się posługiwać tym tytułem, wolą Biblijny tytuł  Matka Pana 
słowa El\
biety.
DZIEWICTWO MARYI  bronią go, odrzucają teksty, które mówią, \
e Jezus miał
rodzeństwo. Nale\
y mówić o kuzynach Jezusa. Gdyby Maryja miała inne dzieci to
Jezus nie zleciłby Jej pod opiekę św. Janowi. Chrystus począł się bez współudziału
mÄ™\
czyzny. Bóg zadziałał swoją mocą. Protestanci odrzucają dziewictwo w czasie
porodu i po porodzie.
NIEPOKALANE POCZ
CIE NMP
Uwa\
ajÄ…, \
e gdyby Maryja była bez grzechu pierworodnego, to byłaby taka sama jak
Chrystus. Gdyby Maryja nie miała grzechu pierworodnego to byśmy mogli
powiedzieć:  Pod wszystkim do nas podobna oprócz grzechu . W ten sposób
czynimy z Maryi Boga.
Św. Paweł Rz 5  paralela jest jasna, to Chrystus przeciwstawiony jest Adamowi.
Paweł powinien te\
Maryję przeciwstawić Adamowi. Dogmat ten nie jest Biblijny,
nie ma pokrycia w SÅ‚owie Bo\
ym a nawet jest anty biblijny, bo zestawia MaryjÄ™ z
Chrystusem.
Protestanci nazywajÄ… wprost MaryjÄ™ grzesznicÄ… (w sensie grzesznÄ…). ZarzucajÄ…
Maryi, \
e za mało wierzyła w Jezusa i \
ądała od Niego cudów (w Kanie Galilejskiej),
aby bardziej wierzyć. Bracia Jezusa pytają Go czy pójdzie na święto Paschy do
Jerozolimy  nie nadeszła moja godzina  Jezus zwariował (tak uwa\
ajÄ…). W Kanie
Jezus mówi to samo - więc bracia nie mieli wiary i Maryja nie miała wiary, dlatego
dał Ją w opiekę Janowi, aby od niego nauczyła się wiary. Kolejny zarzut to, \
e Maryja
zgubiła dwunastoletniego Syna Jezusa  zła matka. Anioł mówi do Maryi  Pełna
łaski  to rozumują jako ułaskawiona - wprost zakładają jakiś grzech Maryi.
WNIEBOWZI
CIE
SÄ… oburzeni tym dogmatem. Oburzenie ich dotyczy trzech rzeczy:
1) Dogmat ten zamazuje chrystologiÄ™
2) Wypacza wiarÄ™
3) Wypacza eklezjologiÄ™
Ad. 1)
Zarzut ten przypomina nam zarzut o Niepokalanym Poczęciu. Wniebowzięta Maryja
staje obok zmartwychwstałego Chrystusa. Chrystus jest zrównany z Maryją. Odtąd
nie tylko Chrystus jest wzorem zmartwychwstania, bo jest Maryja. Pomniejszamy
fakt zmartwychwstania Chrystusa. Zestawienie Maryi z Chrystusem.
Ad. 2)
Według św. Pawła 1Kor 15
Prawda o zmartwychwstałym Chrystusie. Katolicy stawiają obok
zmartwychwstałego Chrystusa Maryję. Wniebowzięcie godzi w dogmat
chrystologiczny i tÄ™ najwa\
niejszą wiarę:  Gdyby Chrystus nie zmartwychwstał
daremna jest nasza wiara .
Ad. 3)
Dogmat w Wniebowzięciu godzi w eklezjologię. Sposób ogłoszenia dogmatu godzi
w eklezjologię. Dogmat ten jest pierwszym dogmatem ogłoszonym po dogmacie O
23
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
Nieomylności Papie\
a. Papie\
powiększa depozyt Objawienia i dodaje nową prawdę
stoi ponad SÅ‚owem Bo\
ym. Mo\
e zobowiązać do wiary w coś czego nie ma w
Objawieniu. Na forum ogólno kościelnym nie toczy się \
aden dialog mariologii
dotyczÄ…cy.
16. Komentarz M. Lutra do Magnificat
I
Aby nale\
ycie zrozumieć ten święty hymn pochwalny, nale\
y zwrócić uwagę, \
e
godna czci Dziewica Maria mówi tu z własnego doświadczenia, będącego owocem
oświecającego i pouczającego działania w Niej Pucha .Świętego. Nikt, powiem nie mo\
e
poprawnie rozumieć ani samego Boga ani. Jego słowa, chyba \
e zostałoby mu to
udzielone bezpośrednio przez Ducha Świętego. (...) W ten sposób poucza Duch Święty
Świętą Dziewicę pozwalając jej doświadczyć wielkich rzeczy, jakie jej Bóg uczynił, choć była
przecie\
tak mała, niegodna, uboga i pogardzana. Pomimo tej niegodności dostąpiła
cennego daru mądrości i sztuki zrozumienia, i\
Bóg jest tym, który do niczego innego nie
dÄ…\
y jak tylko do wywy\
szenia, co uni\
one, do uni\
enia, co wywy\
szone, do
rozbicia, co scalone i scalenia, co rozbite (WA 7, 546).
II
Dlatego pozostaje Bogu tylko owe wejrzenie, które dosięga niskości, biedy i
narzekania. Bóg jest bliski tym wszystkim, którzy są nisko, zgodnie ze słowami Piotra:
 Bóg pysznym się sprzeciwia, a pokornym daje łaskę" (l P 5,5). Stąd wypływa miłość i
cześć Boga. Nikt nie mo\
e przecie\
wielbić Boga, zanim pierwej nie zostanie przez Niego
umiłowany. Podobnie nikt nie mo\
e pokochać Boga, jeśliby Go pierwej w pełni nie poznał. A
nie mo\
na Go poznać inaczej, jak tylko poprzez dzieła względem nas okazane, któreśmy
odczuli i doświadczyli (7, 547-548).
III
Czuła Matka Chrystusa [...] uczy przykładem własnego doświadczenia oraz
własnym słowem, jak nale\
y Boga poznawać, kochać i sławić. Gdy\
jeśli ona chlubi się
radosnym, pląsającym duchem i chwali Boga za wejrzenie, jakim ją obdarzył, mimo jej
uni\
enia i nicości, stąd nale\
y te\
wierzyć, \
e Maria miała biednych, pogardzanych, nic
nie znaczących rodziców. [...] Ona pośród swoich sąsiadów i ich córek była prostą słu\
Ä…cÄ…
krzątającą się wokół trzody i domowego gospodarstwa (7, 548-549).
IV
Dlatego zapowiada Izajasz (l l, l n):  wyrośnie ró\
d\
ka z pnia Jessego, wypuści
się odrośl z jego korzeni. I spocznie na niej Duch Pański". Pniem i korzeniem jest
tu pokolenie Jessego albo Dawida, szczególnie zaś odnosi się do Dziewicy Marii;
natomiast ró\
d\
ka i odrośl to Chrystus. Jak niemo\
liwym, wręcz nieprawdopodobnym
byłoby, aby z uschłego obumarłego pnia i korzenia mogła wyrosnąć piękna ró\
d\
ka
czy gałąz
, tak te\
nie mo\
na było przewidzieć, \
e Maria zostanie matkÄ… tak
szczególnego Dziecka. Sądzę, \
e nie tylko dlatego nazywa siÄ™ jÄ… Pniem i Korzeniem, \
e
w nadprzyrodzony sposób z zachowaniem dziewictwa została Matką, podobnie jak
w nadprzyrodzony sposób wyrosła ró\
d\
ka z martwego pnia. [...] Królewski pień
Dawida cieszył się niegdyś, za czasów Salomona, sławą, władzą, bogactwem i
powodzeniem [...] na koniec, gdy miał przyjść Chrystus, kapłani przenieśli na siebie jego
24
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
sławę i samodzielnie poczęli sprawować władzę tak, \
e stało się pokolenie Dawida niby
martwym pniem przez swoją nędzę i pohańbienie. I nie było \
adnej nadziei, \
eby
jakikolwiek król mógł tę utraconą chwałę osiągnąć. W sytuacji tak kompletnego upadku
przychodzi Chrystus i rodzi się z pogardzanego pnia, z małej biednej słu\
ebnicy. I
oto wyrasta ró\
d\
ka i kwiat z osoby, którą córki Kajfasza i Annasza uznałyby za
niegodną, aby była ich uni\
oną słu\
ebnicą. Tak ku temu, co niskie, kierują się dzieła i
spojrzenie Boga, ku temu, co wysokie zaś, oblicze człowieka i jego dzieła (7,549).
V
Maria za pośrednictwem słowa Magnificat, które podobnie jak tytuł jakiejś ksią\
ki
wskazuje na treść, pragnie nam zapowiedzieć, o czym będzie jej pieśń: mianowicie o
wielkich czynach i dziełach Boga ku umocnieniu naszej wiary, pocieszeniu maluczkich
oraz przera\
eniu wszystkich wyniosłych na ziemi. [...] Ona bowiem śpiewała nie
samej sobie, lecz nam wszystkim. Zgodnie z tym zamysłem równie\
my śpiewać
powinniśmy (7, 553).
VI
Maria nazywa Boga swoją Świętością i Błogosławieństwem nie na podstawie
jakiegoś widzenia czy doświadczenia, a jedynie w oparciu o pełne ufności
zawierzenie, \
e On faktycznie jest Świętością i Błogosławieństwem. Taką wiarę
zaczerpnęła z dzieła, jakie Bóg w niej dokonał. Dlatego, zgodnie z porządkiem rzeczy,
sławić poczyna Boga raczej jako swego Pana i Uświęciciela, raczej swego Uświęciciela
ni\
Jego dzieła. Uczy nas przez to, jak mamy nale\
ycie Boga kochać i czcić, a nie szukać
swego. Ten prawdziwie kocha i czci Boga, kto czyni to nie dla innego powodu jak tylko
ze względu na samą Jego dobroć [...] (7, 556).
VII
[Maria] nie szczyci się ani swoją godnością, ani niegodnością, a wy sławią
wyłącznie Bo\
e wejrzenie, do tego stopnia przepełnione dobrocią i łaską, \
e nie
wahało się zwrócić ku niej, nic nie znaczącej słu\
ebnicy [...]. Dlatego dopuszczajÄ… siÄ™
niesprawiedliwości wszyscy, którzy twierdzą, i\
Maria nie chlubi siÄ™ wprawdzie swoim
dziewictwem, lecz owszem chwali się swoją pokorą: w rzeczywistości nie szczyci się
ani dziewictwem, ani pokorÄ…, a jedynie Å‚askawym Boskim wejrzeniem. StÄ…d te\

główny akcent poło\
ony jest nie na słowie humilitatem ( nicość"), lecz na respexit
( wejrzał") (7, 560-561).
VIII
Prawdziwa pokora nie zdaje sobie sprawy, \
e jest pokorna, w przeciwnym
wypadku, gdyby Bóg wejrzał na jakąś piękną cnotę, wpadłaby w zarozumialstwo.
IX
Maria nie wskazuje [...] na nic innego, jak tylko na swoją nicość, w której
cieniu najchętniej dalej pragnęłaby pozostać i w której rzeczywiście pozostała. Nigdy
nie myślała o własnej chwale i wyniesieniu; nawet nie spostrzegła, \
e jest pokorna (7,
563-564).
X
I tak ze słowa humilitas jasno wynika, \
e Dziewica Maria była pogardzaną, małą
i nieistotną słu\
Ä…cÄ… [...] nie zdajÄ…cÄ… sobie sprawy, \
e ten jej stan znajdzie w oczach
Bo\
ych tak wysokie uznanie (7, 564).
25
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
XI
Święta Dziewico i Matko Boga, byłaś naprawdę niczym, byłaś bardzo mała i
pogardzana, jednak Bóg wejrzał na ciebie łaskawie i sprawił w tobie wielkie dzieła.
śadnego z nich nie byłaś godna, pomimo to bogata i niezmierna łaska Bo\
a
nieporównywalnie przewy\
szyła wszelką twoją zasługę. Szczęśliwa jesteś i
błogosławiona teraz i na wieki, któraś znalazła takiego Boga! (7, 568).
XII
Kto chce Marię poprawnie czcić, nie mo\
e sobie jej samej stawiać przed oczy,
lecz [...] w obliczu Boga [.,.] wejrzeć na nią i na jej nicość [...]; następnie zadziwić się
nad nieogarnioną łaską Boga, który wejrzał na tak małego, nic nie znaczącego
człowieka, ubogacił go, ogarnął i pobłogosławił. Wtedy dopiero będziesz pobudzony
takim widokiem do czci Boga [...]. Czy sÄ…dzisz, \
e lepiej jest zwrócić się do niej, ani\
eli
przez nią dojść do Boga i na jej przykładzie uczyć się ufności i powierzenia się Bogu? (7,
569-570).
XIII
[...] Ona [Maria] została tak dalece wyniesiona ponad wszelkie wzory, \
e stać
się powinna najdostojniejszym przykładem łaski Bo\
ej [...]. O błogosławiona
Dziewico i Matko Boga, jak wielkiej pociechy dostąpiliśmy w twojej osobie, gdy Bóg
tak łaskawie wejrzał na twoją niegodność i nicość. Odtąd błagać będziemy, aby Bóg,
podobnie jak Ciebie, nas biednych i nic nie znaczących ludzi nie odrzucił, lecz obdarzył
Å‚askawym wejrzeniem (7, 569).
XIV
Bezkrytyczni kaznodzieje i nieu\
yteczne gaduły nie dostrzegają [...], jak w
Marii przedziwnie złączyły się niezmierzone bogactwo Boga z jej głębokim ubóstwem,
Boska chwała z jej nicością, Boska godność z jej pogardą, Boska wielkość z jej
małością, Boska dobroć z jej brakiem zasługi, Boska łaska z jej niegodnością (7, 569-
570).
XV
Wielkie rzeczy to nic innego, jak to, \
e Maria została Matką Boga. Wraz z
tym dziełem udzielone zostały jej tak liczne i wielkie dobra, \
e nie sposób ich
wprost ogarnąć. Stąd wynika jej wszelka chwała, wszelkie błogosławieństwo oraz \
e
jest jedną jedyną osobą z całego rodzaju ludzkiego, i nikt nie mo\
e się z nią równać,
gdy\
ma szczególne Dziecko z Ojcem niebieskim [...]. I tak jednym słowem
wyra\
ono jej chwałę nazywając ją Matką Boga. Nie mo\
na o niej oraz do niej
powiedzieć nic większego, nawet jeśli miałoby się języki tak liczne, jak liście czy trawa,
gwiazdy czy piasek nadmorski. Tak\
e w sercach nale\
y rozwa\
yć, co znaczy: być Matką
Boga (7, 572-573).
XVI
Maria w pełni dobrowolnie zasługę przypisuje nie sobie, lecz łasce Bo\
ej.
Owszem, była wolna od wszelkiego grzechu, jednak łaska ta jest tak nadzwyczajna, \
e w
\
aden sposób Maria nie mogła być jej godna. Jak stworzenie mo\
e w ogóle być godne łaski
Bo\
ego macierzyństwa? Niektórzy wiele co prawda paplają, \
e Maria była godna takiego
macierzyństwa, ja jednak wierzę raczej jej ni\
im, gdy mówi, \
e Bóg wejrzał na jej niskość
oraz \
e nie nagrodził jej zasługi, lecz  uczynił mi wielkie rzeczy" [...]. Całe swoje \
ycie
nigdy o tym nie myślała ani się do tego w \
aden sposób nie przygotowywała, by być
26
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
MatkÄ… Boga [...]. Konieczny jest tak\
e umiar w zwracaniu się do Marii imieniem: Królowa
Nieba. Owszem, jest nią rzeczywiście, ale nie oznacza to, \
e to jakiÅ› bo\
ek, który
czegokolwiek mógłby udzielić czy przyjść z jakąkolwiek pomocą, jak sądzą niektórzy
przyzywajÄ…c raczej jÄ… ni\
Boga i do niej się uciekając. Jedynie Bóg udziela wszystkiego,
nie Maria (7, 573-574).
XVII
Maria nie chce być bo\
kiem. Maria nie czyni niczego, Bóg jest sprawcą
wszystkich rzeczy. Nale\
y Marię przyzywać, aby Bóg przez jej wolę udzielił nam
wszystkiego, o co prosimy. Podobnie nale\
y zwracać się do wszystkich innych
świętych [...]. Jestem tylko warsztatem, w którym On pracuje, nie wniosłam jednak
nic do Jego dzieła. Dlatego nikt nie powinien mnie wychwalać ani czcić z powodu
udzielonego mi Bo\
ego macierzyństwa; jedynie Bóg i Jego dzieła są godne, by je
czcić i wysławiać. Wystarczy, jeśli dzielić się będzie ze mną radość i nazywać
błogosławioną z tego powodu, \
e Pan zechciał się mną posłu\
yć dla dokonania tak
wielkich czynów (7, 574-575).
XVIII
Jak\
e szczere i czyste to serce, jak wspaniały to człowiek! Jak\
e\
wielkie rzeczy
ukryte w tej skromnej postaci! Jak wielu jej dotykało, rozmawiało z nią, jadło i piło, jak wielu
być mo\
e nią pogardzało i uległoby zgorszeniu, gdyby poznało jej tajemnicę (7, 575).
XIX
Prośmy Boga o dobre zrozumienie tego Magnificat, aby nie tylko świecił i
przemawiał, lecz aby płonął i \
ył w duszy i w ciele. Niech udzieli nam tego
Chrystus za wstawiennictwem i zgodnie z pragnieniem swojej ukochanej Matki Marii!
Amen (7, 601).
IÅ‚um. Krzysztof Kowalik SDB
17. Dialog ekumeniczny o Matce Pana na przykładzie Grupy z Dombes
Grupa z Dombes
Maryja w Bo\
ym planie i w komunii świętych
Odnajdywanie wzajemnego zrozumienia. Grupa z Dombes o Maryi
Pierwszy w dziejach Polski mariologiczny kwartalnik SALVATORIS
MATER jeszcze na progu swojej drogi, a ju\
zasłu\
ony, publikuje niezwykły tekst
mariologiczny pt. Maryja w Bo\
ym planie i w komunii świętych. O jego niezwykłości
decydują autorzy, metodologia i tezy. i Pracowało nad nim 41 osób. One zasłu\
yły
na miano autorów dokumentu. Nale\
ą do trzech wyznań chrześcijańskich:
reformowani i luteranie, czyli ewangelicy zwani potocznie protestantami, oraz
katolicy; 20 katolików, 21 ewangelików Szwajcarzy i Francuzi. Niektórzy pracują na
wy\
szych uczelniach, zasadniczo jednak oddajÄ… siÄ™ duszpasterstwu. PracujÄ… pod
sztandarem tzw. Grupy z Dombes. Dombes to miejscowość oddalona 42 km od t
27
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
Lyonu z klasztorem trapistów, gdzie od 1937 roku spotykała się, chocia\
nie zawsze,
grupa reformowanych, luteranów i katolików, by modlić się wspólnie i rozmawiać
na ró\
ne tematy teologiczne. i Za swego duchowego ojca zasłu\
enie uwa\
ajÄ…
świątobliwego księdza katolickiego Paula Couturiera (t1953), jednego z wybitnych
pionierów duchowego ekumenizmu. Otwierając się na duchowość Couturiera,
Grupa przeznaczała wiele miejsca na modlitwę. j, x Z reguły rozpoczynała swoje
spotkania rekolekcjami, by dopiero t: po nich przystępować do wspólnej refleksji
teologicznej.
Do bardziej znanych postaci tej grupy nale\
eli czy nale\
Ä… ojcowie Jean-Noel
Aletti, Rene Baupere, Gustave Martelet, Pierre r Michalon, Bernard Sesboue, Maurice
Villain, Joseph Hoffmann, a ze strony protestanckiej pastorzy Alain Blancy, Hebert
Roux i brat Max Thurian z Taize.
Długą drogę przebyła Grupa z Dombes, zanim przyjęła dokument o Matce
Pana. Pracując w pierwszych 20 latach, nie publikowała owoców swoich przemyśleń.
Z następnych 14 lat (1956-70) opublikowała zwięzłe tezy:
1956 - Stan grzechu pierworodnego
1957 - Pośrednictwo Chrystusa i posługiwanie Kościoła
1958 - Kościół - Ciało Chrystusa
1959 - Pastoralny autorytet w Kościele
1960 - Apostolskość Kościoła
1961 - Kapłaństwo i posługiwanie Kościoła
1962 - Kapłański akt Chrystusa w kapłańskiej aktywności Kościoła
1965 - Nauka o Duchu Swiętym
1967 -  Interkomunia"
1968 - Sukcesja apostolska
1969 - Kościół a Duch Święty
1970 - Kościół jako wspólnota świętych.
Odtąd wyniki prac otrzymują formę obszerniejszych dokumentów:
1971 - W kierunku tej samej wiary eucharystycznej
1972 - O pojednanie posługiwań
1976 - Posługiwanie episkopalne
1979 - Duch Święty, Kościół i sakramenty
1985 - Posługiwanie wspólnoty (communion) w Kościele uniwersalnym
(papiestwo).
Zarówno tezy, jak wspomniane obszerniejsze opracowania udostępniono w
zbiorze: Pour la communion des Eglises. L'apport du Groupe des Dombes 1937-1987 (Paris
1988, Le Centurion).
Od 1981 roku Grupa pracowała nad wyjątkowo trudnym, lecz niezwykle
doniosłym zagadnieniem eklezjologicznym, które posiada olbrzymie znaczenie dla
teologicznej metodologii: Pour la conversion des Eglises. Identite et changement dans la
dynamique de communion (Paris 1991, Le Centurion).
Autorzy podjęli zasadniczy w ekumenicznym dialogu problem: czy
międzykościelne zbli\
enia teologiczne nie osłabiają to\
samości dialogujących ze sobą
Kościołów (by nie mówić o zdradzie własnej to\
samości) i czy takie osłabienia nie
kryją się w samej naturze ekumenicznych uzgodnień (konsensusów)? W odpowiedzi
postawili tezÄ™, \
e do istoty to\
samości nale\
y zmiana; oczywiście, nie jakakolwiek
28
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
zmiana, ale zmiana, która jest nawróceniem. Chodzi o nawrócenie do Ewangelii, do
której wcią\
trzeba dorastać, do Chrystusa, który wcią\
oczekuje naszej doskonalszej
wierności, do autentycznych elementów wielkiej Tradycji, którą nale\
y otwierać na
nowe problemy nowych czasów .. W Instytucie Ekumenicznym KUL dojrzewa
rozprawa doktorska, która omawia ten metodologiczno-teologiczny pomysł Grupy z
Dombes.
Ponad pół wieku doświadczeń, przebyta długa droga mocowania się z wielu
problemami bez unikania najtrudniejszych (papiestwo, sukcesja, Eucharystia),
wreszcie lata pracy nad węzłowym zagadnieniem dynamicznego rozumienia
kościelnej, wyznaniowej i chrześcijańskiej to\
samości, przygotowało zespół do
podjęcia tematu mariologicznego. Międzykościelne dialogi ekumeniczne, chocia\
ich
wiele, trwają długo i opracowały liczne dokumenty, na ogół nie podejmują tematu
Maryi. Międzykościelne komisje pracujące na forum światowym opublikowały ju\

około 100 dokumentów; jednak nie ma wśród nich ani jednego, który by w całości
został poświęcony Matce Pana. W ośmiu znajdujemy na ogół bardzo zwięzłe
fragmenty: w dialogu katolicko-pentekostalnym, katolicko-metodystycznym,
katolicko-reformowanym, katolicko-anglikańskim, katolicko-luterańskim, katolicko-
prawosławnym, prawosławno-starokatolickim i prawosławno-anglikańskim. Nawet
krajowe międzykościelne komisje teologiczne nie podejmują w sposób zasadniczy
mariologii. Wyjątek stanowi USA, gdzie komisja katolicko-luterańska opracowała
temat Maryja w Nowym Testamencie (Mary in the New Testament. A collaborative
Assenssment by Protestant and Roman Catholic Scolars, wyd. R.E. Brown, K.P Donfried,
J.A. Fitzmeyer, J. Reuman, Philadelphia-New York 1978; istnieje przekład niemiecki;
J. Majewski opracował ten dialog w rozprawie doktorskiej na KUL), przedłu\
ajÄ…c go
w dialogu o zbawczym pośrednictwie (The one Mediator, the Saints, and Mary.
Lutherans and Catholics in Dialogue Vlll, wyd. H. G. Andersom J. F. Stafford, J. A.
Gurgess, Augsburg-Minneapolis 1992).
Świadomość potrzeby ekumenicznego dialogu o Maryi daje o sobie znać na
międzynarodowych kongresach mariologicznych; w ich strukturze zazwyczaj
pracuje zespół ekumeniczny, który przygotowuje specjalną deklarację (Lizbona 1967,
Zagrzeb 1971, Rzym 1975, Saragossa 1979, Malta 1983, Kevelaer 1987, Huelva 1992).
Sposób funkcjonowania tych zespołów nie pozwalał jednak na opracowanie
większych dokumentów
Powróćmy do Grupy z Dombes. Najpierw były dwie ksią\
ki. W styczniu
1997 roku ukazała się pierwsza, zawierająca ekumeniczną lekturę historii oraz Biblii,
w styczniu 1998 roku - część druga, zestawiająca kwestie kontrowersyjne i
poszukujÄ…ca zbli\
enia. Obie bardzo szybko zniknęły z półek księgarskich. W
następnym roku pojawiły się ponownie, jednak złączone w jednej ksią\
ce: Groupe
des Dombes, Marie dans le dessein de Dieu et la communion des saints. Dans l'histoire et
l'Ecriture. Controverse et conversion (Paris 1999 Bayard Editions/Centurion, ss. 195). To
najmłodszy owoc doświadczeń i teologicznej mądrości dombeskiego środowiska
ekumenicznego. Na nim opiera się pierwszy polski przekład. Udało się znalez
ć
prawdopodobnie najwłaściwszego tłumacza tego tekstu. Ryszard Obarski, absolwent
Wydziału Teologii KUL, jest doktorantem tego\
Wydziału (Instytut Teologii
Dogmatycznej). Jakość duchowej przestrzeni Tłumacza wyraz
nie koresponduje z
klimatem wprowadzonym do ksiÄ…\
ki przez autorów Praca nad rozprawą doktorską
29
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
z zakresu teologicznej metodologii Grupy z Dombes równie\
merytorycznie
przygotowała pana Obarskiego do pracy nad przekładem najcenniejszego w
światowej literaturze dzieła z mariologii w ujęciu ekumenicznym.
Po stronie katolickiej wykład mariologii otwierają zazwyczaj świadectwa
biblijne, po których następuje przegląd czcigodnych świadectw chrześcijańskiej
Tradycji; ze szczególną uwagą przypomina się Sobór Efeski z przyjętym tam tytułem
Bogurodzicy - Theotokos; uwzględnia się póz
niejsze świadectwa, wielką uwagę
przykładając do dogmatu o Niepokalanym Poczęciu i Wniebowzięciu. Współczesne
wykłady mariologii starają się dobrze wyło\
yć teologię maryjną ostatniego Soboru.
Zazwyczaj, zwłaszcza w starszych mariologiach katolickich, stosunkowo szeroko
rozwija się zagadnienie pośrednictwa Maryi. Strona protestancka nie pisze
podręczników mariologii. Jeśli wypowiada się szerzej na tematy z jej kręgu, czyni to
zazwyczaj polemicznie w stosunku do mariologii katolickiej; przypomina przy tym
stanowczo to, co nazywa katolickimi błędami w tej dziedzinie, przede wszystkim
brak wierności wobec Biblii (por, reformacyjna zasada Tylko Pismo - Sola Scriptura!)
oraz zamach na obsolutną suwerenność Bo\
ej łaski, z którą człowiek nie mo\
e
aktywnie współpracować (por. zasada Tylko łaską - Sola gratia!; szerzej zob. Beatam
me dicent, t. 10: Teksty o Matce Bo\
ej. Chrześcijaństwo ewangelickie, Niepokalanów 2000).
Tymczasem Grupa z Dombes obrała inną ście\
kÄ™, bli\
szą współczesnej wra\
liwości
na dzieje i konkret. Wyszła od lekcji historii: Jak postrzegano Maryję w Kościele
staro\
ytnym, w literaturze apokryficznej, w średniowieczu, w okresie reformacji
protestanckiej i reformy katolickiej, jak wreszcie w XX wieku? Dopiero w to
wielobarwne bogactwo doświadczenia wprowadzono pytanie o Maryję Biblii, by
odwa\
nie formułować pytania o jakość historycznego rozwoju ideowej ikony Maryi
w chrześcijaństwie, o biblijną ocenę przebytej drogi, a tak\
e o program kontynuacji
oraz naprawy.
Przegląd doświadczeń historii oraz wspólna lektura Biblii odsłoniły niemało
tradycyjnych nieporozumień we wzajemnej ocenie stanowisk; odkryły zasadniczą
wspólnotę wiary; zaowocowały te\
ustaleniem czterech kwestii, w których nie do
końca mo\
emy się spotkać: 1. Współdziałanie Maryi ze zbawiającym Bogiem, 2.
Dziewictwo Maryi, 3. Dogmaty o Niepokalanym Poczęciu i Wniebowzięciu oraz 4.
Wzywanie Maryi. Autor niniejszego wstępu zainwestował w te problemy
kilkadziesiÄ…t lat swego \
ycia i z przekonaniem stwierdza, \
e nie znalazł w literaturze
przedmiotu celniejszej, a zarazem bardziej ekumenicznej prezentacji. Ogromna
kultura duchowa autorów graniczy tu niemal z cudem: mówiąc o ró\
nicach
protestanckiego i katolickiego postrzegania Maryi, powiedziano wyraz
nie o tym, co
dzieli, i wskazano głębokie korzenie rozbie\
ności, nie raniąc przy tym braci, z
którymi nie mo\
na się zgodzić. Jeśli ekumeniczność w uprawianiu teologii ujmujemy
w formule Zgodn\
e z prawdÄ… i \
yczliwie, to mariologiczny dokument Grupy z Dombes
moz
na wskazywać jako udane wcielenie tej zasady, a niewątpliwe jego osiągnięcia
jako rzeczowy argument za taką metodą. (Wieloletni współprzewodniczący Grupy,
reformowany pastor Alain Blancy, na krótko przed swoją śmiercią, która nastąpiła 30
września 2000 roku, w wywiadzie na temat swego zaanga\
owania w ekumenizm,
powiedział, \
e znalazł w tym środowisku coś dla siebie bardzo wa\
nego, mianowicie
przekonanie, \
e teologiczne poszukiwania są nierozłączne od świadectwa
30
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
składanego wierze.) Trudne spotkanie przy czterech głównych tematach, które
dzielą, nie pogłębia tutaj podziału.
W poprzednim dokumencie o to\
samości i zmianie (rozumianej przede
wszystkim jako nawrócenie), czterdziestka z Dombes równie odwa\
nie, co pokornie
rozmawia o  kościelnym nawróceniu" obu partnerów dialogu. Takie nawrócenie
przyjmuje jako istotny element twórczego dialogu między Kościołami. Poniewa\

mariologia jest jedną z dziedzin teologii, program nawrócenia Grupa przenosi na
dialog o Maryi. Owocuje to zupełnie niezwykłymi stronami nowego dokumentu.
Mogą je prześledzić i przemodlić z wielkim po\
ytkiem zarówno teologowie, jak
zwierzchnicy Kościołów, duszpasterze, pracownicy mediów chrześcijańskich,
kustosze sanktuariów i wszyscy, którzy słu\
Ä… tam dojrzewaniu wiary oraz
profesorowie i studenci teologii (nie tylko mariologii!), wreszcie wszyscy uczniowie i
słudzy Chrystusa. Nigdzie tak konkretnie i klarownie nie zastosowano dombeskiej
idei nawrócenia Kościołów, jak tutaj.
Ka\
dy, kogo Sobór Watykański II, Paweł VI i Jan Paweł II przekonali do
nieodzowności rozwijania mariologii eklezjotypicznej komplementarnie do
chrystotypicznej, z wdzięcznością przyjmie mariologiczną propozycję Grupy z
Dombes.
325. Luterański teolog Piepkorn tak wypowiedział się w 1967 roku:
 Dzięki kształtowaniu się pewnych rzymskokatolickich intuicji
eklezjologicznych, które znalazły swój początkowy i perspektywiczny wyraz w
Lumen gentium i Unitatis redintegratio, mógłby nadejść dzień, w którym nastąpiłaby
zgoda i uznano by, \
e cały Kościół nie był konsultowany przed 1854 i 1950 rokiem, \
e cały
Kościół nie współdziałał, ani nie zgadzał się na te definicje i \
e jakikolwiek stopień ich
wa\
ności kanonicznej dla tych, którzy przyjmują autorytet biskupa Rzymu, pozostają
one kwestiami otwartymi dla całego Kościoła"'99.
W tamtej epoce taka perspektywa była jeszcze określana przez jej autora jako
rozwiązanie nie do przyjęcia przez rzymskich katolików Trzydzieści lat dialogu
ekumenicznego pokazuje, \
e ocena tej trudności znacznie się zmieniła, jak to ukazuje
sÅ‚owo o nawróceniu strony katolickiej°°. Ta nowa sytuacja stanowi wezwanie dla
strony protestanckiej oraz pozwala zająć następujące stanowisko.
326. Jeśli protestanci, członkowie Grupy z Dombes, nie mogą przyjąć
Niepokalanego Poczęcia i Wniebowzięcia Maryi jako nale\
ących do wiary Kościoła,
w szczególności dlatego, \
e te dogmaty nie są poświadczone w Piśmie świętym, to
jednak sÄ… wra\
liwi na ich wartość symboliczną i uznają, \
e ich bracia katolicy
uwa\
ają je za dogmaty wiary. Jeśli bierze się pod uwagę to, co powiedzieliśmy na
temat współdziaÅ‚ania i usprawiedliwienia jedynie przez Å‚askÄ™°', to jesteÅ›my w stanie
oświadczyć, \
e interpretacja tych dogmatów nie zawiera ju\
nic, co byłoby sprzeczne
z orędziem ewangelicznym.
W tym sensie te dogmaty nie rodzÄ… rozbie\
ności, która miałyby dzielić [divergence
separatrice]. Ze swej strony protestanci z Grupy uwa\
ajÄ…, \
e powrót do pełnej komunii,
która podtrzymywałaby po ka\
dej ze stron wolność pełną szacunku dla stanowisk partnera,
jest całkowicie mo\
liwy do przewidzenia.
31
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
Trwałe dziewictwo Maryi
327. Jeśli chodzi o tytuł  zawsze dziewica", przyznawany Maryi, protestanci
pozostają pełni szacunku wobec twierdzenia, które przed podziałem nale\
ało do
naszej wspólnej wiary, które nie zostało podane w wątpliwość w momencie tego
podziału i które jest częścią wiary du\
o większej liczby naszych braci chrześcijan.
Jakiekolwiek byłyby trudności, protestanci nie zrezygnują z szanowania Maryi jako
dziewicy w pełnym tego słowa znaczeniu, tytułu, jaki zawsze przypada jej z racji dziewiczego
poczęcia Jezusa.
3. Maryja w wychwalaniu i modlitwie chrześcijańskiej
328. To uszanowanie nale\
ne Maryi, ju\
właściwe dla tradycji protestanckiej,
nigdy nie będzie względem niej uwielbieniem na wzór:  Bogu jedynemu Chwała!"
Są oczywiście zró\
nicowania stopnia w czci i w tym sensie protestant bez
trudu zrozumie, \
e inne tradycje chrześcijańskie w wyra\
aniu tej czci idÄ… dalej ni\

on, ale nie zgodzi się na ró\
nicę w naturze czci dla Maryi oraz czci, którą okazuje się
innym świętym lub wielkim świadkom wiary Jednak\
e jakiego rodzaju mo\
e być ze
strony protestanckiej  cześć, która winną być oddawana świętej i błogosławionej
Maryi Pannie"z°2?
329. Poza milczeniem, teologicznymi polemikami oraz czujnością wobec
wciÄ…\
istniejących odchyleń kultu maryjnego (mariolatriques), protestanci muszą
jeszcze przywrócić Maryi właściwą pozycję doktrynalną i liturgiczną w tajemnicy
zbawienia oraz komunii świętych. W ten sposób dokonają dzieła, przynoszącego
po\
ytek w poszukiwaniu komunii między naszymi Kościołami oraz lepiej się
odnajdą w rozległej tradycji całego Kościoła.
330. PociÄ…ga to za sobÄ… taki skutek, \
e Kościoły protestanckie biorą pod uwagę
w kulcie niedzielnym i w modlitwie eucharystycznej, w szczególności w wa\
nych
momentach roku liturgicznego, takich jak Adwent i Bo\
e Narodzenie, Męka Pańska i
Pięćdziesiątnica, rzeczywistość wszystkich tych świadków oraz przywracają
znaczenie święta wszystkich wierzących (Wszystkich Świętych).
331. Dzięki temu wysiłkowi ponownego odczytywania oraz odnowionej
zdolności rozumienia nasze Kościoły protestanckie połączą swoje własne tradycje,
tradycje prawdziwego szacunku względem Maryi oraz, podobnie jak niektórzy
Reformatorzy, ponownie odnajdą radość ze świąt maryjnych, bezpośrednio
zwiÄ…zanych z tajemnicÄ… Chrystusa, takich jak: Zwiastowanie, Nawiedzenie i
Przedstawienie w ÅšwiÄ…tyni.
332. Bycie czujnym wobec ewentualnych przerostów w pobo\
ności maryjnej
jest ostatecznie pytaniem dla protestantów o ich własny sposób modlenia się, ich
ograniczenia i braki. Czy\
powściągliwość ich liturgii, niekiedy nadmierna, nie
pozostawia w komunii świętych miejsca na autentyczną pobo\
ność, bez
nadmiernego popadania w ckliwość czy nieokiełznane uniesienie? Tak naprawdę
dbanie o nasz sposób modlenia się jest praktykowaniem nawrócenia, które dotyczy
nas wszystkich.
333.  Có\
przeszkadza" (por. A
k 18, 16; Dz 8, 36), aby protestant:
- wyśpiewywał z radością w wierze pozycję, jaką Credo przyznaje
Maryi?
- stawiał akcent na niezwykłe przeznaczenie córki Izraela, która stała się
Matką Chrystusa i członkinią Kościoła?
32
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
- stwierdzał nawrócenie Maryi, otwierając jej pozycję matki na bardziej
pokorną pozycję siostry i słu\
ebnicy?
- uznawał, \
e Magnificat jest modelowym hymnem ze względu na wiarę
i nadziejÄ™ obecne w nim?
- mógł równie\
wychwalać Boga za to, \
e pozwolił Maryi być i działać
oraz [aby protestant] nie lekcewa\
ył tego, który z uwagi na miłość do swojego
Pana dołącza w swoim dziękczynieniu imię jego matki, posługując się
słowami samego anioła w chwili zwiastowania i błogosławieństwem jej
krewnej w momencie nawiedzenia, a nawet błogosławieństwem starca
Symeona w czasie przedstawienia w świątyni?
- dbał, aby ten ewangeliczny okrzyk pochwalny był zawsze głoszeniem
tajemnicy wcielenia i zbawienia: niech nic nie będzie przypisywane Maryi, co
stanowi własność jej Syna; ale tak\
e niech nic nie będzie odmówione Maryi w
komunii świętych?
- pamiętał, \
e Maryja znajduje się na samym początku i u końca ziemskiej
posługi Jezusa, jako świadek jej rozpoczęcia w Kanie i wypełnienia na krzy\
u?
18. Zasady odnowy kultu maryjnego według Marialis cultus
Paweł VI  MARIALIS CULTUS
Podaje zasady odnowionego kultu Maryjnego.
ZASADY:
1. Zasada trynitarna
Pobo\
ność Maryjna musi posiadać charakter trynitarny.
" Musi być powiązana z Trójcą Świętą.
" Maryja nie mo\
e przysłaniać Trójcy.
2. Zasada chrystologiczna
" Maryja nie mo\
e przysłaniać Chrystusa. Maryja zawsze jest z dzieciątkiem na
ręku i wskazuje na to dzieciątko.
" Koronacja obrazu MB A
askawej rozpoczęła się od koronacji Pana Jezusa.
" Tak jak mariologia związana jest z trynitologią  tak samo musi być związana
z chrystologią. Maryja musi prowadzić do centrum  do Chrystusa. Musi być
ona powiązana z chrystologią. Kult maryjny musi prowadzić do kultu
Chrystusa.
" W kulcie najwa\
niejszy jest Chrystus.
3. Zasada pneumatologiczna
" W kulcie Maryi dostrzegać Ducha Świętego.
" Maryja prze\
yła Pięćdziesiątnicę  Zwiastowania (Duch Święty zstąpił na Nią)
i Zesłania Ducha Świętego. Mariologia ma być powiązana z pneumatologią.
4. Zasada eklezjologiczna
" Nie odłączać Maryi od Kościoła, ale widzieć Ją w Kościele i naśladować jako
Jego wzór.
33
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
" Mariologia chrystotypiczna zestawia MaryjÄ™ z Chrystusem.
Chrystus Król  Maryja Królowa
Chrystus Pośrednik  Maryja Pośredniczka
" To co siÄ™ przypisuje Chrystusowi przypisuje siÄ™ Maryi.
" O Maryi nale\
y mówić w związku z Kościołem. Maryja  najdoskonalszy
człowiek i członek Kościoła. Sobór Watykański II  Lumen Gentium-
ukierunkowano mariologię eklezjotypiczną. Mariologia jest obrazem Kościoła.
Kościół na Bo\
e Objawienie ma odpowiadać wzorową wiarą, nadzieją i
miłością.
5. Zasada skrypturystyczna
" Więcej Pisma Świętego i wierności jego Orędziu.
" Więcej Pisma Świętego w mariologii, trzeba ją ubiblijnić (w Polsce są to
Godzinki O Niepokalanym Poczęciu)  nawiązują do tekstów biblijnych.
" Godzinki wyjaśniają nam dogmat o Niepokalanym Poczęciu.
6. Zasada liturgiczna
" Pobo\
ność maryjną uzgadniać z liturgią i liturgii ją podporządkować.
" Liturgia jest szkołą pobo\
ności i pobo\
ności maryjnej powinniśmy uczyć się
od liturgii.
" Hybrydy liturgiczne  połączenie kilku nabo\
eństw podczas Mszy Świętej.
" Ojciec Święty z naciskiem podkreśla, \
e chodzi tu o uzgodnienie, a nie o
znoszenie nabo\
eństw maryjnych.
7. Zasada antropologiczna
" W kulcie Matki Bo\
ej uwzględniać osiągnięcia nauk o człowieku.
8. Zasada ekumeniczna
Mariologia musi być uprawiana ekumenicznie. Nale\
y czcić Maryję, zwłaszcza \
e
oddają Jej cześć wszystkie Kościoły chrześcijańskie, chocia\
na ró\
ne sposoby.
Nale\
y jednak unikać niewłaściwych form kultu maryjnego, które zara\
ajÄ… do
katolicyzmu chrześcijan innych wyznań.
Prawosławni czczą Maryję ale nie przyjmują dogmatu o Niepokalanym Poczęciu.
Protestanci rzadziej czczÄ… MaryjÄ™.
Tak mamy uprawiać mariologię aby pamiętać o ekumenizmie i nie dra\
nić
protestantów.
 ... jest wolą Kościoła katolickiego, by w tym kulcie nie tylko nie osłabiało się szczególnego
charakteru, lecz tak\
e bardzo starannie unikało wszelkiej przesady, która innych braci
mogłaby wprowadzić w błąd co do prawdziwej nauki Kościoła katolickiego i by usunięto
wszelki sposób okazywania czci odbiegający od właściwej praktyki katolickiej (nr 32)
9 Zasada naśladowania w pobo\
ności
Od pierwszej Chrześcijanki trzeba się uczyć chrześcijańskiej pobo\
ności. Najwy\
szÄ…
formą kultu jest naśladowanie Maryi. Chrystus musi się w nas narodzić przez wiarę.
SÅ‚owo Bo\
e staje siÄ™ towarzyszem modlitwy.
34
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
10. Zasada hierarchii nabo\
eństw maryjnych
Nie wszystkie nabo\
eństwa maryjne spełniają powy\
sze zasady w jednakowym
stopniu, nie wszystkie więc są jednakowo godne zalecenia.
Anioł Pański  słowa napełnione cechami biblijnymi.
Pod Twoją obronę  starsza modlitwa od Anioł Pański.
Ró\
aniec  nabo\
eństwo para liturgiczne  w nawiązaniu do 150 Psalmów.
Gdy chodzi o pobo\
ność to Anioł Pański spełnia wszystkie te zasady, o których
mówi Marialis Cultus.
19. Mariologia Godzinek
Godzinki o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny. Słowniczek maryjno  biblijny.
Historia powstania  Godzinek , ss 37  40.
Z HISTORII GODZINEK
GODZINKI przez wiele wieków były dla ludzi świeckich pewnego rodzaju
brewiarzem. Biblijny król Dawid w Psalmie 119 mówi: Siedmiokroć na dzień
wysławiam Ciebie (Ps 119, 164). Zwyczaj siedmiokrotnego oddawania chwały Bogu
wprowadzono w świątyni jerozolimskiej. Biblijne wyra\
enie siedem razy znaczy
bardzo często. Tradycja \
ydowska przyjęła je dosłowniej jako pewną normę
regulujÄ…cÄ… publiczny kult Boga. Przestrzegali je] pobo\
ni Izraelici. Chrześcijanie
przyjęli równie\
tę zasadę. W Kościele pierwszych wieków istniały przepisy
dotyczące modlitw publicznych. Odmawiała je cała wspólnota. W póz
niejszych
czasach obowiązek modlitwy publicznej Kościoła przeszedł na duchowieństwo.
Ustawy mówiące o nim zwane są kanonami. Modlitwy te odmawiano w
określonych godzinach, stąd powstała nazwa godziny kanoniczne (inaczej
brewiarz) - jest ich siedem.
GODZINKI układano na wzór brewiarza kapłańskiego, a poniewa\
sÄ… o
wiele krótsze, u\
yto do ich określenia nazwy zdrobniałej.
Czas i miejsce powstania oraz autorstwo GODZINEK nie jest dokładnie
znane. Wyra\
enia u\
yte w tekście (np ninie) świadczą o ich dawnym pochodzeniu,
stawiając je w rzędzie tradycyjnych przejawów kultu Najświętszej Maryi Panny.
Badacze próbujący rozwikłać problem historii GODZINEK podają ró\
ne, nie
zawsze zgodne, rozwiÄ…zania. Nabo\
eństwo to powstało prawdopodobnie wskutek
sporów o Niepokalane Poczęcie Matki Bo\
ej między szkotystami i tomistami.
Szkotyści byli zwolennikami Dunsa Szkota (1266-1308), teologa franciszkańskiego,
który opowiadał się za Niepokalanym Poczęciem Maryi. Był zdania, \
e Matka Bo\
a
została ustrze\
ona od zmazy grzechu pierworodnego. Tomiści natomiast twierdzili
za św. Tomaszem z Akwinu (1225-1274), \
e Matka Bo\
a została uświęcona w łonie
matki. To znaczy - nie była całkowicie wolna od grzechu pierworodnego.
GODZINKI miały na celu wpojenie i ugruntowanie prawdy o Niepokalanym
Poczęciu Najświętszej Panny. Wskazuje na to przewodnia myśl nabo\
eństwa, którą
jest wolność Maryi od grzechu pierworodnego. Mogło ono powstać na przełomie
XIV i XV w. Miejscem powstania były Włochy, Francja lub Hiszpania. Argumentem
za ich powstaniem w Hiszpanii ma być fakt istnienia w tym kraju zakonów
rycerskich, które oprócz ślubu obrony swego kraju, składały dodatkowy ślub
35
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
stawania w obronie Niepokalanego Poczęcia NMP. Dla tych rycerzy-zakonników
miano uło\
yć GODZINKI.
Ks. bp Julian Wojtkowski piszÄ…c o powstaniu GODZINEK przypomina, \
e
według niektórych badaczy autorem GODZINEK jest bernardyn, bł. Władysław z
Gielniowa (fl505). Zasłynął on między innymi, jako zdolny twórca pieśni dla ludu.
Jest pierwszym, znanym z imienia poetą polskim. Odznaczał się wielkim
nabo\
eństwem do Matki Bo\
ej. GODZINKI miał uło\
yć dla bractwa św. Anny,
istniejącego przy kościele bernardynów na Stradomiu w Krakowie.
Inni - i to stanowisko uwa\
a bp Wojtkowski za słuszne - widzą w bł.
Władysławie twórcę Modlitw o św. Annie. Modlitwy te są umieszczone razem z
GODZINKAMI w modlitewniku sporządzonym przez Wacława Ubogiego z
Brodni. TÅ‚umaczenia omawianego tekstu dokonano ok. 1476 roku. Autorem
oryginału jest uczony włoski, Leonard Nogarol, franciszkanin z Werony, notariusz
papie\
a Sykstusa IV (1471-1484). Wspomniany papie\
-franciszkanin zasiadał na
Stolicy Piotrowej w czasach sporów szkotystów z tomistami. Sam był
zwolennikiem i czcicielem prawdy o Niepokalanym Poczęciu NMP. Jego
notariusz był równie\
zdecydowanym szkotystÄ…. UÅ‚o\
ył oficjum brewiarzowe, czyli
tekst modlitw kapłańskich na uroczystość Poczęcia Matki Bo\
ej, zwane Sicut lilium
(tzn. Jak lilia). Oficjum to zawierało wyraz
ną wiarę w niepokalaność Poczęcia Maryi.
Ojciec św. 28 II 1476 roku zatwierdził tekst, zalecając go i darząc takimi samymi
odpustami, jak święto Bo\
ego Ciała. Oficjum Nogarola bardzo szybko rozszerzało
się po całym świecie. Dotarło tak\
e do Polski. W Modlitwach Wacława znajdują się
więc GODZINKI, które są dosłownym tłumaczeniem pewnej części oficjum
franciszkanina z Werony.
Druga grupa autorów uwa\
a, \
e GODZINKI przybyły do Polski wraz z
jezuitami. Był to tekst w języku łacińskim, niedostępny dla prostego ludu. Przekładu
dokonał jezuita, tłumacz Pisma św. na język polski, ks. Jakub Wujek (1541-1597).
Ks. prof. Wacław Schenk, polski liturgista, pisze, \
e GODZINKI o Matce
Bo\
ej - rymowane małe oficjum o Niepokalanym Poczęciu NMP - uło\
ył św.
Piotr Rodriquez TJ (1531-1617). Na język polski przetłumaczył je nieznany jezuita z
klasztoru św. Barbary w Krakowie.
Na temat autorstwa GODZINEK powstała nawet legenda ludowa. Podaje
ona, \
e twórcą tego nabo\
eństwa jest czarnoksię\
nik Twardowski, który ocalenie z
rąk szatańskich winien jest wersetowi: Z pokłonem Panno święta. Legenda ta
doprowadziła do twierdzenia, \
e GODZINKI przeło\
ył na język polski Samuel
Twardowski ze Skrzypny (ok. 1595-~i661). Jest to tylko ludowa powiastka, ale
mo\
e świadczyć o wielkiej popularności GODZINEK w Polsce.
Pewnego rodzaju  ciekawostkÄ…" z historii omawianego nabo\
eństwa, jest
fakt, \
e GODZINKI w języku włoskim zostały kiedyś zakazane. Zakaz ten
wydała Stolica Apostolska w dniu 17 II 1678 r. Papie\
św. Pius V zabronił
śpiewania GODZINEK we wszystkich językach ludowych (mo\
na je było śpiewać
tylko po łacinie). Decyzja Stolicy Piotrowej miała zapewne swe uzasadnienie w
tym, \
e w owych czasach trwał jeszcze \
ywy spór wokół niepokalaności Poczęcia
NMP.
Prawda o Niepokalanym Poczęciu Maryi została uroczyście ogłoszona jako
dogmat (tzn. obowiÄ…zujÄ…ca zasada wiary) przez papie\
a Piusa IX. Dnia 8 XII 1854
36
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
r. Ojciec św. w bulli (tj. oficjalnym dokumencie) zatytułowanej Ineffabilis Deus ogłosił
światu, \
e: Dziewica Maryja w pierwszej chwili swego poczęcia została ustrze\
ona od
wszelkiej zmazy grzechu pierworodnego za szczególną Boga wszechmocnego łaską i
przywilejem ze względu na zasługi Jezusa Chrystusa Zbawiciela rodzaju
ludzkiego.
W roku 1858 Matka Najświętsza objawia się w grocie Massabielle w Lourdes
św. Bernadetcie Soubirous (1844-1879) i przedstawia się jej słowami: Jam jest
Niepokalane Poczęcie. Widzimy więc, jak miły jest Jej ten tytuł, o który walczył ju\

Duns Szkot wraz ze szkołą franciszkańską.
Rozbie\
ności w wyjaśnianiu problemu autorstwa, czasu i miejsca powstania
GODZINEK płyną między innymi stąd, i\
obecny tekst GODZINEK jest jednym z
wielu znanych na przestrzeni wieków. Pochodzi najprawdopodobniej z XVII w.
Mo\
na natomiast stwierdzić z całą pewnością, \
e kult Matki Bo\
ej w naszej
Ojczyz
nie był zawsze bardzo silny i serdeczny. Wielbili Ją królowie i lud naszych
miast i wsi. Niepokalana zaś dawała wielokrotnie wyraz szczególnego umiłowania
naszej ziemi.
Historia świadczy o wielkim nabo\
eństwie do Maryi św. Kazimierza
(1458-1484), syna króla Władysława Jagiellończyka. Posiadał on wielki dar
modlitwy. Potrafił całe godziny spędzać przed ołtarzem Najświętszej Pani.
Podanie głosi, \
e odmawiał równie\
GODZINKI. Tak bardzo ukochał swą
Niebieska MatkÄ™, \
e do trumny kazał sobie wło\
yć hymn ku Jej czci Omni
dic dic Mariae.
GODZINKI były umiłowanym nabo\
eństwem króla Zygmunta III
(1566-1632). Odprawiał je codziennie. Za przykładem władcy śpiewała
GODZINKI szlachta i rycerstwo polskie w obozach i w czasie pochodów.
Pielgrzymi od nich rozpoczynali podró\
. Rozbrzmiewały w warsztatach
rzemieślniczych. Modlitewniki z małym oficjum o NMP posiadali między
innymi: Władysław Warneńczyk (1424-1444) oraz królowa Bona (1494-1557).
W naszych czasach wielkim czcicielem Niepokalanej Pani był bł. Ma-
ksymilian Maria Kolbe. Jej oddał całe \
ycie i wszystkie swoje siły. Dla Niej
\
ył, pracował i cierpiał. Dla Jej czci zało\
ył dwa Niepokalanowy  polski i
japoński. GODZINKI o Niepokalanym Poczęciu NMP śpiewane są w
ka\
da niedzielę przed Mszą św. o godz 7. w niepokalanowskim kościele.
Do niedawna wersety GODZINEK rozbrzmiewały w naszych do-
mach. Tym pięknym nabo\
eństwem nasze babcie sławiły Królową Polski.
Dobrą jest rzeczą dbać o to, aby to piękne nabo\
eństwo nie znikło z
naszego \
ycia religijnego.
Marek Jarzębowski
20. VIII rozdział Lumen gentium
BA
GOSA
AWIONA MARYJA DZIEWICA, BOśA RODZICIELKA,
37
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
W MISTERIUM CHRYSTUSA I KOÅšCIOA
A
(52-54)Wstęp mówi o łaskawości Boga, który chcąc dokonać odkupienia
świata posła na ziemię swojego Syna zrodzonego z Niewiasty. Maryja Dziewica jest
w Kościele czczona jako prawdziwa Matka Boga i Odkupiciela. Przez swe
rodzicielstwo przewy\
sza wszystkie inne stworzenia. Jest matką członków
Chrystusa, swoją miłością współdziała aby członkowie Głowy rodzili się w Kościele.
Dlatego tak\
e Ona czci jako najznakomitszy i całkiem szczególny członek Kościoła.
Natomiast Kościół Katolicki pouczony przez Ducha Świętego, darzy Ja uczuciem
dziecięcej miłości jako najmilszą Matkę. Sobór wyjaśnia zarówno rolę Błogosławionej
Dziewicy w misterium Słowa Wcielonego i Ciała Mistycznego i Matki ludzi, jak i
obowiązki odkupionych ludzi względem Bogarodzicy.
ROLA BA
OGOSA
AWIONEJ DZIEWICY W EKONOMII ZBAWIENIA
(55)W Piśmie św. ST i NT oraz w tradycji przedstawiona jest rola Matki Zbawiciela w
ekonomii zbawienia. W ST postać Maryi rysuje się proroczo, natomiast w świetle NT
mo\
emy ju\
wyraz
nie odczytać proroctwa i widzieć postać Matki Bo\
ej. Wraz z NiÄ…
nastała pełnia czasu i nastaje nowa ekonomia zbawienia, kiedy Syn Bo\
y przyjÄ…Å‚ w
Niej naturę ludzką aby przez misteria swojego ciała uwolnić człowieka od grzechu.
(56)Bóg chciał, aby Wcielenie poprzedziła zgoda tej, która została przeznaczona na
matkę. Ona przyczyniła się do przyjścia śycia na świat. Ojcowie nazywali ją świętą i
wolną od wszelkiej zmazy grzechowej. Została Ona ubogacona przez Ducha Św. od
chwili poczęcia blaskiem szczególnej świętości, a anioł z polecenia Bo\
ego pozdrawia
Ją jako  łaski pełną . Cała oddaje się, jako Słu\
ebnica Pańska, dziełu swego Syna,
pod Jego zwierzchnictwem i razem z Nim słu\
yć dziełu odkupienia. Maryja nie była
biernie u\
yta przez Boga, ale wolną wiarą i posłuszeństwem współpracowała w
dziele ludzkiego zbawienia, przez co wysłu\
yła sobie zbawienie. Ojcowie Kościoła
porównując Maryję z Ewą stwierdzają, \
e przez Ewę przyszła śmierć, a przez Maryję
\
ycie.
(57)A
ączność Matki z Synem w dziele zbawczym trwa od chwili dziewiczego
poczęcia Chrystusa, przez wszystkie momenty Jego \
ycia znane z Ewangelii, a\
do
Jego śmierci. Matka natomiast wszystkie te wydarzenia gorliwie rozwa\
ajÄ…c,
zachowywała w swoim sercu.
(58)W \
yciu Jezusa Jego Matka pojawiała się w sposób znamienny i to zaraz na
początku w Kanie Galilejskiej, gdy wstawiła się u Syna w sprawie wina. W czasie
jego nauczania przyjęła słowa i wiernie je zachowując wypełniała. W ten sposób
dojrzewała w wierze i była zjednoczona ze swym Synem, a\
po krzy\
, pod którym
stanęła nie bez postanowienia Bo\
ego. Złączyła się matczynym duchem z Jego ofiarą
z miłością godząc się na śmierć Tego, którego porodziła i przez Niego właśnie
została oddana uczniowi jako matka.
(59)Potem widzimy ją, jak trwa jednomyślnie z Apostołami na modlitwie przed
dniem Pięćdziesiątnicy prosząc o dary Ducha Św. Na koniec Niepokalana dziewica z
ciałem i duszą została wzięta do niebieskiej chwały i wywy\
szona przez Pana jako
Królowa wszystkiego, aby bardziej upodobnić się do swojego Syna  Pana
panujÄ…cych.
BA
OGOSA
AWIONA DZIEWICA I KOŚCIÓA

(60)Macierzyńska rola Maryi w stosunku do ludzi ukazuje moc jedynego
pośrednictwa Chrystusa. Cały wpływ Bogarodzicy na ludzi opiera się na tym
38
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
pośrednictwie i z niego czerpie moc oraz umacnia bezpośrednią łączność wiernych z
Chrystusem.
(61)Błogosławiona Dziewica stała się nam matką w porządku łaski, gdy\

przeznaczona od wieków na Matkę Boga, stała się szlachetną towarzyszką i pokorną
słu\
ebnicą Pana. W szczególny sposób współpracowała w dziele Zbawienia przez
posłuszeństwo, wiarę, nadzieję i \
arliwą miłość dla odnowienia nadprzyrodzonego
\
ycia dusz ludzkich.
(62)Macierzyństwo Maryi w ekonomii łaski trwa nieustannie. Wzięta do nieba
wielokrotnie wstawia się wyjednując łaski i opiekuje się braćmi swojego Syna
pielgrzymujÄ…cymi jeszcze i nara\
onymi na liczne niebezpieczeństwa i trudy. Dlatego
nazywa się ją w Kościele: Orędowniczką, Wspomo\
ycielkÄ…, PomocnicÄ…,
Pośredniczką. Te tytuły nie ujmują jednak niczego godności i skuteczności działania
Chrystusa, jedynego Pośrednika. Jedyne pośrednictwo Odkupiciela nie wyklucza,
lecz wzbudza u stworzeń rozmaite współdziałanie pochodzące z uczestnictwa w
jednym z
ródle. Jak w kapłaństwie Chrystusa uczestniczą i święci szafarze, i wierni
oraz jak jedna dobroć Bo\
a w rozmaity sposób rozlewa się realnie w stworzeniach,
tak te\
jedyne pośrednictwo Odkupiciela nie wyklucza lecz wzbudza u stworzeń
rozmaite współdziałanie.
(64)Kościół staje się matką: przez przepowiadanie i chrzest rodzi do nowego i
nieśmiertelnego \
ycia, przez naśladowanie miłości Maryi oraz wypełniając wiernie
wolÄ™ Ojca, zachowuje dziewiczo nienaruszonÄ… wiarÄ™, mocnÄ… nadziejÄ™ i szczerÄ…
miłość. Jako nieskazitelna dziewica w czystości dochowuje wiary danej
Oblubieńcowi.
(65)Kościół w osobie Najświętszej dziewicy osiąga doskonałość, natomiast wierni
stale wzrastają w świętości przezwycię\
ając grzech wpatrując się w Maryję, która jest
wzorem cnót. Gdy jest sławiona i czczona przywołuje wiernych do swego Syna i Jego
ofiary oraz do miłości Ojca. Kościół zaś zabiegając o chwałę Chrystusa staje się coraz
bardziej podobnym do swego pierwowzoru szukajÄ…c we wszystkim woli Bo\
ej i
będąc jej posłusznym. Kościół w swojej działalności słusznie opiera się na tej, która
zrodziła Chrystusa, aby teraz Jezus mógł przez Kościół rodzić się i wzrastać w
sercach wiernych.
KULT BA
OGOSA
AWIONEJ DZIEWICY W KOÅšCIELE
(66)Maryja dzięki szczególnej łasce Bo\
ej i uprzywilejowanemu miejscu w dziele
Zbawienia słusznie doznaje od Kościoła szczególnej czci. Od Soboru Efeskiego
wzrastał przedziwnie kult Ludu Bo\
ego dla Maryi. Ten kult ro\
ni siÄ™ w istotny
sposób od kultu uwielbienia, a jednocześnie sprzyja temu kultowi, który jest
oddawany SÅ‚owu wcielonemu. Rozmaite formy pobo\
ności względem Bo\
ej
rodzicielki, jakie Kościół zatwierdził sprawiają, \
e gdy czci doznaje Matka, to i Syn.
(67)Sobór święty napomina wszystkie dzieci Kościoła, aby szczerze zachowywały i
rozwijały kult Błogosławionej dziewicy, szczególnie liturgiczny. Teologów zaś i
głoszących Słowo Bo\
e zachęca, aby wystrzegali się wszelkiej fałszywej przesady u=i
nadmiernej ciasnoty umysłu  niech we właściwy sposób wyjaśniają dary i
przywileje Błogosławionej Dziewicy, które zawsze odnoszą się do Chrystusa. Niech
wystrzegają się wszystkiego, co braci odłączonych mogłoby wprowadzić w błąd co
do prawdziwej nauki Kościoła. Wierni niech pamiętaj, \
e prawdziwa pobo\
ność
39
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
pochodzi z głębokiej wiary, która pobudza do miłości i naśladowania cnót Bo\
ej
rodzicielki, a nie na przemijajÄ…cym uczuciu i pobo\
nej łatwowierności.
MARYJA ZNAKIEM NIEZAWODNEJ NADZIEI I POCIECHY DLA
PIELGRZYMUJ
CEGO LUDU BOśEGO
(68) W niebie Matka Jezusa doznaje ju\
chwały i jest obrazem Kościoła, który ma
osiągnąć pełnię w przyszłym wieku. Natomiast na ziemi przyświeca Ludowi
PielgrzymujÄ…cemu jako znak niezachwianej nadziei i pociechy.
(69)Sobór wyra\
a radość, \
e wśród braci odłączonych są i tacy, którzy Matce Pana i
Zbawiciela okazujÄ… nale\
ną cześć  szczególnie chrześcijanie wschodni. Wszyscy
wierni powinni prosić stale Matkę Bo\
ą, która w niebie wyniesiona jest ponad
wszelkie stworzenie, aby wstawiała się u swego Syna dopóki wszyscy ludzie na
całym świecie nie zgromadzą się szczęśliwie w pokoju i zgodzie w jeden lud Bo\
y na
chwałę Przenajświętszej Trójcy.
GRUPA Z DOMBES, nr 102
Rozdział VIII Lumen Gentium jest napisany z wielkim umiarkowaniem. Jego
schemat wykładu jest biblijny i rozwa\
a ekonomiÄ™ zbawienia, poczÄ…wszy od
powolnego przygotowania na przyjście Chrystusa, a\
do wysławiania Maryi, śledząc
przebieg jej \
ycia oraz wychodząc od zapowiedzi prorockich, które jej dotyczą.
Dokładnie rzecz ujmując, nie chodzi o egzegezę biblijną, ale o teologię biblijną,
opartą na zestawieniu fragmentów biblijnych ściśle ograniczonych do tekstów nie
podlegających dyskusji. Dokument podkreśla równie\
doktrynę Ojców Kościoła oraz
podejmuje treść wypracowanych dogmatów Ale świadomie pozostawia na boku
konceptualizacjÄ™ i tematy rozwa\
ane przez mariologię w pierwszej połowie wieku.
Nie domaga siÄ™ definiowania od nowa ani natychmiastowego rozstrzygania w
dyskusjach. Rola Maryi we wcieleniu i odkupieniu jest przedstawiana jako rola
 złączonej" ( associee") i pokornej słu\
ebnicy, której łaska Bo\
a pozwoliła
 współpracować" w zbawieniu przez jej posłuszeństwo, pielgrzymkę jej wiary,
nadziei i miłości, począwszy od fiat ze zwiastowania a\
po  zgodÄ™" na krzy\
. Tekst
kładzie nacisk na więz
Maryi z Kościołem, którego jest figurą ( typem"),
najznamienitszym członkiem i w którym pełni macierzyńską rolę.
21. Historia i teologia ró\
ańca
Dialog o Matce Pana w kontekście ró\
ańca
W liście apostolskim Rosarium Virginis Mariae22 papie\
Jan Paweł II
przypomniał, \
e chrześcijaństwo wyró\
nia siÄ™ przede wszystkim sztukÄ… modlitwy ( 5).
Polecenie Jezusa, aby zawsze się modlić i nie ustawać (A
k 18,1) zrodziło modlitwę
Jezusową polegającą na powtarzaniu krótkiej formuły: Panie Jezu Chryste, Synu Bo\
y,
zmiłuj się nade mną, bo jestem grzesznikiem23. Odpowiednikiem tej modlitwy Jezusowej,
która wyrosła na glebie chrześcijańskiego Wschodu, jest ró\
aniec. (RVM 5 por. 27).
22
List apostolski Rosarium Virginis Mariae będzie miał skrót RVM, a adhortacja apostolska Marialis cultus
MC.
23
Zob. Z. PAA
UBSKA, Modlitwa Jezusowa, w: Leksykon duchowości katolickiej, Lublin-Kraków 2002, 549-
550.
40
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
Papie\
Paweł VI w Marialis cultus stwierdził, \
e nale\
y unikać niewłaściwych
form kultu maryjnego, które zra\
ają do katolicyzmu chrześcijan innych wyznań (32).
Czy ró\
aniec jest tą formą kultu, która zra\
a niekatolików, czy te\
mogłby być przez
nich tolerowany a nawet zaakceptowany? Czy protestanci byliby w stanie
zaakceptować list apostolski Jana Pawła II: Rosarium Virginis Mariae? Czy ten list o
ró\
ańcu mo\
e pogłębić istniejące podziały? Jan Paweł II zna obawy, \
e ró\
aniec
mo\
e okazać się mało ekumeniczny ze względu na swój wyraz
nie maryjny charakter
(RVM 4).
1 Zarzewie sporu o MatkÄ™ Pana
Zdaniem ewangelickiego teologa H. Asmussena nie ma drugiego zagadnienia,
które tak dzieliłoby wyznania jak mariologia24. Tymczasem istotą reformacji nie był
spór o Matkę Pana. Świadczy o tym fakt, \
e wśród dekretów Soboru Trydenckiego
nie ma \
adnego poświęconego w całości Maryi. Ten brak dekretu o Matce Pana
wskazuje na to, \
e nie była ona punktem spornym. Reformatorzy szanowali
obowiÄ…zujÄ…ce wtedy dwa dogmaty maryjne: o dziewictwie i Bo\
ym macierzyństwie.
Niepokalane Poczęcie i Wniebowzięcie nie były wtedy jeszcze dogmatami.
Reformacja nie wystąpiła więc przeciwko dogmatom maryjnym, tylko przeciwko
przerostom i nadu\
yciom w kulcie maryjnym. Oddają to słowa Lutra z Komentarza do
Magnificat, w którym pisze: Maria nie chce być bo\
kiem. Maria nie czyni niczego, Bóg jest
sprawcÄ… wszystkich rzeczy. Nale\
y Marię przyzywać, aby Bóg przez jej wolę udzielił nam
wszystkiego, o co prosimy25. W tym Komentarzu Luter przyzywa nawet Marię: Święta
Dziewico i Matko Boga26. Te dwa tytuły wyra\
ają dwa dogmaty maryjne, które były w
XVI wieku.
W miarę rozwoju reformacji i kontrreformacji doszło do radykalizacji
stanowisk. Wzywanie lub nie wzywanie Maryi stało się znakiem przynale\
ności
wyznaniowej. Maryja usuwana w cień w protestantyzmie, będzie systematycznie
wynoszona w katolicyzmie z nieznaną dotąd siłą. Zdanie mszału Trydenckiego:
Wszystkie herezje samaÅ› zwyciÄ™\
yła stało się jakby hasłem kontrreformacji. W
konsekwencji Maryja uchodziła za znak przynale\
ności wyznaniowej. Kto wzywał
Maryję z pewnością nie był protestantem. Kiedy studenci krakowscy napadli w 1583
roku na arianina Gianpaolo Alcista, ten, chcąc uniknąć pobicia, odwołał się do Jezusa
Chrystusa, Boga \
ywego i Maryi Syna. Skoro studenci usłyszeli imię Maryi, natychmiast
dali mu spokój27. Potęgujący się wy\
mariologiczny po stronie katolickiej potęgował
mariologiczny ni\
po stronie protestanckiej. Z czasem protestanckie zastrze\
enia, \
e
w pospolitym przekonaniu błogosławiona Dziewica weszła po prostu w miejsce
Chrystusa, uległy radykalizacji. Póz
niejsi teologowie protestanccy, piszÄ…c o
katolickim kulcie Maryi, nie cofali się przed niezwykle mocnymi określeniami:
24
Zob. S. C. NAPIÓRKOWSKi, Maria w ewangelicyzmie, w: Religia. Encyklopedia PWN VI, Warszawa 2002,
425.
25
M. LUTER, Komentarz do Magnificat, w: Teksty o Matce Bo\
ej. Chrześcijaństwo ewangelickie,
Niepokalanów 2000, 135.
26
TAMśE, 133.
27
A. NAPIÓRKOWSKI, Ró\
aniec  modlitwą jednoczącą chrześcijan, chrześcijan: chrześcijan: Światło
tajemnic ró\
ańcowych ró\
ańcowych nauczaniu Jana Pawła II, Jasna Góra 2003, 192.
41
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
pogaństwo, pogańskie narośla, mariolatria, ubóstwienie stworzenia,
bałwochwalstwo, magia, herezja mariologiczna, dziedzictwo praktyk pogańskich28.
Lex credendi katolików i protestantów przeło\
yło się na lex orandi.
Eksponowaną modlitwą katolików stał się ró\
aniec. Zatwierdził go 17 września 1569
roku papie\
Pius V bullą Consueverunt. Rok wcześniej ten sam papie\
zatwierdził
nowy brewiarz, w którym znalazła się apostrofa: Święta Maryjo& Ta apostrofa
nawiązuje do Katechizmu Soboru Trydenckiego, który w punkcie poświęconym
Błogosławionej Dziewicy nauczał, \
e Kościół dodaje prośby adresowane do Matki Boga,
aby przez jej wstawiennictwo grzesznicy zostali pojednani z Bogiem, a ci, co znajdujÄ… siÄ™ w
ró\
nych \
yciowych potrzebach otrzymali błogosławieństwo i przyszłe \
ycie. Dlatego te\
my
wygnańcy Ewy na tym łez padole powinniśmy stale prosić Matkę miłosierdzia, Orędowniczkę
wiernych, aby modliła się za nas grzeszników.
Tymczasem po stronie Reformacji zaprzestano wzywania Maryi, gdy\
w
powszechnym przekonaniu protestantów błogosławiona Panna całkowicie zajęła
miejsce Chrystusa. Dlatego te\
nie ma w \
adnym modlitewniku ewangelickim
zwrotu: Maria! Ora pro nobis. W konsekwencji odrzuca Luter ró\
aniec jako sposób
odprawiania modlitwy sprzeczny z Pismem Świętym, które mówi: Na modlitwie nie
bÄ…dz
cie gadatliwi jak poganie. Oni myślą, \
e przez wzgląd na swe wielomówstwo będą
wysłuchani. Nie bądz
cie podobni do nich (Mt 6, 7-8). Ró\
aniec jest według Obrony
Wyznania augsburskiego wzorowaną na pogańskich poematach bajeczką29.
2 Sporne elementy ró\
ańca
2.1 Modlitwa do Maryi
Dla protestanta spornym aspektem ró\
ańca jest bezpośrednie zwracanie się do
Maryi: Święta Mario& O modlitwie do Maryi milczy bowiem Pismo Święte. Modlitwa
do Maryi narusza jedyne pośrednictwo Chrystusa. Kalwin zwracał uwagę na to, \
e
w liturgii nie występuje modlitwa wprost do Maryi. Nawet w święta maryjne
Kościół zwraca się tylko do Boga.
Obrona Wyznania augsburskiego nie wyklucza modlitwy samych świętych, a
więc i Maryi. Aniołowie i święci w niebie mogą modlić się za Kościół i pojedynczego
członka Kościoła, tak jak \
ywi modlą się za Kościół i jego poszczególnych
członków30. Choć Obrona dopuszcza, \
e Maryja modli się za Kościół, to jednak
stanowczo odrzuca poglÄ…d, \
e ona przyjmuje dusze w godzinie śmierci. To nale\
y do
Chrystusa i Maryja nie mo\
e wejść na Jego miejsce31.
Zapoczątkowane w dobie Reformacji ró\
nice dotyczÄ…ce zwracania siÄ™ do
Maryi trwają do dnia dzisiejszego. Jak pisze S. C. Napiórkowski: nie ma ani jednego
teologa, który by aprobował kult Matki Pana w takiej formie, w jakiej go spostrzega w Kościele
katolickim32. Po stronie protestanckiej trwa więc protest przeciwko modlitwie do
Maryi, a po stronie katolickiej jest ona powszechnym zwyczajem.
28
Zob. S. C. NAPIÓRKOWSKI, Spór o Matkę, Lublin 1988, 96-97.
29
Obrona Wyznania augsburskiego, w: Księgi Wyznaniowe Kościoła Luterańskiego, Bielsko-Biała 1999, 281.
30
TAMśE, 277.
31
TAMśE, 280.
32
S.C. NAPIÓRKOWSKI, Spór o Matkę, dz. cyt., 115.
42
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
2.2 Tajemnica Wniebowzięcia
M. Luter nie wykazywał zainteresowania dla tradycyjnego sposobu rozumienia
Wniebowzięcia Maryi. Dla niego jest oczywiste, \
e Maryja jest u Boga i uczestniczy w
obcowaniu świętych: Ze święta Wniebowzięcia Dziewicy nie mo\
emy wnioskować
szczegółów o sposobie, w jaki Maryja znajduje się w niebie; nie jest to zresztą potrzebne z
uwagi na to, \
e nie mo\
emy ogarnąć naszym rozumem tego wszystkiego, co dzieje się ze
świętymi w niebie. Wystarczy, \
e wiemy, i\
\
yją w Chrystusie33. Przy końcu \
ycia będzie
nauczał przeciw temu świętu, sądząc, \
e szkodzi ono świętu Wniebowstąpienia
Chrystusa. Podobna jest argumentacja zawarta w Oświadczeniu Biskupów Luterańskich
po ogłoszeniu dogmatu. Nauka o cielesnym wzięciu Marii do niebieskiej chwały nie
znajduje \
adnej podstawy w Piśmie Świętym i sprzeciwia się wyraz
nemu
świadectwu o następujących kolejno po sobie wydarzeniach: zmartwychwstaniu
Chrystusa i zmartwychwstaniu wszystkich wierzÄ…cych (1 Kor 15,23nn)34. Prawda o
Wniebowzięciu Maryi jest dzisiaj przedmiotem większego protestu ni\
w XVI w,
kiedy to była ona tylko opinią teologiczną. Dzisiejszy protest jest wynikiem
dogmatyzowania tej prawdy przez Piusa XII w 1950 roku. Z tego względu
pozostanie ona spornym elementem ró\
ańca.
2.3 Ukoronowanie
Je\
eli chodzi o cześć nale\
nÄ… Matce Bo\
ej, to M. Luter uwa\
ał, \
e ta nie mo\
e
polegać na ubóstwianiu Maryi i nie nale\
y czynić z niej jakiejś Władczyni i Królowej
niebios. Nie mo\
na stawiać Maryi przed Chrystusem. Jej \
ycie - mówi Luter - nie jest
chwałą jej osoby, lecz jedynie łaski Bo\
ej. Maria nie mo\
e być jednak uznana za Królową
niebios i ziemi, poniewa\
te przymioty nale\
Ä… siÄ™ tylko jej Synowi, Jezusowi
Chrystusowi, Zbawicielowi świata. M. Luter zawsze sprawdzał kult maryjny pod
kątem chrystologii. Pod pewnymi warunkami Maryja mogłaby być nazwana królową.
Jednym z tych warunków jest zamiana przymiotu bycia królową na jego
przeciwieństwo. Tylko pozycja pokornej słu\
ebnicy wyra\
a jej godność królowej. A
jej pokora daje się poznać na dwa sposoby: po jej posłuszeństwie i gotowości do
słu\
enia. Ta podwójna pokora jest znakiem przykładnej wiary35. Poniewa\
tytuł
Królowa sugeruje zrównanie Maryi z Chrystusem, a co za tym idzie jej ubóstwianie,
dlatego te\
tajemnica Ukoronowania Maryi jest kolejnym spornym elementem ró\
ańca.
3 Ku nawróceniu Kościołów
Ró\
aniec zawiera więc trzy zasadnicze elementy sporne: jeden dotyczy kultu, a
dwa dotyczÄ… doktryny. Dokument Grupy z Dombes: Maryja w Bo\
ym planie i w
komunii świętych próbuje podać drogi wiodące do nawrócenia Kościołów.
3.1 Nawrócenie katolickie
33
Zob. Grupa z Dombes, Maryja w Bo\
ym planie i w komunii świętych, w: Salvatoris Mater 3(2001) nr 4, 302.
34
Stanowisko Luterańskiej Konferencji Biskupów wobec zdefiniowania przez papie\
a dogmatu o cielesnym
wniebowzięciu Maryi, w: Chrześcijaństwo ewangelickie. Teksty o Matce Bo\
ej, Niepokalanów 2000, 272.
35
Zob. Grupa z Dombes, dz. cyt, 303.
43
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
3.1.1 Nawrócenie kultu
Strona katolicka powinna podkreślać, \
e chrystologiczny aspekt pobo\
ności
maryjnej jest w rzeczywistości zasadniczy:  Jeden jest tylko Pośrednik między Bogiem a
ludz
mi, człowiek, Chrystus Jezus" (1 Tm 2, 5). Temu jedynemu pośrednictwu Chrystusa
musi być podporządkowane wzywanie Maryi, tak jak to wyjaśnia Lumen gentium:
śadne bowiem stworzenie nie mo\
e być nigdy stawiane na równi ze Słowem Wcielonym i
Odkupicielem; ale jak w kapłaństwie Chrystusa na ró\
ny sposób uczestniczą i święci szafarze,
i wierny lud oraz jak jedna dobroć Bo\
a w rozmaity sposób rozlewa się realnie w
stworzeniach, tak te\
jedyne pośrednictwo Odkupiciela nie wyklucza, lecz wzbudza u
stworzeń rozmaite współdziałanie, pochodzące z uczestnictwa w jednym z
ródle. Kościół nie
waha się jawnie wyznawać takiej podporządkowanej roli Maryi.. (62). Ta
podporządkowana rola Maryi musi dochodzić do głosu równie\
w ró\
ańcu. Jest on
według Jana Pawła II kontemplowaniem Chrystusa z Maryją. W szczególności jest to
wspominanie Chrystusa z MaryjÄ…, uczenie siÄ™ Chrystusa od Maryi, upodabnianie siÄ™
do Chrystusa z Maryją, proszenie Chrystusa z Maryją, głoszenie Chrystusa z Maryją
(RVM 13-17). Mo\
na to zauwa\
yć na przykładzie Pozdrowienia Anielskiego. Wcześniej
ni\
apostrofę: Święta Mario dodano do Pozdrowienia Anielskiego imię Jezus. Stało się to
w roku 1261 z inicjatywy papie\
a Urbana IV. Dodatek ten potwierdził i obdarzył
odpustem Jan XXII. Dzięki dołączeniu imienia Jezus Pozdrowienie Anielskie stało się
we właściwym sensie modlitwą do Jezusa, gdy\
zostało związane z kultem Imienia
Jezus36. Jezus jest centrum modlitwy Zdrowaś Mario przez co nadaje ró\
ańcowi
chrystologiczne serce (RVM 1). Dominik z Prus37 (ur. ok. 1382) wprowadził
dopowiedzenia do imienia Jezus w modlitwie Zdrowaś Mario np. i błogosławiony owoc
\
ywota Twojego Jezus - którego za zwiastowaniem anioła poczęłaś z Ducha Świętego.
Amen38. Paweł VI przypomniał o tym w Marialis cultus: Wiadomo zaś, \
e było
pierwotnym zwyczajem, istniejÄ…cym a\
dotąd w wielu miejscach, dodawać do wymówionego
w ka\
dym  Pozdrowieniu anielskim Imienia Jezus pewien refren Å‚Ä…czÄ…cy siÄ™ z
wypowiedzianą tajemnicą (46) Nawiązuje do tego równie\
Jan Paweł II w Rosarium
Virginis Mariae(33).
W ró\
ańcu Chrystus jest więc przed Maryją. Upada zatem zastrze\
enie M. Lutra,
\
e Maryja jest przed Chrystusem. Jan Paweł II postuluje, \
e metodÄ™ odmawiania
ró\
ańca mo\
na ulepszyć (RVM 28). Mo\
na by więc dyskutować, czy ze względów
ekumenicznych nie nale\
ałoby dopuścić jako alternatywę metody odmawiania
ró\
ańca, którą praktykował Dominik z Prus, tzn. kończenie Pozdrowienia Anielskiego
dopowiedzeniami do imienia Jezus lub zastąpienie apostrofy Święta Mario modlitwą
JezusowÄ…?
3.1.2 Nawrócenie doktrynalne
Gdy chodzi o Wniebowzięcie Maryi to do 1950 roku było ono opinią
teologicznÄ…, a nie dogmatem, dlatego te\
nie powinno być oceniane w XX wieku jako
punkt podziału. Lepiej mo\
na to wyjaśnić na przykładzie dogmatu o Niepokalanym
36
W. ZYGZAK, Ró\
aniec, w: Leksykon duchowości katolickiej, dz. cyt., 770.
37
Zob. W. DANIELSKI, Dominik z Prus, w: Encyklopedia katolicka IV, Lublin 1985, 65.
38
D. MASTALSKA, Ró\
aniec odkryty na nowo, Salvatoris Mater 2(2000) nr 2, 303-304. Zob. A. ENARD,
Ró\
aniec, Warszawa 1999, 228-231.
44
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
Poczęciu. Św. Tomasz z Akwinu, choć był przeciwnikiem Niepokalanego Poczęcia,
to jednak po ogłoszeniu tego dogmatu w 1854 zachował swój autorytet w Kościele
katolickim. ZaÅ› papie\
Aleksander VII w 1661 roku w swojej bulli Sollicitudo zakazał
zwolennikom i przeciwnikom Niepokalanego Poczęcia wzajemnego zwalczania się i
wyłączania z Kościoła. Te dwa przykłady mogłyby być rozszerzone na protestantów.
Skoro dogmat o Wniebowzięciu został ogłoszony ju\
po Reformacji, to nie powinien
on stanowić kolejnego punktu podziału, czy te\
być wstępnym warunkiem do
zjednoczenia katolików i protestantów. Powinni oni jednak odnosić się z szacunkiem
do treści tego dogmatu i nie osądzać go jako sprzecznego z Ewangelią oraz uznać go
jako uprawniony wniosek namysłu katolickiej świadomości nad spójnością wiary39.
Kościół katolicki powinien doło\
yć wszelkich, aby w swoim nauczaniu
ukazywać harmonię tego dogmatu z objawieniem. Wniebowzięcie Maryi oznacza
przecie\
antycypację tego, do czego powołani są wszyscy sprawiedliwi przez
zmartwychwstanie ciał i dlatego te\
nie jest ciałem obcym w stosunku do objawienia.
Gdy chodzi o tajemnicÄ™ ukoronowania Maryi to domaga siÄ™ ona
przestawienia akcentów. Święto Maryi Królowej zostało ustanowione dopiero w 1954
roku przez Piusa XII. Ustanawiając to święto papie\
ogłosił najwa\
niejszy dokument
magisterium Kościoła o królewskiej godności Maryi  encyklikę Ad coeli Reginam. Nie
jest to jednak definicja dogmatyczna tego tytułu. Jak wynika z encykliki: Królewskość
Maryi jest udziałem w godności królewskiej Jezusa Chrystusa, ale w sposób ograniczony i
analogiczny40.Tak rozumiana królewskość Maryi nie zrównuje jej z Jezusem, lecz jest
obrazem udziału ka\
dego chrześcijanina w królewskiej godności Chrystusa, o czym
przypomniał Sobór Watykański II w Lumen Gentium (nr 36). Jan Paweł II w Rosarium
Virginis Mariae pisze, \
e Maryja jako Królowa jest antycypacją i szczytem
eschatologicznej rzeczywistości Kościoła (23). Ta rzeczywistość oznaczać będzie
przebóstwienie ka\
dego zbawionego. Ukoronowanie Maryi mo\
na by więc
interpretować jako antycypację przebóstwienia ka\
dego zbawionego. Jak mówi św.
Piotr uczestnikami natury Bo\
ej (2P 1,4) ludzie stają się dzięki łasce Bo\
ej. W dzisiejszej
teologii katolickiej to przebóstwienie jest wyjaśniane jako doskonałe
człowieczeństwo: przebóstwienie czyni człowieka doskonale ludzkim: przebóstwienie jest
prawdziwÄ… i najwy\
szą humanizacją człowieka41.
3.2 Nawrócenie protestanckie
3.2.1 Nawrócenie kultu maryjnego
Wskazano ju\
, \
e wy\
kultu maryjnego po stronie katolickiej powodował jego
ni\
po stronie protestanckiej. W nawróceniu kultu chodzi o to, aby protestanci,
niezale\
nie od wszelkiego mo\
liwego wykrzywienia kultu maryjnego, wyszli ze
swojej ostro\
nej powściągliwości i przywrócili Maryi nale\
ne jej miejsce w modlitwie
Kościoła. To zrehabilitowanie Maryi, która zajmuje w planie Boga wyjątkowe miejsce,
nie jest owocem ekumenicznego kompromisu, który sprawiłby, \
e tak rozbie\
ne punkty
39
Zob. Grupa z Dombes, dz. cyt., 378-379.
40
S. de FIORES, Królowa, w: Mały słownik maryjny, Warszawa 1987, 36.
41
Teologia, chrystologia, antropologia, w: Od wiary do teologii. Dokumenty Międzynarodowej Komisji
Teologicznej 1969-1996, Kraków 2000, 142.
45
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
widzenia połączyłyby się, ale jest powrotem do Maryi obecnej w ewangeliach oraz
oznaką większej wierności Pismu świętemu42.
W tym kontekście protestanci powinni na nowo odczytać komentarz Lutra do
Magnificat, w którym napisał: Maria nie chce być bo\
kiem. Maryja nie czyni niczego, Bóg
jest sprawcÄ… wszystkich rzeczy. Nale\
y Marię przyzywać, aby Bóg przez jej wolę udzielił nam
wszystkiego, o co prosimy43. Luter daje nawet przykład wzywania Maryi: Szczęśliwa
jesteś i błogosławiona teraz i na wieki, któraś znalazła takiego Boga, a w zakończeniu nawet
wzywa jej wstawiennictwa: Prośmy Boga o dobre zrozumienie tego Magnificat& Niech
udzieli nam tego Chrystus za wstawiennictwem i zgodnie z pragnieniem ukochanej Matki
Marii44.
Pierwszy przykład przyzywania Maryi przez Lutra przypomina wzywanie
liturgiczne: Zjednoczeni z całym Kościołem ze czcią wspominamy najpierw pełną chwały
MaryjÄ™, MatkÄ™ Boga i Pana naszego Jezusa Chrystusa. Liturgia nie zwraca siÄ™ wprost do
Maryi, nawet dzisiaj jej święta. Mo\
na dzisiaj spotkać grupę teologów
protestanckich, która postuluje rewizję stanowiska protestanckiego chrześcijaństwa
w stosunku do kultu Matki Pana. Choć mówią oni o niewłaściwościach w katolickim
kulcie maryjnym, to sÄ…dzÄ… jednak, \
e całkowite odrzucanie tego kultu jest sprzeczne
z biblijnym świadectwem o błogosławieniu Maryi. Asmussen podkreśla, \
e Maryja
godzi się na pochwałę wypowiedzianą przez El\
bietÄ™ i sama przepowiada, \
e
błogosławić Ją będą wszystkie pokolenia. Dlatego protestanci powinni śpiewać nie
tylko z MaryjÄ…, ale tak\
e o Maryi, bo do takiego wniosku prowadzi Ewangelia45.
Drugi przykład przyzywania Maryi przez Lutra zgodny byłby z nauczaniem
św. Tomasza z Akwinu, który pisze: W dwojakim celu zanosimy do kogoś modlitwy: by
sam przez się spełnił nasze prośby lub by wyjednał nam ich spełnienie. W pierwszy sposób
modlimy siÄ™ do Boga, gdy\
wszystkie nasze modlitwy powinny mieć za przedmiot osiągnięcie
łaski i wiecznej chwały, którą tylko Bóg mo\
e nam dać& Natomiast w drugi sposób
zwracamy się do Aniołów i świętych ludzi nie po to, by przez nich Bóg poznał nasze prośby
lecz za ich wstawiennictwem i przez ich zasługi prośby nasze stały się skuteczne& W
modlitwie składamy cześć religijną jedynie Temu, od którego pragniemy uzyskać to, o co się
modlimy, wyznajÄ…c, \
e On jest sprawcą naszych dóbr, czego nie mo\
na powiedzieć o tych,
których prosimy o wstawiennictwo za nami wobec Boga46. Wzywanie Maryi nie jest więc
przenoszeniem na niÄ… kultu nale\
nego Bogu. Dostrzega to protestancki teolog M.
Leuner, który postuluje nie tylko wspominanie Maryi w modlitwie i pieśni, ale
równie\
jej wzywanie. Rozró\
nia on modlitwę błagalną, która jest modlitwą w
ścisłym sensie bo jest kierowana wyłącznie do Boga, np. Kyrie eleison, oraz prośbę o
wstawiennictwo, np. módl się za nami, kierowaną do Maryi. Uwa\
a on, \
e protestant
mógłby odmówić Pozdrowienie Anielskie wraz z dodatkiem Święta Mario, bo nie jest to
modlitwa błagalna kierowana wprost do Boga i dlatego nie stanowi
bałwochwalstwa. Podkreśla jednak, \
e trzeba odrzucić modlitwę do Maryi, ale
mo\
na modlić się z Maryją47. Przykładem takiej modlitwy mógłby być ró\
aniec,
który dzisiaj w szczątkowej formie mo\
na spotkać u luteran i anglikanów. Jednak
42
Grupa z Dombes, dz. cyt., 385.
43
M. LUTER, dz. cyt., 135.
44
TAMśE, 136.
45
Zob. S. C. NAPIÓRKOWSKI, Spór o Matkę, dz. cyt., 113.
46
TOMASZ Z AKWINU, SumaTeologiczna XIX, Londyn1971, 45 (83/4)
47
Zob. S. C. NAPIÓRKOWSKI, Spór o Matkę, dz. cyt., 114.
46
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
luterańska wersja ró\
ańca apostrofę Święta Mario zastępuje modlitwą Jezusową: Panie
Jezu Chryste, Synu Bo\
y, zmiłuj się nade mną grzesznym. Podobnie czyni anglikańska
wersja ró\
ańca, która apostrofę Święta Mario zastępuje słowami: Synu Maryi, Synu
\
yjącego Boga, chroń nas teraz i w godzinę śmierci naszej lub Święty Bo\
e, Święty mocny,
Święty nieśmiertelny zmiłuj się nad nami. Świadczy to jednak o tym, \
e recepcja ró\
ańca
u protestantów nie jest niemo\
liwa i dlatego nie musi on pogłębiać istniejących
podziałów.
3.2.2 Nawrócenie doktrynalne
Teologowie protestanccy występują zdecydowanie i jednomyślnie przeciwko
nowemu rzymskiemu dogmatowi o Wniebowzięciu. Swoje stanowisko uzasadniają
dwoma argumentami: milczenie Biblii i milczenie najstarszej tradycji. Dlatego nie
mo\
na \
ądać wiary we wniebowstąpienie Maryi jako koniecznego warunku do
zbawienia. Znaczyłoby to bowiem, \
e Apostołowie przemilczeli jakąś prawdę
koniecznÄ… do zbawienia. Czasami mo\
na spotkać opinie, \
e nauka o Wniebowzięciu
mogłaby pozostać w Kościele jako theologumenon, czyli niewią\
Ä…ce twierdzenie
teologiczne, które nie ma jasnych podstaw w Piśmie Świętym48. Równie\
protestanci,
członkowie Grupy z Dombes, nie uznają Wniebowzięcia Maryi jako nale\
Ä…cego do
wiary Kościoła, dlatego, \
e ten dogmat nie jest poświadczony w Piśmie świętym.
Niemo\
liwe jest więc nawrócenie protestantów ku dogmatowi o Wniebowzięciu,
choć są w stanie oświadczyć, \
e interpretacja tego dogmatu nie zawiera nic, co
byłoby sprzeczne z objawieniem49. Jednak we wspomnianym luterańskim ró\
ańcu
tajemnica Wniebowzięcia Maryi zastępowana jest tajemnicą communio sanctorum.
Według Wyznania Augsburskiego Kościół jest zgromadzeniem świętych, w którym
wiernie naucza siÄ™ Ewangelii i nale\
ycie udziela sakramentów50. Jedność Kościoła jest więc
natury duchowej. Prawdziwie wierzÄ…cy nale\
Ä… do Chrystusa niezale\
nie od
przynale\
ności wyznaniowej. W takiej duchowej wspólnocie jest miejsce dla Matki
Pana, choć nie jest to równoznaczne z uprzedzeniem tego, co zainauguruje paruzja 
zmartwychwstaniem umarłych na wzór zmartwychwstania Chrystusa. Prawda o
Wniebowzięciu Maryi jest do dzisiaj przedmiotem protestu i dlatego jest ona
spornym elementem ró\
ańca, pomimo \
e we Wniebowzięciu Maryi dochodzi do
głosu prawda o Kościele. Maryja jest bowiem eschatologiczną ikoną Kościoła51.
Protestanci odrzucają równie\
przyznawany Maryi tytuł królowa, choć w tym
przypadku ich protest jest słabszy ni\
w przypadku Wniebowzięcia. Tytuł ten
bowiem nie jest dogmatem. Powodem protestu jest obawa przed zrównaniem Maryi
z Chrystusem. Powodem tej obawy jest encyklika Ad coeli Reginam, która przyznając
Maryi tytuł Królowej nazywa ją równocześnie: co-redemptrix. Według protestanckich
teologów skoro ktoś obok Chrystusa jest współodkupicielką, to tym samym Chrystus
jest równie\
tylko współodkupicielem52. Protestanci mocno trzymają się zasady
dysjunkcji, czyli rozdzielania, którą odnoszą do Chrystusa i Maryi. Maryja ju\
w
scenie znalezienia Jezusa w świątyni jerozolimskiej musiała dostrzec, \
e Syn jest stoi
48
Tam\
e, 52.
49
Grupa z Dombes, dz. cyt., 388.
50
Wyznanie augsburskie, w: Księgi Wyznaniowe Kościoła Luterańskiego, dz. cyt., 144.
51
Zob. T. SIUDY, Eschatologiczna ikona Kościoła, Salvatoris Mater 2(2000) nr 4, 51-58,
52
Zob. S.C. NAPIÓRKOWSKI, Spór o Matkę, dz. cyt., 73.
47
Teologia dogmatyczna  mariologia Rok akademicki 2006/2007
na zupełnie innej płaszczyz
nie. On pochodzi z nieba, ona  z ziemi. Nadto tytuł
królowa jakby dzieli królestwo Chrystusa na dwie części. Jedna z nich nale\
y do
miłosiernej Matki Pana, a druga do sprawiedliwego Chrystusa. Stoi za tym
średniowieczny sposób wyobra\
ania sobie Boga jako feudalnego władcy, do którego
mo\
na otrzymać prawo wstępu tylko drogą wielostopniowej hierarchii. Ze względu
na te zastrze\
enia do tytułu królowa w luterańskim ró\
ańcu tajemnica ukoronowania
Maryi jest zastępowana tajemnicą niebieskiego Jeruzalem. W tej tajemnicy jest
miejsce dla Maryi z zastrze\
eniem. \
e nie mo\
e być ona zrównana z Chrystusem.
Zakończenie
W ró\
ańcu dochodzą do głosu rozbie\
ności, jakie w stosunku do Matki Pana
istnieją pomiędzy katolikami a protestantami. Dlatego te\
protestant nie odmówi
ró\
ańca w wersji proponowanej przez Rosarium Virginis Mariae. Odmienne lex
credendi w stosunku do Matki Pana powoduje odmienne lex orandi. Jednak ró\
nice
dotyczÄ…ce Matki Pana sÄ… nie tylko w lex credendi. Gdy chodzi o ten porzÄ…dek to
mo\
liwy jest dialog, o czym świadczy dokument grupy z Dombes: Maryja w Bo\
ym
planie i w komunii świętych. Ró\
nice dotyczÄ…ce Matki Pana wynikajÄ… tak\
e z uczuć i to
komplikuje jeszcze sprawę. S. C. Napiórkowski wyró\
nia chrystocentryzm
afektywny i efektywny. Według lubelskiego teologa: Afektywny chrystocentryzm mamy
wtedy, gdy Chrystus stoi w centrum naszych uczuć, tzn. gdy Nim się cieszymy, On nas
pociąga, o Nim myślimy z miłością, Jego podziwiamy, Jemu się zawierzamy, do Niego
biegniemy z naszymi biedami, jak np. św. Teresa od Dzieciątka Jezus. Natomiast
chrystocentryzm efektywny jest wtedy, gdy nasz afekt koncentrujemy raczej na kimÅ› innym, a
więc na Matce Najświętszej czy jakimś świętym, podczas gdy Chrystus pozostaje na dalszym
planie, chocia\
nie odmawiamy Mu  najwa\
niejszości". Ostatecznie i zasadniczo uznajemy,
\
e On jest najwa\
niejszy itd., ale uczuciowo związani jesteśmy raczej nie z Nim. Biorąc pod
uwagę to rozró\
nienie mo\
na powiedzieć, \
e katolicy mają nadmiar uczuć, a
protestanci niedomiar uczuć w stosunku do Matki Pana. Ten nadmiar afektów
katolicy próbują uzasadniać efektami, a więc tym, \
e wielcy afektywni mariocentrycy
doszli do wielkiej świętości lub \
e pobo\
ność mas organizowana po linii
afektywnego mariocentryzmu przynosi wielkie owoce. Taka postawa budzi sprzeciw
protestantów. To przede wszystkim Chrystus zasługuje na to, by być w centrum
uczuć. On powiedział: Przyjdz
cie do Mnie wszyscy, którzy utrudzeni i obcią\
eni jesteście,
a Ja was pokrzepię ( Mt 11, 28). Chrystocentryzm afektywny przynosi równie\

wspaniałe owoce. Po stronie katolickiej świadczy o tym św. Faustyna. Pochodząca
od niej koronka do Bo\
ego miłosierdzia idzie po linii chrystocentryzmu
afektywnego. Nie nale\
y jej oczywiście traktować jako konkurencji w stosunku do
ró\
ańca. List Jana Pawła II przypomina słowa ostatniego Soboru: \
e gdy czci doznaje
Matka, to i Syn& zostaje poznany, ukochany i wielbiony w nale\
yty sposób.(4) Ró\
aniec
płynący z uczuć do Maryi ma prowadzić do ukochania jej Syna, a więc i ró\
aniec
mo\
e odznaczać się chrystocentryzmem afektywnym. Dlatego te\
jak pisze Jan
Paweł II: Ró\
aniec na nowo odkryty we właściwy sposób jest pomocą, a bynajmniej nie
przeszkodÄ… dla ekumenizmu (4).
48