Zakażenia układu pokarmowego
Główne bakteryjne czynniki etiologiczne zakażeń
układu pokarmowego
" Escherichia coli ( EPEC, EIEC, EHEC, ETEC, EAggEC)
" S. dysenteriae, S. boydi, S. flexneri, S. sonnei (czerwonka bakteryjna)
" S. Typhi ( dur brzuszny )
" S. Paratyphi A, B, C ( dur rzekomy A, B, C )
" inne serowary Salmonella ( salmonelozy )
" Yersinia enterocolitica (jersinioza )
" Vibrio cholerae (cholera )
" Vibrio cholerae (cholera )
" Vibrio parahaemolyticus
" Campylobacter fetus, C. coli, C. jejuni (kampylobakterioza )
" Staphylococcus aureus
" Bacillus cereus
" Clostridium botulinum ( zatrucie jadem kiełbasianym )
" Clostridium perfringens
" Clostridium difficile
" Helicobacter pylori
Wirusowe zakażenia przewodu pokarmowego
4 rodziny:
" Reoviridae - rotawirusy (30-60% ogółu zachorowań przez
wirusy, głównie niemowlęta i małe dzieci)
"
" Caliciviridae- norowirusy (8  30%, młodzież i dorośli)
" Adenoviridae - jelitowe adenowirusy (3-6 %)
" Astroviridae - astrowirusy (6-9%)
Grzybicze zakażenia przewodu pokarmowego
Grzyby chorobotwórcze dla człowieka są rzadką
przyczyną zakażeń przewodu pokarmowego (zaliczanych
do grzybic układowych) i dotyczą przede wszystkim
pacjentów w stanie immunosupresji lub chorych z
pacjentów w stanie immunosupresji lub chorych z
wyjałowionym (przez stosowanie antybiotyków)
przewodem pokarmowym.
Najczęstszym czynnikiem etiologicznym są grzyby
drożdżopodobne z rodzaju Candida spp.
Najczęstsze pasożyty powodujące biegunkę
zakaz
ną
" Entamoeba hystolytica  czerwonka pasożytnicza
" Giardia lamblia  biegunka przewlekła, łagodna do
umiarkowanej
" Cryptosporidium  łagodna krótkotrwała biegunka u chorych
ze sprawnym układem odpornościowym;
ciężka, zagrażająca życiu u chorych na AIDS
Biegunka
ostra
przewlekła
Biegunka niezakaz
na
Biegunka niezakaz
na
Biegunka zakaz
na
Biegunka zakaz
na
" Zaburzenia motoryki
" Zaburzenia hormonalne
Biegunka Biegunka
" Zaburzenia polekowe
zapalna niezapalna
" inne
Podział biegunek wg. etiologii
1. Zakażenia:
" Bakteryjne
" Wirusowe
" Wirusowe
" Pasożytnicze
" Grzybicze
2. Zatrucia pokarmowe (intoksykacje)
Biegunka sekrecyjna
Enterotoksyny  zaburzają działanie
pompy jonowej enterocytów i wchłanianie
wody w jelicie, co jest przyczyną rozwoju
biegunki.
Enterotoksyny zaburzają jedynie funkcje
komórek nie uszkadzając ich.
Dochodzi do nadmiernego wydzielania z
komórki wody i jonów chlorkowych oraz
komórki wody i jonów chlorkowych oraz
zahamowania wchłaniania zwrotnego
jonów sodowych i wody.
W wyniku tego w jelicie gromadzi się
nadmierna ilość wody, która nie jest
wchłaniana, co wzmaga perystaltykę jelita,
prowadzi do rozwoju biegunki sekrecyjnej
i odwodnienia tkanek.
Toksyny LT E. coli oraz toksyna choleryczna
CT działają w taki sam sposób.
Biegunka sekrecyjna
Cechy charakterystyczne biegunki:
 Stolce bardzo obfite, wodniste
 Nie zawierają krwi, śluzu i ropy
 pH stolca > 6
 Brak gorączki
 Pomimo ograniczenia podaży płynów objętość stolców nie
ulega redukcji
Czynniki etiologiczne niezapalnej, zakaz
nej biegunki wydzielniczej,
określanej jako enteritis
(zmiany dotyczą jelita cienkiego)
1. Bakterie :
 Vibrio cholerae
 Vibrio parahaemolyticus
 ETEC
 ETEC
 S. aureus
 Clostridium perfringens
 Bacilus cereus
2. Wirusy z grupy rotawirusów  wytwarzają nie strukturalne
białko NSP4 pełniące rolę enterotoksyny
Biegunka absorpcyjna - cd
Zaburzenia czynności jelit wynikają ze zmian
strukturalnych nabłonka, w szczególności zniszczenie rąbka
szczoteczkowego w wyniku inwazji bakterii lub w wyniku
działania ich toksyn.
działania ich toksyn.
W warunkach patologicznych, gdy jelito grube zatraca
zdolność wchłaniania, dochodzi do znacznego ubytku
potasu, wodorowęglanów i sodu co prowadzi do
kwasicy metabolicznej
Cechy charakterystyczne biegunki absorpcyjnej
" Stolce skąpe ale bardzo częste
" Zawierają krew, śluz bądz
ropę, leukocyty
" pH stolca < 6
" pH stolca < 6
" Gorączka
" Wzmożone napięcie powłok brzucha, żywa bolesność
" Ograniczenie podaży płynów zmniejsza radykalnie liczbę
wypróżnień
Czynniki etiologiczne zapalnej, zakaz
nej biegunki absorpcyjnej,
określonej jako colitis
(zmiany dotyczą głównie jelita grubego)
1. Bakterie zaliczane do grupy inwazyjnych:
 Salmonella
 Shigella
 Campylobacter
Campylobacter
 Yersinia
 E. coli (EIEC, EPEC, EHEC)
2. Wirusy  pomimo istnienia zmian zapalnych nie obserwuje
się krwi i leukocytów w kale
3. Pasożyty Giardia lamblia, Entamoeba histolytica
Taksonomia pałeczek Salmonella
1. Salmonella enterica
subspecies:
enterica
salamae
arizonae
arizonae
diarizonae
houtenae
indica
2. Salmonella bongori
Postacie kliniczne zakażeń
z udziałem pałeczek Salmonella
" Dur brzuszny
" Dur rzekomy A, B, C
" salmonelozy
" salmonelozy
Ryc. Wartość badania bakteriologicznego krwi, kału i moczu oraz odczynu
Widala w określonych okresach duru brzusznegi i paradurów
90
Krew ( odczyn Widala)
Krew ( posiew)
80
70
Kał
60
50
50
40
30
20
mocz
10
0
1 2 3 4 5 6 7 8
Tydzień choroby
d
d
Odsetek
odatnich wyników
Odsetek
odatnich wyników
Tok postępowania diagnostycznego w przypadku podejrzenia
zakażenia przewodu pokarmowego pałeczkami Salmonella i Shigella
Próbka kału
Posiew
bezpośredni
16-18h
na podłoża
37� C
stałe MC, SS,
WB
Test
SF
SF
lateksowy
lateksowy
Salmonella i
Shigella
.sonnei
Izolacja kolonii
podejrzanych w
Przesiew na SS lub
kierunku SS
HE, WB
Pełna identyfikacja
biochemiczna i serologiczna
Wg PZH
Różnicowanie serologiczne
pałeczek Salmonella
Aglutynacja szkiełkowa z wykorzystaniem :
1. surowicy poliwalentnej HM
2. surowic grupowo swoistych AO  EO (grypy A - E stanowią przeszło
90% wykrywalnych szczepów Salmonella)
3. surowic dla antygenów rzęskowych fazy I i II wg schematu White a -
Kaufmana - Le Minora
Shigella
" Podgrupa A - Shigella dysenteriae (13 typów serologicznych)
" Podgrupa B - Shigella flexneri (6 typów i 10 podtypów: a i b oraz dwóch
wariantów X i Y)
" Podgrupa C- Shigella boydii (18 typów serologicznych)
" Podgrupa C- Shigella boydii (18 typów serologicznych)
" Podgrupa D- Shigella sonnei (1 typ serologiczny, dwie fazy- I, małe
gładkie kolonie, w fazie II tworzą kolonie
podobne do szorstkich)
Shigella spp.
" Krwawa biegunka ze śluzem i krwią
" Silne skurczowe bóle brzucha
" Gorączka
Nasilenie objawów zależne od gatunku. Najcięższa postać z udziałem S.
Nasilenie objawów zależne od gatunku. Najcięższa postać z udziałem S.
dysenteriae 1.
Czerwonka z udziałem S.sonnei ma przebieg zwykle łagodny.
Zakażenia w Polsce nieliczne, wywoływane przez S. sonnei, S. flexneri,
sporadycznie S .boydii
Zakażenia pałeczkami E.coli należących do kategorii tzw.
biegunkotwórczych pałeczek okrężnicy
" E. coli fizjologiczna flora jelitowa człowieka
" Izolacja z moczu, krwi, PMR ( K1) nie wymaga wykazania obecności
czynników wirulencji
" Antygeny O (173), K, H
" Izolacja E. coli z kału osoby z biegunką bez oceny chorobotwórczości
izolowanego szczepu nie może być podstawą do uznawania go za czynnik
etiologiczny zakażenia
1. EPEC  Enteropatogenne E. coli
2. VTEC/STEC  Vero-toxigenic E. coli (Europa)/ Shiga toxin
producing E. coli ( USA)
3. EIEC  enteroinwazyjne E. coli
4. ETEC  enterotoksynogenne E. coli
5. EAEC  enteroagregacyjne E. coli
6. DAEC  przylegające dyfuzyjnie E. coli
Zakażenia pałeczkami E.coli należących do kategorii tzw. biegunkotwórczych
pałeczek okrężnicy,
" Szczepy charakteryzują się obecnością określonych, właściwych dla danej
grupy czynników zjadliwości
" Brak przydatności diagnostycznie fenotypowych markerów zjadliwości .
" W większości krajów UE podstawą laboratoryjnej diagnostyki w kierunku
" W większości krajów UE podstawą laboratoryjnej diagnostyki w kierunku
zakażeń chorobotwórczymi pałeczkami E. coli jest wykrycie obecności
fragmentów genów odpowiedzialnych za ich wirulencję.
" PCR, multiplex PCR lub sondy genetycze
" Hybrydyzacja na mikromacierzy (ang. microarray) , do wykrywania
kilkusiędziesięciu genów czynników zjadliwości E. coli
Schemat postępowania diagnostycznego w kierunku pałeczek z rodzaju Salmonella i
Shigella, oraz innych pałeczek mogących wywołać zakażenia przewodu
pokarmowego
Próbka kału
Salmonella
E. coli 0157
Yersinia
Shigella
EPEC
Posiew na
Posiew na SMAC
25� C
MC, SS,
z MC
16-18h
Izolacja 10 Izolacja 10
Izolacja
37� C
lak+ kolonii w sorbitolo(-
kolonii
kierunku ) kolonii
podejrzanych
EPEC
w kierunku SS
Przesiew na SS,
i innych
Test lateks
WB
Test lateks
E.coli 0157
EPEC
Identyfikacja
biochemiczna
Wynik +
i serologiczna
Wg PZH
Pełna identyfikacja biochemiczna
Yersinia
Chorobotwórcze dla człowieka:
" Y. pestis
" Y. pestis
" Y. enterocolitica
" Y. enterocolitica
" Y. pseudotuberculosis
" Y. pseudotuberculosis
" Y. bercovieri
" Y. frederiksenii
" Y. mollaretii
" Y. intermedia
" Y. aldovae
" Y. rohdei
" Y. ruckeri
Jersinioza
Gatunek Yersinia enterocolitica obejmuje drobnoustroje wykazujące
znaczny stopień zróżnicowania struktury antygenu somatycznego (LPS) i
właściwości biochemicznych.
Na podstawie różnic w budowie antygenu somatycznego O wyróżniono ponad
60 typów serologicznych, spośród których chorobotwórcze dla człowieka są
przede wszystkim 0:3, 0:5,27, 0:8, 0:9.
Różnicowanie biochemiczne wg. Wautersa iwsp. pozwala na wyodrębnienie
Różnicowanie biochemiczne wg. Wautersa iwsp. pozwala na wyodrębnienie
grup, w tym dwie podgrupy, zwanych biotypami (1A, 1B, 2-6). Chorobotwórcze
dla człowieka Y. enterocolitica należą do biotypów (1B, 2-6).
Pałeczki z rodzaju Yersina należą do patogenów inwazyjnych, dysponujących
licznymi czynnikami wirulencji, które umożliwiają im wnikanie do komórek
gospodarza, unikanie odpowiedzi immunologicznej i przeżywanie wewnątrz
komórek. Szczepy chorobotwórcze charakteryzują się obecnością plazmidu
wirulencji pYV oraz chromosomalnych genów warunkujących zjadliwość ail, inv.
Jersinioza
" Choroba odzwierzęca
" Występują w glebie, wodzie, domowych i dzikich zwierząt
" Najważniejszym rezerwuarem chorobotwórczych dla człowieka szczepów są
świnie i inne zwierzęta gospodarskie
" Nośniki zarazka: surowa wieprzowina i inne mięsa, mleko, warzywa, owoce,
gotowe potrawy przechowywane w warunkach chłodniczych
" Sporadyczne zachorowania, rzadziej epidemie pokarmowe, wodne
" Sporadyczne zachorowania, rzadziej epidemie pokarmowe, wodne
" Przypadki zakażenia z człowieka na człowieka drogą transfuzji krwi
Postacie kliniczne jersiniozy
1. Postać jelitowa to przede wszystkim zapalenie jelit (enteritis) i zapalenie jelita
cienkiego i okrężnicy (enterocolitis) objawiające się biegunką, gorączką, bólami
brzucha, czasem wymiotami.
2. Postać pseudowyrostkowa występująenajczęściej u ludzi dorosłych w wieku 20-
30 lat, rzadko u dzieci. Objawia się jako ropne, retikulocytarne zapalenie węzłów
chłonnych krezki jelitowej (adenitis mesenterica lub lymphadenitis
mesenterialis), z objawami przypominającymi zapalenie wyrostka
robaczkowego.
3. Posocznica
3. Posocznica
4. Rumień guzowaty (erythema nodosum) i rumień wielopostaciowy
5. Postać stawowa
" Ze względu na fakt, że nie każdy szczep Y. enterocolitica
uznaje się za chorobotwórczy dla człowieka, istnieje
konieczność określenia jego potencjalnej
chorobotwórczości
" Biotypowanie wg. Wauters a
" Biotypowanie wg. Wauters a
" Chorobotwórcze szczepy Y. enterocolitica należą do
biotypów 1B, 2, 3, 4, 5, 6) i posiadają plazmid pYV oraz
chromosomalne geny zjadliwości: ail, inv.
Kampylobakterioza
Ostra odzwierzęca choroba zakaz
na wywołana przez bakterie
z rodzaju Camoylobacter.
Najczęściej chorują niemowlęta i dzieci < 2 rż.
1. Ostre zapalenie żołądkowo-jelitowe lub zapalenie jelit
przebiegające z biegunką wodno-śluzową, dość często z
domieszką krwi i leukocytów, bólami brzucha zlokalizowanymi w
domieszką krwi i leukocytów, bólami brzucha zlokalizowanymi w
okolicy pępka oraz podwyższoną temperaturą.
2. Sporadycznie może wystąpić w postaci uogólnionej, m.in.
bakeriemii, zapalenia opon mózgowych, głównie u osób z
obniżona odpornością.
3. Zakażeniu może towarzyszyć zespół Guillaina-BarrŁgo, tj. ostre
wielokorzeniowe zapalenie demielizacyjne ze współistniejącą
neuropatią ruchową
Aeromonas, Plesiomonas
" Zakażenie na skutek spożycia skażonej żywności i wody
" najczęściej owoce morza (skorupiaki, kalmary, ośmiornice), a także sushi
" W przypadku Aeromonas zakażenia mogą przebiegać w postaci ostrej,
wodnistej biegunki (łagodnej do nieodróżnialnej od cholery), występującej
po 24-48 godzinach, biegunki czerwonkowej z bólami brzucha i obecnością
w kale krwi i leukocytów
" W przypadku P. shigelloides zakażenia mogą przebiegać w postaci biegunki
" W przypadku P. shigelloides zakażenia mogą przebiegać w postaci biegunki
czerwonkowej , również w postaci biegunki wodnistej
Aeromonas, Plesiomonas
zakażenia u ludzi
1. zakażenia przewodu pokarmowego
2. zakażenia ran (najczęściej są wynikiem zranienia połączonego z
ekspozycją na zanieczyszczoną wodę; stosowanie pijawek
lekarskich skolonizowanych przez A. veronii biowar sorbia
3. oportunistyczne zakażenia układowe u osób z immunosupresją
3. oportunistyczne zakażenia układowe u osób z immunosupresją
(szczególnie u osób z schorzeniami wątroby, nowotworami)
Zatrucie jadem kiełbasianym
Jest chorobą wywołaną przez toksyny wytwarzane przez C. botulinum
powodujące porażenie w wyniku blokady połączeń nerwowo-mięśniowych.
Postać:
" pokarmowa (klasyczna)
" botulizm niemowląt
" botulizm przyranny
Rozpoznanie
1. Kliniczne  na podstawie objawów klinicznych
2. Laboratoryjne:
" stwierdzenie toksyny botulinowej w próbkach krwi metodą biologiczną na
myszach, odczynem hemaglutynacji biernej, ELISA
" Badanie kału stosuje się przede wszystkim u niemowląt
" Żywność podejrzana na podstawie wywiadu epidemiologicznego powinna
być pobrana w celu izolacji laseczek jadu kiełbasianego lub wykrycia
toksyny botulinowej
Zatrucie enterotoksyną gronkowcową
Zatrucie następuje w wyniku spożycia pokarmu zawierającego
enterotoksynę (egzotoksyna ciepłostała) wytworzoną przez
namnażające się w pokarmie (szczególnie bogate w węglowodany:
np.: lody, kremy, ciastka) Staphylococcus aureus.
Objawy pojawiają się szybko  w ciągu 1  6 godzin po spożyciu
pokarmu i ustępują samoistnie w ciągu 24 godzin. Wśród objawów
pokarmu i ustępują samoistnie w ciągu 24 godzin. Wśród objawów
dominują wymioty.
Wymioty mogą być uporczywe i prowadzić do odwodnienia i wstrząsu.
W pojedynczych przypadkach dochodzi nawet do zgonu. Opisano typy
enterotoksyny gronkowcowej: A, B, C1, C2, C3, D, E. Typy A i D
najczęściej związane są z zatruciami pokarmowymi, natomiast typ B
syntetyzowany jest przez szczepy gronkowca, które mogą się mnożyć
w obrębie jelita prowadząc do rozwoju enterocolitis.
Zatrucia i zakażenia laseczką Bacillus cereus
B. cereus sensu stricto (laseczka woskowa). Odpowiedzialne za zakażenia i
zatrucia pokarmowe. Zanieczyszczają różne produkty spożywcze: ryż i
inne produkty zbożowe, mięso , mleko i jego przetwory.
Mogą wytwarzać dwa różne rodzaje toksyn: toksynę emetyczną
(wymiotną) zwaną cereulidem oraz dwie białkowe enterotoksyny,
odpowiedzialne za biegunkę.
Zatrucie pokarmowe objawia się gwałtownymi wymiotami, zakażenie z
objawami biegunki.
objawami biegunki.
Zatrucie pokarmowe jest typową intoksykacją. Stwierdza się krótki czas
inkubacji , wynoszący średnio od 1 do 6 godzin ( 15-30 ; 6-12 h),
nudności, wymioty, skurcze żołądka i jelit, biegunkę (33-88 %). Objawy
ustępują po 6-24 .
Zakażenie przewodu pokarmowego (typ biegunkowy), objawia się
wodnistą biegunką , bólami brzucha, pojawiającymi się po 8-16
godzinach od spożycia skażonego pokarmu, które trwają 12-24 godzin.