Tadeusz Kotłowski
Poznań
WPŁYW II WOJNY ŚWIATOWEJ
NA ROZWÓJ NAUKI I TECHniKI


Panująca do końca XIX i na początku XX wieku w Europie i USA dąż-
ność do naukowego poznania zjawisk i związana z nią naukowa euforia
- spowodowały ogromny, ale w miarę równoległy postęp we wszystkich
dziedzinach wiedzy, w tym także w naukach ścisłych. Druga wojna światowa
(1939-1945) przyniosła natomiast gruntowną zmianę dążeń, powodując ukie-
runkowanie badań pod kątem późniejszego wykorzystania ich wyników
w praktyce. Dotyczyło to zwłaszcza prac wykonywanych na potrzeby wojska.
W porównaniu do tego okresu pierwsza wojna światowa znaczyła w dziedzinie
rozwoju nauki i techniki niewiele więcej, niż tylko jako cezura oddzielająca
epokę. Co najwyżej w dziedzinie lotnictwa, radiofonii czy przemysłu chemicz-
nego (synteza amoniaku, gazy trujące) dała ona pewien impuls do dalszego
ich rozwoju. Inaczej było w przypadku drugiej wojny światowej; nie stawiano
sobie za główne zadanie jedynie powiększenia ilości produkowanego sprzętu,
lecz kładziono nacisk na badania naukowe, które miały służyć za podstawę
do nowych osiągnięć i wynalazków. Już w latach trzydziestych wojsko zaczęło
dokładnie sondować możliwości potencjału naukowego starając się go ukie-
runkować na swoje potrzeby poprzez finansowanie określonego rodzaju ba-
dań naukowych i poprzez inne środki polityczne czy ideologiczne. Do chwili
wybuchu wojny, szczególnie w Niemczech, oddziaływanie to przerodziło się
w zmasowany nacisk, aby prace naukowe obejmowały tylko te zagadnienia,
które interesowały armię. Jak wiemy przeważająca część potencjału naukowe-
go i przemysłowego Niemiec podporządkowana została pracom dla wojska.
Podobnie było w Japonii. W innych ówczesnych mocarstwach, w tym w USA
110
Tadeu,sz Kotlowski
i w Wielkiej Brytanii proces ten się też rozpoczął, choć nie miał tak totalnego
charakteru.l
Ale i tam uczeni przekonali swoje rządy, że badania naukowe i ich wdra-
żanie mogą przyspieszyć wygranie wojny i ograniczyć straty ponoszone
przez armie. Sprawa produkcji bomby atomowej świadczy dobitnie o tym,
jak wielkie wyniki można uzyskać i jak szybko może rozwinąć się postęp
techniczny, jeżeli uczeni i inżynierowie mają do dyspozycji pełne możliwości
finansowe i organizacyjne. Wyraża się to w wypowiedzi sir Johna Andersona:
"W ciągu czterech lat nasi uczeni rozwiązali problem, którego rozstrzygnięcie
w czasach pokojowych mogłoby zająć dwadzieścia pięć do pięćdziesięciu
lat".z Tę samą myśl wyraził G.G. Smith d.yskutując, jeszcze przed ogłosze-
niem dodatnich wyników osiągniętych przez W. Whittle'a., o perspektywach
skutecznego napędu odrzutowego. "Pod naciskiem potrzeb wojennych znalaz-
ly się odpowiednie fundusze na prowadzenie badań i doświadczeń, a interesy
handlowe zostały pozbawione możliwości przeszkadzania rozwojowi tech-
niki".3
Prace badawcze i prace nad rozwijaniem nowych badań i wprowadzeniem
nowych wynalazków zostały więc objęte opieką państwa i wiele z nich
prowadzono w przedsiębiorstwach i instytucjach państwowych. Przez wpro-
wadzenie możliwie najlepszych maszyn i metod produkcji uzyskano ogromny
wzrost poziomu technicznego w wielu gałęziach przemysłu. Równocześnie
dokonano szeregu nowych, doniosłych odkryć. Najdonioślejszym wydarze-
niem było wspomniane wyzwolenie energii jądrowej.
Historia wyzwolenia energii jądrowej rozpoczyna się od roku 1896, tj. od
czasu, kiedy Antoine Henri Becquerel odkrył promieniotwórczość. Brak
miejsca nie pozwala na omówienie badań prowadzonych przez różnych
badaczy we wszystkich częściach świata. Najbardziej godne uwagi są prace
Ernesta Rutherforda i jego współpracowników, dzięki którym Otto Hahn
i Fritz Strassman odkryli w roku 1938 szczególne właściwości jądra atomu
uranu, pozwalając na wyzwolenie energii jądrowej. Halin i Strassman nie
zdawali sobie w pełni sprawy z otrzymanych wyników i dopiero Otto Frisch
i Lize Meitner w roku 1939 podali właściwe ich znaczenie. Odkrycie rozszcze-
pienia jądra atomowego i dalsze prace nad tym zjawiskiem doprowadziły do
powstania idei łańcuchowej reakcji rozszczepiania. Prace w tym kierunku
podjęli Niemcy już przed wojną, jednak prześladowania uczonych pochod.ze-
nia żydowskiego doprowadziły do emigracji wielu wybitnych fizyków do Anglii
i USA. Badania niemieckie w następnych latach zostały zahamowane przez
bombardowania, a zwłaszcza na skutek wysadzenia przez grupę dywersyjną
' M. Howard Wojna w dziejach Europy, Wrockaw-Warszawa-Kraków 1990, s. 171-177.
z L. Fermi, Atomy w naszym domu, Warszawa 1961, s. 163-184.
3 G.G. Smith, Gas Turbines and Jet Propulsion for Aircraft, Londyn 1944, s. 40.
i
Wplyw 11 wojny światowej na rozwój nauki i techniki 111
SOE Zakładu Ciężkiej Wody w Vemork w Norwegii w nocy z 27 na 28 II
1943 r.4 Natomiast przez władze amerykańskie inicjatywa badań nuklear-
nych została podjęta dopiero w 1941 r., w 1942 zapoczątkowano tzw. Projekt
Manhattan, którego celem było stworzenie bomby jądrowej w ramach tego
projektu, 2 XII 1942 r. uruchomiono w Stagg Field pod Chicago, zbudowany
pod kierownictwem włoskiego emigranta E. Fermiego, pierwszy reaktor
jądrowy do produkcji materiałów rozszczepialnych. Było to specjalne urzą-
dzenie, w którym można było przeprowadzić łańcuchową reakcję rozszcze-
pienia jąder atomowych w sposób kontrolowany. Prace prowadzono z udzia-
łem wielu wybitnych uczonych (m.in. N. Bohr, R. Oppenhei.mer, H. Bethe,
C. Seaborg). Okazało się, że działanie bomby atomowej jest dość proste.
Ładunek rozszczepialny jest w niej podzielony na kilka części. W wyniku
eksplozji zwykłego ładunku wybuchowego owe części ładunku rozszczepial-
nego łączą się w jeden blok o tzw. masie nadkrytycznej tzn. takiej, że w blo-
ku samoczynnie następuje niekontrolowana reakcja jądrowa wyzwalająca
ogromną energię. Prace nad skonstruow,niem bomby atomowej zostały
ukończone powodzeniem w 1945 r.5 Wówczas to 16 VII dokonano pierwszej
próby eksplozji broni jądrowej na pustyni Alamagordo w stanie Nowy
Meksyk, a 6 i 9 VIII lotnictwo amerykańskie zrzuciło bomby atomowe na
miasta japońskie Hiroszimę i Nagasaki, co przyspieszyło bezwarunkową
kapitulację Japonii. USA niedługo jednak cieszyły się monopolem na broń
atomową. Własne badania atomistyczne podjął ZSRR. W 1940 r. powołano
zespół badawczy z J.W. Kurczatowem na czele, który stworzył specjalistycz-
ne ośrodki naukowe. Wielką rolę w badaniach atomistycznych odegrali
zwłaszcza Piotr L. Kapica i S.P. Kordow. ZSRR już w 1949 r. dokonał próbnej
eksplozji broni jądrowej, a następnie W. Brytania (1952), Francja (1960)
i Chiny (1964). W 1952 r. zespół uczonych amerykańskich pod kierownictwem
E. Tellera zbudował z kolei jeszcze potężniejszą broń jądrową działającą na
zasadzie rekcji termojądrowej syntezy helu i wodoru, jednak i tę broń
wyprodukował już w 1953 r. ZSRR, a następnie W. Brytania (1957) i Chiny.
Ostatnie dziesięciolecia wykazały niezawodnie, że inny jeszcze wynalazek
z okresu drugiej wojny miał również istotne znaczenie jak wyzwolenie energii
jądrowej. Wynalazkiem tym była elektronowa maszyna matematyczna, poto-
cznie zwana elektronową maszyną liczącą bądź "mózgiem elektronowym",
a dziś po prostu komputerem. Nawiązano tutaj do idei wysuniętych jeszcze
w XIX w. przez Ch. Babbage'a. Taką maszyną było op. urządzenie elektro-
mechaniczne MARK-I, zbudowane w USA w latach 1937-1944. Jednak
ograniczenie szybkości działania elektromechanicznych maszyn cyfrowych,
tonim "Virushaus". Badania nad bombą atomową w III Rzeszy, Warszawa
1975.
s M. v. Laue, Historia fizyki, Warszawa 1957, s. 378 i nasi. St. Szczeniowski, Fizyka atomowa,
Warszawa 1960; A. Einnstein, L. Infeld, Ewolucja fizyki, Warszawa 1962.
112 Tadeusz Kotlowski
spowodowane bezwładnością przekaźników, skłoniło konstruktorów do wy-
korzystania lamp elektronicznych jako elementów przyłączających.
Pierwsza maszyna lampowa, a więc już elektroniczna maszyna cyfrowa,
znana pod akronimem ENIAC opracowana została i wykonana w latach
1942-1944 w USA przez grupę inżynierów kierowaną przez J.P. Eckerta
i J. Mauchly'ego, przy doradztwie matematyków J. von Neumanna i H.H.
Goldstine'a. Używana była początkowo do obliczeń balistycznych, a po od-
powiedniej adaptacji służyła do różnych obliczeń matematycznych (m.in. do
obliczania skorygowanego rozwinięcia liczby P) miała masę 30 t. Moc tra-
cona na ciepło wydzielające się podczas pracy maszyny wynosiła 150 kW.
Uruchomiona w 1944 (aczkolwiek ze względu na tajemnicę wojskową infor-
macje o niej podano dopiero po wojnie), pracowała jeszcze w 1957 r.
Doświadczenia przy projektowaniu i budowie ENIACa, uzupełnione
dalszymi pracami, posłużyły jego twórcom (Neomannowi, Eckertowi, Mauch-
ly'emu, Goldstine'owi, i H. Alkenowi) do szeregu opracowań teoretycznych
odkrywających podstawowe koncepcje struktury komputera (publikowano
je w USA w latach 1945-1953). Prace te trafiły na grunt już przygotowany:
jeszcze w latach wojny w różnych krajach europejskich (w ZSRR, w Nie-
mczech, W. Brytanii) zajmowano się zagadnieniami zastosowania maszyn
matematycznych do pracochłonnych obliczeń. W rezultacie bezpośrednio po
wojnie nie tylko w USA, ale i w kilku innych krajach (W. Brytanii, Francji,
ZSRR, Szwecji, Australii) przystąpiono do budowy pierwszych komputerów.
Były one egzemplarzami jednostkowymi - każdy z nich wnosił pewne nowe
koncepcje. Seryjne wytwarzanie komputerów przeznaczonych na sprzedaż
podjęto w późnych latach czterdziestych XX w., jednakże prawdziwy rozwój
ich produkcji rozpoczął się dopiero w połowie lat pięćdziesiątych.
Produkowane wówczas urządzenia określamy dzisiaj jako maszyny
pierwszej generacji, której przykładowymi typami były: UNIVAC I, IBM 701,
oraz IBM 704. Budowano je na lampach elektronowych, z czym wiązały się:
stosunkowo powolna praca, duży pobór mocy, konieczność intensywnego
chłodzenia, duże rozmiary. Użycie setek lub tysięcy lamp w jednym kom-
puterze prowadziło do częstych uszkodzeń, co wpływało niekorzystnie na
dyspozycyjność maszyny i podwyższało koszty eksploatacyjne. Szczyt popu-
larności komputerów pierwszej generacji przypada na późne lata pięćdzie-
siąte i początek sześćdziesiątych. Zastąpienie lamp elektronowych tranzys-
torami, a następnie tych układów scalonymi spowodowało pojawienie się
komputerów drugiej i trzeciej generacji.ó
Obok tych dwu przełomowych odkryć w latach wojny dokonano istot-
nych postępów w innych dziedzinach techniki, zwłaszcza wojskowej. W lot-
6 Encyklopedia odkryć i wynalazków, Warszawa 1979, s. 199-201; S. Lilley, Ludzie, maszyny
i historia, Warszawa 1969, s. 253-254.
Wplyw 11 wojny światowej na rozwój nauki i techniki 113
nictwie do najistotniejszych osiągnięć należały: samolot o napędzie od-
rzutowym, rakiety i pociski rakietowe oraz praktyczny śmigłowiec czyli
helikopter.
Zasadniczy rozwój dwu pierwszych rodzajów broni nastąpił dopiero dzięki
zastosowaniu silników rakietowych na paliwo płynne. Dzięki tym silnikom
powstały rakiety balistyczne dalekiego zasięgu i rakiety kosmiczne. Pierwszą
rakietą balistyczną dalekiego zasięgu była niemiecka rakieta Peenemunde
A-4 (nazwana później V-2), zbudowana pod kierunkiem W. von Brauna.
Pierwszy jej start odbył się 3 X 1942 r., a we wrześniu 1944 r. została po
raz pierwszy użyta do bombardowania Londynu. Miała zasięg 320 km
i prędkość maksymalną 5600 km/h. Stała się wzorem dla późniejszych rakiet
balistycznych i kosmicznych.
Pierwszym samolotem odrzutowym był niemiecki Heinkel He-176, ob-
latany w czerwcu 1939 r. Silnik rakietowy zastosowano do kilku typów sa-
molotów podczas II wojny światowej; lecz był on jednak dość niebezpieczny
w użyciu. Użyto go również do amerykańskich samolotów doświadczalnych,
na których ustanowiono wiele rekordów prędkości - m.in. 1100 km/h na
Bell X-1 w 1947 r. (Ch. Yeager jako pierwszy przekroczył prędkość dźwięku).
Rozwój prochów bezdymnych i balistyki pozwolił na zbudowanie w latach
1936-1940 nowoczesnych lotniczych pocisków rakietowych w ZSRR, Anglii
i Niemczech. Podczas II wojny światowej weszły w użycie rakietowe pociski
artyleryjne: "Katiusza" (radzieckie) i "Nebelwerfer" (niemieckie) oraz prze-
ciwczołgowe: "Panzerfaust" i "Panzerschreck" (niemieckie), "Bazooka"
(amerykańkie). Natomiast Amerykanin rosyjskiego pochodzenia I. Sikorsky
w 1941 r. rozwiązał problem praktycznego śmigłowca. Sterowanie okresowe
skokiem łopat wirnika pozwalało na przechylenie śmigłowca w dowolną
stronę, zaś lekkie pochylenie śmigłowca, op. do przodu, powodowało nie tylko
unoszenie, lecz i lot poziomy śmigłowca. Zastosowanie tych ulepszeń dało
w wyniku śmigłowiec nadający się do użytku. VS-300 był śmigłowcem
jednowirnikowym ze śmigłem ogonowym. Układ ten przyjął się dla większości
tego typu maszyn. Ulepszona odmiana tego helikoptera weszła do produkcji
w latach 1943-1944 pod nazwą Sikorsky R-4 rozpoczęła służbę w armiach
USA i Anglii.
W działaniach morskich podczas II wojny światowej dominowało lotnict-
wo i okręty podwodne. Spowodowało to m.in. ogromny wzrost znaczenia
lotniskowców i uniwersalnych niszczycieli, zdolnych do zwalczania okrętów
podwodnych i samolotów, oraz zmierzch pancerników a w końcowym okresie
wojny także krążowników.
Zwalczanie okrętów podwodnych wymagało zaangażowania wielkiej licz-
by eskortowców; dlatego też rozwinięto ich produkcję. Dzieliły się one na
większe - fregaty, i mniejsze - korwety. Korwety wzorowano na statkach
114
Tadeu,sz Kotlowski
wielorybniczych, oznaczających się doskonałymi właściwościami morskimi
(op. angielski typ "Flower" II, budowany w 1940-1942). Fregaty miały
silniejsze uzbrojenie przeciwlotnicze i były szybsze (op. angielski typ "River"
budowany w latach 1941-1944). W latach II wojny światowej rozwinęły się
okręty desantowe, kutry torpedowe, ścigacze i inne mniejsze jednostki
wyspecj alizowane.
Bardzo doniosłym osiągnięciem technicznym ściśle związanym z lotnict-
wem i marynarką był radar (tzw. radiolokacja) - urządzenie do wykrywania
i ustalania położenia niewidocznych samolotów i innych obiektów za po-
mocą fal radiowych. Badania nad radiolokacją rozpoczęto jeszcze przed
drugą wojną światową (około roku 1935). Badania te rozwijały się znacznie
szybciej i przyniosły znacznie lepsze wyniki niż jakiekolwiek inne badania
prowadzone w okresie przed wybuchem drugiej wojny światowej. Już w 1935 r.
w W. Brytanii R. Watson-Watt zbudował aparat, za pomocą którego odkrył
z odleglości 50 km nadlatujący samolot. Tą ideą zainteresowała się Marynar-
ka Wojenna USA i, wg źródeł amerykańskich, w 1938 r. pierwszy radar został
zainstalowany na amerykańskim okręcie "Naw York".
W przededniu II wojny światowej W. Brytania miała już sprawną sieć
stacji radarowych na falach o długości 12 m. służących do zdalnego ostrzega-
nia, i sieć stacji pracujących na falach o długości 1,5 m. służących do wy-
krywania nisko lecących samolotów. Ta zbudowana w całkowitej tajemnicy
osłona radarowa zdecydowała w dużej mierze o porażce Niemców w powietrz-
nej bitwie o Anglię w sierpniu i wrześniu 1940 r.
Równocześnie z doskonaleniem radaru naziemnego konstruktorzy bry-
tyjscy bardzo szybko rozwinęli radar pokładowy, umieszczany w samolotach.
Oddał on aliantom wielkie usługi w określaniu celów bombardowań i wy-
krywania z powietrza niemieckich łodzi podwodnych. Tajemnicę radaru udało
się Niemcom rozszyfrować dopiero po strąceniu w lutym 1943 r. nad Rot-
terdamem bombowca wyposażonego w radar.''
W okresie wojny rozwój badań naukowych i zastosowań technicznych
nie był jednak równomierny i powszechny. Niezwykle szybki w naukach
ścisłych, znacznie słabszy w przyrodniczych czy humanistycznych. Decydowa-
ły praktyczne rezultaty, mające wpływ na prowadzenie wojny. Klasycznym
przykładem mogą tu być nauki medyczne, których kierunki rozwoju warun-
kowały aktualne potrzeby wojskowe. Inspirowano i finansowano głównie
d.la potrzeb armii m.in. badania nad pierwszymi antybiotykami, sulfonamida-
mi czy rozwój chirurgii. I tak w 1935 r. S. Domagk ogłosił pierwsze wyniki
swych prac nad sulfonamidami, które wprowadzone w użycie w okresie wojny
okazały się potężnymi lekami przeciwbakteryjnymi (sulfaguanidynę - 1940,
' P. Calvocresi, G. Wint, Total War, Londyn 1972, s. 421-464; A.J.P. Taylor, The Second
World War, Londyn 1975, s. 246 i nasi.
Wplyw II wojny światowej na rozwój nauki i technikż 1 15
sulfatiazol w zakażeniach dwoinkowych - w 1941, sulfadiazynę - 1942).
W 1942 r. zastosowano na frontach wojennych wśród żołnierzy alianckich
penicylinę (dzięki odkryciom A. Flaminga, N. Heatleya i H.W. Floreya),
pierwszy lek z grupy antybiotyków. W 1944 r. rozpoczęto stosowanie
streptomecyny, po wojnie bardzo skutecznego leku w zwalczaniu gruźlicy.
Chirurgię pchnęły na nowe tory mało toksyczne środki znieczulające, opano-
wanie niebezpieczeństwa zakażeń, przetaczanie krwi (zwłaszcza gdy w 1940 r.
K. Landsteiner i A. S. Wiener w USA odkryli cechę grupową krwi - czynnik
Rh) i lepsze poznanie fizjologii człowieka.s Nowo powstałe punkty ciężkości
w nauce i technice w rzeczy samej przetrwały wojnę. Tylko nieliczni nau-
kowcy powrócili po 1945 roku do prowadzenia prac o mniejszym znaczeniu
praktycznym. Wprawdzie na nowo zmienił się punkt widzenia, lecz w dal-
szym ciągu miała miejsce naukowa euforia pierwszych dziesięcioleci XX
wieku, wraz z umacniającą się stopniowo niezachwianą wiarą w przyszłość.
Nauka i technika w dalszym ciągu w pewnej części podporządkowana była
celom militarnym. Z wprowadzonych w pośpiechu pod koniec lat trzydzies-
tych i na początku czterdziestych technologii wojskowych, w niedługim czasie
powstała baza do utworzenia czysto wojskowego zaplecza budowniczego
i wielkoprzemysłowej produkcji zbrojeniowej, która do dziś pochłania na swój
rozwój znaczne części budżetów.
Rozpoczęte przed wojną przedsięwzięcia związane z fizyką i techniką
- zwłaszcza w dziedzinie fizyki atomowej i planowanych badań przestrzeni
kosmicznej - szybko stały się przedmiotem międzynarodowej rywalizacji.
Dalszy rozwój techniki jądrowej doprowadził niestety do powstania poten-
cjalu nuklearnego pozwalającego na wielokrotne zniszczenie kuli ziemskiej.
Zagrożenie to jest doskonale znane współczesnym potęgom atomowym.
Dążenie do opanowania okołoziemskiej przestrzeni kosmicznej nie wynika-
ło tylko z celów pokojowych. Dzięki elektronicznej technice sterowania
i regulacji udało się dokonać fascynujących osiągnięć nie tylko związanych
z automatyzacją urządzeń produkcyjnych, lecz z różnego rodzaju zdalnym
sterowaniem lub samosterowaniem torped., rakiet interkontynentalnych z gło-
wicami atomowymi, super szybkich samolotów bojowych i czołgów, czy dziel,
które mimo szybkiej jazdy po nierównym terenie zostają dokładnie skiero-
wane do celu. Podobny proces następował po 1957 r. w dziedzinie techniki
półprzewodnikowej, mikroelektroniki, techniki laserowej, nowoczesnego ma-
terialoznawstwa przy poszukiwaniu nowych, wysokowytrzymałych tworzyw
sztucznych, coraz doskonalszych stopów, nowych rodzajów szkieł itd. W ra-
mach projektów związanych z techniką wojskową powstają najsubtelniejsze
nowoczesne techniki pomiarowe lub niezwykle szybkie maszyny liczące.
e Encyklopedia odkryć i wynalazków, op. sit., s. 15, 351.
116 Tadeusz Kotlowski
Dzieckiem tej uźytecznej działalności badawczo-rozwojowej stała się w końcu f związa
mikroelektronika, która wraz z wysokowydajnymi magnetycznymi "magazy- ' stosow
nami" informacji przyczyniła się do powstania programowalnych zestawów stałych
komputerowych. badań
Dorobkiem działalności badawczej - w dużej części związanej z wojskiem eksper
oraz planowanymi podróżami kosmicznymi - było opracowanie nowoczes-
nych, wysokorozwiniętych technologii, co miało miejsce w krajach uprzemys-
łowionych, zwłaszcza w okresie od drugiego do czwartego dziesięciolecia po
wojnie, a stanowiło również widomy znak powojennej odbudowy i miało
głęboki wpływ na zmianę stylu życia. Przemiana ta w żadnym razie nie miała
tylko negatywnych aspektów. Z postępem w okresie wojny związane jest
powstanie nowoczesnych dróg, rozwój przemysłu motoryzacyjnego i lot-
niczego oraz dalsze ożywienie wielu, wcześniej nieraz dopiero powstających
dziedzin. Bazując na wojskowej technologii atomowej z pierwszego okresu
opracowano szereg możliwości pokojowego wykorzystania energii jądrowej,
op. elektrownie jądrowe.
Postępy elektroniki, a przede wszystkim techniki półprzewodnikowej z lat
czterdziestych i pięćdziesiątych, spowodowały rozpoczęcie szybkiego rozwoju
masowych mediów i środków masowego komunikowania się (telewizja, sieci
komputerowe, banki danych, telekomunikacja, rozbudowana sieć telefo-
niczna, zestawy komputerowe, drukarki laserowe itp.), nowoczesnych techno-
logii związanych z bezpieczeństwem ruchu (bezpieczeństwo lotów, systemy
kierujące ruchem miejskim, elektronika w samochodach osobowych, nawiga-
cja przy niedostatecznej widoczności itp.), układów sterowania w elektrycznym
sprzęcie gospodarstwa domowego (pralki automatyczne, kuchenki mikro-
falowe, urządzenia kuchenne, elektronarzędzia itp.), całego elektronicznego
przetwarzania danych (od elektronicznej organizacji biura i sterowania
produkcją przemysłową, aż do komputerów osobistych i kalkulatorów d.la '
każdego), klinicznych centrów leczniczo-diagnostycznych i wielu, wielu innych
(automaty bankowe, kasy sklepowe, syntezatory, sterowane rampy oświat- ;
leniowe itp.).
Prawdziwa fala inowacji w prawie wszystkich dziedzinach życia codzien-
nego została wyzwolona również przez intensywnie rozwijaną od czasów wojny
dziedzinie inżynierii materiałowej. Miała ona różne źródła. Częściowo związa-
na była z pracami badawczymi na rzecz wojska (tworzywa spienione, odporne
na wysoką temperaturę tworzywa sztuczne, specjalne stopy itd.), częściowo
jako następstwo dokonanych na początku wielu odkryć w dziedzinie chemii
makromolekularnej, które w końcu dzięki opracowanym technologiom poli-
meryzacji, polliadycji i polikondensacji na skalę wielkoprzemysłową, do-
prowadziły do gwałtownego rozwoju petrochemii i powiększenia palety jej
produktów. Częściowo także intensywny rozwój inżynierii materiałowej
Wplyw II wojny światowej na rozwój nauki i techniki 1 17
związany był z osiągnięciami fizyki atomowej, której specyczne metody
stosowane jeszcze przed wojną, otworzyły nowe drogi w dziedzinie badań ciał
stałych. Na koniec, także podróże w przestrzeń kosmiczną stały się motorem
badań i poszukiwań zarówno nowych materiałów jak i przeprowadzenia
eksperymentów i doświadczeń naukowych. "