[e-mail]
[e-mail]
[e-mail]
Powstanie ONZ
Powstanie Organizacji Narodów Zjednoczonych wią\
e się nierozerwalnie z powstaniem i działaniami Wielkiej
Koalicji. Był to sojusz państw walczących z faszyzmem podczas II wojny światowej. Bardzo szybko okazało się,
\
e poprzedniczka ONZ, Liga Narodów, nie spełniła wiązanych z nią nadziei i nie zapobiegła kataklizmowi, jakim
bez wątpienia była wojna światowa. Do upadku znaczenia Ligi Narodów dochodzi faktycznie po klęsce Francji w
1940 roku, choć obrady Liga Narodów organizowała jeszcze do 1941 roku. Oficjalnie Liga Narodów zakończyła
swoja działalność dopiero 18 kwietnia 1946 roku. Natomiast nowa organizacja staje się przedmiotem rozmów
przywódców ówczesnych mocarstw od momentu, kiedy tworzy się tzw. Wielka Koalicja.
Pierwszy projekt organizacji przedstawia prezydent USA Roosevelt na konferencji w Teheranie. Zgodnie z tym
pierwotnym projektem przewidywano powstanie trzech organów. Były to, Organizacja Ogólna, czyli forum, na
którym mo\
na by omawiać dowolne zagadnienia i opracowywać zalecenia. Organizacja miałaby się zbierać się
na sesjach w ró\
nych miejscach i jej tryb pracy byłby podobny do sesji Ligi Narodów. Drugi proponowany
organ, to Komitet Wykonawczy zło\
ony z 10  11 państw. Zdaniem pomysłodawcy miałby zajmować się
zagadnieniami współpracy międzynarodowej w zakresie rolnictwa, ekonomii, ochrona zdrowia itp. Trzecim
organem proponowano, aby był Komitet Czterech Policjantów, zło\
ony z sygnatariuszy deklaracji moskiewskiej,
czyli Wielka Trójka i Chiny. Miałby to być najwa\
niejszy organ, odpowiedzialny za utrzymanie pokoju i
bezpieczeństwa.
Nazwę organizacji:  narody zjednoczone zaproponował premier Wielkiej Brytanii - Winston Churchill.
Na konferencji, w Dunbarton Oaks, przyjęto projekt statutu nowej organizacji, który przedstawiony został na
konferencji zało\
ycielskiej nowej organizacji w San Francisco. Wa\
nym etapem w kształtowaniu się ONZ była
te\
konferencja Wielkiej Trójki w Jałcie, gdzie rozstrzygnięto przede wszystkim prawo weta przysługującego
wszystkim stałym członkom Rady Bezpieczeństwa.
Jednak o ostatecznym kształcie organizacji zadecydowała konferencja zało\
ycielska ONZ w San Francisco, gdzie
w toku trwających od kwietnia do czerwca 1945 roku obrad opracowano Kartę Narodów Zjednoczonych, która
to Karta weszła w \
ycie 24 paz
dziernika 1945 roku. Dokument ten przede wszystkim określa cele omawianej
organizacji. Mówi o tym Artykuł 1.
Narody Zjednoczone dą\
ą do następujących celów: Do utrzymania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego;
w tym celu będą one podejmowały skuteczne zbiorowe środki dla zapobiegania i usuwania gróz
b przeciwko
pokojowi i dla uchylenia aktów agresji lub innych zamachów przeciwko pokojowi, oraz osiągały, przy pomocy
środków pokojowych i zgodnie z zasadami sprawiedliwości i prawa międzynarodowego, załatwianie lub
rozstrzyganie sporów międzynarodowych albo sytuacji, które mogłyby doprowadzić do zakłócenia pokoju.
Zadania i cele ONZ od samego początku miały być znacznie szersze ni\
zadania Ligi Narodów. W ogólnych
zało\
eniach ONZ nie miał być rodzajem światowego państwa, lecz miał opierać się na zasadzie suwerennej
równości wszystkich swych członków. Ostatecznie ustalono te\
strukturę ONZ zło\
oną z sześciu podstawowych
organów: Zgromadzenie Ogólne, Rada Bezpieczeństwa, Rada Gospodarczo-Społeczna, Rada Powiernicza,
Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości i Sekretariat.
[e-mail]
Siedziba ONZ stał się Nowy Jork, choć I Sesja Zgromadzenia Ogólnego odbyła się w 1946 roku w Londynie.
Część organów ONZ ma swoja siedzibę równie\
w Genewie, gdzie przed wojna mieściła się siedziba Ligi
Narodów, ale równie\
w Hadze, Nairobi i Wiedniu. Z ONZ współpracuje tak\
e wiele organizacji
wyspecjalizowanych. Najwa\
niejsze z nich, to: Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO), Organizacja NZ ds.
Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO), Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), Światowa Organizacja
Meteorologiczna (WMO), Organizacja ds. Wy\
ywienia i Rolnictwa (FAO), Układ Ogólny w sprawie Handlu i Ceł
(GATT), Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (IBRD), Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW),
Fundusz NZ Pomocy Dzieciom (UNICEF) czy Światowa Organizacja Handlu (WTO).
W pracach ONZ od samego początku wiele miejsca poświęcano problemowi praw człowieka. W dniu 15 lutego
1946 roku, Rada Gospodarczo-Społeczna ONZ utworzyła komisję do spraw ochrony praw człowieka, w której
pracach brało udział wielu wybitnych humanistów. Efektem i podsumowaniem jej prac było przyjęcie przez
Zgromadzenie Ogólne ONZ, 10 grudnia 1948 roku  Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka .
Istotną sprawą jest tak\
e kwestia członkostwa w ONZ. Państwa zało\
ycielskie, to jest te, które brały udział w
konferencji w San Francisco nazywa się członkami pierwotnymi. Do tych państw nale\
y równie\
Polska. Razem
państw tych jest 51. Obecnie członkami ONZ są ju\
192 państwa. Aby zostać członkiem ONZ, państwo musi
spełnić warunki określone w Art. 4 Karty ONZ, który mówi, \
e członkiem mo\
e być  ka\
de państwo miłujące
pokój, które przyjęło zobowiązania zawarte w Karcie (& ) i jest w stanie je wypełniać . Przyjęcie nowego
państwa do ONZ następuje na podstawie uchwały Zgromadzenia Ogólnego podjętej na zlecenie Rady
Bezpieczeństwa.
2
[e-mail]
Struktura ONZ
Zgromadzenie Ogólne  jest to organ plenarny, w którym są reprezentowane wszystkie państwa
członkowskie. Podejmuje uchwały, wspólnie z Radą Bezpieczeństwa decyduje o przyjęciu, wykluczeniu i
zawieszeniu w prawach członkowskich, określa bud\
et i wysokość składek członkowskich. Ponadto mo\
e
debatować i zajmować stanowisko we wszystkich nale\
ących do kompetencji organizacji. Decyzje są
podejmowania w zale\
ności od wagi sprawy zwykła lub kwalifikowana większością. Zgromadzenie Ogólne zbiera
się raz do roku na tak zwanych sesjach zwyczajnych, zwykle we wrześniu. Mo\
e zebrać się na sesji
nadzwyczajnej zwołanej przez Sekretarza Generalnego ONZ lub na wniosek większości państw członkowskich
ONZ. Siedziba Zgromadzenia Ogólnego mieści się w Nowym Jorku.
Rada Bezpieczeństwa  na tym organie ONZ spoczywa odpowiedzialność za utrzymanie pokoju i
bezpieczeństwa w świecie. W jej skład wchodzi piętnaście państw, w tym pięciu stałych członków: Chiny,
Francja, ZSRR/Federacja Rosyjska, USA i Wielka Brytania. Pozostałych dziesięciu członków jest wybieranych na
okres dwóch lat, wg ściśle określonego klucza regionalnego. Rada Bezpieczeństwa przyjmuje zlecenia w
kwestiach pokojowego rozwiązywania sporów międzynarodowych oraz podejmuje decyzje w sytuacjach
zagro\
enia lub naruszenia pokoju międzynarodowego. Te ostatnie mają charakter wią\
ący. Decyzje zapadają
większością dziewięciu głosów z tym, \
e sprawy wa\
ne wymagają, by \
aden ze stałych członków nie głosował
przeciw rozstrzygnięciu  ka\
dy z nich ma więc prawo weta.
Rada Gospodarczo-Społeczna  Organ ten koordynuje działalność w sprawach gospodarczych i społecznych.
Rada składa się z 54 członków wybieranych na trzyletnia kadencję, z uwzględnieniem corocznej rotacji 1/3
członków. Prowadzi prace studyjne, przygotowuje konferencje międzynarodowe, inicjuje zawieranie konwencji,
nadzoruje realizację programów społecznych i gospodarczych ONZ. W jej ramach działają komisje funkcjonalne.
Rada Powiernicza  przez wiele lat Rada sprawowała nadzór nad terytoriami niesamodzielnymi,
przygotowując je do niepodległości. Odegrała istotną rolę w procesie dekolonizacji państw Trzeciego Świata. Po
ogłoszeniu w 1994 r. niepodległości przez ostatnie terytorium powiernicze, Republikę Palau  Rada zawiesiła
działalność. W skład Rady Powierniczej wchodzili stali członkowie Rady Bezpieczeństwa.
Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości  jest to organ sądowy składający się z piętnastu sędziów
wybieranych na dziewięcioletnią kadencję, ale obowiązuje zasada rotacji, dlatego co trzy lata zmienia się 1/3
składu sędziów. Sędziowie jednak mogą zostać wybrani ponownie  reelekcja. Trybunał rozpatruje sprawy
sporne miedzy państwami, ale tylko wówczas, gdy same zwrócą się do Trybunału lub, gdy ten tryb
rozstrzygania sporów jest przez te państwa zastrze\
ony w umowie międzynarodowej. Wyroki Trybunału są dla
państw wią\
ące. Ponadto Trybunał wydaje opinie prawne w sprawach kierowanych do niego przez
Zgromadzenie Ogólne i Radę Bezpieczeństwa. Siedzibą Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości jest
Haga.
Sekretariat  na jego czele stoi Sekretarz Generalny ONZ, który jest wybierany na pięć lat przez
Zgromadzenie Ogólne z rekomendacji Rady Bezpieczeństwa. Administruje oraz zarządza Sekretariatem,
reprezentuje Narody Zjednoczone w kontaktach z państwami i innymi organizacjami, koordynuje działania
3
[e-mail]
systemu ONZ, prezentuje działania ONZ światowej opinii publicznej, pełni funkcję mediatora w sporach
międzynarodowych.
Z ONZ związane są tzw. organizacje wyspecjalizowane, połączone z nią umowami międzynarodowymi. Realizują
one zadania szczegółowe. Jest ich kilkanaście m. in. Międzynarodowa Organizacja Pracy, Organizacja do spraw
Wy\
ywienia i Rolnictwa, Światowa Organizacja Zdrowia.
4
[e-mail]
Działalność ONZ
Od początku istnienia ONZ anga\
owała się w rozwiązywanie konfliktów politycznych na świecie. Wynika to
oczywiście z zasad wg, których omawiana organizacja została powołana do \
ycia, zwłaszcza z karty NZ.
Najczęściej stosowanym środkiem podejmowanym w celu przywrócenia pokoju lub normalizacji stosunków
między zwaśnionymi krajami jest rezolucja Rady Bezpieczeństwa i uchwała Zgromadzenia Ogólnego. Jednak ze
względu na ich niewią\
ący charakter często są niewykonywanie.
Najbardziej znaną formą działań mających na celu zapewnienie spokoju są misje pokojowe z wykorzystaniem
\
ołnierzy w  błękitnych hełmach , których wysyła się do zagro\
onych terenów. Ich zasadniczym zadaniem jest
pomoc we wdra\
aniu porozumień pokojowych, nadzorowanie zawieszenia broni między zwaśnionymi stronami,
a tak\
e tworzenie stref oddzielających poszczególnych uczestników konfliktu. ONZ nie dysponuje własna armią,
dlatego te\
na wniosek Rady Bezpieczeństwa, kraje członkowskie wysyłają swoich \
ołnierzy i sprzęt. Często w
misjach pokojowych organizowanych pod egidą ONZ uczestniczą oprócz \
ołnierzy - policjanci, cywilni
obserwatorzy nadzorujący na przykład przebieg wyborów, czy inni pracownicy cywilni.
Najwa\
niejsze operacje pokojowe ONZ  w Afryce, to Kongo, Angola, Somalia, Ruanda. Na Bliskim Wschodzie,
to wzgórza Golan, Irak  Kuwejt, w Ameryce Środkowej  Salwador i Haiti, w Azji Kambod\
a, Timor Wschodni,
Tad\
ykistan, w Europie była Jugosławia  Chorwacja, Macedonia, Bośnia i Hercegowina, Kosowo, a tak\
e Gruzja
i Cypr.
Oprócz misji pokojowych, podejmowane są za zgodą stron konfliktu, Rady Bezpieczeństwa mo\
e podjąć decyzję
o podjęciu zbrojnych działań. Do tej pory takich operacji było kilka, i były to: akcja w Korei, Zatoce Perskiej, w
Somalii, Ruandzie, na Haiti, w Bośni i Hercegowinie. Operacjami tymi z reguły dowodzi pojedyncze państwo.
Lub uczestniczy w nich grupa państw.
5
[e-mail]
Polska w ONZ
Polska nale\
y do grona państw zało\
ycielskich ONZ. Jest wiec tzw. członkiem pierwotnym. Choć nie została
zaproszona na konferencję zało\
ycielską w San Francisco, to jednak, aby umo\
liwić Polsce wejście do grona
tych państw zmieniono art. 3 Karty NZ. Pozwoliło to przedstawicielowi Tymczasowego Rządu Jedności
Narodowej, ministrowi spraw zagranicznych Wincentemu Rzymowskiemu, na podpisanie Karty - 15 paz
dziernika
1945 roku.
Polska od samego początku brała aktywny udział w pracach ONZ. Przejawem tego zaanga\
owania było
występowanie z licznymi inicjatywami na forum Zgromadzenia Ogólnego. Do najwa\
niejszych polskich
propozycji w zakresie rozbrojenia nale\
ą: tzw.  Plan Rapackiego z 1957 roku, dotyczący utworzenia w Europie
Środkowej strefy bezatomowej, a w 1964 roku plan Gomułki, dotyczący zamro\
enia zbrojeń w Europie
Środkowej. Polska zaproponowała te\
w 1964 roku odbycie Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.
W zakresie problematyki społecznej inicjatywa polska, to zaproponowana w 1959 roku  Deklaracja praw
dziecka , 1990 rok   Konwencja praw dziecka , w 1994 roku ogłoszono  Międzynarodowy Rok Rodziny . W
zakresie problematyki prawnej w 1968 roku -  Konwencja o nieprzedawnianiu zbrodni wojennych i zbrodni
przeciwko ludzkości , a w 1996 roku  Konwencja o zwalczaniu międzynarodowej przestępczości
zorganizowanej .
Polska brała i bierze udział w misjach pokojowych ONZ. Od 1953 roku aktywnie uczestniczyliśmy jako kraj w
takich operacjach pokojowych, jak: udział w misji obserwatorów pokojowych w ramach Komisji Nadzorczej
Państw Neutralnych w Korei, w latach 1954  1975 polscy \
ołnierze uczestniczyli w podobnych operacjach w
Wietnamie, Laosie, Kambod\
y. Od 1973 roku Polska brała te\
udział w operacjach sił pokojowych ONZ na
półwyspie Synaj, a w roku następnym weszła w skład Sił Obserwacyjnych ONZ na wzgórzach Golan. Nasi
\
ołnierze uczestniczyli tak\
e w operacji  Pustynna Burza w latach 1990  1991, będącej efektem rezolucji Rady
Bezpieczeństwa ONZ zezwalającej na u\
ycie siły wobec Iraku, na wypadek gdyby nie wycofał się z
okupowanego Kuwejtu w wyznaczonym terminie. W operacji brała udział koalicja 25 państw a na jej czele stały
Stany Zjednoczone. W latach 1994  1995 Polska brała udział w operacji na Haiti (polska jednostka  Grom
ochraniała demokratycznie wybrany rząd Haiti). Na początku 2001 roku prawie 2000 \
ołnierzy polskich oraz
personelu cywilnego słu\
yło w 15 operacjach pokojowych na całym świecie, w tym w 8 prowadzonych przez
ONZ.
6