ANNALES ACADEMI AE MEDI CAE S TETI NENS I S
ROCZNI KI POMORS KI EJ AKADEMI I MEDYCZNEJ W S ZCZECI NI E
2008, 54, 2, 59 64
MARCIN ŻAROWSKI, EWA MOJS1, EWA GAJEWSKA2, BARBARA STEINBORN, WA
ODZIMIERZ SAMBORSKI2
WYST
POWANIE PROBLEMÓW ZE SNEM U DZIECI Z MÓZGOWYM
PORAŻENIEM DZIECI
CYM  WYNIKI WST
PNE
PREVALENCE OF SLEEP PROBLEMS IN CHILDREN WITH CEREBRAL PALSY.
PRELIMINARY STUDY
Katedra i Klinika Neurologii Wieku Rozwojowego Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
ul. Przybyszewskiego 49, 60-355 Poznań
Kierownik: dr hab. n. med. Barbara Steinborn
1
Zakład Organizacji i Zarządzania Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
ul. Smoluchowskiego 11, 60-179 Poznań
Kierownik: dr hab. n. hum., prof. UM Maria Danuta Głowacka
2
Katedra i Klinika Fizjoterapii, Reumatologii i Rehabilitacji Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
ul. 28 Czerwca 1956 roku 135/147, 61-545 Poznań
Kierownik: prof. dr hab. n. med. Włodzimierz Samborski
Summary lence of sleep disorders symptoms like: snoring, breathing
pauses, bruxism, nocturnal enuresis and awaking from night
Purpose: The study is conducted to examine the sleep sleep was higher in CP group than in CG. The additional
habits and sleep disorders in children and adolescents with research on larger group of patients with CP is needed to cor-
cerebral palsy (CP). relate the prevalence of sleep disorder symptoms with motor
Materials and methods: Sixty-one children and ado- impairment, Gross Motor Function Classification System
lescents with diagnosis of CP were investigated via own (GMFCS) level and epilepsy.
questionnaires in Department of Developmental Neurology
Poznan University of Medical Sciences. The test results of K e y w o r d s: cerebral palsy  sleep disorders  sleep
study group were compared to the data of control group habits  children.
(CG) composed of healthy children.
Results: In our study 51.9% (27) children had a time of
falling asleep longer than 20 minutes, in CG, only 35.0% it Streszczenie
was statistically significant difference. 52.5% children with
CP slept with somebody in the bed, 82% of children slept in Wstęp: Celem badania było określenie, jakie jest roz-
shared bedrooms with family, almost 43% children with CP powszechnienie problemów ze snem u dzieci i młodzieży
fell asleep in parent s presence. The day naps were observed z mózgowym porażeniem dziecięcym (MPD).
in 49.2% of CP children, 27.7% of healthy. All differences Materiał i metody: W badaniu uczestniczyło 61 dzieci
were significant. The most frequent reported sleep disor- z MPD. Badanie prowadzone było w Katedrze i Klinice
ders in parasomnia symptoms study group were bruxism Neurologii Wieku Rozwojowego Uniwersytetu Medycznego
32.8% (in CG 16.0%); legs movement 29.5% (in CG 5.1%); im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu. Rodzice dzieci
nocturnal enuresis 24.6% (in CG 6.3%) and sleep breathing wypełniali kwestionariusz dotyczący zaburzeń snu. Uzy-
disorder symptoms like snoring 36.1% in CP group (19.7% skane w badaniu wyniki porównywano z grupą kontrolną
in CG) and breathing pauses 14.8% (2.3% in CG). zdrowych dzieci z poznańskich szkół i przedszkoli.
Conclusions: Sleep habits in children with CP were Wyniki: W grupie badanej (GB) 51,9% (27) dzieci miało
significantly different form sleep habits in CG. The preva- czas zasypiania > 20 min, natomiast w grupie kontrolnej (GK)
60 MARCIN ŻAROWSKI, EWA MOJS, EWA GAJEWSKA, BARBARA STEINBORN, WA
ODZIMIERZ SAMBORSKI
35,0%; różnica ta jest istotna statystycznie. W GB około 52% Obecnie coraz częściej pojawia się pogląd, że w części
dzieci śpi w jednym łóżku z członkiem rodziny, a 82% we przypadków zaburzeń snu u dzieci diagnostyka i terapia
wspólnej sypialni, prawie 43% zasypia w obecności rodziców. na poziomie lekarza pierwszego kontaktu jest niepraktyczna
Drzemki w ciągu dnia są częściej obserwowane w GB i wy- lub wręcz niemożliwa do przeprowadzenia. Wymaga ona
noszą 49,2%, natomiast w GK 27,7%. Różnice te są istotne interdyscyplinarnego podejścia w specjalistycznych klini-
statystycznie. Najczęściej zgłaszane objawy z grupy parasom- kach snu [5, 6, 7]. Wydaje się, że takie multidyscyplinarne
ni to bruksizm 32,8% (w GK 16,0%); ruchy kończyn 29,5% podejście i zespół składający się pediatrów, psychiatrów,
(w GK 5,1%); moczenie nocne 24,6% (w GK 6,3%), a z grupy neurologów, psychologów i laryngologów może zapewnić
zaburzeń oddychania podczas snu: chrapanie 36,1% (19,7% profesjonalną diagnostykę i terapię zaburzeń snu u dzieci [5,
w GK) i przerwy w oddychaniu 14,8% (2,3% w GK). 6, 8]. Większość przypadków nie stwarza jednak problemów
Wnioski: Nawyki związane ze snem są inne w grupie diagnostycznych, a prawidłowo zebrany wywiad i badanie
dzieci z MPD. Rozpowszechnienie objawów zaburzeń snu, pediatryczne wystarcza do postawienia rozpoznania [2],
takich jak: chrapanie, przerwy w oddychaniu, bruksizm, a konsekwentne wprowadzanie zasad higieny snu stanowi
moczenie nocne i wybudzenia ze snu nocnego, jest większe podstawę skutecznej terapii.
w grupie dzieci z MPD. Konieczne jest dalsze prowadzenie Wzorzec snu zmienia się od okresu płodowego do osią-
badania mającego na celu zwiększenie liczebności grupy gnięcia dojrzałości i ma to duże znaczenie dla zrozumienia
badanej i dalszy jej podział w zależności od postaci MPD zaburzeń, które mogą mu towarzyszyć. Już u płodu oraz
oraz współistnienia padaczki. W dalszym etapie należy noworodków opisywane są cykliczne epizody spokojnego
także dokonać korelacji występowania objawów zaburzeń i aktywnego snu [9, 10]. U niemowląt 24-godz. rytm dobowy
snu z wynikami uzyskiwanymi przez pacjentów w Gross nie jest jeszcze obecny, a do 6. miesiąca życia sen REM
Motor Function Classification System (GMFCS). i NREM rozkłada się równomiernie [1]. Od 6. miesiąca
epizody snu REM skracają się w drugiej części nocy, do-
H a s ł a: mózgowe porażenie dziecięce  zaburzenia snu chodząc stopniowo do wzorca obowiązującego u dorosłych
 nawyki związane ze snem  dzieci. [9]. Sen REM u dorosłych zajmuje tylko ok. 25% ogólnego
czasu snu [11].
Wpływu czynników psychologicznych i nawyków
Wstęp związanych ze snem na występowanie zaburzeń snu nie
sposób przecenić. Należy zwrócić uwagę, że zgłaszane
Zaburzenia snu są zjawiskiem często występującym przez rodziców problemy ze snem u dzieci mogą być
u dzieci i młodzieży. Stanowią one poważny problem dla wykładnikiem problemów psychologicznych i socjoeko-
rodziców i opiekunów, szczególnie gdy pojawiają się nie- nomicznych rodziny [12]. Poważnym problemem wpływa-
prawidłowości ciągłości snu nocnego [1]. Zjawiska te mogą jącym na jakość snu małych dzieci jest wpływ zachowań
wpływać na jakość snu pozostałych osób w rodzinie [1, rodziców, a głównie matki. Dowiedziono, że zaburzenia
2]. Można stwierdzić, że poznanie i terapia zaburzeń snu snu u dzieci w wieku 6 24 miesięcy występują w 15 35%
u dzieci ma wpływ na funkcjonowanie całej rodziny. przypadków i są w powiązane z depresją u matki lub jej
Obecnie znacznie wzrosło zainteresowanie wszystkimi złym samopoczuciem [2, 12, 13]. Występowanie zabu-
aspektami snu. Wyrazem tego jest powstanie nowej dzie- rzeń snu ma niewątpliwy związek z sytuacją rodzinną
dziny wiedzy, którą jest somnologia, a także dynamiczny dziecka [8, 14].
rozwój medycyny snu, jako nowej dyscypliny nauk me- Mózgowe porażenie dziecięce (MPD) jako przewlekły
dycznych [3]. zespół chorobowy może wpływać zarówno bezpośrednio
W 2005 r. American Academy of Sleep Medicine na sen dziecka, jak i pośrednio poprzez nieprawidłowe posta-
opublikowała nową wersje klasyfikacji (ICSD-2), w któ- wy rodziców. Objawy związane z MPD takie jak spastyka,
rej zgodnie z oczekiwaniami specjalistów wyodrębniono padaczka, opóz
nienie rozwoju psychoruchowego czy trud-
8 podstawowych kategorii: ność w zmianie pozycji podczas snu, mają niewątpliwy
" bezsenność, wpływ na występowanie problemów ze snem. Również
" zaburzenia oddychania podczas snu, reakcja rodziców na przewlekłą chorobę przybiera często
" nadmierna senność pochodzenia centralnego, formę nadopiekuńczości może, poprzez kształtowanie nie-
" zaburzenia rytmu okołodobowego, prawidłowych nawyków związanych ze snem i zasypia-
" parasomnie, niem, powodować narastanie problemów ze snem. Problemy
" izolowane objawy, warianty normy i nierozwiązane ze snem są często zgłaszane przez rodziców dzieci z MPD,
kwestie, jednak w piśmiennictwie można znalez
ć tylko kilka pozycji
" zaburzenia ruchowe podczas snu, zajmujących się zagadnieniem związków występowania
" inne zaburzenia snu [4]. zaburzeń snu i MPD [15].
Klasyfikacja ta w pełni opisuje współczesne poglądy Celem badania było określenie, jakie jest rozpowszech-
na problematykę zaburzeń snu i w najbliższym czasie należy nienie problemów ze snem u dzieci i młodzieży z MPD oraz
spodziewać się jej powszechnego stosowania. jaki jest wpływ choroby na występowanie zaburzeń snu.
WYST
POWANIE PROBLEMÓW ZE SNEM U DZIECI Z MÓZGOWYM PORAŻENIEM DZIECI
CYM 61
W tym celu przeprowadzono badanie ankietowe, którym analizy statystyczne wykonano za pomocą Statistical Pro-
objęto dzieci i młodzież z MPD, a wyniki porównywane gram for the Social Sciences (SPSS) for Windows, a za
z grupą kontrolną. wyniki statystycznie istotne uznano przy p < 0,05.
Charakterystyka grupy
Materiał i metody Do grupy badanej (GB) zaliczono 33 dziewczęta
i 28 chłopców, w wieku 1 18 lat. Średnia wieku w GB
W badaniu uczestniczyło 61 dzieci z MPD. Rozpozna- wynosiła 9,3 ą 4,4 lat. W grupie kontrolnej (GK) znalazło
nie MPD zostało ustalone przez neurologów dziecięcych się odpowiednio 159 dziewcząt i 141 chłopców, a średnia
przed rozpoczęciem badania. Badanie prowadzone było wieku wynosiła 10,0 ą 4,6 lat. Na potrzeby badania stwo-
w Katedrze i Klinice Neurologii Wieku Rozwojowego rzono 4 grupy wiekowe odpowiadające obowiązującym
Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego poziomom edukacyjnym: przedszkolna (do 6. r. ż.)  23,0%
w Poznaniu. Podczas pobytu w klinice rodzice dzieci wy- (w GK  27,7%), szkoła podstawowa (7 12 lat)  43,3%
pełniali kwestionariusz dotyczący zaburzeń snu. (w GK  38,3%), gimnazjalna (13 15 lat)  18,0% (w GK
Wykorzystany w badaniu kwestionariusz jest autorskim  7,7%) i ponadgimnazjalna (15 18 lat)  14,8% (w GK
kwestionariuszem wykorzystywanym do badania problemów  26,3%). Charakterystykę grupy badanej przedstawiono
ze snem u dzieci i młodzieży. W pierwszej sekcji zbierane w tabeli 1.
są dane demograficzne, takie jak wiek, płeć, poziom edu- W grupie badanej 78,7% rodziców oceniało stan zdrowia
kacji, szkoła, do której uczęszcza dziecko, subiektywna swoich dzieci jako bardzo bobry, dobry lub średni, a 21,3%
ocena stanu zdrowia, a także liczba rodzeństwa. Większość jako raczej zły lub zły. W GB najczęściej zgłaszano współ-
pytań dotyczących snu dziecka wymaga odpowiedzi przez istnienie MPD z padaczką i bólami głowy.
zaznaczenie odpowiedniego pola tak/nie. Kolejne sekcje
to pytania dotyczące nawyków związanych ze snem (np.
spania we wspólnym łóżku, spania we wspólnym pokoju, Wyniki
obecności rodzica podczas zasypiania, oglądania telewi-
zji czy słuchania muzyki podczas zasypiania) oraz pro- Czas trwania snu nocnego
blemów ze snem (nocne wybudzenia, chrapanie, przerwy Średni czas trwania snu nocnego w GB wynosił
w oddychaniu, bruksizm, somnambulizm, mówienie przez 10,6 ą 1,3 h, a w grupie kontrolnej 9,9 ą 1,4 h. Różnice
sen, moczenie nocne, lęki nocne, koszmary senne) i ich pomiędzy średnim czasem snu nocnego w obu grupach
konsekwencji w ciągu dnia (zmęczenie, senność, drzemki nie były istotne statystycznie. W poszczególnych grupach
w ciągu dnia, opór przed udaniem się do łóżka). Za pomocą wiekowych największe różnice obserwowano w grupie po-
kwestionariusza zbierane były również dane dotyczące go- nadgimnazjalnej: w GB 10,3 h vs 8,5 h w GK. Różnica
dziny udawania się na spoczynek i wstawania z łóżka oraz ta była istotna statystycznie przy p < 0,05. Średni czas
czasu koniecznego do zaśnięcia, a także dane dotyczące snu nocnego w poszczególnych grupach przedstawiono
problemów ze snem występujących w rodzinie dziecka. w tabeli 2.
Ankieta ta wykorzystywana była między innymi w bada-
niach problemów ze snem u dzieci z bólami głowy czy też Zasypianie
innymi objawami neurologicznymi [16]. Średni czas zasypiania wynosił w GB wynosił ok.
Uzyskane w badaniu wyniki porównywano z grupą 33 min i wahał się 5 180 min. Był on najdłuższy w gru-
kontrolną obejmującą 300 zdrowych dzieci wybranych lo- pie przedszkolnej  58 min, a najkrótszy w grupie gim-
sowo z poznańskich szkół i przedszkoli. nazjalnej  19 min. Różnice pomiędzy średnim czasem
Do większości analiz statystycznych użyto testów �2, zasypiania w GB i GK (zarówno w całych grupach, jak
w przypadku czasu snu nocnego i czasu koniecznego do za- i w poszczególnych grupach wiekowych) nie były istotne
śnięcia wykorzystano test U Manna Whitneya. Wszystkie statystycznie.
T a b e l a 1. Charakterystyka grupy badanej
T a b l e 1. The study group characteristic
Wiek / Age Płeć / Gender
Parametry / Parameters n %
średnia dziewczęta chłopcy
SD
mean girls boys
Cała grupa / Whole group 61 100,0 9,3 4,4 33 28
Przedszkolna / Preschool 14 23,0 4,4 1,6 6 8
Szkoła podstawowa / Primary school 27 43,3 9,7 1,6 17 10
Gimnazjalna / Secondary school 11 18,0 13,7 0,7 5 6
Ponadgimnazjalna / Post-secondary school 9 14,8 17,4 1,1 5 4
SD  odchylenie standardowe / standard deviation
62 MARCIN ŻAROWSKI, EWA MOJS, EWA GAJEWSKA, BARBARA STEINBORN, WA
ODZIMIERZ SAMBORSKI
T a b e l a 2. Średni czas trwania snu nocnego (w godzinach)
była również istotna statystycznie. Średni czas konieczny
T a b l e 2. The average time of total sleep duration (in hours)
do zaśnięcia w poszczególnych grupach przedstawiono
w tabeli 3.
GB GK
Parametry / Parameters
średnia średnia
SD SD
Nawyki związane ze snem
average average
W GB 52,5% dzieci śpi w jednym łóżku z innym człon-
Cała grupa / Whole group 10,6 1,3 9,9 1,4
Przedszkolna / Preschool 11,0 1,2 10,9 1,2 kiem rodziny. W GK odsetek ten wynosi 19,7 i jest to różnica
Szkoła podstawowa
istotna statystycznie. W poszczególnych grupach wiekowych
10,4 1,3 10,0 0,9
Primary school
różnice są również istotne statystycznie za wyjątkiem grupy
Gimnazjalna
gimnazjalnej.
10,6 1,2 9,9 0,7
Secondary school
Około 82% dzieci z GB dzieli sypialnie z innymi człon-
Ponadgimnazjalna
10,3 1,5 8,5 1,3 kami rodziny, w GK 53,3% i ta różnica jest również istotna
Post-secondary school
statystycznie. W grupach wiekowych istotne statystycznie
GB  grupa badana / examined group; GK  grupa kontrolna / control group;
równice obserwowano w grupie szkoły podstawowej (85,2%
SD  odchylenie standardowe / standard deviation
vs 51,3%) i ponadgimnazjalnej (72,7% vs 58,6%).
T a b e l a 3. Czas konieczny do zaśnięcia
Prawie 43% dzieci z GB zasypia w obecności rodziców.
T a b l e 3. Time of Falling Asleep
W GK odsetek ten wynosi ok. 22 i jest to różnica istotna
statystycznie. W poszczególnych grupach wiekowych róż-
GB GK
nice są również istotne statystycznie, za wyjątkiem grupy
zasypianie zasypianie
przedszkolnej.
Parametry
średnia falling średnia falling
Parameters Drzemki w ciągu dnia obserwowane są częściej w GB 
average asleep average asleep
(min) > 20 min (min) > 20 min
49,2%. Około 28% zdrowych dzieci z GK śpi w ciągu dnia.
(%) (%)
Różnica ta jest istotna statystycznie. Podobne istotne staty-
Cała grupa
stycznie różnice obserwowano w grupie szkoły podstawowej
33,4 51,9* 21,2 35,0*
Whole group
i gimnazjalnej. Nawyki związane ze snem w poszczególnych
Przedszkolna
58,3 80,0** 19,7 28,2**
grupach wiekowych przedstawiono w tabeli 4.
Preschool
Szkoła podstawowa
32,5 52,2 22,7 38,9
Zaburzenia snu
Primary school
Obecność przynajmniej jednego problemu z opisywa-
Gimnazjalna
19,3 20,0 18,3 30,4
Secondary school nych zaburzeń snu zanotowano u 73,8% dzieci z grupy
Ponadgimnazjalna
badanej. Najczęściej zgłaszanym problemem z grupy pa-
23,6 55,6 21,5 37,5
Post-secondary school
rasomni w GB były: bruksizm 32,8% (w GK 16,0%), ruchy
Wyniki istotne statystycznie: * p < 0,05, ** p < 0,005 / Significant results are
kończyn 29,5% (w GK 5,1%); moczenie nocne 24,6% (w GK
indicated: * p < 0.05, ** p < 0.005; GB  grupa badana / examined group;
6,3%) i lęki nocne 14,8% (w GK 7,7%). Obserwowano rów-
GK  grupa kontrolna / control group
nież objawy zaburzeń oddychania podczas snu: chrapanie
Zaobserwowano jednak, że w GB 27 dzieci (51,9%) 36,1% w GB (19,7% w GK) i przerwy w oddychaniu 14,8%
miało czas zasypiania dłuższy niż 20 min. W GK 35,0% (2,3% w GK). Spośród badanych objawów nie uzyskano
dzieci i ta różnica była istotna statystycznie. W grupie istonych statystycznie różnic pomiędzy GB i GK w przy-
przedszkolnej 80,0% dzieci, a w grupie gimnazjalnej 20% padku ruchów kończyn, lęków nocnych, somnambulizmu
miało czas konieczny do zaśnięcia dłuższy niż 20 min. i koszmarów sennych, natomiast pozostałe różnice były
W GK 28,2% dzieci z grupy przedszkolnej, i ta różnica istotne statystycznie.
T a b e l a 4. Nawyki związane ze snem
T a b l e 4. Sleep Habits and naps
Wspólny pokój
Wspólne łóżko Obecność rodzica Drzemki
Sleep in shared
Sleep in shared bed Parent s presence Day naps
Parametry / Parameters
bedroom
GB GK GB GK GB GK GB GK
Cała Grupa / Whole Group 52,5** 19,7** 82,0** 53,3** 42,6** 22,3** 49,2** 27,7**
Przedszkolna / Preschool 78,6** 20,5** 85,7 83,1 57,1 61,4 50,0 43,4
Szkoła podstawowa
48,1** 18,3** 85,2** 51,3** 33,3* 13,9* 51,9** 7,8**
Primary school
Gimnazjalna / Secondary school 27,3 31,0 72,7 58,6 45,5** 0,0** 54,5* 10,3*
Ponadgimnazjalna
55,6* 16,4* 77,8** 20,5** 44,4** 0,0** 33,3 47,9
Post-secondary school
Wyniki istotne statystycznie: * p < 0,05, ** p < 0,005 / Significant results are indicated: * p < 0.05, ** p < 0.005; GB  grupa badana / examined group;
GK  grupa kontrolna / control group
WYST
POWANIE PROBLEMÓW ZE SNEM U DZIECI Z MÓZGOWYM PORAŻENIEM DZIECI
CYM 63
T a b e l a 5. Występowanie objawów zaburzeń snu w poszczególnych grupach wiekowych
T a b l e 5. Prevalence of sleep disorder symptoms by age
Szkoła Ponadgimnazjalna
Przedszkolna Gimnazjalna Cała grupa
podstawowa Post-secondary
Preschool Secondary school Whole group
Parametry / Parameters
Primary school school
GB GK GB GK GB GK GB GK GB CG
Chrapanie / Snoring 42,9 20,5 29,6 25,2 36,4 20,7 44,4* 9,6* 36,1** 19,7**
Przerwy w oddychaniu
14,3* 0,0* 18,5* 5,2* 9,1 0,0 11,1 1,4 14,8** 2,3**
Breathing pauses
Mówienie przez sen
14,3 31,3 14,8** 45,2** 0,0* 41,4* 33,3 41,1 14,8** 40,0**
Sleep talking
Bruksizm / Bruxism 21,4 22,9 44,4** 16,5** 9,1 17,2 44,4* 6,8* 32,8** 16,0**
Ruchy kończyn / Legs movement 14,3 26,5 29,6 19,1 36,4 20,7 44,4 23,3 29,5 22,3
Moczenie nocne / Enuresis 35,7* 9,6* 22,2* 7,8* 18,2 6,9 22,2* 0,0* 24,6** 6,3**
Lęki nocne / Sleep terror 21,4 8,4 7,4 7,8 9,1 6,9 33,3* 6,8* 14,8 7,7
Somnambulizm / Sleepwalking 7,1 2,4 0,0 6,1 0,0 3,4 11,1 11,0 3,3 6,0
Koszmary senne / Nightmares 1,3 9,6 7,4 10,4 0,0 6,9 11,1 26,0 8,2 13,7
Wybudzenie / Awakening 50,0 56,6 66,7** 28,7** 45,5 17,2 55,6 31,5 57,4** 31,3**
Wyniki istotne statystycznie: * p < 0,05, ** p < 0,005 / Significant results are indicated: *p < 0.05, ** p < 0.005; GB  grupa badana / examined group;
GK  grupa kontrolna / control group
Wybudzenia ze snu nocnego obserwowano w GB ze snem i zasypianiem (spanie we wspólnym łóżku, spanie
u 73,5% dzieci i 36,4% dzieci w GK, różnica ta była istot- we wspólnym pokoju, obecność rodzica podczas zasypia-
na statystycznie. W grupie wiekowej szkoły podstawowej nia) w grupie dzieci z MPD. Jedną z podstawowych metod
również obserwowano różnicę istotną statystycznie (GB terapii zaburzeń snu dzieci jest edukacja rodziców mająca
66,7% vs 28,7% GK). na celu korekcję nieprawidłowych nawyków związanych
Występowanie objawów zaburzeń snu w poszczególnych ze snem i zasypianiem [20, 21, 22]. Rozmowa z rodzica-
grupach przedstawiono w tabeli 5. mi na temat tych nawyków daje możliwość uzyskania
dodatkowych informacji koniecznych do zastosowania
interwencji behawioralnych i wdrożenia podstawowych
Wyniki zasad higieny snu [12].
Zgodnie z oczekiwaniami w grupie dzieci z MPD czę-
Zaburzenie snu w populacji dziecięcej są częste, jednak ściej obserwowano objawy zaburzeń snu [15, 23]. W badaniu
zbyt rzadko rozpoznawane. Ich rozpowszechnienie ocenia własnym objawy zaburzeń oddychania podczas snu wystę-
się na 25 30% populacji [17, 18]. Ze wglądu na znaczne powały częściej w GB niż GK (36,2% vs 19,7%; p = 0,0051
rozpowszechnienie, zaburzenia snu u dzieci wymagają do- dla chrapania i 14,8% vs 2,3%; p < 0,0000 dla przerw w od-
kładnego zbadania i opisania [8]. Rodzice dzieci z MPD dychaniu). Objawy parasomni występują u dzieci bardzo
często zgłaszają, że u ich dzieci występują problemy ze snem często [17, 18]. Objawy zaburzeń z grupy parasomni, jak
nocnym. Właśnie te skargi stały się impulsem do przepro- bruksizm i moczenie nocne, w badaniu własnym obser-
wadzenia tego badania. wowano częściej w GB niż w GK, a różnice były istotne
Zaburzenia snu u dzieci z MPD są bardzo częste, jednak statystycznie (32,8% vs 16,0%; p = 0,0022 dla bruksizmu
jest niewiele badań opisujących ten problem [15]. i 24,6% vs 6,3%; p < 0,0000 dla moczenia nocnego). Odwrot-
W badaniu własnym różnice pomiędzy średnim czasem ne zjawisko zaobserwowano w przypadku mówienia przez
zasypiania w GB i GK, zarówno w całych grupach, jak sen. Objaw ten występował istotnie statystycznie częściej
i w poszczególnych grupach wiekowych, nie były istotne w GK (40% vs 14,8% w GB, p = 0,0002). Wybudzenia
statystycznie. W grupie badanej więcej dzieci miało czas ze snu mocnego obserwowane były również częściej w GB
zasypiania dłuższy niż 20 min. Z niektórych doniesień wy- (57,4% vs 31,3% w GK, p = 0,0001).
nika, że występowanie parasomnii u dzieci ma związek Efekty zaburzeń snu nocnego u dzieci mają wpływ
ze statystycznie dłuższym czasem pozostawania w łóżku na ich funkcjonowanie w ciągu dnia, co może objawiać
przed zaśnięciem, a jako wartość graniczną, przyjmuje się się problemami z utrzymaniem procesów uwagi czy też
właśnie 20 min [7, 19]. nadpobudliwością i impulsywnością [24, 25]. Dzieci z MPD
Należy pamiętać, że duża część z problemów ze snem istotnie częściej wymagały drzemki w ciągu dnia 49,2% vs
wynika z błędów popełnianych przez rodziców podczas 27,7% w GK, p = 0,001. Było to najsilniej widoczne w grupie
wypracowywania u dziecka nawyków, a zrozumienie tego dzieci szkoły podstawowej (51,9% vs 7,8%; p < 0,0000).
i psychoedukacja rodziców stanowi podstawę skutecznej W badaniu zwraca uwagę fakt częstszego wstępowania
terapii [2]. W badaniu własnym zaobserwowano częst- objawów zaburzeń snu i niekorzystnych nawyków zwią-
sze występowanie niekorzystnych nawyków związanych zanych ze snem w grupie szkoły podstawowej. Istotnym
64 MARCIN ŻAROWSKI, EWA MOJS, EWA GAJEWSKA, BARBARA STEINBORN, WA
ODZIMIERZ SAMBORSKI
11. Skalski M.: Padaczka a sen. Epileptologia, 2001, 9 (4), 325 346.
elementem mogącym mieć wpływ na uzyskane wyniki jest
12. Stein M.A., Mendelsohn J., Obermeyer W.H., Benca R.: Sleep and be-
występowanie u dzieci z MPD innych zaburzeń neurolo-
havior problems in school-aged children. Pediatrics, 2001, 107, E60.
gicznych mogących mieć wpływ na sen.
13. France K.G., Blampied N.M., Henderson J.M.T.: Infant sleep distur-
Padaczka występuje u 15 90% dzieci z MPD [26], a na- bance. Curr. Paediatrics, 2003, 13, 241 246.
14. Stores G., Wiggs L., Campling G.: Sleep disorders and their relation-
pady padaczkowe mogą wywierać istotny wpływ na sen
ship to psychological disturbance in children with epilepsy. Child Care
u dzieci. Bardzo często u pacjentów z padaczką sen nie
Health Dev. 1998, 24, 5 19.
przynosi wypoczynku lub występuje nieadekwatna senność
15. Newman C.J., O Regan M., Hensey O.: Sleep disorders in children with
w ciągu dnia [27]. Pacjenci są znacznie bardziej narażeni
cerebral palsy. Dev. Med. Child Neurol. 2006, 48, 564 568.
na występowanie zaburzeń snu i ich negatywnych konse- 16. Żarowski M., Młodzikowska-Albrecht J., Steinborn B.: Sleep disorders
and sleep habits in children and adolescents with headache. Neurol.
kwencji niż populacja ogólna [27].
Dziec. 2007, 16, 25 32.
17. Prusiński A.: Parasomnie. Sen, 2001, 1, 33 39.
18. Hublin C., Kaprio J.: Genetic aspects and genetic epidemiology of
Wnioski
parasomnias. Sleep Med. Rev. 2003, 7, 413 421.
19. Mehlenbeck R., Spirito A., Owens J., Boergers J.: The clinical pre-
sentation of childhood partial arousal parasomnias. Sleep Med. 2000,
1. Nawyki związane ze snem i zasypianiem istotnie
1, 307 312.
różnią się w grupie dzieci z MPD w porównaniu do dzieci
20. Quine L.: Sleep problems in primary school children: comparison
zdrowych.
between mainstream and special school children. Child Care Health
2. W grupie dzieci z MPD częściej występują zabu-
Dev. 2001, 27, 201 221.
rzenia snu, co wpływa negatywnie na ich funkcjonowanie 21. Akerstedt T., Billiard M., Bonnet M., Ficca G., Garma L., Mariotti M.:
Awakening from sleep. Sleep Med. Rev. 2002, 6, 267 286.
w ciągu dnia.
22. Owens L.J., France K.G., Wiggs L.: Behavioural and cognitive-
3. Konieczne jest dalsze prowadzenie badań mających
-behavioural interventions for sleep disorders in infants and children:
na celu zwiększenie liczebności grupy badanej i dalszy jej
A review. Sleep Med. Rev. 1999, 3, 281 302.
podział w zależności od postaci MPD oraz współistnienia
23. Zucconi M., Bruni O.: Sleep disorders in children with neurologic
padaczki. diseases. Semin. Pediatr. Neurol. 2001, 8, 258 275.
24. Beebe D.W., Gozal D.: Obstructive sleep apnea and the prefrontal cor-
tex: towards a comprehensive model linking nocturnal upper airway
obstruction to daytime cognitive and behavioral deficits. J. Sleep Res.
Piśmiennictwo
2002, 11, 1 16.
25. Borod J.C.: The neuropsychology of emotion. Series in Affective
Science. Oxford University Press, Oxford 2000.
1. Thiedke C.C.: Sleep disorders and sleep problems in childhood. Am.
26. Kulak W., Sobaniec W.: Risk factors and prognosis of epilepsy in chil-
Fam. Physician, 2001, 63, 277 284.
dren with cerebral palsy in north-eastern Poland. Brain Dev. 2003,
2. Szymańska K.: Zaburzenia snu u dzieci i młodzieży. In: Postępy
25, 499 506.
w diagnostyce i leczeniu chorób układu nerwowego u dzieci. Ed.
27. Bazil C.W.: Epilepsy and sleep disturbance. Epilepsy Behav. 2003,
S. Józ
wiak, Wyd. BiFolium, Lublin 2002.
4, (2), S39 45.
3. Nowicki Z.: Uwagi ogólne dotyczące problematyki snu. Sen, 2002,
2, A1 A6.
4. ICSD, American Academy of Sleep Medicine. International classification
of sleep disorders, 2th ed.: Diagnostic and coding manual. Westchester,
Komentarz
American Academy of Sleep Medicine, Illinois 2005.
5. Wiggs L.D.: Paediatric sleep disorders: the need for multidisciplinary
Zaburzenia snu są problemem budzącym coraz większe
sleep clinics. Int. J. Pediatr. Otorhinolaryngol. 2003, 67, S115 S118.
zainteresowanie nie tylko wśród neurologów. Szczególne
6. Owens J., Mindell J.A.: Clinical sleep services for children: clinical and
znaczenie ma diagnostyka parasomni, gdyż niektóre z nich,
administrative considerations. Sleep Med. 2002, 3, 291 294.
7. Zarowski M., Steinborn B.: Zaburzenia zasypiania i ciągłości snu
np: somnambulizm, lęk nocny, zaburzenia zachowania w fa-
u dzieci. Przew. Lek. 2004, 11/12, 22 25.
zie REM, napadowe budzenie się wymagają różnicowania
8. Stores G.: Practitioner review: assessment and treatment of sleep dis-
z padaczką. Jak w powyższej pracy wykazali autorzy w tej
orders in children and adolescents. J. Child Psychol. Psychiatry, 1996,
grupie pacjentów również częściej występują zaburzenia
37, 907 925.
9. Carno M.A., Hoffman L.A., Carcillo J.A., Sanders M.H.: Develop- snu. Samo nasuwa się więc stwierdzenie, że bardzo ważne
mental stages of sleep from birth to adolescence, common childhood
jest aby właśnie u dzieci z mózgowym porażeniem dzie-
sleep disorders: overview and nursing implications. J. Pediatr. Nurs.
cięcym diagnostyka różnicowa pomiędzy zaburzeniami
2003, 18, 274 283.
snu a padaczką wykonywana była szczególnie starannie
10. Davis K.F., Parker K.P., Montgomery G.L.: Sleep in infants and young
i profesjonalnie.
children: Part one: normal sleep. J. Pediatr. Health Care, 2004, 18,
dr hab. n. med. Grażyna Hnatyszyn
65 71.