Materiały przygotowała: mgr Magdalena Skóra
Piśmiennictwo:
1. Świtalski S.: Szpitalna sterylizacja i dezynfekcja. Zakażenia, 2005, 5: 6-12.
2. Heczko P. B.: Mikrobiologia. Podręcznik dla pielęgniarek, położnych i ratowników
medycznych. PZWL, Warszawa 2006.
SKAŻENIE  zanieczyszczenie drobnoustrojami lub ich toksynami powierzchni
przedmiotów, żywności, gleby, wody i powietrza.
ZAKAŻENIE  wniknięcie biologicznego czynnika chorobotwórczego do organizmu
żywego i jego namnożenie.
ANTYSEPTYKA (gr. anti-przeciw, sepsis-gnicie)  postępowanie mające na celu niszczenie
drobnoustrojów na tkankach żywych  skórze, błonach śluzowych, w zakażonych ranach.
Antyseptyka nie dotyczy odkażania przedmiotów.
ASEPTYKA  sposób postępowania, którego celem jest zapobieganie zakażeniom tkanek i
skażeniom jałowych powierzchni i przedmiotów.
SANITYZACJA  usuwanie widocznych zabrudzeń i zanieczyszczeń środowiska za pomocą
mycia, odkurzania, malowania itp.
DEZYNFEKCJA  niszczenie form wegetatywnych drobnoustrojów.
STERYLIZACJA (WYJAA
AWIANIE)  proces polegajÄ…cy na zniszczeniu wszystkich
drobnoustrojów, zarówno ich form wegetatywnych jak i przetrwalnikowych.
DEKONTAMINACJA  proces prowadzący do usunięcia lub zniszczenia drobnoustrojów,
który obejmuje:
żð sanityzacjÄ™
żð dezynfekcjÄ™
żð sterylizacjÄ™.
Metody dezynfekcji:
żð fizyczne
żð termiczne
żð chemiczne
żð termiczno-chemiczne.
1
Dezynfekcja fizyczna  polega na niszczeniu form wegetatywnych drobnoustrojów za
pomocą czynników fizycznych:
żð promieniowania UV
żð ultradz
więków
żð filtracji
Zastosowanie  dezynfekcja roztworów wodnych i powietrza.
Dezynfekcja fizyczna promieniami UV
Używa się fal o długości 210-328 nm (najbardziej aktywne jest promieniowanie o długości
fali 254 nm), emitowanych np. przez lampy rtęciowe (niskociśnieniowa rura z kwarcu,
wypełniona parami rtęciowymi). Promieniowanie UV nie przenika w głąb płynów i ciał
stałych, jest absorbowane przez szkło i tworzywa sztuczne, dlatego też wyjaławiamy w ten
sposób na ogół tylko powietrze lub powierzchnię przedmiotów. Promieniowanie UV jest
szkodliwe dla ludzi  może powodować m. in. stany zapalne skóry i zapalenie spojówek.
Filtracja
Istotą tego procesu jest fizyczne usuwanie drobnoustrojów z roztworu lub gazu przez
zatrzymanie ich na jaÅ‚owym sÄ…czku membranowym o Å›rednicy porów mniejszej niż 0,2 µm.
Korzyści: pH roztworu nie ulega zmianie, nie rozpadają się jego składniki wrażliwe na
temperaturÄ™ (termolabilne, np. witaminy).
Dezynfekcja termiczna  czynnikiem dezynfekcyjnym jest  ciepło suche lub  ciepło
wilgotne . Metody z zastosowaniem  ciepła wilgotnego :
żð pasteryzacja
żð dekoktacja
żð gotowanie
żð tyndalizacja.
Pasteryzacja  polega na ogrzewaniu pÅ‚ynu w temperaturze 65ºC przez 30 minut i
natychmiastowym ochÅ‚odzeniu. Podwyższenie temperatury pasteryzacji do 75ºC skraca czas
tego procesu do 10 minut.
Dekoktacja  niszczenie drobnoustrojów przez działanie pary wodnej przy normalnym
ciśnieniu przez 15-20 minut.
Tyndalizacja  trzykrotna pasteryzacja przeprowadzana co 24 godziny.
2
Dezynfekcja chemiczna  niszczenie form wegetatywnych drobnoustrojów przez
zastosowanie roztworów środków chemicznych takich jak:
żð formaldehyd
żð aldehyd glutarowy
żð pochodne fenolu
żð pochodne biguanidyny
żð alkohole
żð czwartorzÄ™dowe zwiÄ…zki amoniowe
żð tlen aktywny
żð chlorowce
żð zwiÄ…zki jodu.
Wybór odpowiedniego preparatu zależy od:
żð znanego lub spodziewanego skażenia
żð rodzaju dezynfekowanego materiaÅ‚u
żð toksycznoÅ›ci Å›rodka.
Środków dezynfekcyjnych należy używać zgodnie z przeznaczeniem, uwzględniając:
żð spektrum dziaÅ‚ania
żð czas i temperaturÄ™
żð stężenie Å›rodka.
Symbole oznaczające zakres działania środka dezynfekcyjnego (spektrum):
B  bakteriobójczy (bez prątków gruz
licy)
T lub Tbc  prątkobójczy
F  grzybobójczy
V  inaktywujÄ…cy wirusy
S  sporobójczy.
Dezynfekcja terminczno-chemiczna
Polega na użyciu wodnych roztworów środków chemicznych w temperaturze podwyższonej
do 60ÚC. Zastosowanie: do dezynfekcji sprzÄ™tu wrażliwego na wysokÄ… temperaturÄ™ o
skomplikowanej budowie, uniemożliwiającej skuteczną dezynfekcję chemiczną (giętkie
endoskopy, narzędzia chirurgiczne i stomatologiczne).
3
Przyczyny złej dezynfekcji:
żð nieodpowiednie stężenie roztworu dezynfekcyjnego
żð nieodpowiedni czas dezynfekcji
żð brak caÅ‚kowitego zanurzenia dezynfekowanego materiaÅ‚u w roztworze
żð wielokrotne używanie tego samego roztworu
żð prowadzenie dezynfekcji w nieumytym i niezdezynfekowanym pojemniku.
Metody sterylizacji
1) wysokotemperaturowe  temperatura powyżej 100°C
Sterylizacja parą wodną pod ciśnieniem
żð najczęściej stosowana metoda sterylizacji
żð sterylizacja w temp. 134°C przy ciÅ›nieniu 2 atm przez 3,5-7 min.
rodzaje materiałów: narzędzia chirurgiczne, bielizna operacyjna, materiały opatrunkowe,
szkło laboratoryjne
żð sterylizacja w temp. 121°C przy ciÅ›nieniu 1 atm przez 15-20 min.
rodzaje materiałów: rękawice chirurgiczne, przedmioty z gumy i tworzyw sztucznych.
Sterylizację parą wodną pod ciśnieniem przeprowadza się w specjalnych sterylizatorach 
tzw. autoklawach.
Sterylizacja suchym gorÄ…cym powietrzem  sterylizacja powietrzem o temp. 160-200°C
przez 30-150 min.; rodzaje materiałów: szkło laboratoryjne, pudry, roztwory oleiste.
2) niskotemperaturowe  temperatura nie przekracza 100°C
Sterylizacja tlenkiem etylenu (TE)  stosowana do wyjaławiania sprzętu wrażliwego na
wysoka temperaturÄ™ (temp. 30-60°C, czas 4,5-7,5 godz.).
Sterylizacja plazmÄ…
Plazma  stan materii złożony ze zjonizowanych cząstek, otrzymywana zwykle z H O po
2 2
zadziaÅ‚aniu naÅ„ mikrofal o wysokiej energii, proces odbywa siÄ™ w temp. 40°C, cykl trwa 1,5
godz.
4
Sterylizacja ciekłym kwasem nadoctowym
żð dziaÅ‚anie kwasu w temp. 50-55°C przez 30 min.
żð wada  konieczność użycia sterylizowanego sprzÄ™tu zaraz po wyjaÅ‚owieniu, ponieważ nie
ma opakowań zapewniających sterylność sprzętu po wyjęciu ze sterylizatora
żð może być stosowana do szybkiej sterylizacji endoskopów w gabinetach zabiegowych.
Sterylizacja formaldehydem
Poddanie sterylizowanych przedmiotów działaniu mieszaniny formaldehydu i pary wodnej w
temp. 60-80°C i niewielkim nadciÅ›nieniu w czasie 2,5-4 godz.
Sterylizacja promieniowaniem jonizujÄ…cym
żð naÅ›wietlanie dużymi dawkami promieniowania Å‚
żð metoda stosowana przede wszystkim do wyjaÅ‚awiania sprzÄ™tu jednorazowego użytku
przez producentów.
Sterylizacja nadtlenkiem wodoru  temp. 40-60°C, czas 90 min.
Wybór metody sterylizacji zależy od:
1. rodzaju wyjaławianego materiału  jego odporności termicznej i chemicznej
2. kosztów procesu.
Etapy sterylizacji:
1. Dezynfekcja wstępna
2. Czyszczenie i mycie
3. Suszenie
4. Kontrola i kompletowanie sprzętu poddawanego sterylizacji
5. Pakowanie sterylizowanych przedmiotów w pakiety
6. Sterylizacja
7. Magazynowanie
8. Dystrybucja
Rodzaje opakowań sterylizacyjnych:
1. Do pakowania pojedynczych narzędzi lub małych zestawów
żð torebki samozamykajÄ…ce siÄ™
żð rÄ™kawy papierowo-foliowe.
5
2. Włókniny do pakowania artykułów poddawanych sterylizacji parowej, gazowej lub
radiacyjnej.
3. Papier krepowy do pakowania artykułów sterylizowanych parą wodną lub gazem.
Właściwe opakowanie sterylizacyjne:
żð umożliwia prawidÅ‚owe przenikanie czynnika sterylizujÄ…cego
żð stanowi nieprzenikalnÄ… barierÄ™ dla drobnoustrojów
żð zapewnia możliwość dÅ‚ugotrwaÅ‚ego magazynowania wyjaÅ‚owionych artykułów.
Kontrola procesów sterylizacji  wskaz
niki służące do kontroli procesów sterylizacji:
1. Fizyczne
2. Chemiczne
3. Biologiczne
Wskaz
niki fizyczne  to wszystkie przyrządy pomiarowe, w jakie został wyposażony
sterylizator. Kontrola polega na odczycie wskazań:
żð zegarów
żð termometrów
żð manometrów.
Wskaz
niki chemiczne  to paski, rurki, ampułki wskaz
nikowe z substancjami, które
zmieniają barwę, jeśli kontrolowane parametry procesu sterylizacji były prawidłowe.
Są najczęściej stosowanymi wskaz
nikami do kontroli sterylizacji. Wskaz
niki chemiczne
umieszcza się we wnętrzu opakowań ze sterylizowanym sprzętem  w każdym pakiecie, a
także we wnętrzu komory sterylizatora.
Wskaz
niki biologiczne  są to spory (przetrwalniki) bakterii o dużej odporności na czynnik
sterylizujÄ…cy (Bacillus subtilis, Geobacillus stearothermophilus).
Tradycyjne wskaz
niki biologiczne  krążki bibułowe nasycone zawiesiną spor  tzw. Sporal
A i Sporal S. Po zakończeniu procesu sterylizacji krążki inkubuje się w płynnym podłożu
hodowlanym przez 7 dni w temp. 37°C (B. subtilis) lub 56°C (G. stearothermophilus), aby
sprawdzić czy spory kiełkują. Jeśli dojdzie do wyhodowania bakterii, proces sterylizacji
uznaje się za nieprawidłowy.
6
Nowoczesne testy biologiczne  testy fiolkowe. Fiolki zawierają bibułę nasyconą sporami
bakteryjnymi oraz specjalną rurkę z pożywką bakteriologiczną. Po zakończeniu sterylizacji
łączy się pożywkę ze sporami i inkubuje przez okres do 48 godz. sprawdzając co 8 godz.
barwę pożywki, która przy wzroście bakterii ulega zmianie.
7