nume r 4 1 ( 1 1 6 ) | 0 2 . 1 2 . 2 0 0 9 | oś rode k s t udi ów ws chodni ch i m. ma rk a k a rpi a
tydzieńnawschodzie
Bi ul e t y n a na l i t y c z ny | rosj a kaukaz azj a cent ralna
analizy osw.waw.pl
Polecamy nasze publikacje
Rosyjski projekt traktatu o bezpieczeństwie europejskim / 2
na stronie internetowej OSW
Rosja nie liczy na przyjęcie swego projektu traktatu, lecz na intensyfikację
osw.waw.pl
debaty międzynarodowej i koncesje ze strony państw i struktur zachodnich
w sferze bezpieczeństwa
PW19_okladka:Layout 1 10/20/09 2:33 PM Page 1
Zamach na  Newski Ekspres ujawnił fasadowość systemu
PUNKT WIDZENIA
o s w . w a w . p l P O L I C Y B R I E F S
antyterrorystycznego w Rosji / 4
 WA
ADZY RAZ ZDOBYTEJ  THE POWER GAINED,
NIE ODDAMY NIGDY WE WILL NEVER SURRENDER
Rosyjska elita władzy wobec sukcesji Russian ruling elite versus the succesion
i kryzysu gospodarczego and economic crisis
 WA
ADZY RAZ ZDOBYTEJ
Zamach ujawnił słabość rosyjskiego systemu przeciwdziałania terroryzmowi
Kryzys ekonomiczny, który mocno uderzył Even though the economic crisis proved harmful
w rosyjskÄ… gospodark´ i poziom Å»ycia to the Russian economy and people's living NIE ODDAMY NIGDY
obywateli, nie stał si dla elity wyzwaniem standards, it has nonetheless failed to make
wystarczajÄ…cym do rewizji dotychczasowej the elite revise its policy. Despite some
Rosyjska elita władzy wobec sukcesji
polityki. WÅ‚adzom udaÅ‚o si zachowaç problems, the government has managed
bÄ™dÄ…cego de facto sposobem na poszerzenie kompetencji i zwiÄ™kszeÅ„ié
stabilnoĘç gospodarczÄ… i spoÅ‚ecznÄ…  pozwoliÅ‚y to sustain economic and political stability,
na to zgromadzone w czasie prosperity thanks to the reserves it amassed in the times i kryzysu gospodarczego
rezerwy i aktywna kampania propagandowa, of prosperity, and to the propaganda campaign
majÄ…ca chroniç wizerunek wÅ‚adz, przede that protected it, above all Vladimir Putin.
finansowania resortów siłowych wszystkim premiera Władimira Putina. The crisis failed to force the elite to implement
Kryzys nie wymusiÅ‚ gÅ‚´bszych reform deeper structural and political reforms.  THE POWER GAINED,
strukturalnych i politycznych, co wi´cej  Moreover, it has actually reinforced existing
utrwaliÅ‚ dotychczasowe tendencje: etatyzacj´ tendencies, such as state control over
WE WILL NEVER SURRENDER
gospodarki i jej surowcowy charakter, the economy and its oil-oriented character,
uwÅ‚aszczanie si´ elity kosztem podmiotów the elite's economic expansion at the expense
Russian ruling elite versus the succession
prywatnych i konserwacj´ wÅ‚adzy politycznej. of private businesses, and the preservation
Dotychczasowy przebieg kryzysu nie prowadzi of political power. Thus, the crisis has so far
wi´c do demontaÅ»u  putinizmu , a wr´cz failed to dismantle Putinism, indeed quite and economic crisis
do jego petryfikacji. the reverse  it has in fact contributed
Rosyjska oferta dla Francji / 8
to its becoming  set in stone .
J a d w i g a R o g o Å» a
Wizyta premiera Putina we Francji pokazała, że Rosja zmierza do zacieśnienia
OĘro dek Studió w Wsc hodnich im. Mark a K arpi a O  RO D EK S TU D I ÓW WS C HO D N IC H
Cen tre fo r Ea ste rn St udies 2 0 0 9
I M . M A R K A K A RP IA paÄ™ dziernik
ul . Koszyk owa 6a, Warsza wa / Wa rsa w Oct ober
29
t el. /pho ne: + 48 / 22/ 525 80 00 C E NT R E F O R E A ST E R N S TU D I ES
rosyjsko-francuskiej współpracy gospodarczej, głównie w sektorze energetycz-
nym, co ma się przełożyć na bliższe stosunki polityczne
 WÅ‚adzy raz zdobytej
nie oddamy nigdy .
Komu potrzebna jest unia celna? / 10
Rosyjska elita władzy wobec
Rosja, Kazachstan i Białoruś chcą tworzyć unię celną wbrew strategicznym intere- sukcesji i kryzysu gospodarczego
som ekonomicznym stron
wydarzenia PUNKT WIDZENIA
o s w . w a w . p l P O L I C Y B R I E F S
REWOLUCJA, KTÓREJ NIE BYA
O. THE REVOLUTION THAT NEVER WAS
Bilans pi´ciolecia  pomaraÅ‚
czowej Five Years of 'Orange' Ukraine
Ukrainy
On the fifth anniversary of the Orange
Rząd zatwierdził Strategię energetyczną Federacji Rosyjskiej do 2030 U
oku / 13
REWOLUCJA, KTÓREJ NIE BYA
O
W piątą rocznic pomarał
czowej rewolucji Revolution and in the final period
oraz w przededniu koł
ca prezydentury Wiktora of the presidency of Viktor Yushchenko, who
Juszczenki, b´dÄ…cego wówczas uosobieniem then embodied the hopes for state reform,
Bilans pi´ciolecia
nadziei na napraw´ paÅ‚
stwa, warto pokusiç si´ a tentative assessment of the situation in
o prób bilansu. Czy rewolucyjny w swym Ukraine is appropriate. Did the revolutionary
charakterze zryw społeczny z jesieni 2004 roku social upheaval bear revolutionary fruit?  pomarał
czowej Ukrainy
Wbrew deklaracjom wÅ‚adz udziaÅ‚ paÅ„stwa w gospodarce Rosji roÅ›nié / 13
wydał rewolucyjne owoce? Czy doszło Have democratic mechanisms strengthened?
do utrwalenia nad Dnieprem mechanizmów Has the post-Soviet oligarchic state model been
demokratycznych, w tym przezwyci´Å»enia overcome? Has media freedom expanded?
postsowieckiego, oligarchicznego modelu Has there been any progress with regard
THE REVOLUTION THAT NEVER WAS
pał
stwa? Czy zwi´kszyÅ‚ si´ zakres wolnoĘci to economic transformation? Has integration
mediów, doszÅ‚o do post´pu w transformacji with the European structures materialised?
Rosja znosi cło na eksport ropy z Syberii Wschodniej / 14
gospodarczej oraz pogÅ‚´bienia współpracy Five years on, what remains of the hopes
Five Years of  Orange Ukraine
ze strukturami europejskimi? Co po pi´ciu of millions of Ukrainians and of the goodwill
latach pozostało z nadziei milionów Ukraił
ców of the international community?
i sympatii Ęwiata?
Dr Adam Eberhardt is deputy director
dr Adam Eberhardt  wicedyrektor OĘrodka of the Centre for Eastern Studies (OSW); A d a m E b e r h a r d t
Narasta krytyka ministra spraw wewnętrznych FR / 15
Studiów Wschodnich, specjalizujÄ…cy si´ he specialises in the domestic and foreign
w polityce wewn´trznej i zagranicznej Rosji, policies of Russia, Ukraine and Belarus,
Ukrainy oraz Białorusi, a takŻe Europejskiej as well as the European Neighbourhood Policy
Polityce SÄ…siedztwa oraz Partnerstwie and the Eastern Partnership
Wschodnim
Rosja Turkmenistan: intensywny dialog bez efektów / 15
OĘro dek Studiów W sc hodni ch im. M ark a Karpia O  R O D EK S TU D I ÓW WS C HO D N I C H
Cen tre for Ea ste rn St udies 2 0 0 9
I M . M AR K A K A RP IA listopad
ul . Koszyk owa 6a, War sza wa / Wa rsa w Nov ember
29
Wizyta premiera Berlusconiego na Białorusi / 16 C E NT R E F O R E A ST E R N S TU D I ES
t el./phone: [phone]
Izba niższa białoruskiego parlamentu przyjęła poprawki do ordynacji wyborczej / 16
REWOLUCJA, KTÓREJ NIE BYA
O
Małe szanse na przełamanie pata przed wyborami prezydenckimi w Mołdawii / 17
Bilans pięciolecia
Kazachstan i Chiny wspólnie przejmują MangistauMunaiGaz / 18
 pomarańczowej Ukrainy
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
rosja, kaukaz, azja centralna
Bi uletyn anali tyczny osw
spis treści
rosj a, kaukaz, azj a centralna
TYDZIEC
naWSCHODZIE
numer 41( 116) , 02. 12. 2009
analizy
Rosyjski projekt traktatu
o bezpieczeństwie europejskim
29 listopada w Rosji ogłoszono oficjalnie projekt prawnie wiążącego trak-
tatu o bezpieczeństwie europejskim, będący konkretyzacją inicjatywy
prezydenta Dmitrija Miedwiediewa zgłoszonej w 2008 roku. Kwestia ta
stała się jednym z kluczowych tematów dialogu państw i struktur zachod-
nich z Rosją. Projekt zobowiązuje potencjalne strony traktatu (państwa
i struktury bezpieczeństwa na obszarze OBWE) do powstrzymania się
od wszelkich działań mogących naruszać interesy bezpieczeństwa innych
uczestników, a także tworzy nowy mechanizm regulacji sytuacji spornych
w sferze bezpieczeństwa. Ewentualne wejście w życie proponowanego
traktatu służyłoby głównie interesom Rosji, utrudniając podejmowanie
przez państwa i struktury zachodnie działań w sferze bezpieczeństwa
budzÄ…cych sprzeciw Moskwy. Z drugiej strony zaproponowany system
regulacji sporów skazany byłby na nieefektywność.
Zgoda większości potencjalnych stron traktatu na zawarcie go w oparciu
o przedstawiony projekt nie jest możliwa. Celem Rosji jest więc przede
wszystkim intensyfikacja debaty nad jej propozycjami w państwach
i strukturach zachodnich i skłonienie ich do pewnych koncesji w sferze
bezpieczeństwa pod adresem Moskwy. Rosja chce przy okazji stymulo-
wać podziały w zachodnich strukturach bezpieczeństwa, osłabiając je.
Treść projektu
Projekt jest dość krótkim i ogólnikowym dokumentem złożonym z czternastu
artykułów. W jego treści istotne są:
1. Uczestnicy: traktat miałby być otwarty do podpisu dla państw Ameryki Pół-
nocnej, Europy i obszaru WNP oraz struktur wielostronnych: UE, OBWE,
NATO, OUBZ i WNP. Miałby wejść w życie po ratyfikacji przez co najmniej
25 państw lub struktur. Za zgodą wszystkich uczestników do traktatu
(po jego wejściu w życie) mogłyby się dołączyć inne państwa lub struktury.
Projekt przewiduje także, iż każdy jego uczestnik mógłby z niego wystąpić, o ile
uznałby, iż pojawiły się wyjątkowe okoliczności zagrażające jego interesom.
2. Zobowiązania dotyczące zasad polityki bezpieczeństwa: projekt zobo-
wiązuje uczestników do kierowania się w swojej polityce zasadą równości
i niepodzielności bezpieczeństwa (niezapewniania własnego bezpieczeń-
stwa kosztem bezpieczeństwa innych). W związku z tym dokument zobo-
wiÄ…zuje strony do:
 powstrzymania się indywidualnie i zbiorowo od wszelkich działań mo-
gących naruszać (dosłownie  istotnie dotykać ) interesy bezpieczeń-
stwa innych uczestników;
 niewykorzystywania swego terytorium i terytorium innych uczestników
dla dokonywania bÄ…dz
wspierania agresji zbrojnej na terytorium innego
uczestnika lub innych działań naruszających jego bezpieczeństwo;
ANALI ZY 2
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Bi uletyn anali tyczny osw
spis treści
rosj a, kaukaz, azj a centralna
TYDZIEC
naWSCHODZIE
numer 41( 116) , 02. 12. 2009
 działania w ramach struktur wielostronnych na rzecz przestrzegania
powyższych zasad;
 na wniosek jakiegokolwiek z uczestników  udzielania informacji
o podejmowanych przez siebie działaniach w sferze bezpieczeństwa;
 niepodejmowania zobowiązań międzynarodowych sprzecznych z tre-
ścią traktatu.
3. Mechanizm regulacji sporów: projekt tworzy mechanizm reagowania
w sytuacjach spornych. Daje on możliwość:
 każdemu z uczestników, który uzna, iż jego interesy bezpieczeństwa są
lub mogą być naruszone  przeprowadzenia konsultacji zainteresowa-
nych uczestników;
 po odbyciu konsultacji  zwołania (na wniosek co najmniej dwóch
uczestników) konferencji stron; decyzje takiej konferencji są wiążące, o
ile wez
mie w niej udział co najmniej 2/3 uczestników i decyzje zostaną
podjęte w drodze konsensu;
 w przypadku agresji zbrojnej na jednego z uczestników  strona będąca
ofiarą ma prawo zwołać nadzwyczajną konferencję uczestników, której
decyzje są wiążące przy udziale co najmniej 4/5 uczestników i podjęte
w drodze konsensu.
Konsekwencje ewentualnego wejścia w życie traktatu
W dokumencie brak jakiejkolwiek definicji sytuacji naruszającej bezpieczeń-
stwo uczestnika, co prowadzić musi do pełnej dowolności i subiektywności
w ocenie zagrożeń. Tym samym konsekwencją przyjęcia traktatu w propono-
wanym kształcie byłoby m.in. uznanie szeregu kwestii bezpieczeństwa trak-
towanych obecnie jako sprawy wewnętrzne NATO lub jego państw członkow-
skich czy partnerskich za uprawniony przedmiot formalnej debaty z udziałem
Rosji. Moskwa nie miałaby co prawda zagwarantowanej możliwości zabloko-
wania decyzji NATO, UE czy OBWE w sferze bezpieczeństwa, ale mogłaby
 w oparciu o mechanizmy traktatu  skutecznie zniechęcać demokratyczne
państwa zachodnie do podejmowania nieakceptowanych przez nią inicjatyw.
Mimo iż państwa zachodnie miałyby formalnie analogiczne możliwości w od-
niesieniu do Rosji, w praktyce nie miałoby to znaczenia wobec małej podatno-
ści władz niedemokratycznej Rosji na ewentualną presję ze strony Zachodu.
Tym bardziej że traktat umożliwia  bezproblemowe i nieobwarowane żadny-
mi konkretnymi warunkami  wyjście z niego.
Z drugiej strony przedstawiony przez RosjÄ™ traktat proponuje nowy, paralelny
wobec istniejącego w ramach ONZ, mechanizm regulacji sporów między pań-
stwami. Jest on jednak skazany na nieefektywność ze względu na przyjęty
 całkowicie nierealistyczny  wymóg jednomyślności w decyzjach zaintere-
sowanych uczestników. System ten nie tylko nie byłby w stanie rozwiązać sy-
tuacji konfliktowych, ale wręcz mógłby, w sytuacjach podobnych do konfliktu
rosyjsko-gruzińskiego, utrudnić skuteczne zaangażowanie zachodnich państw
i struktur bezpieczeństwa w ich regulację.
Kontekst międzynarodowy
Projekt przedstawiony przez stronę rosyjską jest kolejną już konkretyzacją
inicjatywy przedstawionej przez prezydenta Dmitrija Miedwiediewa po raz
ANALI ZY 3
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Bi uletyn anali tyczny osw
spis treści
rosj a, kaukaz, azj a centralna
TYDZIEC
naWSCHODZIE
numer 41( 116) , 02. 12. 2009
pierwszy w czerwcu 2008 roku. Od tego czasu Moskwa kontynuuje ofensywÄ™
dyplomatycznÄ… lobbujÄ…cÄ… wspomnianÄ… inicjatywÄ™, napotykajÄ…c pozytywny
odzew (gotowość do dyskusji) szeregu państw, zwłaszcza w Europie Zachod-
niej. Co prawda Rosji nie udało się na razie doprowadzić do zwołania specjal-
nego szczytu potencjalnych uczestników traktatu, ale w ramach OBWE, de-
cyzjÄ… spotkania ministerialnego na Korfu w czerwcu 2009 roku, uruchomiony
został nieformalny regularny dialog państw członkowskich OBWE na szcze-
blu stałych przedstawicieli nad rosyjskimi propozycjami (tzw. proces Korfu).
Nieformalna dyskusja nad tymi propozycjami trwa także wewnątrz NATO
i Unii Europejskiej.
O co chodzi Rosji?
Władze Federacji Rosyjskiej muszą mieć pełną świadomość, iż zgoda wielu
państw zachodnich na przedstawiony projekt nie jest możliwa i tym samym
jego wejście w życie stoi pod znakiem zapytania. Wydaje się jednak, że rze-
czywistym celem Rosji jest w tym wypadku zintensyfikowanie rozpoczętej
już debaty międzynarodowej w tej kwestii. Moskwa liczy, iż  chcąc zade-
monstrować konstruktywne podejście  państwa i struktury zachodnie będą
poszukiwać i wysuwać kompromisowe propozycje wychodzące naprzeciw
postulatom rosyjskim, a także będą niechętne podejmowaniu takich działań
w sferze bezpieczeństwa, które budzą sprzeciw Moskwy. Chodzi tu w szcze-
gólności o dalsze rozszerzenie NATO na wschód, rozmieszczanie lądowych
elementów amerykańskiego systemu obrony przeciwrakietowej w Europie
Åšrodkowo-Wschodniej, dyslokacjÄ™ wojsk lub istotnych instalacji wojskowych
USA lub NATO w tym regionie czy zacieśnianie współpracy wojskowej USA
i NATO z państwami obszaru WNP. Rosji chodzi też o stymulowanie po-
działów wewnątrz zachodnich struktur bezpieczeństwa (zwłaszcza NATO)
i ich osłabianie.
Marek Menkiszak
Zamach na  Newski Ekspres ujawnił
fasadowość systemu antyterrorystycznego w Rosji
27 listopada wieczorem w okolicach Tweru w wyniku zdetonowania sil-
nego ładunku wybuchowego doszło do wykolejenia jadącego z Moskwy
do Petersburga pociÄ…gu  Newski Ekspres . Na podstawie ujawnionych
szczegółów należy przyjąć, że był to profesjonalnie przygotowany atak
terrorystyczny, w wyniku którego zginęło 27 osób, a ponad 90 zostało
ciężko rannych. Po zamachu, pomimo istnienia standardowych proce-
dur, organy bezpieczeństwa nie podjęły skoordynowanej i zakrojonej
na szerokÄ… skalÄ™ operacji antyterrorystycznej. Oznaki chaosu w ich
działaniach wskazują, że stworzony na początku 2006 roku pod egi-
dą Federalnej Służby Bezpieczeństwa system zwalczania terroryzmu
jest w dużej mierze konstrukcją fasadową, a rzeczywistym celem jego
stworzenia była chęć wzmocnienia instytucjonalnej pozycji FSB na are-
nie wewnętrznej.
ANALI ZY 4
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Bi uletyn anali tyczny osw
spis treści
rosj a, kaukaz, azj a centralna
TYDZIEC
naWSCHODZIE
numer 41( 116) , 02. 12. 2009
Okoliczności zamachu
Należy przyjąć, że atak na  Newski Ekspres był dobrze zaplanowaną od stro-
ny technicznej operacją terrorystyczną, nieprzypadkowo wybrano również cel
i termin zamachu. Zamachowcy podłożyli dwa ładunki wybuchowe (ok. 1,5 kg
trotylu), z których drugi eksplodował częściowo 17 godzin po katastrofie po-
ciągu. Za uzasadnioną należy uznać tezę, że sprawcy liczyli na zwiększenie
liczby ofiar o przedstawicieli ekipy śledczej przebywającej na miejscu zda-
rzenia i tylko ze względu na niesprawność techniczną zapalnika celu tego
nie osiągnęli. Symptomatyczny jest też wybór obiektu ataku. Ekskluzywnym
pociągiem kursującym na trasie Moskwa Petersburg podróżują w weekendy
przedstawiciele elity władzy, co wskazuje, że zamachowcom chodziło o nada-
nie swoim działaniom kontekstu walki z rosyjskim systemem państwowym.
Potwierdzali to przedstawiciele służb bezpieczeństwa, którzy przyjęli wersję
o organizacji zamachu przez islamskich terrorystów. Stanowisko zostało
uprawdopodobnione 2 grudnia, kiedy to na stronie internetowej  Kavkaz-
centr zostało zamieszczone oświadczenie islamskiej grupy terrorystycznej
kierowanej przez czeczeńskiego radykała Doku Umarowa.
Wstrzemięz
liwa reakcja najwyższych władz
Po otrzymaniu informacji o zamachu prezydent Dmitrij Miedwiediew i premier
WÅ‚adimir Putin skoncentrowali siÄ™ na kwestiach organizacyjnych zwiÄ…zanych
z udzieleniem pomocy finansowej ofiarom i likwidacji szkód. Prezydent przepro-
wadził roboczą odprawę z szefami resortów odpowiedzialnych za bezpieczeń-
stwo państwa. W jej trakcie poinformował o wypłacie rodzinom ofiar i poszko-
dowanym wysokich zapomóg finansowych (od 1,5 do 16 tys. USD). Działania
premiera ograniczyły się do powołania komisji rządowej pod przewodnictwem
wicepremiera Wiktora Zubkowa, której prace skupiły się na jak najszybszym
usunięciu zniszczeń infrastruktury kolejowej. W odróżnieniu od dotychczasowej
praktyki, przedstawiciele najwyższych władz nie wykorzystali zaistniałej sytu-
acji do rozpoczęcia kampanii propagandowej mobilizującej społeczeństwo do
walki z terroryzmem. Wstrzemięz
liwość ta jest zaskakująca, biorąc pod uwa-
gę liczbę ofiar oraz fakt, że w zamachu zginęli wysocy urzędnicy państwowi:
szef Federalnej Agencji Rezerw Państwowych Borys Jewstratikow i prezes hol-
dingu Rossijskije Awtomobilnyje Dorogi (Awtodor) Siergiej Tarasow. Reakcja
Miedwiediewa i Putina może świadczyć o świadomym zamiarze pomniejszenia
znaczenia zamachu, którego skutki ujawniły niedostatki stworzonego przez FSB
systemu zwalczania i przeciwdziałania terroryzmowi.
Oznaki chaosu w działaniach organów bezpieczeństwa
Bezpośrednio po wybuchu instytucje odpowiedzialne za bezpieczeństwo
państwa podjęły rutynowe kroki związane z pomocą ofiarom zamachu,
a ich szefowie zapewniali, że w pełni kontrolują sytuację. Resortem najlepiej
przygotowanym do działań w sytuacji kryzysowej okazało się Ministerstwo
ds. Sytuacji Nadzwyczajnych. Służby ratownicze w krótkim czasie ewakuowa-
ły poszkodowanych i zapewniły im opiekę medyczną. Podobnej sprawności
nie odnotowano w działaniach Federalnej Służby Bezpieczeństwa, odpowie-
dzialnej za przeciwdziałanie i zwalczanie terroryzmu. Tuż po zamachu prezy-
dent Dmitrij Miedwiediew, zgodnie z dotychczasową praktyką, wydał szefowi
ANALI ZY 5
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Bi uletyn anali tyczny osw
spis treści
rosj a, kaukaz, azj a centralna
TYDZIEC
naWSCHODZIE
numer 41( 116) , 02. 12. 2009
FSB Aleksandrowi Bortnikowowi i prokuratorowi generalnemu Jurijowi Czajce
polecenie koordynacji i nadzorowania przedsięwzięć dochodzeniowo-opera-
cyjnych mających doprowadzić do ujęcia sprawców. Decyzja szefa państwa
nie została jednak wykonana, a system koordynacji działań uległ poważnym
zakłóceniom. Minister spraw wewnętrznych Raszyd Nurgalijew i szef Komite-
tu Åšledczego Prokuratury Aleksandr Bastrykin bez uzgodnienia z szefem FSB
podjęli samodzielne działania mające istotny wpływ na śledztwo. W wyniku
działań funkcjonariuszy MSW, którzy sporządzili portret pamięciowy jedne-
go ze sprawców, za wykonawców zamachu uznano nie ujętych dotąd  ter-
rorystów islamskich oskarżanych o wykolejenie pociągu  Newski Ekspres
w 2007 roku (zostało wtedy rannych 60 osób). Struktury FSB nie podjęły
standardowych przedsięwzięć, takich jak blokada dróg i prewencyjne zatrzy-
manie osób podejrzanych. Wbrew dotychczasowej praktyce nie zostało także
zwołane przez szefa FSB posiedzenie Narodowego Komitetu Antyterrorystycz-
nego. Brak aktywności FSB, który może świadczyć o kryzysie organizacyjnym
rosyjskiego systemu antyterrorystycznego, spowodował, że 29 listopada szef
Komitetu Śledczego Prokuratury Aleksandr Bastrykin de facto przejął nadzór
nad działaniami innych resortów siłowych.
Organizacyjna porażka FSB
Rosyjski system antyterrorystyczny został ukształtowany formalnie w lutym
2006 roku. Wykorzystując wzrost zagrożenia terroryzmem międzynarodowym
z inicjatywy ówczesnego szefa FSB Nikołaja Patruszewa został utworzony
Narodowy Komitet Antyterrorystyczny (NKA). Przyjęto ustawę o przeciwdzia-
łaniu terroryzmowi. Komitet uzyskał bardzo szerokie uprawnienia związane
z prowadzeniem operacji antyterrorystycznych oraz w zakresie działań profilak-
tycznych. W skład komitetu kierowanego przez ówczesnego szefa FSB Nikoła-
ja Patruszewa oprócz szefów resortów bezpieczeństwa weszli przedstawiciele
innych organów władzy. Według oficjalnych deklaracji priorytetowym zada-
niem tej struktury jest zredukowanie do minimum zagrożenia terrorystycznego
w Rosji. Na mocy uprawnień nadanych przez prezydenta NKA koordynuje
działalność organów terytorialnych federalnych organów władzy wykonaw-
czej, organów władzy wykonawczej podmiotów Federacji Rosyjskiej i organów
samorządu lokalnego w zakresie zapobiegania terroryzmowi, a także minima-
lizacji i likwidacji skutków jego przejawów. Warto przypomnieć, że jeszcze pod
koniec 2008 roku Aleksandr Bortnikow wydał podległym strukturom rozkaz,
aby  stosowały ostre środki w związku z odnotowaniem wzrostu przestępczo-
ści o charakterze terrorystycznym, nacjonalistycznym i ekstremistycznym .
W celu koordynacji tych działań na szczeblu regionalnym w sposób demon-
stracyjny uaktywniono sztaby operacyjne NKA oraz przeprowadzono w re-
gionach szereg ćwiczeń antyterrorystycznych. Zamach na  Newski Ekspres
ujawnił fasadowość nadzorowanego przez FSB systemu antyterrorystyczne-
go. Walka z terroryzmem została wykorzystana przez kolejnych szefów służby
jako pretekst do zbudowania dodatkowej struktury kontroli życia publicznego
w Rosji i pozyskania dodatkowych środków finansowych z budżetu państwa.
Warto przy tym zauważyć, że po raz pierwszy FSB stało się przedmiotem
niespotykanej dotąd krytyki ze strony rosyjskich mediów. Wskazują one,
że pomimo stałego poszerzania przez FSB swych uprawnień i kompetencji,
służba ta nie wykazuje się skutecznością w zwalczaniu terroryzmu. Może
to sygnalizować, że zamach na  Newski Ekspres stanie się pretekstem do
ANALI ZY 6
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Bi uletyn anali tyczny osw
spis treści
rosj a, kaukaz, azj a centralna
TYDZIEC
naWSCHODZIE
numer 41( 116) , 02. 12. 2009
podjęcia przez kierownictwo państwa decyzji o zmianach kadrowych w kie-
rownictwach resortów siłowych. W przypadku realizacji tego scenariusza nie
należy jednak oczekiwać, że nastąpi jakościowa zmiana w podejściu władz
do kwestii zwalczania terroryzmu. Struktury siłowe, pomimo ujawnionych
ostatnio niedociągnięć, będą nadal traktowały zagrożenie terroryzmem jako
pretekst do umacniania swojej pozycji w aparacie państwa.
Piotr Żochowski
Aneks: Najbardziej spektakularne zamachy terrorystyczne w Rosji w ciągu ostatnich dziesięciu lat
Data Miejsce Wydarzenie
9 września 1999 Moskwa Eksplozja budynku mieszkalnego; zginęło 90 osób
13 września 1999 Moskwa Eksplozja domu; zginęło kilkadziesiąt osób
16 września 1999 Wołgodońsk Wybuch bomby w budynku mieszkalnym; zginęło 18 osób, kilkudziesięciu rannych
9 lipca 2000 Władykaukaz Wybuch samochodu pułapki w pobliżu bazaru; zginęło 8 osób, 20 zostało
(Osetia PÅ‚n.) rannych
8 sierpnia 2000 Moskwa Wybuch w przejściu podziemnym pod pl. Puszkina; zginęło 13 osób, ponad
90 zostało rannych
23 paz
dziernika Moskwa Czeczeńskie komando zajęło moskiewski teatr na Dubrowce, przetrzymując
2002 w nim 800 zakładników; w trakcie akcji antyterrorystycznej śmierć poniosło
129 zakładników i 50 napastników
27 grudnia 2002 Grozny Atak na siedzibę promoskiewskich władz Czeczenii; zginęło około 80 osób
12 maja 2003 Znamienskoje Samobójczy zamach na siedzibę Federalnej Służby Bezpieczeństwa i prorosyj-
(Czeczenia) skiej administracji lokalnej; 59 zabitych, około 200 rannych
5 lipca 2003 Moskwa Dwie kobiety samobójczynie wysadziły się przy wejściu na lotnisko Tuszyno,
gdzie organizowano koncert rockowy; śmierć poniosło 15 osób
4 września 2003 Kraj Zamach na pociąg podmiejski; zginęło 5 osób, 29 zostało rannych
Stawropolski
5 grudnia 2003 Kraj Wybuch w pociągu podmiejskim; zginęło 36 osób, 160 zostało rannych
Stawropolski
9 grudnia 2003 Moskwa Zamach bombowy przed hotelem Nacional; zginęło 6 osób, 11 zostało rannych
6 lutego 2004 Moskwa Wybuch w pociągu metra; zginęło 41 osób, ponad 100 rannych
9 maja 2004 Grozny Eksplozja ładunku pod trybuną honorową na stadionie; zginęło 6 osób,
w tym prezydent Czeczenii Achmad Kadyrow
24 sierpnia 2004 okolice Rostowa Czeczenki samobójczynie zdetonowały bomby na pokładach dwóch rosyj-
n. Donem i Tuły skich samolotów pasażerskich; zginęło łącznie 89 osób
1 września 2004 Biesłan Kaukascy terroryści zajęli szkołę podstawową,
(Osetia Płn.), biorąc ponad 1 tys. zakładników; podczas szturmu sił specjalnych 3 września
zginęły 334 osoby,
w tym 186 dzieci, rannych zostało około 700 osób
13 paz
dziernika Nalczyk Atak na obiekty rządowe; zginęły 83 osoby,
2005 (Kabardyno- 116 zostało rannych
-Bałkaria)
21 sierpnia 2006 Moskwa Wybuch bomby na bazarze Czerkizowskim; zginęło 14 osób
13 sierpnia 2007 Moskwa Eksplozja bomby na trasie pociągu  Newski Ekspres ; około 60 rannych
 Petersburg
22 czerwca 2009 Nazrań Zamach na prezydenta Inguszetii Junus-Beka Jewkurowa
(Inguszetia)
ANALI ZY 7
tydzień na wschodzie
Bi uletyn anali tyczny osw
spis treści
rosj a, kaukaz, azj a centralna
TYDZIEC
naWSCHODZIE
numer 41( 116) , 02. 12. 2009
Rosyjska oferta dla Francji
Podczas wizyty premiera WÅ‚adimira Putina we Francji 27 listopada
podpisano szereg porozumień głównie w sferze współpracy energe-
tycznej oraz przemysłów obronnego i samochodowego. Mimo że więk-
szość dokumentów ma charakter wstępny i nie oznacza obecnie zwrotu
w stosunkach dwustronnych, to mają one duże szanse na realizację
w najbliższej przyszłości. Wizyta zademonstrowała bowiem, że strony
są zainteresowane rozwojem bliższej współpracy gospodarczej: koncer-
ny francuskie  udziałem w rosyjskim sektorze energetycznym i sprze-
dażą swojej produkcji obronnej, a Rosja  przyciągnięciem kapitału
i technologii z Francji oraz wchodzeniem poprzez firmy francuskie na
unijny rynek energetyczny.
Najważniejsze uzgodnienia w sferze energetycznej
 Gazprom i EdF podpisały memorandum o objęciu przez francuski kon-
cern 10% akcji konsorcjum, które ma zbudować gazociąg South Stream.
Dla sfinalizowania transakcji potrzebne sÄ… uzgodnienia z innym akcjona-
riuszem projektu  włoską Eni, która miałaby przekazać Francuzom część
z posiadanych 50% akcji.
 Uzgodniono, że rosyjska firma elektroenergetyczna Inter RAO przejmie do
50% akcji Fenice, należącej do EdF włoskiej spółki z sektora elektroener-
getycznego. W zamian francuski koncern miałby otrzymać 15 17% akcji
państwowej spółki elektroenergetycznej Inter RAO lub udziały w jej rosyj-
skich projektach.
 Podpisano umowę o sprzedaży przez francuski koncern Total 10% z posia-
danych 50% akcji w rosyjskim złożu naftowym Chariaga (zasoby 97 mln
ton ropy) państwowej firmie naftowej Zarubieżnieft . Total, który jest ope-
ratorem złoża, został faktycznie zmuszony do oddania części akcji spółce
rosyjskiej (kolejne 10% akcji w projekcie Zarubieżniefti sprzeda norweski
StatoilHydro, kontrolujący obecnie 40% udziałów).
 Gazprom kontynuował rozmowy z GdF Suez o objęciu przez ten ostatni
9% akcji w konsorcjum Nord Stream. Uzgodniono, że rosyjski koncern
wykupi należące do GdF Suez 5,25% akcji w Verbundnetz Gas AG (VNG),
niemieckiej spółce gazowej. Gazprom uzależniał bowiem wejście Francu-
zów do Nord Streamu od sprzedaży mu akcji VNG.
Uzgodnienia dotyczące współpracy
w przemyśle obronnym i samochodowym
 Korporacja państwowa Rostiechnołogii podpisała porozumienie o współpra-
cy z francuskimi firmami Thales, producentem systemów elektronicznych dla
sektora obronnego i kosmicznego i Safran, producentem silników lotniczych.
 Korporacja Rostiechnołogii podpisała z firmą Alcatel-Lucent porozumienie
powołujące w Moskwie wspólne przedsiębiorstwo dla produkcji systemów
telekomunikacyjnych.
 Kontynuowano negocjacje o możliwości zakupu przez rosyjskie Minister-
stwo Obrony francuskich śmigłowcowców Mistral oraz ewentualnie przy-
szłej budowy kilku jednostek tego typu na terytorium Rosji.
ANALI ZY 8
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Bi uletyn anali tyczny osw
spis treści
rosj a, kaukaz, azj a centralna
TYDZIEC
naWSCHODZIE
numer 41( 116) , 02. 12. 2009
 Wstępnie uzgodniono, że francuski Renault udzieli AwtoWAZ-u, rosyjskie-
mu producentowi samochodów, w którym kontroluje 25% akcji pomocy
technologicznej i finansowej w wysokości 300 mln USD.
Ocena porozumień
Mimo że większość podpisanych porozumień ma charakter wstępny, to
w najbliższej przyszłości mają one duże szanse na realizację. Zgoda GdF
Suez na sprzedaż Gazpromowi 5,26% akcji VNG otwiera francuskiej firmie
drogę do wejścia w skład akcjonariuszy Nord Streamu, co ma zapewnić jej
dostawy dodatkowych ilości gazu. Wykupienie przez rosyjskiego monopoli-
stę tych udziałów (już kontroluje 5,26%) pozwoli mu (wspólnie z partnerską
spółką Wintershall) przejąć kontrolę nad VNG, do czego dążył od lat. Spółka
jest ważnym dystrybutorem gazu we wschodniej części Niemiec, sprzedaje
również niewielkie ilości surowca na rynku polskim i w najbliższych latach
może znacząco zwiększyć dostawy. Ponadto VNG buduje magazyn gazu pod
Szczecinem i ma perspektywę udziału w budowie planowanego gazociągu
Bernau Szczecin.
Najprawdopodobniej sfinalizowane zostanie również memorandum o wejściu
EdF do South Streamu, gdyż Francuzi zainteresowani są dywersyfikacją szlaków
dostaw gazu. Zwiększyłoby to szanse na budowę gazociągu, którego racjonal-
ność jest kwestionowana przez wielu ekspertów. Ceną za wejście EdF będzie
najprawdopodobniej wymiana aktywów elektroenergetycznych z Inter RAO.
Wizyta wyraz
nie pokazała również, że Rosja jest zainteresowana francuskimi
technologiami, w tym dla przemysłu wojskowego. Francja zaś liczy na szer-
szą obecność na rosyjskim rynku samochodowym oraz na intratne kontrakty
dla swojego sektora obronnego, wahajÄ…c siÄ™ jednak w kwestii przekazywania
wybranych technologii wojskowych. Daje to podstawy do rozwijania rosyjsko-
francuskiej współpracy w tych sektorach.
Wnioski
Wizyta premiera Putina wyraz
nie pokazuje dążenie Rosji do zacieśnienia
współpracy gospodarczej z Francją, głównie w kluczowych dla Moskwy pro-
jektach energetycznych i przemyśle obronnym. Oferta wobec Paryża jest
częścią szerszej strategii rosyjskiej wciągania głównych partnerów w UE
(Niemcy, Francja, Włochy) w system głębokich powiązań gospodarczych.
W zamian za mniejszościowy udział firm zachodnich w rosyjskim sekto-
rze energetycznym i rynku wewnętrznym Rosjanie chcą uzyskać dostęp do
aktywów na rynku unijnym oraz technologii przemysłowych i obronnych.
Model ten jest nierównoprawny, gdyż firmy rosyjskie mogą, poprzez posia-
dane udziały, wywierać realny wpływ lub nawet przejmować kontrolę nad
aktywami w UE. Tymczasem koncerny zachodnie w Rosji sÄ… pozbawione re-
alnej możliwości wpływu na rosyjskie firmy, w których posiadają udziały oraz
są skazane na rolę dostarczycieli kapitału i technologii. W percepcji Moskwy
proponowany przez nią system asymetrycznych współzależności gospodar-
czych ma się przełożyć na nową jakość stosunków politycznych oraz zwięk-
szenie przez Rosję jej możliwości lobbingowych wewnątrz UE.
Wojciech Konończuk
ANALI ZY 9
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Bi uletyn anali tyczny osw
spis treści
rosj a, kaukaz, azj a centralna
TYDZIEC
naWSCHODZIE
numer 41( 116) , 02. 12. 2009
Komu potrzebna jest unia celna?
27 listopada Rosja, Białoruś i Kazachstan podpisały szereg dokumen-
tów pozwalających na utworzenie w 2010 roku unii celnej między tymi
państwami. Dokumenty te mają jednak bardzo ogólny charakter, wie-
le drażliwych dla partnerów kwestii nie zostało jeszcze uzgodnionych.
Z perspektywy białoruskiej i kazaskiej integracja na warunkach rosyj-
skich jest strategicznie mało atrakcyjna, choć może przynieść doraz
ne
korzyści. W dłuższej perspektywie rozszerzenie protekcjonistycznej po-
lityki rosyjskiej na Białoruś i Kazachstan zamyka te państwa na kon-
kurencjÄ™ z zewnÄ…trz i ogranicza ich szansÄ™ na modernizacjÄ™. Åšwiadczy
to o politycznych motywach tworzenia unii celnej i chęci wykorzysta-
nia jej jako karty przetargowej zarówno w stosunkach z Zachodem,
jak i relacjach dwustronnych między jej uczestnikami. W konsekwencji
najprawdopodobniej obecny proces integracyjny co prawda przyczyni
się do dalszego zbliżenia systemów celnych tych trzech państw, nie
doprowadzi jednak do pełnej realizacji założeń unii celnej. Niewątpli-
wie jednak uzgodnienia w ramach tej struktury przeczÄ… zobowiÄ…zaniom
Rosji podjętym w ramach jej wieloletnich negocjacji akcesyjnych ze
Światową Organizacją Handlu (WTO). W konsekwencji członkostwo
Rosji w tej organizacji może odsunąć się o kolejne lata.
Geneza unii celnej
Pomysł obecnej unii celnej jest kolejnym ekonomicznym projektem integracyj-
nym na obszarze państw b. ZSRR. Pierwszy dokument o tworzeniu unii celnej
miedzy Rosją a Białorusią został podpisany w styczniu 1995 roku, po czym
do tych państw dołączył Kazachstan, a następnie Kirgistan. Jednak zapisy
tych umów, ze względu na ogromne rozbieżności interesów między partnera-
mi, były wprowadzane w życie jedynie w niewielkim stopniu.
Dokument mówiący o powołaniu obecnej unii celnej między Rosją, Kazach-
stanem i Białorusią został podpisany już w paz
dzierniku 2007 roku. Jednak
bodz
cem do przyspieszenia prac nad tą strukturą była polityczna deklaracja
premiera Federacji Rosyjskiej WÅ‚adimira Putina z czerwca 2009 roku o po-
wołaniu unii celnej od 1 stycznia 2010 roku. Tym samym rosyjscy urzędnicy
zostali zmobilizowani do aktywizacji negocjacji z kazachstańskimi i białoru-
skimi partnerami, tak aby 27 listopada liderzy tych państw mogli oficjalnie
poinformować o sukcesie integracyjnym.
Koncepcja obecnej unii celnej
Zgodnie z założeniami od 1 stycznia 2010 roku wszystkie trzy państwa
ma obowiązywać wspólna importowa taryfa celna (z długą listą wykluczeń
i okresów przejściowych, co dotyczy zwłaszcza Kazachstanu, który prowadził
dotychczas najbardziej liberalną politykę celną). Najprawdopodobniej będzie
ona odpowiadać w znakomitej większości (ponad 80%) rosyjskiej taryfie cel-
nej (już obecnie białoruska taryfa jest bardzo zbliżona do rosyjskiej, choć różni
siÄ™ w kluczowych kwestiach, np. samochody, tekstylia). Regulacje unii celnej
nie obejmują na razie taryf eksportowych. Wspólny obszar celny (zniesienie
ANALI ZY 10
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Bi uletyn anali tyczny osw
spis treści
rosj a, kaukaz, azj a centralna
TYDZIEC
naWSCHODZIE
numer 41( 116) , 02. 12. 2009
wewnętrznych granic celnych i wprowadzenie mechanizmu podziału docho-
dów z ceł) obowiązywać ma dopiero od 1 lipca 2010 roku.
Interesy poszczególnych stron
Rosja zainteresowana jest wzmocnieniem swojej obecności handlowej
w Kazachstanie i na Białorusi, rozszerzeniem rynku zbytu dla swoich towa-
rów (konkurencyjność jej produkcji np. samochodów podniesie się, zwłaszcza
w Kazachstanie, z chwilą ograniczenia importu z państw trzecich). Ponadto
integracja regionalna ma na celu umocnienie jej zaangażowania na obszarze
państw b. ZSRR (uważany przez Moskwę za jej tradycyjną strefę wpływów)
i tym samym wzmocnienie międzynarodowej pozycji Rosji, zwłaszcza wobec
jej partnerów z Zachodu (Unii Europejskiej i USA). Przyspieszenie procesu
integracji w ramach unii celnej najprawdopodobniej jest jednak zwłaszcza
sposobem rosyjskich władz na odłożenie akcesji do WTO przynajmniej na
okres kryzysu gospodarczego.
Z perspektywy Białorusi powstanie unii celnej w pełnym wymiarze jest
sprzeczne z jej interesami gospodarczymi. Wiązałoby się bowiem z koniecz-
nością całkowitego otwarcia na import rosyjskich (w mniejszym stopniu ka-
zaskich) towarów, co przy niskiej konkurencyjności białoruskich produktów
mogłoby doprowadzić do znacznego spadku ich sprzedaży. Dlatego też Mińsk
najprawdopodobniej będzie hamował pełną realizację unii celnej i jednocze-
śnie wykorzystywał udział w tym projekcie do uzyskania konkretnych ko-
rzyści od strony rosyjskiej. Chodzi tu przede wszystkim o wynegocjowanie
korzystnych warunków dostaw rosyjskiej ropy naftowej i podziału zysków
z jej przerobu (dotychczasowa umowa wygasa 1 stycznia 2010) oraz uzyska-
nie preferencyjnej ceny gazu na przyszły rok (obecnie Białoruś płaci ok. 150
USD za 1000 m3 gazu).
Obecność Kazachstanu w unii celnej z ekonomicznego punktu widzenia nie
znajduje uzasadnienia. Doraz
nie wejście w życie zapisów unii, ma szanse
otworzyć potężny rosyjski rynek dla kazaskiego przemysłu metalurgicznego,
węglowego i chemicznego, jednak w innych branżach skazuje Kazachstan
na zależność od rosyjskich producentów, których konkurencyjność podniesie
się m.in. dzięki zablokowaniu importu z państw trzecich. Najprawdopodob-
niej jednak udział Kazachstanu w promowanym przez Moskwę projekcie jest
istotny nie tyle ze względów ekonomicznych, co politycznych  jest ceną,
jaką Astana byłaby skłonna zapłacić za ustępstwa Moskwy w kwestiach dla
Kazachstanu dużo ważniejszych (np. tranzyt kazaskiej ropy naftowej przez
Rosję, poparcie innych inicjatyw międzynarodowych  w tym w ramach prze-
wodnictwa Kazachstanu w OBWE).
Unia celna a WTO i Unia Europejska
Zmiana rosyjskich priorytetów handlowych uderza w rosyjski wizerunek po-
ważnego i odpowiedzialnego partnera negocjacyjnego. W ciągu pół roku wła-
dze Federacji Rosyjskiej skupiły się na polityce regionalnej, lekceważąc przy-
jęte zobowiązania (np. wysokość stawek celnych) w ramach procesu akcesji
do WTO, w tym wobec Unii Europejskiej (dla której warunkiem koniecznym
nowego porozumienia o współpracy z Rosją jest członkostwo FR w WTO).
Unia celna co prawda nie przekreśla członkostwa w WTO, jednak głoszony
ANALI ZY 11
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Bi uletyn anali tyczny osw
spis treści
rosj a, kaukaz, azj a centralna
TYDZIEC
naWSCHODZIE
numer 41( 116) , 02. 12. 2009
przez Rosję postulat, że negocjacje trzech państw mają być ze sobą zhar-
monizowane i czasowo zsynchronizowane może wydłużyć rosyjski proces
akcesyjny (Federacja Rosyjska znajduje siÄ™ na finiszu tych negocjacji, pod-
czas gdy przed Kazachstanem i Białorusią pozostaje jeszcze wiele kwestii do
uzgodnienia). Ponadto w związku ze zmianą przez Rosję części uzgodnionych
już warunków akcesyjnych (głównie wysokości stawek celnych) negocjacje
z WTO mogą rozpocząć się w niektórych kwestiach od nowa.
Tworzenie unii celnej i odsunięcie rosyjskiego członkostwa w WTO oznaczać
będzie dla Unii Europejskiej ograniczenie dostępu do rynków Rosji, Kazach-
stanu i Białorusi, oraz konieczność rewizji dotychczasowej koncepcji prowa-
dzenia negocjacji z Rosją, ponieważ priorytetową sprawą będzie uregulowanie
warunków współpracy handlowej (już dotychczasowe porozumienie o współ-
pracy UE Rosja zakładało bowiem przyszłe członkostwo Rosji w WTO).
Iwona Wiśniewska
współpraca: Anna Wołowska, Kamil Kłysiński
ANALI ZY 12
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Bi uletyn anali tyczny osw
spis treści
rosj a, kaukaz, azj a centralna
TYDZIEC
naWSCHODZIE
numer 41( 116) , 02. 12. 2009
wydarzenia
Rząd zatwierdził
StrategiÄ™ energetycznÄ… Federacji Rosyjskiej do 2030 roku
26 listopada rząd Rosji ostatecznie zatwierdził Strategię energetyczną
Federacji Rosyjskiej do 2030 roku. Zakłada ona znaczący wzrost wydoby-
cia i eksportu surowców energetycznych przy jednoczesnej modernizacji
tego sektora i zmniejszeniu udziału kompleksu paliwowo-energetycznego
w rosyjskim PKB (na skutek dywersyfikacji oraz gruntownej moderniza-
cji całej gospodarki). Dokument deklaruje również zwiększenie udziału
Rosji w globalnym rynku energii i przewiduje wzrost rosyjskich inwesty-
cji za granicą. Ambitne założenia strategii wymagają wielkich nakładów,
a ich realizacja wydaje się obecnie mało prawdopodobna. Ogłoszenie
Strategii w dobie kryzysu (dokument został wstępnie przyjęty w sierpniu
br.) ma zatem znaczenie propagandowe  przedstawia RosjÄ™ jako global-
nego gracza, odpornego na chwilowe wahania koniunktury.
Dokument zastąpił Strategię energetyczną FR do 2020 roku przyjętą w 2003
roku. Strategia zakłada wzrost do 2030 roku wydobycia ropy o 8,6 9,7%
(do 530 550 mln ton), gazu o 33,2 41,5% (do 880 940 mld m3), a pro-
dukcji energii elektrycznej o 17% (do 1,8 2,2 bln kWh). Wymagać to będzie
inwestycji rzędu 1,8 2,1 bln USD. Jednocześnie, w ciągu najbliższych dwu-
dziestu lat udział kompleksu paliwowo-energetycznego w rosyjskim PKB ma
zmniejszyć się 1,7 raza, a udział eksportu surowców energetycznych w PKB
 ponad 3 razy. Strategia zakłada również zwiększenie rosyjskich inwestycji
w sektorze energetycznym za granicą (w tym zakup udziałów w zagranicz-
nych koncernach energetycznych).
Jak się wydaje, zakreślone w dokumencie cele będzie można zrealizować
tylko w przypadku rzeczywistej restrukturyzacji kompleksu paliwowo-energe-
tycznego i przy znacznym udziale inwestorów zagranicznych, co oznaczałoby
gruntowną zmianę dotychczasowej polityki Rosji. Na razie brakuje przesłanek
wskazujących, że można takiej zmiany oczekiwać.
Wbrew deklaracjom władz
udział państwa w gospodarce Rosji rośnie
27 listopada rząd Rosji poinformował o zgodzie na dalsze państwowe
wsparcie dla AwtoWAZ-u  największego w Rosji koncernu samocho-
dowego, oraz o dalszym dofinansowaniu państwowego Wnieszekonom-
banku (WEB). Decyzje te stoją w sprzeczności z retoryką rosyjskich
władz z ostatnich tygodni zapowiadających ograniczanie udziału pań-
stwa w gospodarce.
Zgodnie z decyzjÄ… rzÄ…du AwtoWAZ otrzyma 50 mld rubli (1,6 mld USD)
z budżetu państwa, najprawdopodobniej zwiększając udział państwa w kon-
cernie (obecnie 25%). Będzie to już kolejne państwowe wsparcie udzielone
wYdArZeNI A 13
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Bi uletyn anali tyczny osw
spis treści
rosj a, kaukaz, azj a centralna
TYDZIEC
naWSCHODZIE
numer 41( 116) , 02. 12. 2009
AwtoWAZ-owi (latem br. otrzymał 25 mld rubli  ok. 0,8 mld USD). Państwo-
we pieniądze mają trafić (podobnie jak za pierwszym razem) do wierzycieli
samochodowego giganta (dług AwtoWAZ-u przekracza obecnie 50 mld rubli).
Państwo zdecydowało się na dalsze finansowanie w większości prywatnego
AwtoWAZ-u, po tym jak nie pozwoliło na restrukturyzację tego koncernu za-
kładającą m.in. zwolnienie 1/3 pracowników.
Rząd zdecydował ponadto o pozostawieniu na kontach Wnieszekonombanku
większości dochodów (ok. 100 mld rubli  ponad 3,3 mld USD) zarobio-
nych przez bank na inwestowaniu środków z państwowego Funduszu Dobro-
bytu Narodowego (początkowo środki te miały trafić do budżetu państwa).
W zamian WEB został zobowiązany m.in. do wykupienia w grudniu ok. 3%
akcji RusAlu (prywatny rosyjski gigant aluminiowy), co pozwoli na kontynu-
owanie rozpoczętego jeszcze przed kryzysem procesu zwiększania obecności
państwa w gospodarce.
Rosja znosi cło na eksport ropy z Syberii Wschodniej
26 listopada premier Władimir Putin podpisał postanowienie o znie-
sieniu od 1 grudnia br. ceł na eksport ropy z trzynastu złóż Syberii
Wschodniej. Przygotowywana od wielu miesięcy decyzja skłoni firmy
naftowe do większych inwestycji w zagospodarowanie złóż naftowych
w tym regionie i tym samym doprowadzi do wzrostu niewielkiego obec-
nie wydobycia. Postanowienie można również łączyć z kwestią powsta-
jÄ…cego ropociÄ…gu Syberia Wschodnia Ocean Spokojny (WSTO), do za-
pełnienia którego wciąż brakuje surowca.
Decyzja o tymczasowym zniesieniu ceł na ropę ze złóż wschodniosyberyj-
skich została podjęta przez premiera Putina w lutym br. Wiele miesięcy za-
jęło jednak uzgodnienie spraw formalnych pomiędzy Federalną Służbą Celną,
Ministerstwem Finansów, Ministerstwem Energetyki i innymi urzędami pań-
stwowymi. Zgodnie z postanowieniem, decyzja o wprowadzeniu zerowej
stawki celnej na ropę z Syberii Wschodniej będzie ponawiana co miesiąc,
jednak w założeniu ma to być środek wieloletni. Już w 2010 roku dodatkowy
zysk firm naftowych z tego tytułu sięgnie około 3 mld USD, które, według
oczekiwań władz, mają zostać przeznaczone na niezwykle kosztowny rozwój
złóż wschodniosyberyjskich
Głównymi beneficjentami decyzji będą koncern państwowy Rosnieft oraz
Surgutnieftiegaz (uznawany za firmę zbliżoną do Kremla), które w sumie kon-
trolują 9 z 13 złóż objętych ulgami. Ich spis może jednak zostać rozszerzo-
ny o kilka kolejnych. Na podobne preferencje wobec swoich złóż gazowych
na Syberii Wschodniej liczy również Gazprom.
wYdArZeNI A 14
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Bi uletyn anali tyczny osw
spis treści
rosj a, kaukaz, azj a centralna
TYDZIEC
naWSCHODZIE
numer 41( 116) , 02. 12. 2009
Narasta krytyka ministra spraw wewnętrznych FR
ToczÄ…ca siÄ™ od poczÄ…tku listopada medialna dyskusja na temat kon-
dycji rosyjskiego MSW stała się pretekstem do krytyki szefa resortu
Raszyda Nurgalijewa ze strony polityków z rządzącej partii Jedna Rosja.
Za najbardziej spektakularną można uznać wypowiedz
deputowanego
Andrieja Makarowa, który 25 listopada wezwał do postawienia resortu
w stan likwidacji. Bezprecedensowy atak na Nurgalijewa można trakto-
wać z jednej strony jako zapowiedz
jego dymisji, z drugiej  jako przejaw
narastających konfliktów w elitach władzy.
W ślad za publicznymi wystąpieniami funkcjonariuszy MSW, alarmujących
o katastrofalnym stanie rosyjskiej milicji, pojawiła się fala materiałów praso-
wych oraz wypowiedzi polityków wzywających kierownictwo resortu do pod-
jęcia działań na rzecz zreformowania rosyjskiej milicji. Odpowiedzialnością
za kryzys organizacyjny i kadrowy w MSW obciąża się bezpośrednio Raszyda
Nurgalijewa, uchodzącego za członka  ekipy Putina . Konferencja Makarowa,
reprezentującego związane z Moskwą środowisko biznesowe, nie spotkała się
z reakcją przedstawicieli administracji państwowej ani związanych z resortami
siłowymi deputowanych. Narastająca krytyka ministra spraw wewnętrznych może
sygnalizować zaostrzenie konfliktów w elitach władzy i możliwość dokonania przez
prezydenta Miedwiediewa zmian kadrowych w resortach siłowych.
Rosja Turkmenistan: intensywny dialog bez efektów
26 listopada gościł w Aszchabadzie pierwszy wicepremier Rosji Wiktor
Zubkow, a 29 listopada z wizytą w Moskwie przebywał prezydent
Turkmenistanu, Gurbanguły Berdymuhammedow. Mimo intensywnego
dialogu politycznego  m.in. trzy spotkania prezydentów obu państw
w ostatnich miesiÄ…cach i zapowiedz
następnych  stronom nie udało
się dotąd uzgodnić warunków wznowienia dostaw turkmeńskiego gazu
do Rosji, co stanowi główny punkt sporny w bieżących relacjach Rosji
i Turkmenistanu. W związku z tym należy oczekiwać, że Aszchabad
będzie kontynuował próby dywersyfikacji odbiorców gazu (Chiny, Iran,
w perspektywie Zachód).
Szczegółów rozmów Wiktora Zubkowa w Aszchabadzie i Gurbanguły Berdy-
muhammedowa w Moskwie nie ujawniono, należy jednak przypuszczać,
że koncentrowały się wokół kwestii paliwowo-energetycznych i transporto-
wych. Nie podpisano żadnych dokumentów, a brak informacji o przebiegu
rozmów może świadczyć, że strony są wciąż dalekie od przełamania impasu.
Trwa on od kwietnia br., gdy doszło do awarii gazociągu, którym turkmeński
gaz był dostarczany do Rosji (przyczyną awarii było najprawdopodobniej na-
głe i znaczne zmniejszenie odbioru surowca przez Gazprom). Od tamtej pory
dostaw nie wznowiono, ponieważ strony nie zgadzają się co do ich warun-
ków (Gazprom domaga się rewizji obowiązującego długoletniego kontraktu,
w tym m.in. obniżenia ceny gazu lub wielkości jego dostaw w perspektywie
krótkoterminowej).
wYdArZeNI A 15
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Bi uletyn anali tyczny osw
spis treści
rosj a, kaukaz, azj a centralna
TYDZIEC
naWSCHODZIE
numer 41( 116) , 02. 12. 2009
Wstrzymanie dostaw do Rosji zmusiło Aszchabad do intensywniejszych po-
szukiwań alternatywnych odbiorców surowca. Pod koniec br. turkmeński gaz
ma popłynąć do Chin, Turkmenistan zwiększa eksport gazu do Iranu, dekla-
ruje również dostawy na Zachód projektowanym ropociągiem transkaspijskim
i szlakiem Nabucco.
Wizyta premiera Berlusconiego na Białorusi
30 listopada w Mińsku odbyła się robocza wizyta premiera Włoch
Silvio Berlusconiego. Była to pierwsza od ponad dziesięciu lat wizyta na
Białorusi zachodniego lidera tej rangi. O ile celem Berlusconiego była
przede wszystkim promocja włoskiego kapitału, o tyle dla prezydenta
Alaksandra A
ukaszenki przyjazd włoskiego premiera miał również wy-
miar symboliczny, gdyż jest kolejnym krokiem w procesie wychodzenia
reżimu z izolacji międzynarodowej.
Podczas wizyty prezydent A
ukaszenka podziękował włoskiemu premierowi
za wsparcie, jakiego Włochy udzielają Białorusi w UE. Natomiast Berlusconi
skupił się na kwestiach ekonomicznych, unikając poruszania trudnych tema-
tów, takich jak demokratyzacja czy naruszanie praw człowieka na Białorusi.
Zawarto ramowe porozumienie o współpracy gospodarczej, ponadto podpi-
sano memorandum o współpracy m.in. w zakresie transportu i energetyki
(w tym również atomowej) pomiędzy białoruskim rządem a znaczącym
włoskim koncernem Finmeccanica. Umowy te mają pomóc w zwiększeniu
włoskiego zaangażowania na rynku białoruskim (podobnie jak wcześniej na
rosyjskim i ukraińskim)  w 2008 roku Włochy z wymianą handlową rzędu
1,2 mld USD (która w stosunku do 2007 roku zwiększyła się o 45%) znalazły
się na 9. pozycji wśród białoruskich partnerów handlowych spoza państw
WNP, a pod względem wartości inwestycji  wynoszących 1,3 mln USD
 na 15. miejscu.
Wizyta włoskiego premiera jest przejawem pragmatyzmu politycznego rządów
niektórych państw UE w realizacji własnych interesów, przy wykorzystaniu
obserwowanego od około roku stopniowego przełamywania izolacji pomiędzy
Białorusią i Unią Europejską.
Izba niższa białoruskiego parlamentu
przyjęła poprawki do ordynacji wyborczej
30 listopada Izba Przedstawicieli (izba niższa białoruskiego parlamen-
tu) przyjęła pakiet poprawek do Kodeksu Wyborczego, zgłoszonych
przez prezydenta Alaksandra A
ukaszenkę. Mimo iż w opinii białoruskich
władz zaproponowane zamiany spełniają niemal wszystkie oczekiwania
OBWE, to wiele wskazuje, że nie doprowadzą one do rzeczywistej de-
mokratyzacji procesu wyborczego.
Deputowani jednogłośnie przyjęli ok. 130 poprawek do 45 artykułów z za-
kresu prawa wyborczego. Zgodnie z zawartymi tam propozycjami, przedsta-
wicielom partii politycznych i organizacji społecznych zagwarantowano 1/3
miejsc w komisjach wyborczych  czyli tyle samo, co urzędnikom państwo-
wYdArZeNI A 16
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Bi uletyn anali tyczny osw
spis treści
rosj a, kaukaz, azj a centralna
TYDZIEC
naWSCHODZIE
numer 41( 116) , 02. 12. 2009
wym. Uproszczone zostaną zasady zbierania podpisów na listach poparcia
dla kandydatów oraz tryb zgłaszania i rejestracji kandydatów. Ponadto wpro-
wadzono możliwość tworzenia przez poszczególnych kandydatów własnych
funduszy wyborczych. Nowelizacja ma wejść w życie jeszcze przed oficjalnym
ogłoszeniem terminu wyborów lokalnych, zaplanowanych na wiosnę 2010
roku. W opinii oficjalnego Mińska powyższe zmiany oznaczają znaczny postęp
w dostosowywaniu białoruskiego systemu wyborczego do standardów
demokratycznych. Jednocześnie jednak  wbrew wcześniejszym ustaleniom 
władze Białorusi nie przedłożyły swoich propozycji do wcześniejszej konsulta-
cji w Biurze Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka OBWE.
Przyjęte przez parlament rozwiązania stwarzają szerokie możliwości inter-
pretowania i uznaniowego stosowania, dlatego też wydaje się, że będą one
jedynie propagandowym argumentem w relacjach z Zachodem. Natomiast
charakterystyczna dla Białorusi praktyka selektywnego stosowania zapisów
prawnych pozostanie bez zmian i reżim będzie nadal skutecznie kontrolował
proces wyborczy oraz wpływał na wyniki głosowania.
Małe szanse na przełamanie pata
przed wyborami prezydenckimi w Mołdawii
Rządzący w Mołdawii centroprawicowy Sojusz na rzecz Integracji
Europejskiej (AIE) złożył komunistycznej opozycji ofertę politycznego po-
rozumienia, szantażując ją jednocześnie wszczęciem procedury zmiany
konstytucji. Sojusz chce w ten sposób skłonić komunistów do poparcia
kandydata AIE w wyborach prezydenckich wyznaczonych na 7 grudnia.
26 listopada kandydat AIE na prezydenta Marian Lupu obiecał przekazać
komunistom kierownictwo Izby Rachunkowej i Centralnej Komisji Wyborczej,
przyjąć ustawę o statusie opozycji, zachować neutralność Mołdawii, dopuścić
opozycję do sformułowania zasad polityki wobec Naddniestrza, wzmocnić
mechanizmy gwarantujące mniejszościom etnicznym udział w życiu publicz-
nym (czyli nie zawężać sfery użycia języka rosyjskiego), zapewnić polityczną
neutralność mediów publicznych oraz naukowe podejście do nauczania histo-
rii (czyli nie przywracać kursu historii rumuńskiej). W zamian komunistyczni
deputowani mieliby umożliwić wybór Lupu na prezydenta.
Z kolei 1 grudnia przewodniczący parlamentu Mihai Ghimpu powołał komisję,
która ma przygotować projekt zmian konstytucyjnych. Projekt przewidywałby
m.in. zastÄ…pienie obecnej procedury wybierania prezydenta (przez parlament
większością 3/5) wyborami bezpośrednimi albo kwalifikowaną większością
parlamentarną (50% + 1 głos).
Racjonalnie rzecz biorąc, partia komunistyczna powinna być zainteresowana
osiągnięciem kompromisu z AIE i uniknięciem przedterminowych wyborów.
W warunkach utraty przez nią dominacji w mediach i możliwości wywiera-
nia nacisku administracyjnego prawdopodobnie uzyskałaby ona wynik dużo
gorszy niż w ostatnich wyborach w lipcu br. Dlatego część komunistycznych
deputowanych zdradza zainteresowanie ugodÄ… z AIE. Najprawdopodobniej
jednak były prezydent Władimir Woronin zablokuje porozumienie, licząc,
że podziały wewnątrz rządzącej koalicji i kryzys gospodarczy umożliwią jego
partii zdecydowane zwycięstwo w przedterminowych wyborach.
wYdArZeNI A 17
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Bi uletyn anali tyczny osw
spis treści
rosj a, kaukaz, azj a centralna
TYDZIEC
naWSCHODZIE
numer 41( 116) , 02. 12. 2009
Kazachstan i Chiny
osw
wspólnie przejmują MangistauMunaiGaz
25 listopada państwowy holding naftowo-gazowy KazMunaiGaz oraz
Ośrodek Studiów Wschodnich
chińska CNPC zakończyły proces przejmowania jednego z największych imienia Marka Karpia
OSW powstał w 1990 roku,
producentów ropy w Kazachstanie  firmy MangistauMunaiGaz (MMG).
jest finansowany z budżetu państwa.
Przejęcie MMG jest kolejnym krokiem w postępującej ekspansji chiń-
Celem Ośrodka jest monitorowanie oraz
skich firm w Kazachstanie. Współpraca z chińskimi firmami nie tylko
analiza politycznej, ekonomicznej i spo-
pozwala Astanie na dywersyfikację partnerów gospodarczych, ale jest łecznej sytuacji w państwach Europy
Środkowej i Wschodniej, na Bałkanach
też interesująca ze względu na korzystne warunki finansowe oferowane
oraz na Kaukazie i w Azji Centralnej.
przez Pekin (przejęcie MMG zostało w całości sfinansowane przez Chiń-
ski Bank Eksportu-Importu).
Główne tematy badawcze OSW:
 analiza sytuacji wewnętrznej, polityki
Transakcja warta w sumie 2,6 mld USD objęła przejęcie aktywów wydobyw-
zagranicznej i obronnej państw obszaru
czych spółki MMG (roczne wydobycie na poziomie ok. 7 mln ton ropy) w rów-
naszego zainteresowania,
nych częściach przez CNPC oraz KazMunaiGaz. Z umowy wyłączone zostały
 problematyka zwiÄ…zana
strategiczne z punktu widzenia Astany rafineria w Pawłodarze oraz sieć stacji z rozszerzeniem NATO i UE,
paliw, które przejęte zostały wyłącznie przez KazMunaiGaz. Mimo to, także  bezpieczeństwo energetyczne,
 istniejÄ…ce i potencjalne konflikty oraz
zakup tych aktywów został sfinansowany przez chiński bank.
inne czynniki zwiÄ…zane z problemami
Przedstawiony schemat przejęcia MMG był niezwykle korzystny dla KazMunai-
bezpieczeństwa Europy Środkowo-
Gazu, który dzięki chińskiemu kredytowi nie wyłożył własnych środków fi-
Wschodniej, Bałkanów
nansowych na zakup aktywów. To właśnie zgoda na proponowane przez
oraz Kaukazu i Azji Centralnej.
Kazachstan warunki oraz gotowość pełnego finansowania transakcji są głów-
Publikacje:
nym z
ródłem sukcesu chińskich spółek. Dla Chin nabycie aktywów wydo-
bywczych w Kazachstanie jest szczególnie istotne ze względu na łączący oba
PUNKT WIDZENIA
P O L I C Y B R I E F S
kraje ropociąg, który pozwala na transport surowca drogą lądową, co ma
Krótkie opracowania analityczne
strategiczne znaczenie w obliczu uzależnienia Chin od dostaw ropy drogą
prezentujące opinie ekspertów OSW
morską przez cieśninę Malakka.
na temat aktualnych i ważnych
procesów zachodzących na obszarze
zainteresowania Ośrodka
PRACEOSW
O S W S T U D I E S
Duże opracowania analityczne
na temat ważnych wydarzeń z obszaru
zainteresowań OSW, wydawane
po polsku i angielsku ok. 6 razy w roku
© Copyright by OSW
Redakcja merytoryczna:
Katarzyna Pełczyńska-Nałęcz
Redaktor odpowiedzialny:
Anna A
abuszewska
Skład: Wojciech Mańkowski
Ośrodek Studiów Wschodnich
imienia Marka Karpia
ul. Koszykowa 6A
00-564 Warszawa
Tel.: [phone]
Faks: ([phone]
e-mail: [e-mail]
wYdArZeNI A 18
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie
Biuletyn analityczny
rosja, kaukaz, azja centralna
tydzień na wschodzie