1989 roku, to nie przekona∏o. W Nature Ciàg dalszy ze strony 10

ASTRONOMIA

z 27 lutego 1997 roku opisuje on zmiennoÊç linii absorpcyjnych w widmie

Najstarsi szybownicy

Znikajàce Êwiaty

51 Pegasi o okresie 4.23 dnia; efekt ten –

Naukowcy z Landessamlungen für Naturkunde jak twierdzi – nie da si´ wyjaÊniç wp∏y-z Karlsruhe w Niemczech i kanadyjskiego Czy pierwsza planeta odkryta

wem planety. Przypuszcza on, ˝e po-Royal Ontario Museum oraz University wokó∏ gwiazdy podobnej do S∏oƒca of Toronto wydobyli najstarszy z odkrytych wierzchnia gwiazdy oscyluje podobnie oka˝e si´ mira˝em?

jak rozhuÊtana woda w basenie. Naukowcy, którzy na podstawie danych obserwacyjnych og∏osili odkrycie pla-Niedawne doniesienia oodkry- nety, dali si´ wed∏ug niego ponieÊç fali ciach planet okrà˝ajàcych

przedwczesnego entuzjazmu.

gwiazdy podobne do S∏oƒca

Jeszcze przed opublikowaniem arty-pobudzi∏y naszà wyobraêni´. ArtyÊci ku∏u Graya – unikajàc zw∏oki wywo∏a-malujà wymyÊlne „fantazyjne obrazy”

nej procesem recenzowania artyku∏ów nowych Êwiatów, teoretycy spieszà z hi-naukowych – Mayor, Queloz, Marcy i potezami wyjaÊniajàcymi dziwaczne Butler opublikowali w Internecie kàÊli-HANS-DIETER SUES

Royal Ontario Museum

w∏aÊciwoÊci tych obiektów, a wszyscy wà polemik´. ¸owcy planet zarzucajà dotàd kompletny szkielet latajàcego gada.

napawajà si´ myÊlà, ˝e byç mo˝e – nie Grayowi, ˝e to on poluje na fantomy.

Mo˝na przypuszczaç, ˝e póênopermski Coelurosauravus jaekeli porusza∏ si´

da si´ przecie˝ tego wykluczyç – na któ-

„Nie wydaje mi si´, aby mia∏ napraw-na ∏ukowato wygi´tych p∏atach noÊnych rejÊ z tych planet istnieje ˝ycie.

d´ dobre widmo” – mówi Marcy, po-

znajdujàcych si´ po bokach jak

Po latach „fa∏szywych alarmów” i

wo∏ujàc sińa du˝y rozrzut opubliko-u dzisiejszych latajàcych jaszczurek odwo∏ywanych odkryç astronomowie

wanych przez Graya danych.

– smoków latajàcych czy niektórych gekonów. B∏ona lotna celurozaurawusa myÊleli, ˝e oto nareszcie majà w r´ku Marcy kwestionuje tak˝e poprawnoÊç nie by∏a jednak podparta szkieletem niezbite dowody, i˝ nasz Uk∏ad S∏onecz-interpretacji Graya. Oscylacje powinny koƒczyn, jak u wi´kszoÊci kopalnych ny nie jest jedyny we WszechÊwiecie.

mieç wp∏yw na jasnoÊç gwiazdy, tym-

(i wspó∏czesnych – przyp. t∏um.)

Obecnie znów mamy déjˆ vu, gdy˝ Da-czasem „51 Pegasi nie wykazuje zmian czworonogów poruszajàcych siĺotem Êlizgowym, lecz jedynie usztywniona vid F. Gray z University of Western jasnoÊci wi´kszych ni˝ 1/5000”. Co wi´-

kostnymi prćikami tkwiàcymi w skórze.

Ontario przedstawi∏ dowody, ˝e pier-cej, proponowany przez Graya rodzaj wsza z tych nowo odkrytych planet, oscylacji nie zosta∏ jeszcze przez niko-

Ulotne leptokwarki?

obiegajàca gwiazd´ 51 Pegasi, po pro-go zaobserwowany ani nawet postulo-Najnowszy subatomowy atak na Model stu nie istnieje.

wany. „Takie oscylacje by∏yby znacznie Standardowy przypuszczony zosta∏

Gray w swej pracy podkreÊla szcze-bardziej nieoczekiwane i niezwyk∏e ni˝

za pomocà akceleratora DESY

gólnà natur´ „polowania na planety”.

nowa planeta” – koƒczy Marcy.

w Hamburgu. Pracujàcy tam fizycy

Planety istniejàce poza Uk∏adem S∏oNiewàtpliwie emocjonalnie wszyscy przebadali ostatnio dane zebrane

z milionów zderzeƒ pewnego rodzaju necznym oglàdaç mo˝na jedynie na ob-sà po stronie zwolenników planet. Choç leptonów, zwanych pozytonami, z protonami, razach z gatunku fantastyki naukowej, Gray kwestionuje odkrycie tylko jednej które zbudowane sà z kwarków. Na ogó∏

wszystkie odkrycia nowych planet –

z planet pozas∏onecznych, swym arty-pozytony rozprasza∏y sińa kwarkach, a wedle ostatnich obliczeƒ jest ich osiem ku∏em wywo∏a∏ wra˝enie, i˝ jest nauko-ale w 12 przypadkach pozyton zawróci∏

– oparte sà bowiem na niezwykle subtel-wym harpagonem, porywajàcym od

i uciek∏, unoszàc zaskakujàco wiele energii.

Ten nieoczekiwany „w ty∏ zwrot” mo˝e nych dowodach poÊrednich.

dawna oczekiwane odkrycie. „Szczerze byç tylko przypadkowà fluktuacjà –

Odkrywcy hipotetycznej planety, Mi-mówiàc, nie mogźrozumieç gwa∏tow-

mówià badacze – lecz mo˝e te˝ wskazywaç, chel Mayor i Didier Queloz z genewskie-nych ataków moich niektórych kolegów

˝e pozyton i kwark na mgnienie oka go Obserwatorium Astronomicznego, na prac´ Davida Graya” – mówi Artie utworzy∏y uciekajàcy leptokwark, który natychmiast siŕozpad∏. Poszukiwania badajàc gwiazd´ 51 Pegasi, zauwa˝yli, Hatzes z University of Texas, który obec-silniejszych dowodów istnienia

˝e jej widmo regularnie przesuwa siĺenie wspó∏pracuje z Grayem przy dalszej leptokwarków trwajà.

ciutko tam i z powrotem z okresem 4.23

analizie 51 Pegasi.

dnia. Wynik ten szybko potwierdzili Która strona ostatecznie zwyci´˝y,

W´˝e w kosmosie

Geoffrey W. Marcy z San Francisco Sta-trudno jest przewidzieç. Nikt nie lekce-Wielka zastyg∏a b∏yskawica,

te University i R. Paul Butler z Univer-wa˝y artyku∏u Graya. Sallie Baliunas zaobserwowana po raz pierwszy

sity of California w Berkeley, którzy od z Harvard-Smithsonian Center for

w 1992 roku, wije si´ jak wà˝

tego czasu przodujà w odkrywaniu no-Astrophysics zauwa˝a, ˝e „obserwacje w gwiazdozbiorze Strzelca. Do niedawna naukowcy wiedzieli jedynie, ˝e ten dziwny wych planet.

Graya sà na ogó∏ bardzo dobre”, choç twór ma d∏ugoÊç oko∏o 150 lat Êwietlnych, Obie grupy badawcze zinterpretowa-dostrzega w jego analizie kilka s∏abych szerokoÊç 2–3 lata Êwietlne i dwa ogromne

∏y przesunićia widma gwiazdy jako punktów. Nie podoba si´ jej tak˝e, i˝ nie zgićia, z których wydobywa siśilne wynik dzia∏ania efektu Dopplera – wy-zaznaczy∏ na wykresach w swym arty-promieniowanie radiowe. Obecnie

Gregory Benford z University of California d∏u˝ania lub skracania si´ d∏ugoÊci fal kule marginesu b∏´du ani czasu obserw Irvine zaproponowa∏ wyjaÊnienie, wed∏ug Êwietlnych emitowanych przez gwiazd´

wacji, co pomog∏oby innym badaczom którego ów wà˝ i podobne w∏ókna

wskutek jej ruchu od lub do obser-w zweryfikowaniu jego wyników.

w pobli˝u Êrodka Galaktyki sà tworzone watora. Doszli do wniosku, ˝e gwiazda Gordon Walker z University of Bri-przez zjonizowane ob∏oki molekularne, 51 Pegasi przesuwana jest tam i z po-tish Columbia, który napisa∏ komentarz poruszajàce si´ poprzez pole magnetyczne.

Wà˝ si´ wije, twierdzi Benford,

wrotem przez okrà˝ajàcà jà ci´˝kà pla-do doniesienia Graya w Nature, przy-poniewa˝ otaczajàce pole magnetyczne netó masie równej co najmniej po∏o-znaje, ˝e ma ono charakter wst´pny. Ze-jest za s∏abe, aby go utrzymaç.

wie masy Jowisza.

brane obserwacje przypominajà, zda-Jednak Graya, który prowadzi obser-niem Walkera, ˝e gwiazdy to nie zega-Ciàg dalszy na stronie 13

wacje 51 Pegasi z ma∏ymi przerwami od ry – drgajà, obracajà sií zmieniajà 12 ÂWIAT NAUKI Lipiec 1997

Ciàg dalszy ze strony 12

Poradnik lekarza

S∏ynny podrćznik dla lekarzy

Physicians’ Desk Reference podaje b∏´dne, a czasem fatalne w skutkach wskazówki dotyczàce pomocy

w przypadkach przedawkowania

leków – twierdzà lekarze i farmaceuci dy˝urujàcy przy telefonie pogotowia zatruciowego w San Francisco

(Poison Control Center). Grupa ta przeprowadzi∏a ankiet´ wÊród

80 lekarzy, którzy zwracali si´

do pogotowia o pomoc, i stwierdzi∏a,

˝e w ciàgu ubieg∏ego roku po∏owa

ankietowanych korzysta∏a z tego

trzyipó∏kilogramowego, liczàcego

3 tys. stron tomu zawierajàcego

informacje producentów. Nast´pnie w wydaniu podrćznika z roku 1994

ci sami badacze uwa˝nie przestudiowali dane dotyczàce szeÊciu leków czśto przyjmowanych w nadmiernych,

Êmiertelnych dawkach. W ka˝dym

z tych przypadków podrćznik PDR

zaleca∏ post´powanie niebezpieczne, nieskuteczne lub po prostu przestarza∏e.

Wydawca PDR, Medical Economics, twierdzi, ˝e kilka usterek

zosta∏o w nowym wydaniu

z roku 1997 poprawionych.

CIÑG DALSZY...

Bhopal – dziesi´ç lat póêniej

Ostatnio w National Medical Journal of India ukaza∏ siártyku∏ omawiajàcy d∏ugotrwa∏e skutki wycieku gazu,

który nastàpi∏ w Bhopalu w Indiach w 1984 roku. Na podstawie rozes∏anych kwestionariuszy i badaƒ klinicznych przeprowadzonych w 1994 roku

autorzy stwierdzajà, ˝e mieszkaƒcy miasta najbardziej nara˝eni przed 10 laty na kontakt z gazem majà od tego czasu JOHN WHATMOUGH

najwićej ogólnych problemów zdrowotnych, WIDE WORLD PHOTOS

DOMNIEMANA PLANETA obiegajàca gwiazd´ 51 Pegasi

goràczek, powik∏aƒ

przedstawiona tu w wizji artysty byç mo˝e wcale nie istnieje.

oko∏oporodowych

i zaburzeƒ oddychania.

U tych ludzi wystàpi∏y

równie˝ choroby

w sposób, który ∏atwo mo˝e zmyliç nie-nej o posiadanie planety na krótkookre-neurologiczne,

uwa˝nego badacza.

sowej, 3.3-dniowej orbicie – b´dà w niej psychiczne i okulistyczne.

Sam Gray nie wydaje siźadowolo-

szukaç zmiennoÊci podobnej do zmien-W za∏àczonym artykule

ny z ca∏ej tej wrzawy. „Nie interesujśińoÊci postulowanej przez Graya w przy-Mi´dzynarodowa

Komisja Medyczna

szczególnie planetami pozas∏oneczny-padku 51 Pegasi.

w Bhopalu, chcàc

mi – mówi, wyjaÊniajàc, dlaczego nie Pod koniec roku, gdy 51 Pegasi sta-zapobiec takim tragediom

opublikowa∏ wczeÊniejszych obserwanie siźnów dost´pna do obserwacji, w przysz∏oÊci, nawo∏uje

cji 51 Pegasi. – Nie chcia∏bym powie-interpretacje Marcy’ego i Graya mo˝na do uchwalenia

dzieç: «A kogo to obchodzi», ale dla b´dzie zweryfikowaç. Za kilka miesićy ogólnoÊwiatowej ustawy

o ochronie zdrowia

mnie nie by∏o to szczególnie wa˝ne.”

dost´pne b´dà bardzo dok∏adne pomia-i bezpieczeƒstwie.

Dla astronoma bardziej nastawionego ry astrometryczne. Powinny one udzie-Pot´pia Union Carbide

na badanie fizyki gwiazd ni˝ mogàcych liç definitywnej odpowiedzi, czy rzeczy-szczególnie za

je okrà˝aç szczàtków „nowy mod oscy-wiÊcie trzy gwiazdy, wokó∏ których nieudost´pnianie

informacji o jakoÊciowym

lacji by∏by znacznie ciekawszy od jakiejÊ

Marcy i Butler postulujà istnienie pla-i iloÊciowym sk∏adzie

tam planety” – dodaje.

net, „zataczajà si´” po niebie. Jak na ra-gazu, który przedosta∏ siŃiezale˝nie od sposobu patrzenia na zie nikt jeszcze nie zakwestionowa∏ tych wtedy do atmosfery,

spraw´ wszyscy uczestnicy dyskusji wyników.

za b∏´dy w przygotowaniu

akcji ratowniczej

chcà jakoÊ rozwik∏aç sporne kwestie. Na Co b´dzie jednak, jeÊli i te planety oraz zbyt ma∏à rekompensat´ finansowà szcz´Êcie ta kontrowersja naukowa nie zniknà? Marcy nie traci pewnoÊci sie-dla pokrzywdzonej ludnoÊci

powinna sićiàgnàç w nieskoƒczonoÊç.

bie: „Gdyby coÊ takiego siókaza∏o, to (patrz: Âwiat Nauki, sierpieƒ 1995, s. 10–11).

W najbli˝szych tygodniach astronomo-wsiàd´ w autobus 28 do Golden Gate Kristin Leutwyler

wie na ca∏ym Êwiecie skupià sińa Tau Bridge i dam nura na samo dno.”

Bootis, kolejnej gwieêdzie podejrzewa-Corey S. Powell

ÂWIAT NAUKI Lipiec 1997 13