Planowanie.
Konspekt zajęć
Metodyka edukacji plastycznej
dr Jakub Jerzy Czarkowski
Treści zajęć
" Rola i znaczenie oceniania
" Ocenianie kształtujące
" Ocenianie sumujÄ…ce
" Analizowanie prac plastycznych
" Analiza dzieła sztuki
Rola i znaczenie oceniania
W edukacji plastycznej, Sprawdzanie i ocenianie
tak jak w procesie jest niezwykle trudne i
nauczania innych należy do najbardziej
przedmiotów, jednym dyskusyjnych
z najważniejszych problemów pedagogiki,
elementów jest a pedagogiki plastyki w
sprawdzanie i szczególności, ze
ocenianie nabytych względu na specyfikę
przez ucznia tego przedmiotu.
umiejętności.
Rola i znaczenie oceniania
Proces oceniania powinien
obejmować poziom uczestnictwa
uczniów w poszczególnych
wartościach:
" estetycznych,
" poznawczych,
" osobowych.
Wartości te powinny przejawiać się plastycznej w
działalności uczniów jak również w ich przygotowaniu
do świadomego uczestnictwa w kulturze.
Rola i znaczenie oceniania
Wymaga to od nauczyciela
niezbędnej wiedzy ogólnej i
specjalistycznej z zakresu
plastyki, psychologii rozwojowej
i psychologii twórczości,
pedagogiki.
Ocenianie kształtujące
Ocenianie kształtujące powinno występować w każdej
jednostce metodycznej. Polega ono na:
" określeniu rezultatu pracy poszczególnych uczniów i
porównaniu go z postawionym wcześniej i
uświadomionym celem,
" powiadomieniu ucznia o tym, czy zrealizował
zadanie, opanował określone umiejętności lub
wiadomości,
" ustaleniu dalszego zakresu działania dla realizacji
kolejnych zadań, osiągania lepszych efektów,
utrzymania poziomu zainteresowania dyscyplinÄ….
Najlepsze metody
Do najlepszych metod
oceniania kształtującego
w edukacji plastycznej
można zaliczyć
" rozmowÄ™,
" analizę wytworów
plastycznych,
prof. Stanisław L. Popek
" obserwację uczniów w
toku zajęć.
Ocenianie sumujÄ…ce
Typ oceniania polegajÄ…cy na systematycznej
kontroli procesu edukacyjnego.
Poprzez zastosowane metody, takie jak prace
pisemne czy testy, nauczyciel może określić, czy
uczniowie posiadajÄ… wytyczone przez program
umiejętności i wiadomości.
Analiza prac plastycznych
Rysunek nie może być na miarę wychowawcy, lecz
na miarÄ™ psychiki dziecka.
C. Freinet
Podstawą wszelkiego działania dydaktycznego w zakresie
edukacji plastycznej jest umiejętność  czytania
dziecięcych prac.
Analiza prac uczniów ma na celu stworzenie odniesień
dydaktycznych do projektowanych strategii i zadań
poprzez dogłębną, zindywidualizowaną i obiektywną
analizę zjawiska dziecięcych wytworów, poprzez
wnikliwe i wieloaspektowe określenie cech twórczej
ekspresji dzieci.
Celem analizy jest:
Rozwój twórczości plastycznej
" określenie stadium
dzieci i młodzieży można
rozwoju twórczości
podzielić na następujące fazy:
plastycznej (dotyczy
I Faza bazgrot- od 2-4 roku życia
II Poszukiwanie schematu od 4-6
rozpoznania
roku życia
ogólnych cech
III Geometryzacja- schemat od
wytworu i dokonania
6-8roku życia
IV PÅ‚ynny kontur albo realizm od
klasyfikacji wg
8-12 roku życia
systematyki
V Pseudonaturalizm od 12-14
Lowenfelda);
roku życia
VI Faza kryzysu po l4 roku życia.
Celem analizy jest:
" określenie poziomu umiejętności w stosowaniu
środków wyrazu plastycznego (w zakresie
prezentowanego stadium rozwoju) w tym:
 kompozycji, umiejętności rozpoznawania i stosowania
układu elementów na płaszczyz
nie, ich wzajemnych relacji
w kontekście uporządkowania i harmonii,
 wielkości w stosunku do płaszczyzny, poprawności układu
elementów, w tym schematów rysunkowych stanowiących
o klarowności i czytelności przekazu;
 określenie cech i wartości ikonicznych, które są dowodem
kompetencji w rozumieniu zjawisk wizualnych;
Celem analizy jest:
" określenie prezentacji przestrzennych (typów
perspektywy), co dowodzi rozumienia zjawisk i
układu przedmiotów w przestrzeni, jest objawem
kompetencji w zakresie przedstawień złożonych,
akcji, wzajemnych oddziaływań elementów w
układzie czasoprzestrzennym;
" opis wartości graficznych określający zakres i
możliwości posługiwania się linią dla określania
kształtów, także w przypadku technik
monochromatycznych pojawiania siÄ™ waloru jako
środka ekspresji;
Celem analizy jest:
" opis wartości kolorystycznych
dotyczÄ…cy zakresu i pola
stosowania barw (w zależności
od etapu rozwoju), tworzenia
barw złożonych, stosowania
gam barwnych w celu
określenia wrażliwości na
barwę, chęci przekazania
emocji;barwy
Celem analizy jest:
" określenie poziomu ekspresji plastycznej, w tym:
 swobody, spontaniczności, biegłości w posługiwaniu się
środkami ekspresji plastycznej (dotyczy konkretnej,
stosowanej techniki), a także określenia stopnia
zaangażowania i zainteresowania realizowanym
zadaniem plastycznym,
 zahamowań, ograniczeń, deficytów (dotyczy
wyodrębnienia negatywnych cech aktywności
plastycznej takich jak niestaranność wykonania czy
niedokończenie pracy),
 poziomu emocjonalnego (dotyczy określenia nastroju
pracy, zawartości treściowej w kontekście tematu);
Celem analizy jest:
" określenie wartości kreacyjnych
takich jak:
 stylistyka wypowiedzi,
 indywidualne cechy i sposoby posługiwania
się środkami ekspresji,
 indywidualne nietypowe i twórcze
rozwiązania zarówno w formie plastycznej,
" jak też w sposobie przekazywania
treści (zastosowanie metafor i
symboliki).
Niestety, nieumiejętność
rozpoznawania form i treści
wypowiedzi plastycznej dzieci
(zwłaszcza na poziomie
elementarnym) jest jednym z
najczęściej spotykanych
nauczycielskich deficytów.
Analiza dzieła sztuki
Na II, III i IV etapie edukacyjnym
pojawia się analiza dzieła sztuki jako
element rozwijania percepcji
kierowanej oraz przygotowania do
uczestnictwa w kulturze.
Analiza dzieła sztuki (2)
Ogólnie przyjmuje się, że dzieło plastyczne
posiada strukturę warstwową na którą
składają się:
" warstwa przedstawieniowa
(semantyczna),
" warstwa formalna,
" warstwa aksjologiczna
(wartość kreacyjna wytworu).
Warstwa przedstawieniowa
(semantyczna)
Warstwa przedstawieniowa obrazuje treści
poznawcze, od konkretności naturalistycznej w
odniesieniu do otoczenia, poprzez symboliczne
stylizacje, uproszczenia, deformacje do
abstrakcyjności.
Warstwa formalna
Warstwa formalna jest budowana za pomocÄ…
języka plastycznego przez środki wyrazu:
" kompozycjÄ™,
" gamÄ™ barwnÄ…,
" fakturÄ™,
" bryłę.
Warstwa aksjologiczna
(wartość kreacyjna wytworu)
Warstwa aksjologiczna to nowość,
oryginalność, generatywność.
W warstwie tej dzieło jest dokumentem
odkrywczego rozwiązania problemu twórczego
za pośrednictwem użytej wyobraz
ni.
Treść dzieła
Szczególnie przydatną w interpretacji dzieła jest
jego warstwa przedstawieniowa, w której
ujawniają się jego treści.
Interpretując dzieło
malarskie, mamy na
uwadze jego walory
formalne i artystyczne,
zmierzamy poprzez
parafrazy jego aluzji,
napomknień, metafor
do zbudowania
na jego podstawie
nowej idei.
Portrety Stanisława Augusta
Élisabeth Vigée-Lebrun (1755 1842)
Marcello Bacciarelli (1731 1818)
Stanisław August z emblematem
Portret Stanisława Augusta
masońskim na piersi.
Poniatowskiego z klepsydrÄ….
Pomiar dydaktyczny w edukacji
plastycznej
Bardzo ciekawym rozwiązaniem dla stałego
monitorowania procesu edukacyjnego w
plastyce jest stosowanie pomiaru
dydaktycznego. Taka metoda pozwala
nauczycielowi na dokonywanie stałej ewaluacji,
określanie ciągłości i związków z planowanymi
zadaniami.
Perspektywa
Perspektywa  określenie stosowane w
architekturze, malarstwie i fotografii, i innych
sztukach wizualnych oznaczające sposób
oddania trójwymiarowych obiektów i
przestrzeni na płaszczyz
nie. Istnieje kilka
rodzajów perspektywy: linearna (zbieżna,
geometryczna),barwna (malarska), kulisowa,
powietrzna, odwrócona, perspektywa
krzywoliniowa (poprawna).
Rodzaje perspektywy
" Perspektywa linearna
" Zwana też perspektywą geometryczną lub zbieżną to sposób oddania głębi za
pomocą rzutu środkowego. Jest to specyficzny sposób przedstawienia
trójwymiarowej przestrzeni na płaszczyz
nie, odpowiadający w przybliżeniu
obrazowi przestrzeni, jaki tworzy oko ludzkie.
" Istotą perspektywy jest rzutowanie wszystkich punktów przestrzeni na
płaszczyznę lub inną powierzchnię, względem pewnego punktu zwanego
środkiem perspektywy. Taki sposób przedstawienia powoduje powstawanie
obrazu, w którym (oprócz pewnych specyficznych sytuacji) nie zostają
zachowane prawdziwe wymiary i kÄ…ty w przestrzeni. Obraz ulega deformacji 
charakterystyczne jest "zmniejszanie siÄ™" na obrazie przedstawianych
elementów wraz z ich oddalaniem się od punktu obserwacji. Linie równoległe
do siebie w perspektywie stają się zbieżne i spotykają się w pewnym
teoretycznym punkcie. Konstrukcja perspektywy w rysunku i malarstwie opiera
się właśnie na stosowaniu tzw. punktów zbiegu, które pozwalają wyznaczyć
prawidłowy kształt przedstawianych obiektów. Perspektywa jest najczęściej
używanym i najbardziej naturalnym dla człowieka sposobem odwzorowania
przestrzeni na płaskiej powierzchni.
Perspektywa linearna - przykłady
Jeden punkt zbiegu
Perspektywa linearna
Piero della Francesca, Idealne miasto (1475), obraz
wykorzystujÄ…cy perspektywÄ™ linearnÄ… z jednym
punktem zbiegu
Perspektywa linearna -przykłady
Leonardo da Vinci Ostatnia wieczerza.
Perspektywa linearna (ukośna)-
przykłady
Dwa punkty zbiegu
Perspektywa linearna (ukośna) -
przykłady
Johann Heinrich Hintze
,,Katedra św. Stefana we Wiedniu"
Perspektywa linearna (ukośna)-
przykłady
Elio Picariello  Perspektywa na szczycie
Perspektywa barwna
" Perspektywa barwna (malarska)  sposób oddania
przestrzeni na płaszczyz
nie poprzez wykorzystanie właściwości
barw.
" Perspektywa ta wykorzystuje zjawisko optyczne, które polega
na złudzeniu, że pewne kolory zdają się być bliżej lub dalej od
obserwatora, choć w rzeczywistości są tak samo oddalone.
Kolory zimne wydają się oddalać, a ciepłe zbliżać
Perspektywa barwna - przykłady
" Paul Cezanne
Perspektywa barwna- przykłady
" Prezentowany obraz Paula Cezanne'a, choć namalowany zupełnie płasko, plama
przy plamie, daje wrażenie pewnej głębi dzięki wykorzystaniu opisanej
właściwości barw.
Perspektywa kulisowa
" Kompozycja (perspektywa) kulisowa  sposób
oddawania głębi obrazu, odkryty już w prehistorii (ok. 20-
15 tys. lat p.n.e.). Polega na tym, że elementy dalsze są
częściowo zasłonięte przez elementy bliższe.
" Kompozycja kulisowa przez człowieka pierwotnego często
była stosowana razem z kompozycją rzędową
Perspektywa kulisowa
Malarstwo naskalne
paleolit
Perspektywa powietrzna
" Perspektywa powietrzna  technika malarska, która służy
zwiększeniu iluzji głębi.
" Przestrzeń wpływa na odbiór tonów i kolorów. W miarę
oddalania się w kierunku horyzontu zwiększa się warstwa
powietrza między obiektem a obserwującym. Wraz ze
zwiększaniem się odległości tony i barwy bledną i stają się
jaśniejsze, bardziej niebieskawe, a kształty przedmiotów stają
siÄ™ mniej wyraz
ne, jakby zamglone.
" Za wynalazcÄ™ perspektywy powietrznej jest uznawany
Leonardo da Vinci. Większość jego prac zawiera ten element,
a jego brak na obrazach (np. Dama z gronostajem) powoduje
wiele wątpliwości co do ich autorstwa.
Perspektywa powietrzna
Leonarda Da Vinci Fragment obrazu
Mona Lisa (La Joconde)
Perspektywa powietrzna
J.M.W. Turner, Jezioro Avernus: Eneasz i Sybilla,.
Perspektywa odwrócona
" Perspektywa odwrócona  sposób oddania
trójwymiarowych przedmiotów na płaszczyz
nie polegajÄ…cy na
tym, że punkt zbiegu linii perspektywicznych znajduje się
przed płaszczyzną obrazu, a nie, jak w perspektywie linearnej,
za niÄ…. Przedstawione obiekty rozszerzajÄ… siÄ™ w miarÄ™ ich
oddalenia od obserwatora. Perspektywa odwrócona
stosowana jest m.in. w pisaniu ikon.
Perspektywa rzędowa
" Kompozycja (perspektywa) rzędowa  w kompozycji tej elementy bardziej
oddalone są umieszczone wyżej. Po raz pierwszy została zastosowana ok.
15-20 tys. lat temu w naskalnych wizerunkach stad zwierzÄ…t.
Perspektywia żabia
" Perspektywa żabia - sposób kadrowania zdjęcia lub ujęcia polegający na
ustawieniu obiektywu poniżej środka rejestrowanego obiektu. Obiekt
sprawia wtedy często wrażenie większego niż jest w rzeczywistości.
Synteza perspektyw
" Perspektywa centralna z jednym punktem zbieżnym
Synteza perspektyw
" Perspektywa z dwoma punktami zbieżnymi
Synteza perspektyw
" Perspektywa z lotu ptaka
Synteza perspektyw
" Perspektywa żabia
Światło i cień
" Światło i cień
" Na szkicu (rysunku wstępnym) przedmioty są przedstawione jako dwu-
wymiarowe (płaskie). Aby wyglądały jak przestrzenne należy dodać cień,
najpierw cień własny, a następnie cień rzucany. Na rysunkach widać, że
sześcian, kula i cylinder wyglądają jak kwadrat, koło i prostokąt. Ustawiając
z
ródło światła (tu z lewej strony, z tyłu) formy podstawowe stają się
plastyczne. Niestety jeszcze nie wiadomo gdzie dokładnie są ustawione w
przestrzeni. Jeśli dorysuje się cień rzucany można dokładnie określić
pozycjÄ™ przedmiotu w przestrzeni.
Światło i cień
Formy podstawowe
Szczególnie dzieci
Umiejętność patrzenia jest
szczególnie ważna, jeśli chce
odkrywajÄ… bez trudu
się nauczyć rysować. Należy
formy podstawowe.
umieć dostrzec w każdym
Bez większych
otaczajÄ…cym nas przedmiocie
kłopotów
formy podstawowe:
przedstawiajÄ… drzewo
" koło,
jako okrÄ…g, z pniem w
" trójkąt,
formie wydłużonego
" czworobok,
czworokÄ…ta albo mamÄ™
" owal.
w formie trójkąta z
głową w kształcie koła.
Formy podstawowe
Formy podstawowe
PopatrzÄ… na ten prosty rysunek. Na pierwszy rzut oka
widzimy tu dom i drzewa. Jeśli jednak przyjrzysz się
dokładniej to odnajdziesz koła, czworokąty, trójkąt itd.
Oczywiście nie zawsze te formy są tak jednoznaczne.
Często przenikają się nawzajem, tworząc różne
kombinacje. Każdy obiekt ma swoją formę
podstawową, lecz nie w każdym z nich jest ona od razu
zauważalna. O wiele łatwiej się rysuje redukując
obserwowany przedmiot do jego formy podstawowej.
Należy ją najpierw ustalić i potem dopiero uzupełnić o
konieczne detale.
Formy podstawowe
Dziękuję za uwagę.
dr Jakub Jerzy Czarkowski