8279
OD BITK A Z K W A RTA LN IK A  STA TY STY K A PRACY" WYDAWANEGO PRZEZ
GA
ÓW NY URZ
D STA TY STY CZNY RZECZYPOSPO LITEJ POLSKIEJ ROK 1931.
RO C ZN IK X. ZESZYT 3.
T IR fi D E LA REVUE T R IM E ST R IE L L E  S T A T IS T IQ U E DU TRAVAIL" PUBLIĆE
PAR L 'O FFIC E CEN TRA L DE ST A T IST IQ U E DE LA R EPU PLIQ U EPO LO N A ISE.1931.
X. ANNĆE. FASCICU LE 3.
Połączone Biblioteki WFiS UW. IFtS PAN i PTF
U.8279
EDWARD ARNEKKER
/ ;
if c z & y 8279 .......
V 39008275000000
Produkcja przemysłowa a zatrudnienie i zarobki w 1929 roku
Główny Urząd Statystyczny ogłosił w pierw- leży uważać za rok zaznaczający się szczególnie
szym zeszycie specjalnym Wiadomości Staty�
niekorzystnie.
stycznych dane o produkcji przemysłowej Polski
W artykule niniejszym poruszę trzy zagadnie�
za rok 1929* Zeszyt ten zawiera wyniki opra� nia :
cowania, w którem po raz pierwszy zostały 1) znaczenie poszczególnych rodzajów prze�
uwzględnione nietylko dane ilościowe, lecz i war� mysłu ze względu na rozmiary i wahania za�
tość produkcji w poszczególnych rodzajach prze� chodzące w zatrudnieniu;
mysłu i według poszczególnych artykułów prze� 2) udział, który stanowią wypłaty dokony�
mysłowych* Wymieniony zeszyt Wiadomości wane pracującym robotnikom w stosunku do
Statystycznych nie zawiera całokształtu wyni� wartości wytworów produkcji danego rodzaju
ków prac Głównego Urzędu Statystycznego przemysłu;
w zakresie statystyki produkcji przemysłowej. 3) faktyczne zarobki robotników według po�
W następnym zeszycie specjalnym Wiadomości szczególnych rodzajów przemysłu.
Statystycznych, który poświęcony będzie rów� Tablica 1 zawiera liczby najwyższego i naj�
nież statystyce produkcji przemysłowej, zawarte niższego zatrudnienia w ciągu 1929 roku w po�
zostaną obok danych o ilości i wartości wytwo� szczególnych rodzajach wytwórczości. Wobec
rów produkcji tych przemysłów, które nie zo� tego, że zebrane one zostały dla poszczególnych
stały uwzględnione w pierwszym zeszycie, rów� zakładów przez sumowanie wykazanej liczby
nież dane o niektórych innych elementach sta� robotników na koniec tych miesięcy, w których
tystyki produkcji, charakteryzujących stan prze�
to zatrudnienie było najwyższe i najniższe,przeto
mysłu w roku sprawozdawczym, a mianowicie:
zamieszczone w tablicy liczby są surogatem rze�
zużycie surowców, zainstalowane maszyny, stan
czywistego najwyższego i najniższego stanu za�
liczby zatrudnionych robotników oraz wysokość
trudnienia, które w praktyce niewątpliwie je�
sum wypłaconych w roku sprawozdawczym tak
szcze bardziej różnią się od siebie. Pozwalają
robotnikom jak i personelowi wyższemu. Ca�
one stwierdzić, że niektóre rodzaje przemysłu
łokształt danych statystycznych ujętych w ten
utrzymują zatrudnienie w ciągu całego roku
sposób pozwoli na wyprowadzenie całego sze�
mniej więcej na tym samym poziomie a prócz
regu wniosków w sprawie zagadnień pracy; po�
tego stwierdzają, jak wielkie są rozmiary zwol�
siada to szczególne znaczenie w chwili obecnej,
nień w tych rodzajach przemysłu, które zwalnia�
którą uważać można za wyjątkowo trudną dla ją w pewnym okresie roku znaczną część zatrud�
szerokich rzesz pracowników najemnych. Rok nionych robotników. Prawie żadnych zmian
1929 nie był jeszcze właściwie rokiem kryzy� w zatrudnieniu nie wykazują takie przemysły, jak
sowym, i o ile liczne gałęzie przemysłu przeży� np. zakłady produkcji obrabiarek do metali, pod�
wały pewną depresję i kurczyły rozmiary pro� czas gdy w tej samej gałęzi wytwórczości zakłady
dukcji, to jednocześnie w innych nietylko że
produkcji samolotów zwolniły w pewnym okre�
nie zmniejszano produkcji, lecz nawet następo� sie roku sprawozdawczego ponad połowę za�
wał okres rozrostu, który dopiero póz
niej, prze� trudnionych robotników. Przechodząc od prze�
ważnie w roku następnym, został zahamowany.
mysłu metalowego do innych, zwrócić musimy
To też roku 1929 pod względem rozmiarów uwagę na fakt, iż niektóre przemysły zwolniły
i wahań zachodzących w zatrudnieniu oraz ze znacznie ponad 50% personelu robotniczego,
względu na wysokość wypłaconych za pracę
przyczem należą tutaj nietylko przemysły zwią�
sum i wysokość zarobków robotników nie na� zane z budowlanym (cegielnie, cementownie
f M A W O
H Kultury
5
'.rsaawskiego
http://rcin.org.pl/ifis/
Tl niw:
PRODUKCJA PRZEMYSA
OWA A ZATRUDNIENIE I ZAROBKI W 1929 ROKU
2
Tabl, 1. Najwyższy (sezonowy) oraz najniższy stan zatrudnienia według ważniejszych
gałęzi i rodzajów wytwórczości przemysłowej w 1929 roku
Letai maximum et minimum de l emploi de la main d oeuvre en 1929 d'apres les branches
principałes d'industrie
Różnica między najwyż-
szem a najniższem
Liczba zatrudnionych
zatrudnieniem
robotników
D iffirence entre l'etai
Nombre des ouurierś
maximum et minimum
occupes
de l  em ploi de la m ain-
d  oeuvre
Gałąz
lub rodzaj wytwórczości Branches de production
w %
najwyższego
najwyższa najniższa absolutna zatrudnienia
maximum minimum absolue p. cent de
ie m p lo i
maximum
10217
1. Zakł. prod. mebli zwykłych f& * 9 789 428 4,2 1. Fabr. de meubles ordinaires
2. P a p ie r n ie ................. .... . . f& 10 003 9513 490 4,9 2. Fabr. de papier
3. Zakł.prod. wyrobów ślusar� 3. Fabr. d'articles de serru-
14 795 13 820 975 6,6 rerie
skich .......................................
19 963 18 470 1493 7,5 4. Minoteries
4. M ł y n y ..................... . . . .
5. Z akłprod. artykułów elektro� 5. Fabr. d'articles electrotech-
9 804 9 063 741 7,6 niąues
technicznych ..........................
6. Fabr. d'articles de
6. Zakł. prod. wyr. kotlarskich
10 052 9 241 811 chaudronnerie et de con-
i konstrukcyj żelaznych . f& 8,1
structions en fer
1 166 1064 102 8,7 7. Fabr. de fils retors
7. Zakł. prod. n i c i ................. ....
8. Fabr. de machines et I n �
8. Zakł. prod. maszyn i narzędzi
9 839 8 963 876 8,9
struments agricoles
rolniczych .......................... .
11428 10 396 1032 9,0 9. Fabr. de materiel roulant de
9. Zakł. prod. taboru kolejowego
chemins de fer
10. Fabr. de produits chimi-
10. Zakł. prod. przemysłu che�
51686 47 003 4 683 9,1 ques
micznego ..............................
11. Fabr. d'articles en metaux
11. Zakł. prod. wyr. z metali szla�
5 315 4 817 498 9,4 precieux et mi-precieux
chetnych i półszlachetnych .
17 160 15 499 1671 9,7 12. Verreries
12. H uty szkła ..............................
7 090 6 392 698 9,8 13. Brasseries
5 945 5 344 601 10,1 14. Ateliers de menuisier
9 658 8 674 984 10.2 15. Usines de zinc et de plomb
15. H uty cynku i ołowiu . . f& f&
1977 1756 221 11,2 16. Fabr. de chapeaux
16. Zakł. prod. kapeluszy . . .
15 383 13 479 1904 12,4 17. Fonderies
17. Odlewnie ..................................
18. Zakł. prod. dywanów i kilimów 2 331 2 038 293 12,6 18. Fabr. de tapis et kilimes
19. Zakł prod. mebli giętych . . . 6 405 5 585 820 12,8 19. Fabr. de meubles en bois
courbe
2 392 2 071 321 13,4 20. Fabr. de briąues emaillees
20. K a f la r n ie ..................................
21. Stalownie i walcownie . . . 27 226 23 562 3 664 13,5 21. Acieries et lamineries
2 858 2 458 400 14,0 22. H auts fourneaux
22. Wielkie piece..................... .... f&
829 14,4 23. Tanneries
5 738 4 909
23. G a r b a rn ie ..................... ....
24. Fabr. de porcelaines, faien-
24. Zakł. prod. porcelany, fajansu
942 17,2 ces et articles en gres
i wyrobów kamionkowych . 5 486 4 544
25. Fabr. de rubans et de pase-
25. Z akł.prod. wstążek i pasman�
2 773 2 223 550 19,8 menteries
terii f& . . f& ......................
26. Fabr. de placages et contre-
4 206 3 362 844 20,1
26. Zakł.prod.fornirów i dykt. .
placages
1632 20,7 27. Fabr. de fil de fer et de clous
7 877 6 245
27. Zakł. prod. drutu i gwoz
dzi f& f&
28. Fabr. d'automobiles, moto-
28. Zakł. prod. samochodów, mo�
5 805 4 592 1213 20,9 cycles et bicyclettes
tocykli i rowerów . . . .
36160 21,8 29. Fabr. de fils et de tissus
29. Zakł. prod. przędzy i tkanin . 165 982 129 822
30. Zakł. prod. wyrobów dzianych 14 618 11083 3 535 24,2 30. Fabr. de tricotages
31. Fabr. de chaussures meca-
31. Zakł prod. obuwia mechanicz�
2 922 2 186 736 25,2 niąues
nego . . ..............................
1949 1321 628 32,2 32. Fabr. d'articles en ar gile re-
32. Zakł. prod. firanek i koronek f&
fractaire
33. Fabr. de rideaux et de den-
33. Zakł. prod. wyrobów ognio�
2 818 1779 1039 36,9 telles
trwałych i szamotowych . .
1040 643 397 38,2 34. Fabr. d'ouate
34. Zakł. prod. w a ty .....................
49 690 28 608 21082 42,4 35. Scieries
6 222 3 506 2 716 43,6 36. Chaufourneries
http://rcin.org.pl/ifis/
LA PRODUCTION INDUSTRIELLE ET L EMPLOI DE LA MAIN D OEUVRE ET GAINS EN 1929 3
Tabl. 1. Najwyższy (sezonowy) oraz najniższy stan zatrudnienia według ważniejszych
gałęzi i rodzajów wytwórczości przemysłowej w 1929 roku (dok.)
U etat maximum et minimum de 1 emploi de la main d oeuvre en 1929 d apres les branches
principales d  industrie (lin)
Różnica m iędzy najwyż-
szem a najniz
szem
Liczba zatrudnionych
zatrudnieniem
robotników
D ifference entre i etat
N om bre des ouuriers
maximum et minimum
occupes
de l  em ploi de la main
Branches dc production
Gałąz
lub rodzaj wytwórczości d  oeuvre
w �/o
najwyższego
najwyższa najniższa absolutna zatrudnienia
p. cent de
maximum minimum absolue
1 em ploi
maximum
37. Fabr. de machines p. l'ind,
37f& Zakł. prod. maszyn włókienni�
czych ........................... f& f& 1922 1062 860 44.7 textile
38. Fabr. d'avions
38. Zakł prod. samolotów i statków
powietrznych . . ................. 2 566 1276 1290 50,3
39. Fabr. de conserves, vins
39. Zakł. prod. konserw, win
i miodów f& f& f& f& f& f& f& f& 2136 963 1 173 54,9 hydromels
40* C e m e n to w n ie .......................... 8 587 3170 5 417 63.0 40. Cimenteries
41. Fabr. de produits de pom-
41. Zakł* prod* przetworów ziem�
918
niaczanych . .......................... 2 930 2 012 68.7 mes de terre
42* C e g ie ln ie .................................. 49 795 11441 38 354 77.0 42. Briąueteries
43. Przedsiębiorstwa budowlane f& 59 826 11564 48 262 80,6 43. Entreprises du batiment
V
i t* p.), lecz także i przemysł spożywczy (kon� gorzelnie), w których rozmiary zwolnień są
serwy i przetwory ziemniaczane)f& Stosunkowo znaczne i uwzględnienie których zmieniłoby
znacznie większy stopień stałości zatrudnienia w pewnym stopniu wyżej wymienioną ko�
wykazują np. w przemyśle drzewnym fabryki lejność.
mebli zwykłych, które są zakładami większych Różnica między najwyższym a najniższym
rozmiarów, podczas gdy stolarnie, które pro� poziomem zatrudnienia w ciągu 1929 roku
dukują w znacznym stopniu te same artykuły, w wymienionych 43 najważniejszych rodza�
są jednakże przeważnie zakładami mniejszych jach wytwórczości, które uwzględniono w ta�
rozmiarów, wykazały znacznie wyższe wahania blicy pierwszej, wynosi 168 988 robotników,
w liczbie zatrudnionych* V/ przemyśle włókien� co w stosunku do najwyższego zatrudnienia
niczym najmniejsze wahania w liczbie zatrudnio� stanowi 26,6%; różnica ta wskazuje na liczbę
nych wykazały fabryki nici, zaś największe  robotników, którzy w ciągu 1929 roku zostali
zwolnieni z pracy i musieli poszukiwać jej bądz

fabryki firanek i koronek oraz produkcji waty;
w zakładach innych, bądz
w zakładach tego
przędzalnie i tkalnie wykazały naogół nieco
mniejsze wahania w liczbie zatrudnionych niż samego rodzaju przemysłu. Ponieważ, jak
wspomniałem, rok 1929 nie wykazywał jeszcze
pokrewne im zakłady produkcji wyrobów dzia�
ważniejszych zaburzeń i w porównaniu z ro�
nych. W przemyśle mineralnym największą
kiem następnym z punktu widzenia rozmia�
stałość zatrudnienia wykazały huty szkła. W prze�
rów zatrudnienia należy go traktować jako
myśle chemicznym, wobec znacznej różnorod�
okres dość korzystny, przeto wyżej wymienio�
ności produkcji i braku poddziałów na rodzaje
ną liczbę  w zaokrągleniu 170 tysięcy osób
wytwórczości, wykazany w tablicy 1 odsetek po�
uważać można za miarę masy ludzkiej, która
siada mniejsze znaczenie dla analizy* Szeregując
w warunkach normalnego życia gospodarcze�
poszczególne rodzaje wytwórczości według abso�
go zmuszona jest poszukiwać pracy z powodu
lutnych rozmiarów zwolnień, na pierwszych
zwolnień sezonowych w najważniejszych ro�
miejscach postawić należy: przemysł budowla�
dzajach wytwórczości przemysłowej oraz Z po�
ny (okrągło 48000 robotników), następnie zwią�
wodu innych, stale działających czynników
zane Z nim cegielnie (38000); produkcja przędzy
życia gospodarczego* Liczba ta nie wyczer�
i tkanin zajmuje trzecie miejsce pod względem
puje wszystkich zwolnień odbywających się
rozmiarów zwolnień (36000), czwarte  tartaki
w przemyśle w ciągu roku wobec tego, iż
(21000); inne przemysły zwalniają już znacznie
uwzględnione w tablicy 1 dane nie obejmują
niższe liczby robotników, przyczem liczby abso�
niektórych gałęzi przemysłu (np. części spożyw�
lutne nie przewyższają kilku tysięcy osób. Za�
czego  jak cukrownie, gorzelnie, większości
znaczyć należy, Że w tablicy pominięte zostały
przemysłu odzieżowego i mineralnego  prze-
przemysły związane z rolnictwem (cukrownie,
http://rcin.org.pl/ifis/
PRODUKCJA PRZEMYSA
OWA A ZATRUDNIENIE I ZAROBKI W 1929 ROKU
4
Tabl. 2. Udział robocizny w wartości produkcji poszczególnych gałęzi i rodzajów
wytwórczości przemysłowej w 1929 roku
La parł de la valeur de production qui reoient aux frais de la main-d oeuvre dans les
differenłes branches d Industrie en 1929
Robocizna
Wypłaty
(netto) w �/0
W artość robotnikom
wartości
produkcji (netto)
produkcji
Pourcentage
Valeur de la Paiem ents
das frais
production nets aux
Gałąz
lub rodzą] wytwórczości Branches cTindustrie
nets de la
ouuriers
m ain-d oeu-
vre par
tysiące złotych rapport a la
ualeur de la
m illiers en zlo tys
production
1. Młyny .......................................... 194 457 3 955 2,0 1. Minoteries
2. Fabr. de conserves, vins, hy-
2, Zakłady produkcji konserw, win
31995 1539 4,8
i m io d ó w ................................... dromels
3. Garbarnie f& f& f& . ...................... 149 080 10 796 7,2 3. Tanneries
4. B ro w a ry ..................... .... . f& f& f& 172 314 12 710 7,4 4. Brasseries
8.7 5. Filatures de laine peignee
5. Przędzalnie wełny czesankowej . 191 770 16 746
6. Zakł. prod. wełny drzewnej f& * 1616 143 8.8 6. Fabr. de laine de bois
7. Tkalnie w e ł n y .............................. 146 646 14 506 9,9 7. Tissages de laine
8. Zakł. produkcji kapeluszy f& f& f& 28 501 3 064 10,8 8. Fabr. de chapeaux
9. Fabr. de fils retors
9* m ci. 12 715 1417
11,1
10. Tartaki 385 561 43183 11,2 10. Scieries
11. Fabr. de papier, de cellulose et
11. Zakł. prod. papieru, celulozy i ma
sy drzewnej. .......................... 179 946 20 308 11.3 de pate de bois
12* Zakł* prod. fornirów i dykt . 49 531 5 867 11,8 12. Fabr. de placages et contreplaages
13. Przędzalnie bawełny f& f& f& f& f& 13. Filatures de coton
61811 7 343 11,9
14. Fabr. de chaussures mecaniąues
14. Zakł. prod. obuwia mechanicznego 42 087 5 465 13.0
15. Tissage de coton
15. Tkalnie bawełny f& . f& f& f& f& 105 868 14 563 13.8
16. Fonderies
16. O d l e w n i e .................................. 203 984 30 102 14.8
17. Filatures de coton et de vigogne
17. Przędzalnie bawełny wigoniowej 13 682 2 058 15.0
18. Fabr. d'articles de vannerie
18. Zakł. prod. wyrobów koszykarskich 3 600 627 17.4
19. Fabr. de passementeries
19. Zakł. prod. wyrobów pasmante�
ryjnych. . f& .............................. 23 826 4 357 18.3
20. Fabr. de rideaux et de dentelles
20. Zakł. prod. wyrobów firanek i ko�
ronek 16 196 2 961 18.3
21. Fabr. de tapis
18.4
21. Zakł. produkcji dywanów . * f& 14 067 2 589
22. Fabr. de tricotages
19.9
22.  >, wyrobów dzianych 99 338 19 754
23. Cimenteries
23. Cementownie .............................. 76 465 15 363 20.1
24. Fabr. de papier peints
24. Zakł. prod. tapet .......................... 3 966 812 20.5
25. Fabr. d'ouate
21,1
25.   w a t y .......................... 4 832 1020
26. Fabr. d'instrum ents de mesure
26. > wag i narz. mierniczych 8 076 1749 21.7
*
27. Fabr. d'articles de corderie
27. ,, ,, powr oz ów. . . . 20 423 4 574 22.4
28. Fabr. de meubles en bois courbe
28.   mebli giętych . . 32 205 7 686 23.9
29. Fabr. d'ouvrrages en argile re-
29. ,, yy wyrobów ogniotrwałych
fractaire
i szamotowych . . . . . . 16186 4 275 26.4
30. Fabr. de porcelaines, faiences
30. Zakł. prod. porcelany, fajansu i wy
et articles en gres
28,1
robów kamionkowych . . . 26 870 7 551
31. Chaufourneries
31. W apienniki.................................. 29 745 9 367 31.5
32. Verreries
32. Huty s z k ła .................................. 79 751 25 777 32,3
33. Fabr. de briąues emaillees
33. K aflarnie. .................................. 8 392 2 978 35.5
34. Briąueteries
37.8
34. Cegielnie . .......................... . 129 016 48 768
Tablica 2 ujmuje sprawę udziału robocizny
ważnie zakładów mniejszych oraz wszystkich
w wartości wytworów produkcji poszczegól�
zakładów drobnych wykupujących świadectwa
nych gałęzi i rodzajów wytwórczości przemy�
VIII kategorji przemysłowej lub wcale niewy-
słowej. Kwestjonarjusze statystyczne zawie�
kupujących świadectw, jak również chałup�
rały pytania, odnoszące się do wypłat netto,
nictwa i rzemiosła). Dopiero, przy wzięciu pod
t. j. bez kwot potrącanych z zarobku robotni�
uwagę wyżej wymienionych czynników oraz po
czego na podatek dochodowy i do instytucyj
przeprowadzeniu porównań z liczbami odno-
ubezpieczeń społecznych; jedynie w przemyśle
szącemi się do stanu bezrobocia w danym
metalowym uzyskano dane, dotyczące tak wy�
roku można byłoby wyrobić sobie właściwy
płat netto jak brutto, t. j- łącznie z potrącę-
pogląd na stan rynku pracy w roku 1929.
http://rcin.org.pl/ifis/
LA PRODUCTION INDUSTRIELLE ET L EMPLOI DE LA MAIN D OEUVRE ET GAINS EN 1929 5
niami, dokonywanemi przez zakłady na rachu� wie znaczenia udziału robocizny w wartości
nek ubezpieczeń, podatków i t. p., co w ra� produkcji przemysłowej poszczególnych ga�
mach całego przemysłu metalowego wyniosło łęzi wytwórczości. Robocizna, poza przemy�
7,2% zarobków wypłaconych (netto), oraz 6,7% słem mineralnym, gdzie sięga ona trzeciej
przeciętnego zarobku brutto. części wartości produkcji, naogół wynosi od
W pozycji 1 (młyny) wobec braku wartości kilku do kilkunastu procent tej wartości. Wo�
produkcji dla wszystkich zakładów obliczono bec aktualnego obecnie zagadnienia płac oraz
wartość tę dla 75 największych młynów wraz wobec ogólnej tendencji zniżkowej, która pa�
Z uskutecznionemi wypłatami robotnikom. Dla nuje obecnie na rynku pracy w stosunku do
poszczególnych rodzajów wytwórczości prze� zarobków robotników najemnych, wyniki sta�
mysłu metalowego nie można było posiłkować tystyki przemysłowej i oparte na nich dane
się danemi o ogólnej wartości produkcji; wy� tablicy 2 posiadają szczególnie doniosłe zna�
jątek stanowią uwzględnione w tablicy 2 od� czenie.
lewnie, dla których dokonano odnośnych obli� Dane tabl. 2 obejmują t yl ko wypł at y
czeń. W przemyśle włókienniczym wobec net t o, t. zn. bez potrąceń, bez świadczeń
znaczenia, jakie posiadają poszczególne fazy w naturze, i t. p. tudzież bez wszelkich
wytwórczości (przędzalnie, tkalnie) oraz prze� dopłat, obciążających robociznę, o czem pa�
rób poszczególnych surowców (bawełna, weł� miętać należy przy wyciąganiu wniosków, do�
na), uwzględniono każdy z wyżej wymienio� tyczących obciążenia przemysłu z tytułu ro�
nych działów oddzielnie, co daje możność bocizny.
bardziej dokładnego wniknięcia w stosunki Wobec objęcia tablicą tylko tych przemysłów,
w nim panujące. Przemysły chemiczny i bu� dla których można było ustalić absolutną war�
dowlany wobec niemożności ustalenia wT
artości tość produkcji, nie zawiera ona wszystkich sum
produkcji zostały w tablicy 2 pominięte. wypłaconych robotnikom w formie zarobków.
Naogół najniższy udział w wartości produkcji Dla 55 rodzajów wytwórczości przemysłowej,
stanowią wypłaty robotnikom w przemyśle jakie pomieszczone zostały w tablicy 4 wypłaty
spożywczym (młyny, konserwy, browary te wyniosły ogółem 918 037 tys. złotych, przy-
czem pierwsze miejsca pod względem wyso�
i t. p.), najwyższy zaś w przemyśle mineral�
kości sum wypłaconych zajmują: przemysł
nym (huty szkła, kaflarnie, cegielnie i t. p.).
W przemyśle włókienniczym najniższy udział metalowy (290 331 tys. zł*), przemysł włókien�
w wartości produkcji stanowią wypłaty robot� niczy (246 001 tys. z l) i chemiczny (105 178
nikom w przędzalniach wełny czesankowej, tys. złO; inne przemysły wypłacają sumy znacz�
podczas gdy przędzalnie bawełny wykazują nie niższe.
Liczby charakteryzujące udział robocizny
wyższy odsetek; tkalnie bawełny wykazują
w wartości produkcji odnoszą się do poszcze�
stosunkowo wyższy udział niż tkalnie wełny.
gólnych gałęzi przemysłu w całym kraju. Wo�
Różnice, jakie zachodzą w stosunku robocizny
bec różnic, jakie istnieją w warunkach i struk�
do wartości produkcji, tłumaczą się tem,
turze gospodarczej poszczególnych okręgów,
Że surowiec wełniany, (a w szczególności
interesującą jest kwestja, jak wielkiemi są
czesanka) jest znacznie droższy niż su�
wahania w stosunku do przeciętnych podanych
rowiec bawełniany. Naogół udział wypłat
w tablicy 2, oraz ile wynosi udział robocizny
w przędzalniach jest niższy niż w tkalniach,
w wartości produkcji w poszczególnych wo�
wobec czego robocizna w tkalniach odgrywa
jewództwach.
większą rolę niż w przędzalniach. Najwyższy
odsetek wykazują wypłaty w przędzalniach
Tablica 3, dotycząca cegielni i tar�
bawełny wigoniowej z tego powodu, iż surowiec
taków wskazuje, że odchylenia od prze�
posiada tutaj stosunkowo niższą wartość. W prze�
ciętnych są znaczne i że udział robocizny
myśle drzewnym najwyższe odsetki wykazuje
w wartości produkcji tych przemysłów waha
robocizna w produkcji mebli giętych i w ko-
się w zależności od okręgu w dość znacznych
szykarstwie, podczas gdy stosunkowo znacznie
granicach: np. dla cegielni, w których wy�
niższy w tartakach.
płaty robotnikom w całem państwie wynoszą
Odsetki zawarte w tablicy 2 dają orjentację
przeciętnie 37,8% w stosunku do wartości
co do tego, jaką rolę odgrywają wypłaty
produkcji, w poszczególnych województwach
w poszczególnych rodzajach przemysłu, oraz
odpowiednie odsetki wahają się od 31,0% do
jakie są w przybliżeniu granice udziału robo�
45,1%; w tartakach przy przeciętnej wynoszą�
cizny w wartości produkcji różnych rodzajów
cej 11,2%, odsetki w poszczególnych woje�
przemysłu. Dane te naogół nie potwierdzają
wództwach wahają się od 6,7% do 14,2%.
tak bardzo rozpowszechnionych opinji w spra�
Trzeciem interesującem nas zagadnieniem
http://rcin.org.pl/ifis/
PRODUKCJA PRZEMYSA
OWA A ZATRUDNIENIE I ZAROBKI W 1929 ROKU
6
TabL 3. Udział robocizny w wartości produkcji cegielni i tartaków
według poszczególnych województw w 1929 roku
La part de la valeur de la production des briqueteries eł scieries qui revienł aux frais de la
main-d oeuvre. Par departements
Ce gi e l ni e  Br i que t e r i e s Ta r t a ki  Sc i e r i e s
Stosunek robo�
Stosunek robo�
Robocizna Robocizna
Wartość
Wartość cizny do war�
cizny do war�
netto
Województwa netto tości produkcji
produkcji
produkcjf tości produkcji
w o/o
w %
Frais de la
Frais de la
Valeur de la
Valeur de la
Departements % des frais de la
% des frais de la
main-d' oeu-
main-d'oeu-
production main-d oeuvre production
main-d oeuvre
vre par rapporł a la vre
par rapporł a la
valeur de la
valeur de la
production
production
tysiące złotych %milliers de zlołys tysiące złotych -milliers de zlołys
Ogółem a  Totalo .f& . f& 129 016 48 768 3 7 ,8 385 561 43 183 1 1 ,2
11372 1042
23 073 9 521 4 1 ,3 9 ,2
Warszawa. ..............................
10 772 4 377 4 0 ,6 11483 933
A
ó d z
.......................................... 8,1
8 376 3109 37,1 32 329 3 518 1 0,9
3 833 1 442 3 7 ,6 18 932 1658 8 ,8
3 498 1 261 36,1 24 972 2 077 8 ,3
W i ln o ...................................... 1279 528 4 1 ,3 6 742 696 1 0 ,3
Nowogródek .......................... 1 141 324 28 ,4 10 582 998 9,4
761 269 3 5,4 20 031 1338 6,7
W o ły ń ...................................... 2 042 766 3 7 ,5 16 656 1566 9,4
19 734 7 151 3 6 ,2 37 995 4 272 1 1 ,3
11 168 3 465 31,0 23 849 2 635
11,1
17 149 6 279 3 6 ,6 25 531 3 203 1 2 ,6
Kraków .......................... f& f& 11575 4 087 3 5 ,3 25 006 2 996 12 ,0
Lwów f& . .............................. 10174 4 591 45,1 37 163 4 640 1 2 ,5
2 257 737 3 2 ,7 73 833 10 505 1 4 ,2
2 184 861 39,4 7 435 648 8 ,7
Tarnopol . f& f& .....................
o M . stf& Warszawa nie wykazuje cegielni; tartaki położone na terenie Warszawy opuszczono wobec
znacznej produkcji dykt i fornir ów*
a Sur le territoire de la vf&production les briąueteries n'existent pas; les scieries situees a Varsovie ne sont
de Varsovie
pas prises en consideration, vu la considerable de placages et contreplacages.
TabL 4. Faktyczne zarobki robotników według poszczególnych gałęzi
i rodzajów wytwórczości przemysłowej w 1929 roku
Gains reels des ouuriers d apres les differentes branches d*Industrie en 1929
Przeciętna m iesięczna
Przypada
na jednego
suma wypłat
Liczba liczba za� robotnika
robotnikom
trudnionych m iesięcznie
zakładów
(netto) w
Branches
Gałąz
lub rodzaj robotników złotych
tys. złotych
Nombre Nombre Salaire
dm dustrie
wytwórczości Paiements
moyen men- moyen men-
d et ab lis-
nełs aux
suel des suel par
sements ouvriers en
ouoriers ouvrier en
m illiers de
occupes zlo ty s
zlo tys
L Fabr*. d'articles de vannerie
L Produkcja wyrobów koszy�
karskich ................. .... f& f& 53 627 669 78
2. Produkcja wełny drzewnej . . 11 143 140 85 2. Fabr* de laine de bois
3. Fabr* de conserves, vins
3. Produkcja konserw, win i mio�
213 1539 1487 86 hydromels
dów f& f& f& ..........................
100 487 464 87 4* Fabr. de soies de porc
4f& Produkcja szczeciny.................
1654 43183 38 835 93 5f& Fabr* de bois ouvre dans les
scieries
http://rcin.org.pl/ifis/
LA PRODUCTION INDUSTRIELLE ET I/EMPLOI DE LA MAIN D'OEUVRE ET GAINS EN 1929 7
Tabl. 4. Faktyczne zarobki robotników według poszczególnych gałęzi i rodzajów wy�
twórczości przemysłowej w 1929 roku (c. d.)
Gains reels des ouvriers d apres les differentes branches d industrie en 1929 (suitę)
Przeciętna m iesięczna
Przypada
Moyenne mensuelle
na jednego
Liczba
robotnika
suma wypłat
liczba za�
zakładów m iesięcznie
robotnikom
trudnionych
złotych
(netto) w
robotników
Branches d industric
Gałąz
lub rodzaj wytwórczości
tys. złotych
Nombre Salaire
Paiem enłs
N om bre moyen men-
d* et ab lis-
nets aux
des suel par
semenłs ouwriers en
ouvriers ouurier en
m illiers de
occupes zlo ły s
zlo łys
6. Produkcja dywanów i kilimów 74 2 589 2174 99 6. Fabr. de tapis et kilimes
7.  w a t y ..................... 44 1020 848 100 7. Fabr. d'ouate
8,  mebli giętych . f& f& 40 7686 6 084 105 8. Fabr. de meubles en bois
courbe
9.  kafli . . . . . . . 133 2978 2 254 110 9. Fabr. de briąues emaillees
10. Fabr. de porcelaines, faien-
10. ,, porcelany, fajansu
i wyrób, kamionkowych . f& 21 7 047 5 183 113 ces, etc.
11. Fabr. de machines et instru-
1L Produkcja maszyn i narzędzi
ro ln ic zy ch .............................. 506 13 109 9 509 115 ments agricoles
12. Fabr. d'articles de serru-
12. Produkcja wyrobów ślusar�
14 327
646 19 726 115 rerie
skich . f& f& ..........................
13. Fabr. d'articles de coutel-
13* Produkcja wyrobów nożowni-
33 1602 1 158 115 lerie
niczych f& ..............................
14. Fabr. de produits de pommes
14. Produkcja przetworów ziem�
90 2 333 1658 117 de terre
niaczanych f& f& . f& f& f& f& f&
31 5 867 3841 127 15. Fabr. de placages et contre-
15, Produkcja fornirów i dykt .
placages
16.  wyrobów dzianych 613 20 477 12 999 131 16. Fabr. de tricotages
71 25 777 16 386 131 17. Fabr. de yerreries
17.  hut sz k ła .................
1338 48 768 30198 135 18. Fabr. de briąues
18.  cegły. . . . . . .
19.  przędzy i tkanin . . 1 718 246 001 150 826 136 19. Fabr. de fils et de tissus
20.  n i c i ......................... 7 1417 864 136 20. Fabr. de fils retors
21.  kapeluszy f& . f& . 7 3 064 1872 136 21. Fabr. de chapeaux
22. Fabr. de passementeries
22.  artykułów pasman�
teryjnych .......................... . 85 4 357 2 571 141
23. Fabr. d'ouvrages en argile
23. Produkcja wyrobów ogniotrw.
i szamotowych . . . . . . 26 4 275 2 494 143 refractaire
24. Produkcja wódek i likierów . 188 5 934 3 458 143 24. Fabr. d'eaux-de-vie et de
liąueurs
2 264
25.  m ły n ó w ................. 75 3 955 146 25. Fabr. de produits de la mi-
noterie
26. Fabr. de instruments de me-
26. Produkcja wag i narzędzi
mierniczych . . . . . . . 56 1 749 992 147 sure
27. Produkcja firanek i koronek 58 2 961 1669 148 27. Fabr. de rideaux et de den-
telles
28. Fabr. de machines pour
28. Produkcja maszyn włókienni�
czych i odzieżowych . f& . 49 2 621 1470 149 Tind. textile et des con-
fections
29. Produkcja drutu i gwoz
dzi . . 123 13 337 7 310 152 29. Fabr. de fil de fer et de clous
30. Fabr. d'articles electrotech-
30. Produkcja artykułów elektro�
technicznych .......................... 157 17 468 9 490 153 niąues
31. Produkcja wapienników . f& . 80 9 367 5 057 154 31. Fabr. de produits des chau-
fourneries
6 832 155 32. Fabr. de produits des bras-
32.  browarów . . . . 179 12710
series
33. Fabr. de materiel p. instal-
33.  armatury parowej
1077 158 lations a vapeur et a eau
i wodnej . . f& f& . f& f& f& 48 2 041
34. Produkcja pędni, pomp i t. p. 69 2 450 1290 158 34. Fabr. de transmissions, pom-
pes, etc.
35. Produkcja ta p et......................... 5 812 412 164 35. Fabr. de papiers peints
36. Fabr. de chaussures meca-
36. Produkcja obuwia mechanicz�
nego ....................................... 44 5 465 2 727 167 niąues
37. Fabr. d'articles en metaux
37. Produkcja wyrobów z metali
szlachet. i półszlachet. . . . 161 10 276 5103 168 precieux et mi-precieux
38. Fabr. d'automobiles, moto-
38. Produkcja samochodów, mo�
298 10 596 5 248 " 168 cycles et bicyclettes
tocykli i rowerów f& . . .
http://rcin.org.pl/ifis/
PRODUKCJA PRZEMYSA
OWA A ZATRUDNIENIE I ZAROBKI W 1929 ROKU
8
Tabl. 4. Faktyczne zarobki robotników według poszczególnych gałęzi i rodzajów wy�
twórczość; przemysłowej w 1929 roku (dok.)
Gains reels des ouvriers d  apres les differentes branches d industrie en 1929 (fin)
Przeciętna m iesięczna
Przypada
Moyenne mensuelle
na jednego
Liczba
robotnika
suma wypłat
liczba za�
zakładów miesięcznie
robotnikom
trudnionych
złotych
(netto,) w
robotników
Branches d'industrie
Gałąz
lub rodzaj wytwórczości
tys złotych
Nombre Salaire
Paiements
N ombre moyen men %
d' et ab lis-
nets aux
des suel par
semenłs
ouuriers en
ouuriers ouurier en
milliers de
occupes zlo tys
zlo ty s
39. Fabr. de machines p. Tind.
39. Produkcja maszyn i narz. dla
przem. spożywczego. . . 51 2 762 1370 168 alimentaire
40. Produkcja garbarni . . . . 262 10 796 5 306 170 40. Fabr. de produits des tan-
neries
41. silników 36 1979 965 171 41. Fabr. de moteurs
42. odlewni 338 30102 14 664 171 42. Fabr. de produits de fon-
deries
43. Fabr. de m achines-ou-
43. ,, obrabiarek do me�
tali . f& f& f& f& f& f& f& f& . 28 2 305 1 116 172 tils pour metaux
44. Fabr. de papier, cellulose,
44. Produkcja papieru, celulozy
i masy drzewnej . . . . 53 20 308 9 761 173 pate de bois
45. Fabr. de machines et outils
45. Produkcja maszyn i narz. dla
pour travaux de forage, de
górnictwa, wiertnictwa i ko�
sondage et d'extraction
palnictwa . . . . . . . 39 3 468 1670 173
46. Fabr. de produits chimiąues
46. Produkcja przemysłu che�
micznego ................. .... . 1090 105 178 49 901 176
47. Fabr. de instrum ents de mu-
47. Produkcja instrumentów mu�
zycznych. . . . . . . . 36 2 149 994 180 siąue
48. Fabr. de produits des cimen-
48. Produkcja cementowni . . 16 15 363 7 053 182
teries
49. Fabr. de machines et outils
49. Produkcja maszyn i narzędzi
p. Tind. du batim ent -
dla przem. budowlanego 19 1690 772 182
50. Fabr. d'articles de chau-
50. Produkcja wyrobów kotlarskich
dronnerie et de construc-
147 21351 9 704 183
i konstrukcyj żelaznych .
tions en fer
51. Fabr. d farticles de corderie
51. Produkcja wyrobów powroz
-
niczych . .......................... 59 4 574 1929 198
52. Fabr. du materiel roulant de
18 28189 11024 213
52. Produkcja taboru kolejowego
chemins de fer
53. ,, stalowni i walcowni 31 67 847 26051 217 53. Fabr. de produits des acie-
ries et des lamineries
54. ,, hut cynku i ołowiu. 17 25 085 9 373 223 54. Fabr. de produits des usi-
nes de zinc et de plomb
55. ,, wielkich pieców 9 8 439 2 693 261 55. Fabr. de produits des hauts-
fourneaux
Obliczone w ten sposób zarobki miesięczne
jest wysokość absolutna zarobku przypadają�
robotników wahają się od 78 zł* do 261 zł*,
cego na jednego robotnika za okres miesięcz�
przyczem najniższe zarobki wykazują niektóre
ny. Tablica 4 ułożona jest w ten sposób, iż
rodzaje przemysłu drzewnego (koszykarstwo,
zarobki robotników zostały w niej uszeregowane
wełna drzewna i tartaki), najwyższe zaś hutnic�
według kolejności, począwszy od zarobków
two oraz niektóre działy przemysłu metalowe�
najniższych, a kończąc na najwyższych; kwoty
go, wymagające znacznej liczby kwalifikowa�
wypłat uwzględnione w tej tablicy do wypro�
wadzenia odnośnych przeciętnych są wy� nych pracowników (wielkie piece, stalownie,
walcownie, produkcja taboru kolejowego i t.p.).
płatami netto, zawierają więc tylko tę część
Charakterystycznem jest, iż w rodzajach wy�
zarobków, którą robotnik faktycznie otrzymuje
po uwzględnieniu potrąceń na podatki, składki twórczości należących do tych samych gałęzi
przemysłu, a produkujących artykuły o wyż�
społeczne i t. p.; nie są tutaj uwzględnione
szej wartości i wymagających wyższych kwali-
także świadczenia w naturze, które
fikacyj pracujących, zarobki są niekiedy niż�
oddziaływują na wysokość zarobków; wszyst�
sze niż w tych rodzajach przemysłu, które
kie te zastrzeżenia trzeba mieć na uwadze przy
produkują w sposób masowy jednorodny ar-
wyprowadzaniu dalej idących wniosków.
http://rcin.org.pl/ifis/
LA PRODUCTION INDUSTRIELLE ET L EMPLOI DE LA MAIN D OEUVRE ET GAINS EN 1929 9
produkcji, które znajdują się w ośrodkach
tykuł; np* robotnicy przy produkcji kafli (w od�
prowincjonalnych, gdzie łatwiej o tanie środki
dzielnych kaflarniach) zarabiają mniej, niż ro�
utrzymania (wełna drzewna i t* d*) Zarobki
botnicy zatrudnieni w cegielniach* W przemy�
śle metalowym zarobki w zakładach produkcji w młynach wobec tego, iż odnoszą się tylko
do młynów największych, wypadły stosunkowo
maszyn i narzędzi rolniczych oraz wyrobów
wysokie; w mniejszych młynach, których jest
ślusarskich i nożowniczych są znacznie niższe
znaczna większość, zarobki, trudne zresztą
w porównaniu z zarobkami, jakie istnieją
do ustalenia wobec wypłat uskutecznianych nie
w innych rodzajach wytwórczości tej samej
w gotówce, są znacznie niższe* Wyso�
gałęzi przemysłu* W tablicy 4 nie można było
rozgraniczyć zarobków w przędzalniach i tkal� kość absolutnego zarobku robotnika w po�
szczególnych przemysłach nie jest w żadnym
niach, co jednak w przyszłości będzie można
uskutecznić* W przemyśle włókienniczym stosunku do udziału robocizny w wartości
produkcji tego przem ysłu: dla przykładu przy�
najwyższe zarobki wykazują zakłady produkcji
toczyć można, iż w wartości produkcji koszy�
wyrobów powroz
niczych, w przemyśle drzew�
nym zakłady produkcji fornirów i dykt, karskiej robocizna stanowi wysoki naogół od�
setek (18,6%), podczas gdy zarobki w tej
Zaś w przemyśle mineralnym cementownie*
Bardzo niskie zarobki wykazują te zakłady, gałęzi pracy należą do najniższych w przemyśle*
Zarobki w przemyśle budowlanym nie zostały
które posiadają charakter rękodzielniczy, względ�
ujęte w tablicy 4 z tego powodu, iż wobec
nie te, w których produkcja odbywa się w spo�
wadliwości materjału nie można było ustalić
sób chałupniczy (koszykarstwo, szczecina, wata,
globalnej sumy wypłat*
kilimy), bądz
też zakłady w tych gałęziach
La production industnelle en connexion avec 1 emploi de la main-d oeuvre et les gains
Resume.
des reductions saisonnieres, surtout par rap-
Dans le present ouvrage on a confronte,
port aux industries saisonnieres* Ces diffe�
sur la base des statistiąues industrielles pour
rences varient, dans les differentes branches
Tannee 1929 et d'apres les differentes branches
d'industrie, de 4,2% z
80,7% (v* le tabl* 1);
de production, les gains payes aux ouvriers
le nombre total des ouvriers congedies au cours
et la valeur de la production d'une branche
de Tannee 1929 dans 43 branches d'industrie
donnee, en vue de faire des conclusions ąuant
les plus importantes a ete de 168 988 personnes*
a la part de la valeur totale de la production
La part qui revient z
la main-d'oeuvre dans
qui revient aux frais de la main-d'oeuvre et
la valeur de la production des differentes
ąuant au montant mensuel des gains ouvriers*
branches d'industrie varie de 2,2% h 37,8%
En outre, on a indiąue les differences entre
(v* le tabl* 2)* Le montant absolu du gain
Tetat maximum et minimum de Temploi de
moyen mensuel d'un ouvrier varie de 78 k
la main-d'oeuvre dans les differentes branches
261 zlotys (v* le tabl* 4)*
d'industrie, en vue d'etablir les dimensions
Drukarnia Państwowa Nr. 56557. 4.YIII.31, 40.
http://rcin.org.pl/ifis/