nume r 3 0 ( 1 4 8 ) | 1 5 . 0 9 . 2 0 1 0 | oś rode k s t udi ów ws chodni ch i m. ma rk a k a rpi a
tydzieńnawschodzie
Biuletyn analityczny | EUROPA WSCHODNIA | ROSjA | kAUkAz | AzjA CENtRAlNA
analizy osw.waw.pl
Polecamy nasze publikacje
Niejasne perspektywy Umowy Stowarzyszeniowej Ukraina UE / 2
na stronie internetowej OSW
Przy obecnej postawie Brukseli oraz Kijowa prawdopodobieństwo szybkiego zawar-
osw.waw.pl
cia umowy jest niewielkie
Postępująca destabilizacja Tadżykistanu / 4
W Tadżykistanie coraz częściej dochodzi do  na razie ograniczonych  starć zbrojnych,
zamachów bombowych i oznak napięć politycznych. Utrzymanie się takiej tendencji
oznaczałoby umocnienie pasa niestabilności łączącego Afganistan i Azję Centralną
wydarzenia
Nowa strategia wsparcia rosyjskiego Kaukazu Północnego / 7
Narasta krytyka mera Moskwy / 7
KauKasKie
 terytoria Plemienne .
Mimo kryzysu Gazprom zwiększy inwestycje
Kaukaz Północny  cywilizacyjnie
o ponad 3 mld USD / 8
obca enklawa w granicach rosji.
Partia Regionów przejmuje władzę w Kijowie / 8
Wybory prezydenckie na Białorusi jeszcze w tym roku / 9
Komentarze osw
n u me r 3 9 | 3 1 . 0 8 . 2 0 1 0 | o ś r o d e K s t u d i ó w ws c h o d n i c h i m. ma r K a K a r p i a
Eskalacja rosyjskiej kampanii informacyjnej
Polityka zagraniczna w służbie modernizacji:
stare wino w nowym bukłaku
przeciwko A
ukaszence / 10
Marcin Kaczmarski
Na przestrzeni ostatniego roku relacje Rosji ze światem zewnętrznym cha-
rakteryzowały się stopniową poprawą stosunków z Zachodem oraz nie-
konfrontacyjną retoryką, której najdalej idącym przykładem było lipcowe
przemówienie prezydenta Dmitrija Miedwiediewa do rosyjskich ambasa-
dorów. Usiłując dostosować politykę zagraniczną do głoszonego programu
Rumunia pomaga Mołdawii uniezależnić się modernizacji Rosji1, prezydent Miedwiediew przedstawiał wizję Federacji
1 Zakres modernizacji
Rosyjskiej jako otwartego na współpracę, odpowiedzialnego mocarstwa
pozostaje przedmio-
globalnego. Zgodnie z tą wizją, rosyjska polityka zagraniczna miałaby słu- tem kontrowersji
żyć przyciąganiu zagranicznych inwestycji oraz technologii. Państwa za- w samej Rosji.
Większość wypo-
chodnie były przedstawiane jako kluczowy partner, a nie rywal. wiedzi przedstawi-
cieli władz wskazu-
od rynku rosyjskiego / 10 je, że ogranicza się
Zarówno ta retoryka, jak i atmosfera współpracy w relacjach z USA i UE ona do przemian
gospodarczych,
kontrastują z asertywną i agresywną polityką Rosji, której zwieńczeniem
w tym ściągnięcia
i symbolem stał się konflikt rosyjsko-gruziński z 2008 roku. zagranicznych
inwestycji oraz
unowocześnienia
Obserwowane zmiany w rosyjskiej polityce zagranicznej majÄ… ograniczony
gospodarki.
charakter i nie tworzą nowej strategii zewnętrznej. Stanowią próbę zna- W takim znaczeniu
słowo modernizacja
lezienia bardziej efektywnych sposobów realizacji celów strategicznych. jest używane
Nowy wizerunek globalnego odpowiedzialnego mocarstwa pozostaje nie- w niniejszym tekście.
spójny, rosyjska polityka wciąż jest asertywna, wynikająca z pobudek geo-
Mołdawia proponuje ułatwienia dla eksportu Naddniestrza
politycznych. Zaszła wprawdzie zmiana na poziomie retoryki, ale nie doszło
do ewolucji wyobrażeń rosyjskiej elity o miejscu i roli Rosji we współcze-
snym ładzie międzynarodowym. Nie uległa istotnemu zwiększeniu goto-
wość Moskwy do realnej współpracy z Zachodem  pozostaje ona w dużej
mierze w sferze deklaratywnej.
przez UkrainÄ™ / 11
Retoryka Miedwiediewa
2 Poszczególne
Równolegle z promowaniem hasła modernizacji Rosji prezydent Dmitrij Miedwiediew przed- wystąpienia:
stawił nową wizję rosyjskiej polityki zagranicznej. Zasadnicze jej zręby pojawiły się w arty- http://www.kremlin.
ru/news/5413,
kule programowym  Rosjo, naprzód z września 2009 roku, orędziu przed Zgromadzeniem http://www.kremlin.
Federalnym z listopada 2009 roku oraz wystąpieniu do ambasadorów Rosji z lipca 2010 ru/transcripts/5979,
roku2. Tezy prezydenta Miedwiediewa zostały wzmocnione w maju 2010 roku poprzez kon- http://www.kremlin.
ru/transcripts/8325
trolowany przeciek rządowego dokumentu, formułującego nowy program dla rosyjskiej polityki
Eksport azerskiego gazu przez Morze Czarne
OSW. WAW. PL
OSW. WAW. PL 1
bardziej prawdopodobny / 11
Polityka zagraniczna
w służbie modernizacji:
Narasta spór między rumuńskim rządem
stare wino w nowym bukłaku
a kazachstańską spółką Rompetrol / 12
Biul
anal
na
wschodzie
etyn
ityczny
r
k
a
c
e
w
Bi
anal
K o m e n t a r z e o s w
o ś r o d e k s t u d i ó w w s c h o d n i c h
c e n t r e f o r e a s t e r n s t u d i e s
K o m e n t a r z e o s w
o ś r o d e k s t u d i ó w w s c h o d n i c h
na
wschodzie
uletyn
ityczny
uropa
schodnia,
osja,
aukaz, zja
entralna
tydzień
tydzień
Bi uletyn anali tyczny osw
spis treści
rosj a, kaukaz, azj a centralna
tydzieńnawschodzie
numer 30( 148) , 15. 09. 2010
analizy
niejasne perspektywy
umowy stowarzyszeniowej ukraina ue
Prezydent ukrainy Wiktor Janukowycz przebywał 13 września w Bruk-
seli na zaproszenie przewodniczącego Ke Jose manuela Barroso. Głów-
nym tematem rozmów były negocjacje nad umową stowarzyszeniową,
od wielu miesięcy hamowane przez ukraińskie władze, które postrze-
gają obecne unijne propozycje jako mało korzystne dla ukrainy. mimo
podkreślanej przez obie strony dobrej atmosfery w relacjach, spotkanie
nie przyniosło przełomu, co potwierdza istnienie znaczących rozbieżno-
ści w stanowiskach negocjacyjnych. Jeśli Bruksela zachowa dotychcza-
sowe sztywne stanowisko wobec ukraińskich postulatów, to szybkość
negocjacji będzie zależała od tego, czy w Kijowie zwycięży opcja poli-
tycznego (wizerunkowego) wykorzystania umowy, co umożliwi jej szyb-
kie podpisanie, czy obrona interesów gospodarczych ukrainy.
różnice interesów dotyczące umowy stowarzyszeniowej
Wizyta ukraińskiego prezydenta, która odbyła się z inicjatywy przewodniczą-
cego Barroso, była próbą przełamania wielomiesięcznego impasu w nego-
cjacjach nad Umową Stowarzyszeniową (US), obejmującą pogłębioną strefę
wolnego handlu (SWH+). Po objęciu władzy prezydent Janukowycz zapowia-
dał szybkie podpisanie umowy (wspominał nawet o zakończeniu negocjacji
do końca bieżącego roku). Kolejne rundy rozmów nie przyniosły jednak ocze-
kiwanego przełomu, a ukraińscy negocjatorzy traktowali je wręcz lekceważą-
co. Także retoryka ukraińskich władz od kilku miesięcy zaczęła się zmieniać
 coraz częściej podkreślają one konieczność obrony interesu narodowego
w negocjacjach z UE.
Władzom na Ukrainie zależy na wizerunkowym wykorzystaniu zawarcia US,
zarówno na arenie wewnętrznej  jako sukcesu swojej polityki integracji euro-
pejskiej, jak i w stosunkach zewnętrznych, jako elementu budowania przeciw-
wagi wobec zbliżenia z Rosją.
W części politycznej głównym punktem spornym jest ukraińskie żądanie przy-
znania perspektywy członkostwa w UE. Wydaje się jednak, że dla obecnych
władz, mających realistyczne podejście do stosunków z Brukselą, postulat ten
ma znaczenie jedynie przetargowe.
Głównym problemem są negocjacje w sprawie SWH+. Rzeczywisty stan roz-
mów jest trudny do ocenienia ze względu na brak wyczerpującej informacji.
Widać jednak wyraz
nie, że istnieją znaczące różnice stanowisk. Ukraina nie
chce się zgodzić na przyjęcie wszystkich norm i standardów unijnych (doty-
czących m.in. ekologii czy ochrony praw autorskich) wychodząc z założenia,
że skoro nie ma perspektywy członkostwa w UE, to nie musi ich spełniać.
Kijów uznaje część z nich za kosztowne i niekorzystne dla swojej gospodarki.
Bruksela z kolei odrzuca takie wybiórcze podejście do przyjmowanych norm.
Nie osiągnięto również porozumienia w sprawie nazewnictwa towarów i norm
fitosanitarnych. Kijów chciałby wreszcie wydłużenia okresu ochronnego (bądz

ANAlI zY 2
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
europa wschodnia, rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
europa wschodnia, rosja, kaukaz, azja centralna
Bi uletyn anali tyczny osw
spis treści
rosj a, kaukaz, azj a centralna
tydzieńnawschodzie
numer 30( 148) , 15. 09. 2010
wyłączenia z SWH+) dla niektórych gałęzi przemysłu, m.in. samochodowe-
go. Zabiega również o dostęp do rynku UE dla towarów przemysłu rolno-
-spożywczego, sektora, w którym Ukraina ma spory potencjał eksportowy.
Bruksela jednak chroni rynek unijny, oferujÄ…c jedynie niewielkie kwoty eks-
portowe na wybrane produkty.
Bilans zysków i strat
Obecnie władze w Kijowie postrzegają propozycje UE jako niekorzystne
przede wszystkim dla średnich przedsiębiorstw, w które uderzyłoby otwarcie
ukraińskiego rynku na towary z UE. SWH+ przewiduje co prawda okresy
ochronne dla ukraińskich firm, jeżeli jednak czas ten nie zostanie wykorzysta-
ny na reformy przygotowujące je do konkurencji unijnej, efektem mogą być
masowe bankructwa i wzrost bezrobocia. Ponadto wprowadzenie wszystkich
europejskich norm i standardów w ukraińskich przedsiębiorstwach wiązałoby
siÄ™ z ogromnymi kosztami, a perspektywa otwarcia rynku unijnego ma dla
nich ograniczone znaczenie, gdyż w większości nie wytwarzają artykułów,
które byłyby konkurencyjne na rynku UE.
Zarazem jednak, w okresie długoterminowym, Umowa wiąże się z perspek-
tywą modernizacji ukraińskiej gospodarki i jej integracji z rynkiem unijnym
(prognozowany napływ kapitałów i inwestycji; otwarcie na nowoczesne tech-
nologie). Wydaje się jednak, że w oczach władz możliwe długofalowe zyski
nie równoważą prawdopodobnych krótkoterminowych strat.
Umowa Stowarzyszeniowa nie przyniesie bezpośrednio korzyści przedstawi-
cielom wielkiego biznesu, którzy mają wpływ na ukraińskie władze, gdyż już
obecnie dysponujÄ… zadowalajÄ…cymi ich kwotami eksportowymi na produkty
konkurencyjne na rynku unijnym (przede wszystkim wyroby stalowe).
Perspektywy
Biorąc pod uwagę mało elastyczne stanowisko obu stron, przełom w nego-
cjacjach wydaje się mało prawdopodobny. Najwyraz
niej w Kijowie obecnie
przeważa opinia, że propozycje Brukseli są mało korzystne dla Ukrainy i nale-
ży starać się o wynegocjowanie maksymalnych ustępstw ze strony UE, nawet
jeśli odbędzie się to kosztem pogorszenia wizerunku Ukrainy w Brukseli. Taka
postawa będzie oznaczać długie negocjacje.
Niewykluczone jednak, że na Ukrainie zwycięży opcja doraz
nego polityczne-
go wykorzystania US, szczególnie że podpisanie umowy w proponowanym
kształcie nie uderzy w biznes powiązany z Partią Regionów. Kijów może rów-
nież pójść na kompromis w zamian za uzyskanie ustępstw Brukseli na in-
nym polu (np. dalej idące ułatwienia wizowe). W takim przypadku należałoby
oczekiwać podpisania umowy w przyszłym roku.
Sławomir Matuszak, współpraca Anna Górska
ANAlI zY 3
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
europa wschodnia, rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
europa wschodnia, rosja, kaukaz, azja centralna
Bi uletyn anali tyczny osw
spis treści
rosj a, kaukaz, azj a centralna
tydzieńnawschodzie
numer 30( 148) , 15. 09. 2010
Postępująca destabilizacja tadżykistanu
W ostatnich tygodniach nastąpiło zaostrzenie sytuacji w tadżykistanie.
regularnie dochodzi do starć między siłami porządkowymi a radykałami
islamskimi lub ugrupowaniami przestępczymi oraz zamachów bombo-
wych. spektakularny charakter miała także ucieczka 25 więz
niów ska-
zanych za terroryzm i działalność antypaństwową. Wypadki te wpisują
się w coraz częstsze niepokoje społeczne oraz przetasowania w elitach
rządzących. nie można mieć pewności, że działania podejmowane przez
władze pozwolą im odwrócić niebezpieczny trend destabilizacji sytuacji
w państwie  jego utrzymanie umacniałoby pas niestabilności w regio-
nie, jaki obecnie tworzą afganistan, Kirgistan i tadżykistan.
niespokojnie w tadżykistanie
Mimo iż sytuację w Tadżykistanie, zwłaszcza w ostatnich dwóch latach,
trudno było uznać za szczególnie spokojną (stale pojawiające się informacje
o aktywności islamskich radykałów i operacjach antyterrorystycznych), ostat-
nie tygodnie wskazują na jej dalsze zaostrzenie się. 23 sierpnia z więzienia o
zaostrzonym rygorze w Duszanbe uciekło 25 skazanych wysokie wyroki prze-
stępców, w tym członków Islamskiego Ruchu Uzbekistanu (IRU) i Al-Kaidy
(jeden b. więzień Guantanamo; jedenastu cudzoziemców) oraz oponentów
politycznych prezydenta Emomali Rachmona. W ciągu dwóch tygodni pości-
gu schwytano zaledwie sześciu z nich. Spektakularny charakter miał także
 według dostępnych informacji  samobójczy atak bombowy na siedzibę
Komitetu do Walki z Przestępczością Zorganizowaną w Chodżencie 3 wrze-
śnia, w którym zginęły co najmniej dwie osoby, a rannych zostało ok. 30.
Dwa dni póz
niej wybuchła także bomba w duszanbińskiej dyskotece (kilka
osób rannych). Z kolei 10 września doszło do poważniejszego starcia na
granicy tadżycko-afgańskiej, w czasie którego zginąć miało 20 talibów, zaś
13 września  do kilkugodzinnego ataku na posterunek milicji na przedmie-
ściach Duszanbe. Zarówno starcia zbrojne, jak też zamachy bombowe władze
przypisują muzułmańskim terrorystom, choć nie można wykluczyć tu podłoża
kryminalnego, zwiÄ…zanego m.in. z narkotykami (ewentualnie terrorystyczno-
kryminalnego). Prezydent Emomali Rachmon wezwał do powrotu z zagranicy
(głównie Pakistanu, Iranu, krajów arabskich) wszystkich studentów uczelni
religijnych (szacuje się, że jest to 4 6 tys.), cofnięto także pozwolenia na
takie wyjazdy, a podejrzanych zatrzymywano na lotniskach.
Równolegle widać rosnące napięcie w elitach tadżyckich. Po kompromitującej
ucieczce więz
niów z duszanbińskiego więzienia zdymisjonowany został szef
Komitetu Bezpieczeństwa Narodowego (d. KGB)  jeden z ostatnich przed-
stawicieli starej gwardii Rachmona, stojący na czele struktury siłowej, a sama
ucieczka jest traktowana w Tadżykistanie w kategoriach rozgrywek politycz-
nych prezydenta i elit. OtwartÄ… kwestiÄ… pozostaje postawa bardzo silnych
w Tadżykistanie (i konsekwentnie ograniczanych przez prezydenta) elit regio-
nalnych i klanowych. Istnieje obawa o mobilizację potencjalnych oponentów
władz w warunkach napięć politycznych, co znajduje wyraz w podejmowa-
nych przez władze gorączkowych próbach ich uspokojenia (np. na negocjacje
z byłymi komendantami z czasów wojny domowej w prowincjonalnym mia-
ANAlI zY 4
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
europa wschodnia, rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
europa wschodnia, rosja, kaukaz, azja centralna
Bi uletyn anali tyczny osw
spis treści
rosj a, kaukaz, azj a centralna
tydzieńnawschodzie
numer 30( 148) , 15. 09. 2010
steczku Raszt 15 września udać się mieli szefowie resortów obrony i spraw
wewnętrznych oraz Komitetu Bezpieczeństwa Narodowego).
Obserwowane są także oznaki radykalizacji nastrojów społecznych: niespo-
tykana w Tadżykistanie od czasu zakończenia wojny domowej gotowość do
lokalnych protestów i konfrontacji z siłami porządkowymi (ostatnio w miej-
scowości Nurek) czy tumultów z użyciem siły (dwukrotnie w ostatnich tygo-
dniach w Chorogu).
tadżykistan  państwo upadające?
Stabilność wewnętrzna jest chronicznym wyzwaniem tak dla samego Tadży-
kistanu, jak i dla regionu. W ostatnim dwudziestoleciu kraj doświadczył krwa-
wej wojny domowej (1992 1997), przez kolejne lata uchodził za schronie-
nie i szlak przerzutowy zarówno dla radykałów muzułmańskich (m.in. IRU),
jak i mafii narkotykowych. Warunki naturalne (góry, słabo rozwinięta infra-
struktura, granica z Afganistanem), uwarunkowania społeczne i gospodarcze
(zacofanie gospodarcze, presja demograficzna, obecnie głęboki kryzys) i specy-
fika polityczno-społeczna nadają wyzwaniu o stabilność charakter systemowy.
W Tadżykistanie ogromną rolę odgrywają podziały klanowe i regionalne: ostat-
nich kilkanaście lat to konsekwentna budowa dominacji prezydenta Rachmo-
na i wÄ…skiego otoczenia z jego macierzystego klanu kulabskiego, przy ostrym
zwalczaniu oponentów politycznych i patologiach towarzyszących temu pro-
cesowi (słabość struktur i instytucji państwowych, korupcja, kryminalizacja).
W tej sytuacji kontrola terytorium i granic państwa (w tym granicy z Afga-
nistanem) jest  zwłaszcza w przypadku napięć wewnętrznych  iluzorycz-
na. Oznacza to, że sprawność państwa tadżyckiego jest ograniczona, a kraj
w jeszcze większym niż dotąd stopniu poszerza pas głębokiej niestabilności
od Afganistanu (i Pakistanu) do Kirgistanu (zwłaszcza w warunkach chaosu
po tegorocznym przewrocie).
Problemy Tadżykistanu stanowią także ogromne wyzwanie dla regionu: stwa-
rzają bezpośrednie zagrożenia dla sąsiadów, ponadto stają się elementem
kalkulacji zwłaszcza dla Rosji i USA. Dla Waszyngtonu Tadżykistan jest za-
pleczem logistycznym misji OFE/ISAF w Afganistanie, z czasem jego zna-
czenie jako elementu wsparcia polityki amerykańskiej powinno rosnąć. Ro-
sja traktuje Tadżykistan jako klienta (w ostatnich latach nie dość lojalnego)
i główny punkt obecności wojskowej w regionie (201. baza). Jednocześnie
Rosja wielokrotnie wykorzystywała napięcia w Tadżykistanie (zwłaszcza
w czasach wojny domowej) do zwiększania kontroli nad tym krajem, a pro-
blemy generowane przez Tadżykistan  do zwiększenia kontroli nad regionem.
Nie można wykluczyć, że zainteresowanie mocarstw Tadżykistanem będzie
raczej czynnikiem destabilizujÄ…cym sytuacjÄ™.
Nawet jeśli widoczne ostatnio problemy Tadżykistanu nie doprowadzą do
spektakularnych wstrząsów politycznych (takich jak np. w Kirgistanie), nie
wydaje się prawdopodobne, by mogła nastąpić istotna poprawa sytuacji 
państwo tadżyckie pogrążone jest w głębokim kryzysie wewnętrznym.
Krzysztof Strachota
ANAlI zY 5
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
europa wschodnia, rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
europa wschodnia, rosja, kaukaz, azja centralna
Bi uletyn anali tyczny osw
spis treści
rosj a, kaukaz, azj a centralna
tydzieńnawschodzie
numer 30( 148) , 15. 09. 2010
mapa
mapa. tadżykistan i jego sąsiedzi
ANAlI zY 6
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
europa wschodnia, rosja, kaukaz
Bi uletyn anali tyczny osw
spis treści
rosj a, kaukaz, azj a centralna
tydzieńnawschodzie
numer 30( 148) , 15. 09. 2010
wydarzenia
nowa strategia wsparcia rosyjskiego Kaukazu Północnego
6 września premier Władimir Putin zatwierdził Strategię rozwoju Kau-
kazu Północnego do 2025 roku, której celem jest poprawa sytuacji spo-
łeczno-ekonomicznej, a w konsekwencji zapewnienie bezpieczeństwa
w regionie. Przyjęta strategia jest wyrazem poszukiwania przez rosyj-
skie władze nowych sposobów uspokojenia sytuacji na Kaukazie Pół-
nocnym (dotychczasowe metody siłowe oraz wielomiliardowe dotacje
nie przyniosły efektów). Wydaje się jednak, że wpływ przyjętej strategii
na stabilizowanie sytuacji w regionie będzie ograniczony.
W strategię wpisane zostały bardzo ambitne cele, m.in. ograniczenia do roku
2025 bezrobocia z obecnych 16% do 5% czy 2,5-krotny wzrost wynagro-
dzeń. Zgodnie z dokumentem dla realizacji tych celów państwowy Wniesz-
ekonombank stworzy spółkę-córkę: Korporację Rozwoju Kaukazu Północnego,
którą będzie m.in. dofinansowywała projekty inwestycyjne w regionie, z za-
łożenia realizowane przez prywatny rosyjski i zagraniczny biznes. Planowane
projekty dotyczÄ… m.in. budowy za ok. 3,7 mld USD (z czego ok. 100 mln
USD sfinansuje Korporacja) kompleksu przetwórstwa północnokaspijskiego
gazu ziemnego.
Realizacja założeń strategii będzie bardzo trudna, zwłaszcza w kontekście
dominujÄ…cego w regionie patologicznego systemu polityczno-ekonomicznego
opartego na mafijno-klanowych układach, co ogranicza efektywność narzędzi
ekonomicznych. Rozwojowi gospodarczemu zagrażają również nasilające się
zamachy terrorystyczne (w lipcu 2010 roku w całym regionie zginęło w nich
ponad 120 osób), które m.in. podnoszą koszty inwestycji.
narasta krytyka mera moskwy
10 12 września trzy największe rosyjskie stacje telewizyjne nadały pro-
gramy kompromitujÄ…ce mera moskwy Jurija A
użkowa. atak na mera
w kontrolowanych przez władze mediach może świadczyć, iż część elity
rządzącej zdeterminowana jest, by zmusić go do przedterminowej dymi-
sji. Jest to zapewne element walki wewnÄ…trz elit o sukcesjÄ™.
Publiczny konflikt między Administracją Prezydenta a A
użkowem, rządzącym
Moskwą od 1992 roku, trwa od kilku tygodni. Pretekstem stał się przebieg
trasy szybkiego ruchu przez podmoskiewskie Chimki. Mer był krytykowa-
ny przez urzędników Administracji Prezydenta, a w odpowiedzi sugerował,
że atakują go  siły zainteresowane skłóceniem prezydenta Dmitrija Miedwie-
diewa i premiera Władimira Putina (sam zadeklarował się jako sojusznik Pu-
tina). Zaraz po tym telewizje NTW, Rossija i 1 Kanał w porze największej
oglądalności nadały serię programów, przedstawiających A
użkowa jako po-
lityka skorumpowanego, nie dbającego o mieszkańców Moskwy i promują-
cego interesy imperium budowlanego żony (Jelena Baturina jest najbogatszą
kobietÄ… w Rosji, jej majÄ…tek szacowany jest przez Forbes na blisko 3 mld
USD). Dodatkowym elementem presji na A
użkowa są publikacje listy jego
potencjalnych następców.
7
WYDARzENI A 7
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
europa wschodnia, rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
europa wschodnia, rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
europa wschodnia, rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
europa wschodnia, rosja, kaukaz, azja centralna
Bi uletyn anali tyczny osw
spis treści
rosj a, kaukaz, azj a centralna
tydzieńnawschodzie
numer 30( 148) , 15. 09. 2010
A
użkow jest ewenementem w rosyjskiej polityce: mimo działań Kremla na
rzecz centralizacji władzy i prób przeforsowania członka ekipy Putina na szefa
tego najbogatszego miasta Rosji, zdołał on utrzymać silną pozycję. Jedno-
cześnie był przez Kreml wykorzystywany do misji zagranicznych (m.in. na
Krymie i w Abchazji) i zapewniał kandydatom władz dobre wyniki wyborcze.
Frontalny atak na A
użkowa w telewizjach kontrolowanych przez władze suge-
ruje, że mamy do czynienia z próbą wymuszenia jego dymisji tak, aby nowy
mer rosyjskiej stolicy objął władzę na rok przed ważnym cyklem wyborczym
(wybory parlamentarne odbędą się w grudniu 2011 roku, a prezydenckie
 w marcu 2012).
mimo kryzysu Gazprom zwiększy inwestycje
o ponad 3 mld usD
9 września Gazprom skorygował swój budżet na rok 2010. mimo pesy-
mistycznych prognoz dotyczących dochodów koncernu (przewidywany
spadek w stosunku do pierwotnych planów wyniesie w tym roku ok.
4%) monopolista zamierza zwiększyć program inwestycyjny o 13%.
Większość środków ma być przeznaczona na projekty infrastrukturalne
oraz wydobywcze. Zmiany te wskazują, że dla koncernu priorytetem
pozostajÄ… nowe projekty gazociÄ…gowe.
W obecnej wersji budżetu Gazpromu na rok 2010 zredukowano progno-
zÄ™ eksportu do Europy z pierwotnie przewidzianych 161 mld m3 do 140
 145 mld m3. Byłby to kolejny rok spadku gazpromowskiego eksportu
(w kryzysowym roku 2009 sprzedaż rosyjskiego gazu w Europie spadła o bli-
sko 10% w stosunku do roku 2008, z blisko 168 do 153 mld m3). W efekcie
dochody Gazpromu w nowym planie finansowym mają być niższe od pla-
nowanych o 4%. Mimo to koncern zamierza zwiększyć tegoroczny program
inwestycyjny o przeszło 3 mld USD. W komunikacie koncernu brak informacji
o wysokości finansowania poszczególnych inwestycji. Wśród konkretnych pro-
jektów wymienia się przede wszystkim nowe rosyjskie trasy przesyłu surowca
do gazociągu Nord Stream (m.in. Griazowiec Wyborg) oraz nakłady na po-
wstrzymanie spadku wydobycia na głównych złożach zachodniosyberyjskich
(Urengojskoje, Jamburskoje i Miedwieżje). Niekorzystna koniunktura na rynku
gazowym sprawiła, że koncern odroczył, przynajmniej na ten rok, finansowa-
nie prac w nowych regionach wydobycia, od których zależy utrzymanie jego
zdolności eksportowych w dłuższej perspektywie (m.in. zagospodarowania
złóż Jamału i złoża Sztokmanowskiego na Morzu Barentsa).
Partia regionów przejmuje władzę w Kijowie
9 września rada miasta Kijowa, na podstawie nowej ustawy, zlikwido-
wała rady dzielnicowe w tym mieście. Przestaną one działać z dniem
31 paz
dziernika. oznacza to, że na tym szczeblu działać będą jedy-
nie organy administracji państwowej, podporządkowane mianowanemu
przez prezydenta Wiktora Janukowycza szefowi miejskiej administracji
państwowej. W ten sposób Partia regionów zdobyła bez wyborów peł-
nię władzy w Kijowie, a samorząd stolicy ukrainy został bardzo poważ-
nie ograniczony.
WYDARzENI A 8
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
europa wschodnia, rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
europa wschodnia, rosja, kaukaz, azja centralna
Bi uletyn anali tyczny osw
spis treści
rosj a, kaukaz, azj a centralna
tydzieńnawschodzie
numer 30( 148) , 15. 09. 2010
W paz
dziernikowych wyborach samorządowych miały zostać wyłonione je-
dynie rady dzielnic, gdyż rada miasta i mer zostali wybrani dwa lata temu
w wyborach przedterminowych. Partia Regionów nie mogła liczyć na łatwe
zwycięstwo w tych wyborach (sporą popularnością w Kijowie cieszy się na-
dal Julia Tymoszenko  lider głównej siły opozycyjnej), zdecydowała się więc
na nowelizację ustawy o statusie miasta Kijowa, która umożliwiła zniesienie
rad dzielnic. Wcześniej prezydent Ukrainy mianował Ołeksandra Popowa na
stanowisko zastępcy szefa miejskiej administracji państwowej Leonida Czer-
nioweckiego (który jest także merem Kijowa). Popow de facto odsunął mera
od sprawowania władzy. W radzie miasta działa koalicja, kontrolowana przez
Partię Regionów.
Kijów ma obecnie 2,7 mln mieszkańców i dzieli się na dziesięć dzielnic
o ludności od 140 do 300 tys. Pozostawienie w dzielnicach, gdzie podejmo-
wana jest większość istotnych dla mieszkańców decyzji, jedynie administracji
państwowej istotnie zmniejszy wpływ władzy samorządowej (rady miasta) na
decyzje władz dzielnicowych, zwiększy zaś wpływ Administracji Prezydenta
na zarzÄ…dzanie stolicÄ….
Wybory prezydenckie na Białorusi jeszcze w tym roku
14 września na nadzwyczajnej sesji białoruski parlament wyznaczył
datę wyborów prezydenckich na 19 grudnia br. Wszystko wskazuje na
to, iż wybory zakończą się kolejną reelekcją alaksandra A
ukaszenki,
mimo eskalacji napięcia na linii mińsk moskwa.
Według najnowszych badań (z lipca br.) niezależnego ośrodka NISEPI popar-
cie dla Alaksandra A
ukaszenki wynosi ok. 45% i zapewne będzie wzrastać
w toku kampanii wyborczej, pod wpływem dominującej w mediach pro-
pagandy państwowej. Natomiast wsparcie dla potencjalnych opozycyjnych
kontrkandydatów obecnego prezydenta nie przekracza kilku procent i nic nie
wskazuje na możliwość zyskania przez nich w najbliższych miesiącach szer-
szego poparcia społecznego.
Wybory zostały wyznaczone jeszcze w tym roku, mimo iż ostatnim możliwym
konstytucyjnym terminem był 6 lutego 2011 roku. Wydaje się, iż główną
przyczyną tej decyzji jest pogarszający się stan relacji rosyjsko-białoruskich.
Niewykluczone bowiem, iż narastające pomiędzy stronami rozbieżności do-
prowadzą do kolejnego kryzysu energetycznego na linii Mińsk Moskwa na
przełomie 2010 i 2011 roku, co mogłoby utrudnić kampanię wyborczą obec-
nego prezydenta.
Spodziewana reelekcja A
ukaszenki w wyborach 19 grudnia wzmocni jego po-
zycję w negocjacjach z Moskwą na temat przyszłorocznych warunków dostaw
surowców energetycznych, co było zapewne jedną z głównych przyczyn wy-
znaczenia ich wcześniejszego terminu.
WYDARzENI A 9
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
europa wschodnia, rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
europa wschodnia, rosja, kaukaz, azja centralna
Bi uletyn anali tyczny osw
spis treści
rosj a, kaukaz, azj a centralna
tydzieńnawschodzie
numer 30( 148) , 15. 09. 2010
eskalacja rosyjskiej kampanii informacyjnej
przeciwko A
ukaszence
11 i 12 września największe rosyjskie stacje telewizyjne wyemito-
wały szereg materiałów, oskarżających białoruskie władze o łamanie
praw człowieka i zabójstwa dziennikarzy oraz oponentów politycznych.
Świadczy to o dalszej eskalacji, rozpoczętej kilka miesięcy temu, ro-
syjskiej kampanii medialnej, która jest kolejnym instrumentem presji
w polityce Kremla wobec Białorusi.
Wyemitowane w czołowych rosyjskich kanałach (NTW, 1 Kanał, Rossija) pro-
gramy publicystyczne  poza krytyką polityki wewnętrznej władz Białorusi
oraz oskarżeniami o organizację zabójstw politycznych  zawierały również
sugestie, iż reelekcja Alaksandra A
ukaszenki nie jest jeszcze przesÄ…dzona.
Przytaczano przy tym dane anonimowych niezależnych socjologów wskazu-
jące rzekomo na poważne szanse wyborcze jednego z polityków białoruskiej
opozycji  Uładzimira Nieklajewa, określanego przez część ekspertów jako
kandydat prorosyjski.
Ataki informacyjne w rosyjskich mediach stajÄ… siÄ™ coraz bardziej intensywne
i w miarę przybliżania się terminu wyborów prezydenckich (wyznaczonych
na 19 grudnia) będą prawdopodobnie narastać. Obok presji energetycznej
i ekonomicznej jest to kolejny instrument w rosyjskiej polityce wobec Biało-
rusi, majÄ…cej na celu zmuszenie Alaksandra A
ukaszenki do szeregu ustępstw,
w tym sprzedaży strategicznych aktywów w białoruskiej gospodarce.
rumunia pomaga mołdawii
uniezależnić się od rynku rosyjskiego
ministerstwa rolnictwa rumunii i mołdawii oraz przedstawiciele bizne-
su obu krajów uzgodnili na początku września, że rumunia pięciokrot-
nie zwiększy import mołdawskich owoców (głównie jabłek i winogron).
Decyzja ta ma ważny wymiar polityczny, gdyż podjęta została po tym,
jak rosja nałożyła częściowe embargo na import produktów rolnych
z mołdawii.
Zwielokrotnienie importu mołdawskich owoców przez Rumunię oznacza-
łoby pewną dywersyfikację mołdawskiego eksportu rolnego (stanowiącego
ok. 21% mołdawskiego eksportu) i częściowe uniezależnienie się Mołdawii od
rynku rosyjskiego. Do tej pory do Rumunii trafiało ok. 7% eksportu mołdaw-
skich płodów rolnych, podczas gdy do Rosji ponad 30%.
Rumuńska decyzja o zwiększeniu importu z Mołdawii wpisuje się w politykę
Bukaresztu aktywnego wspierania obecnej proeuropejskiej ekipy w Kiszynio-
wie i intensyfikacji współpracy pomiędzy obu krajami. W ciągu ostatnich kilku
miesięcy Rumunia obniżyła o 1/3 opłaty konsularne dla Mołdawian, zgodziła
się uznać świadectwa mołdawskich instytucji oświatowych, zwiększyła do
5 tys. liczbę przyznawanych Mołdawianom stypendiów na studia wyższe
w Rumunii, otworzyła dwa konsulaty i zapowiedziała powołanie Centrum Ru-
muńskiego Biznesu w Kiszyniowie, zwiększyła częstotliwość i obniżyła ceny
biletów połączeń kolejowych pomiędzy dwoma krajami, podjęła się szkole-
nia dyplomatów i lotników mołdawskich oraz podpisała szereg porozumień
o współpracy między instytucjami państwowymi (m.in. radio, urzędy regulacji
rynku energetycznego, akademie nauk).
WYDARzENI A 10
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
europa wschodnia, rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
europa wschodnia, rosja, kaukaz, azja centralna
Bi uletyn anali tyczny osw
spis treści
rosj a, kaukaz, azj a centralna
tydzieńnawschodzie
numer 30( 148) , 15. 09. 2010
mołdawia proponuje ułatwienia
dla eksportu naddniestrza przez ukrainÄ™
8 września władze mołdawskie zgodziły się na znaczące ułatwienia
dla naddniestrzańskich przedsiębiorstw wysyłających swój eksport na
i przez ukrainę drogą kolejową. Jest to kolejne posunięcie proeuropej-
skiego rządu mołdawii, realizującego wobec naddniestrza strategię
pragmatycznych  małych kroków , mającą z jednej strony wciągnąć
naddniestrze do współpracy z Kiszyniowem, a z drugiej stworzyć sprzy-
jającą atmosferę dla wznowienia negocjacji w formacie 5+2 (mołdawia,
naddniestrze, rosja, ukraina, oBWe plus unia europejska i stany Zjed-
noczone). Kiszyniów prawdopodobnie liczy też, że naddniestrze zgodzi
się z kolei na tranzyt eksportu mołdawskiego na ukrainę.
Kiszyniów umożliwiał dotąd naddniestrzańskim firmom wysyłanie towarów
przez granice celne Mołdawii pod warunkiem rejestracji przedsiębiorstwa
w Kiszyniowie, zwalniając je przy tym od wszelkich podatków i opłat poza
kosztami formalności celnych. Jednakże firmy te musiały wysyłać swoje
towary na eksport przez terytorium Mołdawii, ponieważ na naddniestrzań-
skim odcinku granicy mołdawsko-ukraińskiej nie było mołdawskich celników
(Ukraina nie zgadza się ich dopuścić na swoje terytorium, a nie mogą oni pra-
cować na terytorium Naddniestrza). Oznaczało to konieczność nadłożenia ok.
500 km koleją i odpowiedni wzrost kosztów. Realizacja przyjętego 8 września
postanowienia umożliwiłaby bezpośredni eksport koleją z Naddniestrza na
Ukrainę. Dotyczy to ok. 70% eksportu Naddniestrza, w szczególności bę-
dącego własnością kapitału rosyjskiego kombinatu metalowego w Rybnicy.
Przyjęte postanowienie nadal nakłada na firmy naddniestrzańskie obowiązek
dokonania formalności celnych w Mołdawii, ale ostateczna kontrola na gra-
nicy Naddniestrza z Ukrainą dokonywana byłaby przez urzędników mołdaw-
skich kolei państwowych.
Realizacja postanowienia mołdawskiego rządu wymaga jednak trójstronnego
porozumienia z władzami Naddniestrza i Ukrainy. Dotychczasowe doświad-
czenia wskazują, że porozumienie takie może być trudne do osiągnięcia.
Tak np. podpisane pod koniec marca porozumienie o otwarciu (zamknięte-
go w 2006 roku) połączenia pasażerskiego z Kiszyniowa do Odessy przez
Naddniestrze nie zostało do tej pory zrealizowane, podobno ze względu na
techniczne problemy po stronie ukraińskiej.
eksport azerskiego gazu przez morze Czarne bardziej
prawdopodobny
14 września w Baku w czasie spotkania prezydentów azerbejdżanu,
Gruzji i rumunii przedstawiciele narodowych koncernów energetycz-
nych podpisali memorandum w sprawie powołania spółki joint ven-
ture w ramach projektu aGri, zakładającego przesył azerskiego gazu
w postaci skroplonej (lnG) do europy przez morze Czarne. Fakt ten,
a także wydana przez prezydentów oraz obecnego w Baku premiera
Węgier deklaracja politycznego poparcia dla aGri świadczą o dużej dy-
namice projektu.
WYDARzENI A 11
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
europa wschodnia, rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
europa wschodnia, rosja, kaukaz, azja centralna
Bi uletyn anali tyczny osw
spis treści
rosj a, kaukaz, azj a centralna
tydzieńnawschodzie
numer 30( 148) , 15. 09. 2010
Upubliczniony zaledwie w lutym br. projekt AGRI (Azerbaijan Georgia
osw
 Romania Interconnector) zakłada przesył azerskiego surowca w postaci
LNG z gruzińskiego terminalu w Kulewi do rumuńskiego portu w Konstancy.
Jak poinformował minister energetyki Azerbejdżanu, rozważane są warianty ośrodek studiów Wschodnich
imienia marka Karpia
2, 5 lub 8 mld m3 gazu rocznie (koszt realizacji odpowiednio 1,2 4,5 mld
OSW powstał w 1990 roku,
euro). Przeprowadzeniem szczegółowego studium wykonalności (a także po-
jest finansowany z budżetu państwa.
szukiwaniem inwestorów) ma się zająć spółka joint venture. Nowym szlakiem
Celem Ośrodka jest monitorowanie oraz
miałby być przesyłany gaz z drugiej fazy eksploatacji azerskiego złoża Szach
analiza politycznej, ekonomicznej i spo-
łecznej sytuacji w państwach Europy
Deniz, który Bruksela stara się pozyskać dla projektu Południowego Korytarza
Środkowej i Wschodniej, na Bałkanach
(m.in. Nabucco).
oraz na Kaukazie i w Azji Centralnej.
Szczyt w Baku to kolejne w ostatnich tygodniach posunięcie Azerbejdżanu
(obok umowy z Gazpromem) mogące stworzyć alternatywę wobec, jak się
Główne tematy badawcze osW:
wydawało bezalternatywnego, szlaku eksportu gazu do Europy przez Turcję.
 analiza sytuacji wewnętrznej, polityki
zagranicznej i obronnej państw obszaru
Stanowi to poważny instrument nacisku w toczących się negocjacjach gazo-
naszego zainteresowania,
wych z Ankarą. Obecność w Baku premiera Węgier Viktora Orbana świadczy
 problematyka zwiÄ…zana
o atrakcyjności AGRI dla Węgier oraz pokazuje, że w oczach Budapesztu
z rozszerzeniem NATO i UE,
może być to alternatywa dla Nabucco.
 bezpieczeństwo energetyczne,
 istniejÄ…ce i potencjalne konflikty oraz
inne czynniki zwiÄ…zane z problemami
narasta spór między rumuńskim rządem
bezpieczeństwa Europy Środkowo-
-Wschodniej, Bałkanów
a kazachstańską spółką rompetrol
oraz Kaukazu i Azji Centralnej.
10 września rumuńska państwowa inspekcja podatkowa anaF podję-
Publikacje:
ła decyzję o zamrożeniu części aktywów spółki paliwowej rompetrol
należącej do kazachstańskiego państwowego koncernu Kazmunaigaz
punkt widzenia
P O L I C Y B R I E F S
(KmG). rumuńskie władze zwiększają w ten sposób presję na rom-
Krótkie opracowania analityczne
petrol w kwestii pełnej spłaty długu spółki wobec państwa. Kontro-
prezentujące opinie ekspertów OSW
na temat aktualnych i ważnych
wersyjna decyzja prawdopodobnie nie doprowadzi jednak do szybkiego
procesów zachodzących na obszarze
uregulowania długu, a jej głównym efektem będzie krótkoterminowe
zainteresowania Ośrodka
ochłodzenie dotychczas dobrych relacji na linii Bukareszt astana.
praceosw
Decyzja ANAF wprowadza zakaz sprzedaży głównego aktywu Rompetrolu,
O S W S T U D I E S
Duże opracowania analityczne
jakim jest jedna z największych rumuńskich rafinerii Petromidia. Rafineria
na temat ważnych wydarzeń z obszaru
obciążona jest długiem wobec państwa wysokości 570 mln euro, którego
zainteresowań OSW, wydawane
termin spłaty upływa z końcem września br. Rząd domaga się uregulowania
po polsku i angielsku ok. 6 razy w roku
całości należności w gotówce. Środki te zostały uwzględnione w budżecie
© Copyright by OSW
na rok 2010 i stanowią 2,4% dochodów budżetowych. Tymczasem zarząd
Rompetrol chce spłacić dług w obligacjach (formalnie zatwierdzono tę decyzję opinie wyrażone przez autorów
analiz nie przedstawiajÄ…
14 września). Powołuje się przy tym na umowę prywatyzacyjną spółki, która
oficjalnego stanowiska władz rP
ma dawać taką możliwość i nie przesądza o formie spłaty długu. Jednocze-
Redakcja merytoryczna:
śnie uznał zamrożenie części aktywów za bezprawne i zapowiedział złożenie
Adam Eberhardt
pozwu przeciwko rumuńskim władzom do sądu arbitrażowego.
Redaktor odpowiedzialny:
Rumunia i Kazachstan są zainteresowane intensyfikacją współpracy, o czym
Anna A
abuszewska
Skład: Wojciech Mańkowski
świadczą wzajemne inwestycje w branży paliwowej (projekty wydobywcze
rumuńskiego Petromu w Kazachstanie, produkcja oraz sprzedaż paliw przez
KMG w Rumunii). Spór wokół długu Rompetrolu jest pierwszym tak poważ-
nym problemem w relacjach między oboma krajami, lecz prawdopodobnie
ośrodek studiów Wschodnich
im. marka Karpia
w dłuższej perspektywie nie pogorszy stosunków.
ul. Koszykowa 6A
00-564 Warszawa
Tel.: [phone]
Faks: ([phone]
e-mail: [e-mail]
WYDARzENI A 12
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
europa wschodnia, rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
europa wschodnia, rosja, kaukaz, azja centralna