ISTOTA POZNANIA NAUKOWEGO
Poznanie naukowe a poznanie nienaukowe
Czy może być poznanie nienaukowe?
Celem nauki jest prawda i wynalazki
Jakie kryteria prawdy?
Czy wynalazki sÄ… ponadczasowe?
W nauce należy zadowolić się skromniejszym od prawdy celem poznania, adekwatnością
empirycznÄ…
Czy celem nauki jest tylko wyjaśnianie rzeczywistości?
Przedmiot poznania:
Øð rzeczywiste idee,
Øð uczucia i czynnoÅ›ci umysÅ‚u,
Øð idee wytworzone przy pomocy wyobraz
ni
& ani nasze myśli, ani uczucia, ani idee ukształtowane przez wyobraz
niÄ™ nie istniejÄ…
poza umysłem
Przedmiot badan musi istnie materialnie lub jego pojęciowe odwzorowanie
Przedmiotem badań jest rzeczywistość społeczna:
Øð zbiorowoÅ›ci i zbiory spoÅ‚eczne
Øð instytucje spoÅ‚eczne
Øð procesy i zjawiska spoÅ‚eczne
Poznanie
Øð kategoria filozoficzna obejmujÄ…ca zarówno akt osiÄ…gania wiedzy, jak i jego efekt,
czyli wiedzÄ™,
Øð wieloetapowy, Å›wiadomy i celowy proces,
& poznanie to tylko nauka, innego poznania nie ma
K. Szaniawski, O nauce, rozumowaniu i wartościach, PWN, Warszawa 1994, s. 7
Kryteria poznania:
Øð stosowanie procedury naukowej,
Øð obiektywność badacz.
Nie każde bowiem poznanie rzeczywistości ma charakter naukowy.
Jest nim tylko takie badanie, które jest prowadzone przez odpowiednio do tego
przygotowane osoby (uczonych, naukowców), posługujące się odpowiednim zestawem
metod uznawanych za naukowe i przestrzegające określonej procedury.
Wykonywane w ramach takiego badania czynności powinny mieć charakter twórczy,
powinny zmierzać do odkrywania nowych prawd i tworzenia nowej wiedzy
Algorytm poznania:
Faza I: odczucie trudności lub niejasności.
Faz II: wykrycie trudności i określenie jej np. w postaci pytania.
Faza III: nasuwanie siÄ™ jakiegoÅ› rozwiÄ…zania.
Faza IV: rozumowanie prowadzące do wniosków dotyczących możliwego rozwiązania
(hipoteza).
Faza V: dalsze obserwacje lub eksperymenty sprawdzające, które umożliwiają
przyjęcie lub odrzucenie poprzedniego przypuszczenia tj. koocowy
wniosek pozytywny lub negatywny.
Badania jakościowe:
Øð analiza zjawiska,
Øð wyróżnianie części skÅ‚adowych badanego przedmiotu,
Øð wykrywanie zachodzÄ…cych po miÄ™dzy nimi relacji,
Øð charakteryzowanie ich struktury caÅ‚oÅ›ciowej,
Øð wyjaÅ›nianie speÅ‚nianych prze nie funkcji
(Rozumienie i interpretacja faktów)
Badania ilościowe:
opis ilościowy zjawisk, zdarzeń lub procesów. Wyniki przedstawione syntetycznie
w formie tabel, wykresów
(Pomiar)
Badania teoretyczne:
prowadzone w celu rozwoju danej dyscypliny nauki, na które składają się pojęcia
twierdzenia, tezy, prawa i hipotezy
( Wytworzenie wiedzy)
Badania empiryczne:
doświadczalne, powstaje wiedza empiryczna wymagająca dalszego przetworzenia
(Poznanie rzeczywistego
przedmiotu badań)
Badania podstawowe:
podejmowane są w celu osiągnięcia postępu w danej dziedzinie wiedzy przez odkrywanie
nowych praw oraz budowanie nowych pojęć, twierdzeń i teorii. Zmierzają do
rozwiązania fundamentalnych problemów dla danej nauki. Mają charakter teoretyczny.
Wyróżnia się badania podstawowe: swobodne i ukierunkowane
Badania stosowane:
nastawione na rozwiązanie problemów o charakterze praktycznym
Badania weryfikacyjne:
uchwycenie zależności pomiędzy badanymi przedmiotami, czynnikami oddziaływania i
skutkami będącymi ich następstw. Mogą przybrać charakter badań:
sprawozdawczych, projektujÄ…cych lub weryfikacyjnych
Badania diagnostyczne:
zadaniem jest ustalenie cech lub dynamiki badanego przedmiotu
Cel poznania naukowego:
Cel podmiotowy  motywy, które skłaniają człowieka do zdobywania wiedzy naukowej
Cel przedmiotowy  rezultat, do którego zmierza postępowanie badawcze (opisanie  jak
jest? wyjaśnienie  dlaczego tak jest? uzasadnienie  dlaczego tak powinno być?
przewidywanie  jak może być?)
1 Sytuacja problemowa
2 Cel podmiotowy
3 DLACZEGO NALEŻY TO BADAĆ?
4 Co osiągnąć w wyniku badań
5 Cel przedmiotowy
Cel badań społecznych:
POZNAWCZY  jak jest?
PROGNOSTYCZNY  jak powinno być?
PLANISTYCZNY  jak to zmieniać, by było tak, jak być powinno?
Wynik badań:
Sprawdzenie prawdziwości istniejących już teorii oraz wniosków, które z nich wynikają
i mogą okazać się przydatne dla celów poznawczych i praktycznych;
Uściślenie zakresu stosowalności poszczególnych teorii do potrzeb praktyki;
Wzbogacenie dotychczasowej wiedzy o poszczególnych przejawach życia społecznego
poprzez wzbogacenie jej nowymi danymi;
Uzyskanie wiadomości o nieznanych dotąd, lub niezbadanych faktach i zjawiskach
społecznych;
Określenie możliwych tendencji rozwoju
FAKTY = Teoria = Przewidywanie= FAKTY
Postawienie problemu+ Przyjęcie hipotezy roboczej + Weryfikacja hipotezy
+Wyprowadzenie wniosków i uogólnień
Zarys metodologii pracy naukowej;
·ð WstÄ™pne ustalenie tematu jako problemu badawczego
·ð OkreÅ›lenie i szukanie literatury przedmiotu
·ð Poznanie literatury i krytyczne ustosunkowanie siÄ™ do niej
·ð Definiowanie i ustalenie problemu i metod badaÅ„
·ð Przeprowadzenie badaÅ„ wÅ‚aÅ›ciwych
·ð Zebranie materiaÅ‚u naukowego i jego opracowanie
Etapy pracy badawczej :
·ð Etap sytuacji problemowej
·ð Etap formuÅ‚owania problemu
·ð Etap formuÅ‚owania hipotezy roboczej
·ð Etap przewidywania skutków (etap rozumowania)
·ð Etap przygotowania weryfikacji zewnÄ™trznej hipotezy roboczej
·ð Etap empirycznego weryfikowania hipotez
·ð Sprawdzanie sÅ‚usznoÅ›ci rozwiÄ…zaÅ„
·ð Wnioskowanie koÅ„cowe
·ð Opis wyników badaÅ„
Określenie przedmiotu i celu badao
Sformułowanie problemów badawczych
Sformułowanie hipotez
Wybór terenu badao lub dobór próby
Opracowanie technik badawczych
Badania pilotażowe
Opracowanie ostatecznej wersji zagadnieo, hipotez roboczych oraz narzędzi badawczych
Przeprowadzenie badao właściwych
Uporządkowanie oraz przygotowanie materiałów badawczych oraz ich analiza
(uporządkowanie, kodyfikacja według klucza, opracowanie statystyczne, analiza
jakościowa, klasyfikacja zagadnieo i zależności
Weryfikacja hipotez
Opracowanie teoretyczne
T. Pilch, zasady badao pedagogicznych, Wrocław 1977, s. 62.
Praca promocyjna na studiach pierwszego stopnia;
Wstępne ustalenie tematu jako ogólnego obszaru badań
Sformułowanie sytuacji problemowej
Określenie i szukanie literatury przedmiotu
Poznanie literatury i krytyczne jej analiza
Określenie problemu
Określenie celu
Określenie problemów szczegółowych
Opracowanie planu badań (zakres, czas, metody, techniki, narzędzia)
Uporządkowanie oraz przygotowanie materiałów badawczych oraz ich analiza
(uporządkowanie, kodyfikacja według klucza, opracowanie statystyczne, analiza
jakościowa, klasyfikacja zagadnień i zależności
Praca promocyjna na studiach drugiego stopnia;
Wstępne ustalenie tematu jako ogólnego obszaru badań
Sformułowanie sytuacji problemowej
Określenie i szukanie literatury przedmiotu
Poznanie literatury i krytyczne jej analiza
Określenie problemu
Określenie celu
Określenie problemów szczegółowych
Opracowanie hipotez
Opracowanie planu badań (zakres, czas, metody, techniki, narzędzia)
Faza koncepcji
Faza badao
Uporządkowanie oraz przygotowanie materiałów badawczych oraz ich analiza
(uporządkowanie, kodyfikacja według klucza, opracowanie statystyczne, analiza
jakościowa, klasyfikacja zagadnień i zależności
Weryfikacja hipotez
Opisanie wyników badan
Praca promocyjna na studiach Praca promocyjna na studiach
pierwszego stopnia drugiego stopnia
Cel badao
POZNAWCZY  jak jest?
UTYLITARNY - prognostyczny  jak powinno byd?
PLANISTYCZNY  jak to zmieniad,
by było tak, jak byd powinno?
Wynik badao
Sprawdzenie prawdziwości istniejących już teorii oraz wniosków, które z nich wynikają i mogą
okazad się przydatne dla celów poznawczych i praktycznych
Uściślenie zakresu stosowalności poszczególnych teorii do potrzeb praktyki
Określenie możliwych tendencji rozwoju
Zastosowanie wiedzy do rozwiÄ…zao
praktycznych poprawiających jakośd życia
społecznego
Wzbogacenie własnej wiedzy o poszczególnych przejawach życia społecznego
Typy badao ze względu na cel poznawczy
Teoretyczne Praktyczne
Cel poznawczy
Problemy zwiÄ…zane z rozwojem nauki, jej Potwierdzenie lub zaprzeczenie w jakim
teorii, tworzenie nowej wiedzy i metodologii i zakresie twierdzenia teoretyczne sÄ… przydatne
metodyki badao do rozwiązywania problemów praktycznych
Algorytm postępowania poznawczego
Problemy Ustalenie hipotez w
Teoretyczne
wynikajÄ…ce z Problemy wynikajÄ…ce oparciu o istniejÄ…ce
wyjaśnienie
dotychczasowych z potrzeb praktyki teorie lub badania
problemu: hipoteza
uogólnieo empiryczne
Weryfikacja Twierdzenia typu:
Krytyka logiczna i
Nowe twierdzenie logiczna i diagnostycznego,
weryfikacja danych
lub nowa teoria empiryczna terapeutycznego, lub
teorii
hipotezy prognostycznego
Zob., J. Sztumski, Wstęp do metod i technik badao społecznych, Katowice 2005, s. 33-38.
Metodologia:
nauka o metodach badań naukowych i ich przydatności do poszczególnych dziedzin i
dyscyplin wiedzy, dział logiki
Metodyka:
procedura badań, rozwiązywania danego problemu, powtarzalna w danej dziedzinie,
dyscyplinie wiedzy lub sferze społecznego działania
Metoda:
świadomie stosowany zespół technik i narzędzi badawczych do osiągnięcia danego celu