Proces dezynfekcji i sterylizacji w gabinecie stomatologicznym
Wpisany przez Monika Dynerowicz
czwartek, 05 sierpnia 2010 23:28
Dekontaminacja: Jest to proces, który dąży do usunięcia lub unieszkodliwienia (zabicia)
drobnoustrojów dzięki któremu używane narzędzia i sprzęty stają się bezpieczne dla
zdrowia. Dekontaminację można podzielić na trzy fazy: 1) oczyszczania 2) dezynfekcji 3)
sterylizacji.
Faza oczyszczania rozumiana jest jako usuwanie składników organicznych i nieorganicznych
osiadłych na narzędziach i sprzęcie w trakcie pracy, np. krwi, śliny, czy tkanek twardych i
miękkich jamy ustnej.
Dezynfekcja: Jest działaniem polegającym na niszczeniu form wegetatywnych drobnoustrojów
chorobotwórczych, które są obecne na powierzchniach przedmiotów oraz / lub w ich wnętrzu,
do stopniu w jakim nie powodują one już zagrożenia dla zdrowia i życia człowieka.
Sterylizacja: Polega ona na uwolnieniu przedmiotów używanych w gabinecie
stomatologicznym od drobnoustrojów, które mają zdolność do rozmnażania. D sterylizacji
zaliczamy niszczenie drobnoustrojów chorobotwórczych, ich przetrwalników oraz
nieodwracalną inaktywacja wirusów.
Aby zminimalizować ryzyko przeniesienia infekcji używa się ustalonych odgórnie  głównie
przez SANEPID - procedur higienicznych dotyczÄ…cych:
1) dezynfekcji, mycia i sterylizacji narzędzi 2) dezynfekcji i mycia sprzętu stomatologicznego 3)
mycia i dezynfekcji powierzchni 4) mycia i dezynfekcji rąk 5) stosowania zabezpieczeń
osobistych 6) właściwego postępowania z odpadami medycznymi 7) szczepień ochronnych.
Dezynfekcja
Metody dezynfekcji można podzielić na trzy główne grupy, pod względem rodzaju
działającego czynnika:
I) Fizyczne: 1) termiczne 2) nietermiczne
II) Chemiczne: 1) alkohole 2) aldehydy 3) fenole 4) środki utleniające 5) halogeny 6) środki
powierzchniowo czynne
III) Chemiczno-termiczne
Do popularnych metod fizycznych należy termiczne oddziaływanie na czynniki chorobotwórcze,
w tym celu używana jest podgrzana woda w temperaturze 80-100°C, w czasie10-30 min, oraz
para wodna o temperaturze 100°C, w okresie 10-30 min, bÄ…dz
o temperaturze 105 °C przy
obniżonym ciśnieniu, wówczas wystarcza już czas 15 minut. Do metod fizycznych
nietermicznych należy filtracja przy użyciu filtrów chemicznych o wysokiej sprawności, oraz
dezynfekcja poprzez zastosowanie promieni świetlnych z zakresu nadfioletu - długość fali w
zakresie 136-400nm. W zakładach zajmujących się leczeniem i ochroną zdrowia najczęściej
stosowanymi metodami dezynfekcji są metody chemiczne. Aby preparaty chemiczne biobójcze
mogły być użyte w gabinetach stomatologicznych muszą one posiadać status wyrobu
medycznego klasy IIa i posiadać pozwolenie Ministra Zdrowia wydawane przez Urząd
1 / 6
Proces dezynfekcji i sterylizacji w gabinecie stomatologicznym
Wpisany przez Monika Dynerowicz
czwartek, 05 sierpnia 2010 23:28
Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych w
Warszawie, ponadto preparaty zaklasyfikowane do produktów leczniczych antyseptycznych
muszą posiadać Świadectwo Rejestracji Ministerstwa Zdrowia lub wpis do Rejestru
Produktów Leczniczych.
Metody chemiczne
Skuteczność dezynfekcji chemicznej jest zależna od:
" rodzaju użytego środka,
" czasu jego działania,
" stężenia użytego roztworu roboczego,
" liczby mikroorganizmów
" ilości tkanki organicznej
" dokładności sporządzenia roztworu.
Wadą dezynfekcji chemicznej jest szkodliwe działanie użytych środków na personel i
pacjentów oraz środowisko naturalne. Ponadto mikroorganizmy wytwarzają z czasem szczepy
odporne na dany preparat. Stopnień powodzenia dezynfekcji jest też ciężki do określenia. Dąży
się do uzyskania preparatu do dezynfekcji chemicznej, który działałby nawet w niskim stężeniu
na szeroki zakres mikroorganizmów, ulegałby szybkiej biodegradacji, powinien on także
rozpuszczać się w wodzie wodociągowej, nie powodować korozji metali, oraz nie działać
drażniąco na skórę i błony śluzowe.
Personelowi gabinetów stomatologicznych i innych placówek medycznych zaleca się wymianę
roztworów roboczych każdego dnia pracy oraz zawsze wtedy, gdy w roztworze widocznie
zmętnieje. Roztwory chemiczne do dezynfekcji powinno się sporządzać bezpośrednio przed
ich użyciem, a po użyciu należy je wylewać. Preparaty chemiczne służące do dezynfekcji
narzędzi produkowane są na bazie aldehydów, fenoli, utleniaczy, związków powierzchniowo
czynnych i chlorheksydyny. Za najskuteczniejsze substancje czynne uważane są związki
aldehydów glutarowego i formaldehydu oraz glioksalu.
Mechanizm działania preparatów dezynfekcyjnych
Środki dezynfekcyjne mają za zadanie zaburzyć metabolizm mikroorganizmów
chorobotwórczych i uniemożliwić im wykonywanie funkcji życiowych, a szczególności
rozmnażania i kolonizacji. Preparaty te zawierają związki chloru, przez co działają utleniająco,
obecność mocnych kwasów i zasad sprawia, że białko w komórkach bakterii, bądz
kasydach
wirusów ulega ścięciu, ponadto użyte w składzie środka alkohole odwadniają komórki
mikroorganizmów. Zakres działania danego preparatu podany jest zawsze na opakowaniu i
oznaczony symbolami, gdzie B oznacza bakterie Å‚Ä…cznie z prÄ…tkami gruz
licy Tbc, V  wirusy, F
 grzyby oraz S  spory (postacie przetrwalnikowe bakterii i grzybów). Preparaty do dezynfekcji
chemicznej stosuje się w roztworach wodnych, ponieważ taka forma umożliwia uszkadzanie
cytoplazmy mikroorganizmów na zasadach dyfuzji i/lub osmozy. Preparatami chemicznymi
dezynfekuje się narzędzia stomatologiczne, blaty stolików, podgłówki i poręcze fotela, prostnice
i kątnice, spluwaczki, szczotki do mycia instrumentów, szczotki do mycia rąk, umywalki, meble,
podłogi, ściany, pobrane wyciski ortodontyczne i protetyczne, oraz woski użyte do prac
protetycznych i innych.
2 / 6
Proces dezynfekcji i sterylizacji w gabinecie stomatologicznym
Wpisany przez Monika Dynerowicz
czwartek, 05 sierpnia 2010 23:28
Dezynfekcja narzędzi
Dopuszczanie do zasychania substancji organicznych i chemicznych na powierzchniach
narzędzi jest zabronione. Dezynfekowanie narzędzi ma miejsce w wanienkach z tworzywa
sztucznego zaopatrzonych w cedzak i przykrywkę wypełnionych środkami chemicznymi
biobójczymi, roztwory preparatów chemicznych mają być wymieniane codziennie, a
dezynfekowane narzędzia powinny być w nich całkowicie zanurzone.
Zarówno przy umieszczaniu narzędzi w wanience z roztworem, jak i ich wyciąganiu należy
używać rękawiczek ochronnych i uważać, aby się nie zakłuć ostrymi instrumentami. Narzędzia
drobne do leczenia kanałowego oraz wiertła do kątnic / prostnic i końcówki do skalera
dezynfekuje się oddzielnie. Sprzęt i narzędzia o złożonej budowie muszą być rozmontowane na
części składowe. Konieczne jest przestrzeganie stężeń i czasu ekspozycji na działanie roztworu
zaleconych przez producenta. Zużyty roztwór dezynfekcyjny należy wylać, a wanienkę i
szczotki umyć, zdezynfekować i przechowywać w stanie wysuszonym. Narzędzia osusza się
bawełnianymi ścierkami lub w specjalnych suszarkach. Po zdezynfekowaniu, wyczyszczeniu i
wysuszeniu narzędzi są one pakowane i sterylizowane w autoklawie.
Dezynfekcji narzędzi dokonuje się również w myjkach ultradz
więkowych, nie nadają się one
jednak do dezynfekowania lusterek. Do wody w myjkach dodaje siÄ™ preparat myjÄ…co-
dezynfekujący, zabronione jest używanie w nich środków o kwaśnym pH. Po wypłukaniu
narzędzia suszy się i sterylizuje w autoklawie, tak samo jak to następuje po myciu ręcznym, a
więc muszą one zostać spakowane przed włożeniem do autoklawu.
Dezynfekcja powierzchni takich jak ściany, podłogi i większości mebli obowiązuje raz dziennie
po zakończeniu pracy. Unity stomatologiczne, aparaty rentgenowskie, przyciski, uchwyty muszą
być myte i dezynfekowane po każdym przyjętym pacjencie. Do dezynfekcji powierzchni
używane są preparaty, które skutecznie działają w czasie krótszym niż 15 min. Zastosowane do
dezynfekcji mopy oraz ścierki trzeba wyprać i wysuszyć, a wiadra umyć. Układ ssący, który
został skażony krwią mamy obowiązek przepłukać po każdym pacjencie preparatami
dezynfekującymi oraz zakładać tabletki odkażające, rano przed rozpoczęciem pracy należy
usunąć preparat, a system dokładnie przepłukać.
Dezynfekcja powierzchni zanieczyszczonych krwiÄ… przebiega nieco odmiennie do dezynfekcji
innych powierzchni. Miejsce, które zostało ubrudzone krwią trzeba najpierw pokryć preparatem
dezynfekującym, najlepiej w wysokim stężeniu i pozostawić na czas zalecany przez wytwórcę.
Po usunięciu tego preparatu powierzchnię należy zdezynfekować ponownie, tym razem
używając środka w rozcieńczeniu przeznaczonym do powierzchni czystych, po czym go
usunąć, a następnie powierzchnię umyć zwykłym środkiem.
Dezynfekcja lampami bakteriobójczymi (promienie ultrafioletowe) jest stosowana do odkażania
powietrza, powierzchni i płynów. Skuteczność tej metody zależna jest od prawidłowego
dobrania ilości lamp, ich rozmieszczenia oraz czasu naświetlania pomieszczenia. Promienie
ultrafioletowe są wytwarzane przez niskociśnieniowe lampy rtęciowe. Optymalną aktywność
odkażająca osiąga się przy długości fali od 253,7  265 nm. Okres optymalnego działania
lampy bakteriobójczej zalecony przez producenta musi być przestrzegany, co dotyczy także
kontroli okresowej lamp. Czas pracy lampy wraz z datami jej użycia musi zostać odnotowany w
specjalnym zeszycie wraz z danymi osoby ja stosujÄ…cej.
W zakres procesu sterylizacji wchodzi samo niszczenie mikroorganizmów, przygotowanie
materiałów do sterylizacji, oraz ich właściwe zapakowanie, a także składowanie i
przechowywanie. Organizmami, które są najbardziej oporne na proces sterylizacji są spory
bakteryjne i niektóre wirusy.
3 / 6
Proces dezynfekcji i sterylizacji w gabinecie stomatologicznym
Wpisany przez Monika Dynerowicz
czwartek, 05 sierpnia 2010 23:28
Do sterylizacji wykorzystuje się następujące metody:
1.fizyczno-termiczna:
-sterylizacja parÄ… wodnÄ…
-sterylizacja suchym, gorÄ…cym powietrzem
2. fizyczna, nietermiczna
-sterylizacja promieniami jonizujÄ…cymi
-sterylizacja filtracyjna
3. chemiczno-fizyczna
-sterylizacja gazowa tlenkiem etylu
-sterylizacja formaldehydowa
Wyróżniamy dwa rodzaje sterylizacji parą wodna nasyconą, grawitacyjną  powietrze zostaje
wyparte przez parę wodną  jest to technika użyta szczególnie w małych sterylizatorach, oraz
próżniową, gdzie powietrze usuwane jest przez wytworzenie podciśnienia, a następnie
wprowadzana jest para wodna. W przebiegu procesu sterylizacji parą wodną wyróżnia się okres
wzrostu temperatury, okres wyrównania temperatury, który zależny jest od metody
odpowietrzania autoklawu, rodzaju wyjaławianych materiałów, oraz rodzaju opakowań w jakich
są one sterylizowane, okres właściwej sterylizacji, okres opadania temperatury. W autoklawie
dostępne są różne programy działania, które użytkownik dobiera w zależności od potrzeb. Cykl
szybki, który wykonywany jest przy 134 °C , nadciÅ›nieniu 2,1 bar, w czasie 4 minut, bez fazy
wstępnego podciśnienia i końcowego suszenia, jest stosowany do nieopakowanych narzędzi,
które będą natychmiastowo używane. Małe narzędzia sterylizowane są na płytkach Petriego
codziennie, poprzez umieszczenie otwartych szalek w rękawie urządzenia.
Wyróżnia się następujące klasy autoklawów, oznaczane literami:
" N  służy do sterylizowania nieopakowanych narzędzi, przeznaczonych do
natychmiastowego użycia
" S - przeznaczony jest dla wyrobów, które wytwórca określa jako lite i porowate, najczęściej
są to urządzenia z próżnią wstępną i suszeniem
" B  używa się do sterylizacji wszystkich wyrobów opakowanych, litych, wgłębionych i
porowatych, cykl ten wykonujÄ… autoklawy wszechstronne.
Dla stomatologów najbardziej użyteczne są sterylizatory klasy B, ponieważ w sterylizatorach
klasy N nie da się wysterylizować prostnic i kątnic. Do sterylizacji przeznaczone są końcówki
stomatologiczne ze znakiem C1350, mogą one być sterylizowane parą wodną około 1000 razy
bez uszkodzenia.
Opakowania sterylizacyjne wytwarza siÄ™ z papieru przepuszczajÄ…cego parÄ™ wodnÄ… oraz
wielowarstwowej przezroczystej folii, najczęściej polietylenowej. Papierowa strona opakowania
powinna zawierać wskaz
niki sterylizacji, dzięki którym można odróżnić pakiety sterylne od
niepoddanych sterylizacji. Wysterylizowane narzędzia zapakowane w rękawy papierowo-foliowe
przy pomocy zgrzewarki mogą być przechowywane do sześciu miesięcy, pakiety muszą być
opatrzone datownikiem jeszcze przed włożeniem do autoklawu.
Pakiety w autoklawie układa się stroną foliową do foliowej, a papierową do papierowej,
4 / 6
Proces dezynfekcji i sterylizacji w gabinecie stomatologicznym
Wpisany przez Monika Dynerowicz
czwartek, 05 sierpnia 2010 23:28
ponieważ przenikanie pary jest możliwe tylko przez papier. Najlżejsze pakiety powinny
znajdować się na samej górze. Nie wolno całkowicie wypełniać opakowania, należy zostawić
miejsce na rozprężenie i ściskanie pakietu w komorze sterylizacyjnej, pakiet ma być dokładnie
zgrzany i zamknięty.
Proces sterylizacji musi być stale kontrolowany, aby zapewnić jego odpowiednia jakość.
KontrolÄ™ dzielimy na fizyczna, biologicznÄ… oraz chemicznÄ…. Wskaz
niki fizyczne, do których
zalicza się termometry, manometry, karty kontrolne oraz kontrolki świetlne służą do określania
stanu technicznego urządzenia. Niektóre autoklawy wyposażone są w urządzenia rejestrujące
te parametry. Wskaz
niki chemiczne informują o osiągnięciu danych parametrów procesu
sterylizacji poprzez zmianę barwy zawartej w nich substancji, natomiast nie dają żadnych
danych co do o jej skuteczności. Wskaz
niki chemiczne dzielimy na zewnętrzne, które szybko
zmieniają barwę, są umieszczane na zewnątrz każdego opakowania, świadczą one o tym, że
odbył się proces sterylizacji, oraz wewnętrzne  które wkłada się do wnętrza pakietu - zmieniają
one kolor powoli, dostarczając informacji o osiągnięciu wszystkich parametrów sterylizacji.
Obecnie zaleca się test, który sprawdza równocześnie temperaturę, czas i ciśnienie, dzięki
temu pozwala na szybkie określenie przyczyny ewentualnej niesprawności autoklawu,
dostarcza też informacji o szczelności autoklawu.
Test Bovi&Dick przeprowadzany jest raz na 20 cykli sterylizacyjnych, raz w tygodniu, a także po
konserwacji czy naprawie sprzętu w serwisie. Pakiet z testem BOVI&DICK umieszczany jest w
pustym autoklawie i testowany w temp.134° C w czasie 3,5 min. Jeżeli test zabarwi siÄ™
równomiernie, to znaczy, że autoklaw działa poprawnie.
Wskaz
niki biologiczne służą do określenia w jakim stopniu mikroorganizmy i ich przetrwalniki są
niszczone w procesie sterylizacji. Wskaz
niki te zawierajÄ… przetrwalniki wyselekcjonowanych
szczepów bakterii, które są odporne w wysokim stopniu na określony czynnik sterylizujący
Okresowa kontrola biologiczna zachodzi poprzez umieszczenie trzech wskaz
ników
biologicznych wewnątrz trzech pakietów, które wkłada się w różnych miejscach komory
sterylizatora najtrudniej dostępnych w sterylizacji. Wyniki testów uzyskuje się po około 7
dniach inkubacji (czas zależny jest od rodzaju użytego wskaz
nika). W kontroli biologicznej
wyróżniamy kontrolę zewnętrzną  jest ona wykonywana przez stację
sanitarno-epidemiologiczną raz na kwartał, oraz wewnętrzną, którą przeprowadza użytkownik
autoklawu co najmniej raz na miesiąc, oraz po każdorazowo po naprawie sprzętu. Autoklaw
powinien być kontrolowany przynajmniej raz na rok w autoryzowanym serwisie.
Wysterylizowane pakiety muszą być przechowywane w wyznaczonych szufladach lub szafach,
tak, aby nie uległy przerwaniu. pakiety z uszkodzonym opakowaniem uważa się za niesterylne.
Temperatura powietrza w pomieszczeniach, gdzie składuje się sterylne pakiety powinna
wynosić okoÅ‚o 23° C, a wilgotność powietrza powinna być zbliżona do 50%. Zależnie od
rodzaju opakowania pakiety uważa się za sterylne przez 1 miesiąc - narzędzia opakowane w
podwójną warstwę papieru oraz przez 6 miesięcy - narzędzia w opakowaniach
papierowo-foliowych. W przypadku panowania w gabinecie gorszych warunków
przechowywania niż zalecane, należy skrócić czas przechowywania pakietów.
Proces sterylizacji musi być udokumentowany, do czego służą specjalne księgi. Każdy wpis
powinien zawierać metodę sterylizacji, parametry procesu, rodzaj cyklu, wyniki kontroli
chemicznej, biologicznej, datę, można załączyć też wydruk parametrów sterylizacji, nazwisko
osoby odpowiedzialnej za proces oraz jej podpis. Zaleca się zapisywanie także nazwisk osób
leczonych narzędziami wysterylizowanymi w danym procesie. W przypadku sterylizowania
narzędzi chirurgicznych powinno się umieszczać wskaz
niki w każdym pakiecie i wklejać
5 / 6
Proces dezynfekcji i sterylizacji w gabinecie stomatologicznym
Wpisany przez Monika Dynerowicz
czwartek, 05 sierpnia 2010 23:28
wskaz
nik z pakietu narzędzi użytych w leczeniu do karty pacjenta. Zgodnie z ustawą
dokumentację kontroli procesów sterylizacji trzeba przechowywać przez 10 lat, ponieważ może
ona zostać wykorzystana w przypadku roszczeń pacjentów.
6 / 6