2014-11-24
ODPOWIEDZILNOŚĆ
CYWILNA PIEL
GNIARKI
Aneta Król
Aleksander Zarzeka
Zakład Dydaktyki i Efektów Kształcenia
Wydział Nauki o Zdrowiu
Warszawski Uniwersytet Medyczny
14 listopada 2014 r.
PLAN ZAJ
Ć
Uwagi ogólne
Charakterystyka prawa cywilnego
Pojęcie odpowiedzialności cywilnej
Przesłanki odpowiedzialności cywilnej
Odpowiedzialność kontraktowa
Odpowiedzialność deliktowa
1
2014-11-24
KRAJOBRAZ LEGISLACYJNY
Podstawowe akty prawne
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny
http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20140000121
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy.
http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19740240141
Ustawa z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i
położnej
http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20111741039
Do czego doszło!
2
2014-11-24
A to już stare&
Nie tylko lekarze, ale i pielęgniarki
Szwedka
domaga się
6 mln
złotych!
3
2014-11-24
Czego dotyczą roszczenia?
Odszkodowania i zadośćuczynienia
Nie chodzi tylko o kompensację szkody&
przeprosiny (Francja, Włochy, Wielka Brytania)
odstraszenie / efekt prewencyjny (Słowacja)
wyjaśnienie (Dania, Finlandia)
Uwagi ogólne
Postrzeganie błędów medycznych
4 na 5 obywateli UE (78%) postrzega błędy medyczne jako
ważny problem w ich kraju (Polska, Włochy, Litwa  ponad
90%)
23% obywateli UE twierdzi, że sami lub ich rodzina ucierpieli
w wyniku błędu medycznego
Prawie połowa (47%) obywateli UE twierdzi, że jest
prawdopodobne, że padnie się ofiarą błędy
medycznego w ich kraju (Polska, Grecja, Włochy  ponad
70%)
4
2014-11-24
Podstawowe zasady prawa cywilnego
1) Zasada ochrony osoby ludzkiej - czyli przypisująca
każdemu człowiekowi zdolność prawną.
2) Zasada równości - przyznająca wszystkim obywatelom
równość wobec prawa.
3) Zasada praw podmiotowych - czyli zespół norm
ochraniających prawa jednostki.
4) Zasada autonomii woli stron - czyli samodzielność w
kształtowaniu stosunków prawnych osób fizycznych bądz

prawnych.
5) Zasada ochrony dobrej wiary - chroniąca osobę której
działanie obarczone jest błędem nie wynikającym z jej złej
woli.
Podmioty prawa cywilnego
Osoby fizyczne
Osoby prawne
Ułomne osoby prawne
Art. 2 k.c.
Kodeks niniejszy reguluje stosunki cywilnoprawne
między osobami fizycznymi i osobami prawnymi.
5
2014-11-24
Stosunek prawny
Każdy stosunek społeczny, który podlega regulacji za
pomocą norm prawnych
Elementy stosunku prawnego:
podmioty stosunku prawnego (co najmniej dwa)
treść stosunku prawnego (uprawnienia i odpowiadające im
obowiązki)
przedmiot stosunku prawnego (cel, dla którego podmioty
stosunku prawnego wchodzą w stosunek prawny)
Klasycznym przykładem stosunku prawnego jest
ZOBOWI
ZANIE
Zobowiązanie
Węzeł prawny wiążący dwie strony  dłużnika i
wierzyciela.
Wierzyciel może świadczenia żądać
Dłużnik zobowiązany jest świadczenie spełnić
Art. 353. Istota zobowiązania
ż 1. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od
dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić.
ż 2. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu.
6
2014-11-24
y
ródła zobowiązań
z
ródłem zobowiązania może być:
Umowa
Jednostronne czynności prawne
Czyny niedozwolone
Decyzje administracyjne
Inne&
Odpowiedzialność cywilna
Może być skutkiem:
zaciągnięcia zobowiązania (czyn niedozwolony).
Np. jeśli zarysujemy komuś samochód zaciągamy zobowiązanie do
naprawienia powstałej szkody  zapłacenia za usunięcie
rysy/lakierowanie
niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, np.
umowy.
Jeśli umówimy się z kimś, że posprzątamy komuś mieszkanie a nie
zrobimy tego, nasz kontrahent będzie musiał zatrudnić kogo
innego, a my będziemy musieli pokryć koszt tego sprzątania.
W obu sytuacjach powstaje szkoda. Co jest szkodą w
obu przypadkach?
7
2014-11-24
Istota odpowiedzialności cywilnej
Naprawienie szkody
Przywrócenie do stanu poprzedniego
np. wylakierowanie zarysowanego samochodu.
Zapłata odszkodowania w pieniądzu
Pokrycie kosztu lakierowania w zakładzie blacharskim
W sprawach lekarskich trudno jest  przywrócić do
stanu poprzedniego , dlatego w przeważającej mierze
naprawienie szkody następuje poprzez wypłatę
odszkodowania
Rodzaje odpowiedzialności
Odpowiedzialność kontraktowa  kiedy jej
z
ródłem jest niewykonanie lub nienależyte
wykonanie zobowiązania (np. umowy)
Odpowiedzialność deliktowa  kiedy jej z
ródłem
jest czyn niedozwolony (np. zawinione wyrządzenie
szkody)
Po co ten podział? Jakie są różnice?
8
2014-11-24
Charakter odpowiedzialności
Nieograniczona materialnie
Dłużnik odpowiada osobiście całym swoim
majątkiem osobistym i przyszłym
Ograniczona czasowo  ulega przedawnieniu
Czas przedawnienia zależy od rodzaju szkody (na
osobie, czy na mieniu) a także od z
ródła
zobowiązania (umowa, czy czyn niedozwolony)
Przesłanki odpowiedzialności  ważne!
Zdarzenie sprawcze (zdarzenie z którym
ustawa wiąże odpowiedzialność)
Zaistnienie szkody
Normalny związek przyczynowy (pomiędzy
zdarzeniem a szkodą)
9
2014-11-24
Szkoda
Brak definicji ustawowej
uszczerbek
na dobrach lub interesach
wbrew woli poszkodowanego (?)
szkoda
y
ródło: materiały edukacyjne WPIA UW:
https://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=7&cad=rja&uact=8&ved=0CEsQFjAG&url=http%3A%2F%2Fwww2.wpia.
uw.edu.pl%2Ftext9064%2CZasady_odpowiedzialnosci_odszkodowawczej_-_prezentacja_(czesc_1)_-
_M_Krajewski.html&ei=LDhmVP6OLInJPLa3gZAE&usg=AFQjCNEFUkYEdE60w-CWgYBwzNZs7hdSJQ&bvm=bv.79142246,d.ZWU
10
2014-11-24
Szkoda majątkowa a niemajątkowa
Różnice teoretyczne
Szkoda majątkowa  odszkodowanie
Szkoda niemajątkowa (krzywda)  zadośćuczynienie
Różnice praktyczne
Wysokość świadczeń  zadośćuczynienia w sprawach
medycznych mają z reguły dużo wyższą wartość.
Zadość uczynienie bardzo często przekracza 100 tys. zł, a
czasami przekracza 1 mln.
Ustalenie rozmiaru szkody
Szkoda obejmuje:
Stratę rzeczywistą (damnum emergens)
Utracone korzyści (lugrum cessans)
Metoda dyferencyjna  porównujemy:
Stan majątku po wystąpieniu szkody
Stan majątku jaki istniałby gdyby nie doszło do zdarzenia
powodującego szkodę
11
2014-11-24
Adekwatny związek przyczynowy
Test conditio sine qua non
Przyczyną jest każde zdarzenie bez którego nie wystąpiłby
skutek
jeśli kierowca nie jechałby za szybko, wyhamowałby przed
przejściem dla pieszych i nie byłoby szkody, ale też
Jeśli kierowca wybrałby inną drogę (pojechał obwodnicą) także nie
doszłoby do wypadku.
Czy skutek jest typowy, normalny dla takiej
przyczyny
Czy normalnym następstwem wybrania drogi  przez miasto jest
potrącenie pieszego?
Adekwatny związek przyczynowy
 W tzw. "procesach lekarskich" ustalenie w sposób pewny
związku przyczynowego pomiędzy postępowaniem lekarza a
powstałą szkodą jest najczęściej niemożliwe, gdyż w
świetle wiedzy medycznej w większości wypadków można
mówić tylko o prawdopodobieństwie wysokiego
stopnia,
a rzadko o pewności, czy wyłączności przyczyny
(SN z 17.10.2007, II CSK 285/07)
 Zawinione działanie (zaniechanie) lekarza nie musi
stanowić bezpośredniej przyczyny pogorszenia się
stanu zdrowia pacjenta. Związek między zachowaniem
lekarza
a szkodą musi być adekwatny, pozostawać w granicach
normalnego powiązania kauzalnego (art. 361 ż 1 k.c.),
ale nie musi być bezpośredni
(SN z 17.06.2009, IV CSK 37/09)
12
2014-11-24
Co oprócz przesłanek  główne zasady
odpowiedzialności
Winy
art. 415 k.c.
Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest
do jej naprawienia.
Ryzyka
art. 430 k.c.
Kto na własny rachunek powierza wykonanie czynności
osobie, która przy wykonywaniu tej czynności podlega jego
kierownictwu i ma obowiązek stosować się do jego
wskazówek, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną z
winy tej osoby przy wykonywaniu powierzonej jej czynności.
Pomocnicz0  zasada słuszności
Art. 4172 k.c.
Jeżeli przez zgodne z prawem wykonywanie
władzy publicznej została wyrządzona
szkoda na osobie, poszkodowany może żądać
całkowitego lub częściowego jej naprawienia oraz
zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną
krzywdę, gdy okoliczności, a zwłaszcza
niezdolność poszkodowanego do pracy lub jego
ciężkie położenie materialne, wskazują, że
wymagają tego względy słuszności.
13
2014-11-24
Zasada pełnego odszkodowania
Uszczerbek powinien być skompensowany w
pełnej wysokości,
ALE
wysokość odszkodowania nie może
przewyższyć doznanej szkody.
Zasada pełnego odszkodowania
Ograniczenia:
Wynikające z umowy  np. zastrzeżenie kary
umownej.
Wynikające z ustawy  przyczynienie się
poszkodowanego
Art. 362 k.c.
Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub
zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega
odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do
okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu
stron.
14
2014-11-24
Przyczynienie się pacjenta
Ciężar dowodu
Obowiązek udowodnienia przesłanek
odpowiedzialności leży po stronie poszkodowanego
(np. pacjenta)
Obowiązek udowodnienie winy/niewinności  to
zależy.
15
2014-11-24
Formy naprawienia szkody
Odszkodowanie
w tym renta
Zadośćuczynienie
 zadośćuczynienie za doznaną przez pacjenta krzywdę ma
mieć przede wszystkim charakter kompensacyjny, wobec
czego jego wysokość nie może stanowić zapłaty symbolicznej,
lecz musi odczuwać ekonomicznie odczuwalną wartość
(również:
IV CR 510/77  brak zainteresowania, próby przeproszenia,
wpływ na wysokość zadośćuczynienia); odejście od zasady
miarkowania tj. standardu  aktualnych warunków i
przeciętnej stopy społeczeństwa (wyrok SN z 24 czerwca 1965
r., I PR 203/65)
Odpowiedzialność kontraktowa
Na art. 471 KC:  Dłużnik obowiązany jest do
naprawienia szkody wynikłej z niewykonania
lub nienależytego wykonania zobowiązania,
chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie
jest następstwem okoliczności, za które dłużnik
odpowiedzialności nie ponosi
 Jeżeli ze szczególnego przepisu ustawy albo z czynności
prawnej nie wynika nic innego, dłużnik odpowiedzialny jest
za niezachowanie należytej staranności (art. 472 KC) 
możliwość umownego ograniczenia, ale nie wobec szkody
wyrządzonej umyślnie
16
2014-11-24
Odpowiedzialność kontraktowa
Pierwotne jest istnienie zobowiązania. Dopiero w
wyniku jego niewykonania lub nienależytego
wykonanie powstaje odpowiedzialność
odszkodowawcza
Umowa może mieć charakter zobowiązania
 starannego działania lub  rezultatu .
Umowa o świadczenie usług zdrowotnych ma zasadniczo
zawsze postać zobowiązania starannego działania.
W umowie zastrzec można podwyższenie standardu
starann0ści
Wyjątki stanowić mogą niektóre proste zabiegi np. zastrzyk.
Odpowiedzialność kontraktowa c.d.
Odszkodowanie może obejmować jedynie szkodę
majątkową. Nie można domagać się więc
zadośćuczynienia.
Poszkodowany (pacjent) udowodnić musi jedynie
przesłanki odpowiedzialności:
Niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania
Zaistnienie szkody
Związek przyczynowy
Poszkodowany (pacjent) nie musi udowadniać winy.
To dłużnik (lekarz, pielęgniarka) może uchylić się od
odpowiedzialności udowadniając, że dochował
staranności
17
2014-11-24
Odpowiedzialność kontraktowa
Zasadniczo o umowie (więc też odpowiedzialności
kontraktowej) mówić można tylko w ramach
prywatnej ochrony zdrowia. Lecząc się  publicznie
nie zawieramy kontraktu, a korzystamy z
 obywatelskich uprawnień.
Terminy przedawnień  zasadniczo 10 lat
Odpowiedzialność deliktowa
Zasada winy  art. 415 k.c.
Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany
jest do jej naprawienia.
zarzut niewłaściwego zachowania się  niezgodnego z
prawem, zasadami etycznymi, regułami ostrożności
(aktualny stan wiedzy / reguły staranności)
W zakresie techniki medycznej - niewiedza, niedbalstwo,
nieuwaga, niezręczność
Poza zakresem techniki medycznej: brak informacji,
nieprawidłowa organizacja świadczeń, ryzyko zakażeń, zwłoka
w podjęciu się zabiegu
18
2014-11-24
Odpowiedzialność deliktowa
Art. 430.  Kto na własny rachunek powierza
wykonanie czynności osobie, która przy
wykonywaniu tej czynności podlega jego
kierownictwu i ma obowiązek stosować się do jego
wskazówek, ten jest odpowiedzialny za szkodę
wyrządzoną z winy tej osoby przy wykonywaniu
powierzonej jej czynności.
Zasada ryzyka  podmiot leczniczy, np. szpital
ponosi odpowiedzialność za zatrudniony w nim
personel  lekarzy pielęgniarki
Odpowiedzialność deliktowa
Wyrządzenie szkody inicjuje stosunek prawny
pomiędzy sprawcą (lekarz, pielęgniarka), a
poszkodowanym (pacjent).
Naprawieniu ulega szkoda zarówno majątkowa
jak i niemajątkowa (krzywda)
Poszkodowany udowodnić musi nie tylko
przesłanki odpowiedzialności, ale też winę.
Winą jest niedochowanie należytej
staranności
19
2014-11-24
Odpowiedzialność deliktowa
Art. 4421. Termin przedawnienia roszczeń o naprawienie szkody
ż 1. Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym
ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany
dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.
Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym
nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.
ż 2. Jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie
szkody ulega przedawnieniu z upływem lat dwudziestu od dnia popełnienia
przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o
szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.
ż 3. W razie wyrządzenia szkody na osobie, przedawnienie nie może skończyć
się wcześniej niż z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany
dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.
ż 4. Przedawnienie roszczeń osoby małoletniej o naprawienie szkody na
osobie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od
uzyskania przez nią pełnoletności.
20