Dominiak Marzena
Katedra i Zakład Chirurgii Stomatologicznej AM we Wrocławiu
ASEPTYKA I ANTYSEPTYKA
ASEPTYKA  jest to postępowanie mające na celu zapobieganie
zakażeniu, tj. niedopuszczenie do zainfekowania rany, czyli otrzymanie
tzw. bakteriologicznej jałowości. Wszystko co będzie stykać się z raną musi
być jałowe, tzn. pozbawione bakterii, wirusów i grzybów.
Twórcą aseptyki jest Sommelweis ( trupie cząstki ).
STERYLIZACJA to zabiegi umożliwiające uzyskanie bakteriologicznej
jałowości. Pozwalają one uwolnić przedmioty od drobnoustrojów
chorobotwórczych i/lub ich przetrwalników, powodują nieodwracalną
inaktywację wirusów.
W dalszym znaczeniu, zgodnie z obowiązującymi w tej mierze przepisami i
normami, sterylizacja nie ogranicza się tylko do samego zniszczenia
drobnoustrojów, ale uwzględnia poprzedzające i następowe postępowanie, tj.:
1. sposób przygotowania materiałów (odpowiednia dezynfekcja i opakowanie)
2. prawidłowo prowadzony proces sterylizacji (właściwe ułożenie w komorze
sterylizatora, kontrola procesu sterylizacji)
3. przechowywanie (warunki, które wykluczają możliwość wtórnego
zanieczyszczenia).
Ad.1
Dezynfekcja  jak dalej
Opakowanie materiałów 
Musi to być opakowanie jednorazowego użytku wykonane z tworzyw
sztucznych albo papieru.
1. opakowania z tworzyw sztucznych mogą występować albo wyłącznie w
postaci torebek, rękawów z folii poliamidowej (suche powietrze) albo w postaci
łączonej z papierem (para wodna i tlenek etylenu ).Folia zbudowana jest z
dwóch warstw  zewnętrzna odporna na działanie wysokiej temperatury,
wewnętrzna posiadająca niski punkt topnienia, dzięki czemu łączy się ze stroną
przeciwną.
2. opakowanie z papieru  torebki, woreczki, arkusze, kartony
Papier musi spełniać warunek tzw. specjalnej porowatości- w trakcie
sterylizacji musi wpuścić czynnik sterylizacyjny, a po zakończeniu ekspozycji
pory te muszą być zamknięte, aby uniemożliwiały wnikanie powietrza i
drobnoustrojów.
W celu dobrego zabezpieczenia sterylny przedmiot opakowany w papier
powinien być podwójnie zapakowany (np. rękawiczki ), a do transportu
potrójnie.
Ad.2
Kontrola procesu sterylizacji :
1
1.kontrola chemiczna
do tego celu służą różne wskaz
niki :
a) wskaz
niki manipulacyjne (barwne przylepce)-
służą do odróżnienia materiałów sterylizowanych od niesterylizowanych 
kontrola ekspozycyjna;
wskaz
niki te nie informują o jałowości materiału opracowywanego,
mówią tylko, że przebiegł proces sterylizacji
okleja się nimi od zewnątrz sterylizowany przedmiot
b) wskaz
niki chemiczne  to również wskaz
niki barwne; zmiana ich barwy w
określony sposób zależy od współdziałania wielu parametrów procesu
sterylizacji  temperatury, nasycenia pary wodnej, czasu działania;
przydatne są do kontroli wsadu
Mogą to być :
1. wskaz
niki paskowe
2. wskaz
niki w postaci arkuszy,
3. wskaz
niki, które umieszcza się między dwiema warstwami folii
tworzącymi foliową część opakowania
4. wskaz
niki nadrukowane na papierze
Świadczą one, że materiał poddany sterylizacji jest jałowy.
Zalety wskaz
ników paskowych:
-wiarygodność kontroli,
-łatwa interpretacja wyników,
-natychmiastowa kontrola przebiegu sterylizacji.
2.kontrola biologiczna
-wskaz
niki biologiczne 
zawierają przetrwalniki określonych szczepów bakteryjnych; ich oporność na
działanie czynników sterylizacyjnych musi odpowiadać określonym
wymaganiom zawartym w przepisach normatywnych;
kontrola ta służy do wykazania skuteczności sterylizacji w warunkach
eksploatacyjnych.
Kontrola odbywa się przy pełnym załadowaniu aparatu, przy czym wskaz
niki
należy zdeponować w miejscach jak najtrudniej dostępnych dla środka
działającego.
Biowskaz
niki używane to:
-Bacillus Stearothermophilus  para wodna, formaldehyd
-Bacillus Subtillis  gorące powietrze, tlenek etylenu.
3.kontrola fizyczna
jest to badanie sprawności eksploatacyjnej z odnotowaniem temperatury,
ciśnienia i czasu pracy sterylizatora.
Ad.3
Przechowywanie
2
 specjalnych pomieszczeniach z suchą atmosferą o stałej temperaturze,
osobne szafki,
materiał nie powinien być ściśle upakowany, nie związany gumkami.
Przedmioty, narzędzia, materiał wysterylizowany niegdyś przechowywano w
puszkach Schinelbuscha. Obecnie uważa się ten sposób za nie spełniający
obecnych wymogów właściwego przechowywania materiałów.
CZYNNIKI WPA
YWAJ
CE NA PRZEBIEG STERYLIZACJI
1. typ mikroorganizmu
- największą oporność na zabiegi sterylizacyjne wykazują przetrwalniki
bakteryjne,
- szczególnie termostabilny jest także wirus HBV (do 121 st C )
2. obecność substancji organicznych np. krwi, tworzących ochronną otoczkę
koloidalną drobnoustroju lub adsorpcja cząstek nieorganicznych, cząstek brudu
zwiększa odporność drobnoustrojów na wpływy otoczenia
3. liczba drobnoustrojów
4. czas konieczny do zniszczenia drobnoustrojów jest wprost proporcjonalny
do ich wyjściowej liczby.
Dlatego też im skuteczniejsze zmniejszenie liczby drobnoustrojów przed
sterylizacją przez oczyszczenie mechaniczne i dezynfekcję tym skuteczniejszy
proces sterylizacji.
METODY STERYLIZACJI
Wyróżniamy trzy grupy metod pod względem skuteczności sterylizacji:
1. metody fizyczno-termiczne
-sterylizacja para wodną,
-sterylizacja suchym gorącym powietrzem.
2. metody fizyczne, nietermiczne
-sterylizacja za pomocą promieni jonizujących
-sterylizacja filtracyjna- w st. ograniczonym.
3. metody chemiczno-fizyczne
-sterylizacja gazowa tlenkiem etylenu,
-sterylizacja formaldehydowa.
Ad.1
Sterylizacja parą wodną nasyconą pod zwiększonym ciśnieniem.
Urządzeniem służącym do tego celu jest AUTOKLAW, czyli sterylizator parowy
pod zwiększonym ciśnieniem.
Autoklaw jest to kocioł o podwójnych ścianach. Woda znajduje się między
ścianami > przechodzi w parę wodną pod wpływem temperatury> pod
ciśnieniem dostaje się do głównej części kotła wypierając powietrze. Następnie
przechodzi przez materiał sterylizowany i uchodzi przez zawór odpływowy. Po
zakończeniu procesu powietrze ponownie zostaje wpuszczone. Materiał
sterylizowany musi być suchy.
3
Powietrze znajdujące się w przedmiotach sterylizowanych , tzw. wysepki
powietrza stanowi znaczną przeszkodę i utrudnienie sterylizacji . Usunięcie
powietrza z komory sterylizacyjnej i przedmiotów tam prowadzonych decyduje
o skuteczności zabiegu . Szczególnie ważne jest to przy sterylizacji materiałów
porowatych i tekstylnych . Z tego p-ktu widzenia metody sterylizacji parą
wodną, zależności od sposobu wypierania powietrza, dzieli się na sterylizację
metodą przepływową (grawitacyjną) i próżniową (podciśnieniową ) .
1.W metodzie przepływowej powietrze znajdujące się w sterylizowanych
przedmiotach wypierane jest przez napływającą parę wodną . Powietrze
opuszcza komorę przez wentyl wylotowy, zamykający się samoczynnie po
osiągnięciu temperatury roboczej. Na tej zasadzie działają małe sterylizatory,
tzw. autoklawy grawitacyjne .
2.W metodzie podciśnieniowej próżnia może być wytworzona w dwojaki
sposób:
-próżnia wstępna- jednokrotne wytworzenie podciśnienia w celu usunięcia
powietrza z komory
-próżnia frakcyjna  wielokrotne wytwarzanie podciśnienia na zmianę z
wypompowaniem pary.
Obecnie ten typ autoklawów jest szczególnie polecany, także do gabinetów
stomatologicznych. Dyskusja pojawia się czy powinien to być autoklaw z
próżnią frakcyjną czy nie.
Na tej podstawie dzielimy autoklawy na trzy klasy (projekt normy EN 13060/ 1-
4/ dla małych sterylizatorów opracowany przez Komisję Europejską): klasa N,
klasa S, klasa B (załącznik)
DZIAA
ANIE STERYLIZACJI polega na wyzwoleniu energii poprzez
kondensację pary wodnej na przedmiotach wyjaławianych, która
powoduje koagulację białka i zniszczenie bakterii lub inaktywację
wirusów.
Warunkiem skutecznej sterylizacji jest więc bezpośredni kontakt
drobnoustrojów z parą wodną.
Bardzo ważny jest fakt, że szybciej ścina się białko o większej zawartości
wody.
Dlatego też para wodna kondensująca na bakteriach , wirusach lub otoczkach
przetrwalników podnosi w nich zawartość wody i o wiele łatwiej dochodzi do
koagulacji białka ; w niższej temperaturze , a niżeli dzieje się to w suchych
sterylizatorach .
W suchej atmosferze białka bakteryjne są bardzo odporne na wysoką
temperaturę i giną wtedy , gdy
ulegną utlenieniu, a to następuje w temperaturze o wiele wyższej niż potrzebna
do koagulacji białka.
Całkowity czas sterylizacji dzielimy na cztery okresy :
4
1. okres wzrostu temperatury  jest to czas od momentu uruchomienia sprzętu
do osiągnięcia temperatury roboczej na termometrze; w tym czasie
następuje odpowietrzenie komory sterylizacyjnej i sterylizowanych
materiałów oraz nagrzanie do temperatury roboczej:
2. okres wyrównania temperatury  czas od momentu osiągnięcia temperatury
roboczej we wnętrzu sterylizatora do osiągnięcia temperatury sterylizacyjnej
we wszystkich p-ktach materiałów sterylizowanych ; okres ten w zależności
od rodzaju materiału i sposobu jego opakowania podlega różnym
wahaniom;
3. okres sterylizacji  jest to czas konieczny do zniszczenia drobnoustrojów ,
wliczając dodatkowy czas na zachowanie pewności zabiegu
2+3  czas sterylizacji właściwej  tzw. czas ekspozycji
4. okres opadania temperatury  trwa od zakończenia sterylizacji właściwej do
momentu wychłodzenia materiałów sterylizowanych przy jednoczesnym
spadku nadciśnienia i wyrównania z ciśnieniem atmosferycznym ; należy
jeszcze doliczyć okres wysychania materiałów w próżni .
STERYLIZACJA SUCHYM GOR
CYM POWIETRZEM
Czynnikiem wyławiającym jest suche gorące powietrze
Urządzenie : sterylizator suchy
Mechanizm  wysuszenia  j.w.
Okresy sterylizacji  jak w sterylizatorze parowym przy wyższych
temperaturach i wydłużonym czasie sterylizacji .
Ważną rolę w krążeniu ciepła w komorze odgrywa sposób jej załadowania 
powinien on zapewniać możliwie swobodny przepływ powietrza; tj. ok. 1/3
przestrzeni powinna być wolna.
Wskaz
niki i testy  rurki Browna  rurki wypełnione płynem wskaz
nikowym
Ad. 2.) METODY FIZYCZNE  NIETERMICZNE
1. promieniowanie jonizujące  bardzo skuteczne (promieniowanie
przenikliwe), stosowane na skalę przemysłową
Wykorzystuje się promieniowanie gamma i tzw. szybkie elektrony uzyskiwane
w akceleratorach
Stosuje się do: sterylizacji materiałów opatrunkowych, strzykawek i igieł
jednorazowego użytku, zestawów kroplówkowych, elementów z gumy i
tworzyw sztucznych, odzieży ochronnej.
2. sterylizacja filtracyjna  filtry są przeznaczone do zatrzymywania bakterii i
grzybów, a w przesączu pozostają wirusy
Ad 3.) METODY CHEMICZNO- FIZYCZNE
1. sterylizacja gazowa tlenkiem etylenu
Jest to sposób szczególnie użyteczny w przypadku materiałów termolabilnych
 temperatura sterylizacji 50-60 st. C.
Materiał do sterylizacji musi być odpowiednio opakowany  folia , papier.
5
Gazem używanym do wyjaławiania jest tlenek etylenu w mieszaninie z CO2
Technologia sterylizacji gazowej przedstawia się następująco  z komory
sterylizacyjnej usuwa się powietrze i wprowadza się parę wodną w celu
nawilżenia zarodników i bakterii .Dzięki temu stają się one wrażliwe na
wprowadzony następnie gazowy tlenek etylenu, który jest gazem przenikliwym
i ma zdolność wnikania w głąb tworzywa . Ponieważ tlenek etylenu i produkty
jego rozkładu są związkami toksycznymi muszą być usunięte z
wysterylizowanych przedmiotów przed ich użyciem .
Dlatego też po sterylizacji materiały muszą być poddane tzw. 10 godzinnej
degazacji .
(w komorze sterylizacyjne z zastosowaniem naprzemiennie nad i podciśnienia).
Kontrola skuteczności sterylizacji polega na :
1. wykonanie analizy procentowej gazów w komorze
2. wskażniki barwne
3. badanie bakteriologiczne (testy bakteryjne).
2. Sterylizacja formaldehydowa-
stanowi alternatywę wobec sterylizacji gazowym tlenkiem etylenu;
używana do materiałów termolabilnych (guma i tworzywa sztuczne)
gazem używanym jest formaldehyd w mieszaninie z parą wodną, w sprzęcie
zautomatyzowanym, w podciśnieniu, w temp.60-65 st.C
formaldehyd jest gazem bakteriobójczym, łatwo rozpuszczającym się w wodzie-35%wodny
roztwór jest to formalina
Należałoby jeszcze zwrócić uwagę, że niegdyś do sterylizacji zaliczano także
wodne r-ry aldehydów, kwasów (czynniki chemiczne )
W dobie obecnej metoda ta zaliczana do dezynfekcji wysokiego stopnia i tylko
wyjątkowo może spełniać zadanie sterylizacji .
PARAMETRY STERYLIZACJI
1. Sterylizator parowy 
1.1. 134 st. C; 2,5 atm. 30 min.-bielizna operacyjna i materiały opatrunkowe,
instrumenty po WZW i HIV (po odpowiedniej dezynfekcji), pozostałe
narzędzia stom.i wiertła.
1.2. 121 st C, 1,5 atm . 20 min.  rękawiczki gumowe i dreny gumowe
2. Sterylizator suchy  180 st. C, 45 min. (200 st C, 15 min.; 160 st. C,120 min)
 instrumenty metalowe, lusterka z cechą 200, wiertła , instrumenty po
 ropie po odpowiedniej dezynfekcji
3. Sterylizator olejowy  180 st. C, 20 min.  prostnice, kątnice
4. Sterylizacja gazowa  60 st. C. 4,5 atm. 3 h  materiały gumowe i tworzywa
sztuczne
5. Sterylizator kulkowy- 230 st.C, 10 s, - wiertła, narzędzia endodontyczne  po
dezynfekcji
6
DEZYNFEKCJA
Są to zabiegi polegające na niszczeniu, tj. obniżeniu liczby
drobnoustrojów chorobotwórczych znajdujących się na powierzchni
przedmiotów lub w ich wnętrzu w stopniu takim, że nie stworzą
niebezpieczeństwa zakażenia.
Odkażenie uzyskuje się przez :
1. zabicie drobnoustrojów, zahamowanie ich rozwoju, a szczególnie ich
przetrwalników
2. osłabienie ich zjadliwości
3. usunięcie mechaniczne z powierzchni przy użyciu środków chemicznych .
Tak więc w wyniku dezynfekcji zniszczeniu mogą ulec :
najbardziej wrażliwe wegetatywne formy bakterii , grzyby chorobotwórcze ,
mniej wrażliwe prątki gruz
licy , wirusy bezotoczkowe oraz najmniej wrażliwe
formy przetrwalników (spory).
ANTYSEPTYKA
Jest to stosowanie środków bakteriobójczych w miejscu ich wysiewu, we
wrotach możliwego wtargnięcia zakażenia na powierzchni ciała  skóra, błony
śluzowe, zranienia, lub też w polach chirurgicznie odsłoniętych lub otwartych.
Twórcą antyseptyki był Lister (karbol do mycia narzędzi i ran).
Celem antyseptyki jest zapobieganie kolonizacji lub zakażeniu przez
przywrócenie jałowości zakażonych przedmiotom lub ranom, w wyniku
stosowania preparatów bakteriobójczych.
W dezynfekcji wykorzystuje się metody fizyczne i chemiczne :
I . metody fizyczne1.m. termiczne ( ciepło wilgotne )
-podgrzana woda ( 80-100 st. C  czas ekspozycji 10-30 min. )
-para wodna przepływająca ( 100 st. C  czas ekspozycji 10-30 min)
- para wodna o obniżonym ciśnieniu ( 105 st. C  15 min. )
2. metody nietermiczne
-filtracja,
-UV
II. metody chemiczne
1. alkohole
2. aldehydy
3. fenole
4. środki utleniające
5. chlorowce
6. środki powierzchniowo czynne
III. Metody chemiczno  termiczne (połączenie wilgotnego gorącego powietrza
ze środkiem dezynfekcyjnym w automatycznym urządzeniu do dezynfekcji)
Zarówno w przypadku sterylizacji i dezynfekcji, metodami z wyboru są metody
termiczne.
7
Jako termiczną metodą dezynfekcji stosuje się ciepło (gorąca woda, para
wodna) o temp. > 70 st. C w czasie odpowiednim do osiągnięcia wymaganego
zakresu działania.
Zgodnie z zasadami narzędzia i sprzęt, które mają kontakt z nieuszkodzoną
powierzchnią skóry, mogą być poddawane wyłącznie procesom dezynfekcji.
Jeżeli nie stosuje się do tego celu metody termicznej, można stosować metody
chemiczne.
Metody fizyczne:
1. termiczne
jest to dezynfekcja w gorącej wodzie lub parze wodnej.
Termiczne czyszczenie i dezynfekcja narzędzi nazywana jest
DEKONTAMINACJ
.
a. dezynfekcja wrzącą wodą przez gotowanie-czas 30 min- niszczy
wegetatywne formy bakterii, nie działa na HBV
polecana do : dezynfekcji tkanin np. bielizny
b. dezynfekcja przez pasteryzację-
polega na krótkotrwałym jednorazowym podgrzaniu cieczy do temp. Poniżej
100st.C w czasie od kilku sekund do 60 min. I natychmiastowym oziębieniu do
temperatury pokojowej;
zabieg ten zmniejsza liczbę drobnoustrojów w cieczy i utrudnia ich nadmierny
rozwój;
np. w gorącej wodzie o temp. 80 st. C zabiciu ulegają w ciągu 30 min.
wegetatywne formy bakterii, grzyby oraz większość wirusów.
c. dezynfekcja parą wodną  dekoktacja-
jest to działanie kilkunastominutowe wrzącą wodą lub parą wodną, co niszczy
formy wegetatywne bakterii
 para wodna przepływowa - jest to para o temp. ok.100 st. C przepływająca pod
ciśnieniem atmosferycznym przez materiały poddawane dezynfekcji
np. dezynfekcja materaców, kołder, zakażonych odpadków
1. Metody nietermiczne
a. metoda filtracji
filtracja jako metoda separacji drobnoustrojów stosowana jest głównie
podczas produkcji leków i szczepionek, coraz częściej do czyszczenia wody w
otoczeniu chorych szczególnie zagrożonych zakażeniem, do oczyszczania
powietrza z drobnoustrojów w instalacjach nawiewowych w pomieszczeniach
 czystych lub  czystych stołach roboczych.
b. działanie UV
promieniowaniem nadfioletowym nazywamy fale elektromagnetyczne o
długości między 13,6 a 400 nm. Maksimum działania bakteriobójczego
przypada na fale długości 257 nm. Działanie promieni UV polega na
pochłanianiu kwantów promieniowania (fotonów) przez funkcjonalnie ważne
cząstki mikroorganizmów.
Ze względu na ograniczoną przenikliwość UV stosuje się je do dezynfekcji
powietrza lub czystej wody.
Metody chemiczno-termiczne
8
 Do dezynfekcji przedmiotów, które mogłyby ulec uszkodzeniu w wysokiej
temperaturze, coraz częściej stosuje się dezynfekcję chemiczno-termiczną w
automatach czyszczących.
Płyn dezynfekcyjny podgrzewa się do temp. 40-60 st. C, co umożliwia
zmniejszenie dawki związku chemicznego.
Jest to metoda, która może być przydatna w opracowywaniu narzędzi
stomatologicznych.
Metoda chemiczna
Chemiczne preparaty dezynfekcyjne używane w zakładach opieki zdrowotnej w
Polsce muszą posiadać pozytywną opinię Zakładu Zwalczania Skażeń
Biologicznych, Zakładu Toksykologii Środowiskowej, Zakładu Wirusologii
Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie. Obowiązujący obecnie  Wykaz
preparatów przeznaczonych do stosowania został opublikowany w Dzienniku
Urzędowym MZiOS nr11 z dnia 05. 10.1996.
Przebieg dezynfekcji:
Siła działania przeciw drobnoustrojowego chemicznych środków
dezynfekcyjnych zależy od następujących czynników:
1. typu środka
2. stężęnia- im większe stężenie tym proces przebiega szybciej
3. czasu działania-czas potrzebny do zabicia jest odwrotnie proporcjonalny do
liczby drobnoustrojów
4. typu mikroorganizmu
5. ilości komórek mikroorganizmu
6. stanu fizjologiczne mikroorganizmu
7.temperatury-szybciej im wyższa temperatura
8. odczynu środowiska-zmiany ph środowiska prowadzą do zwiększonej
dysocjacji środka dezynfekcyjnego lub zmiany ładunku na powierzchni
komórek mikroorganizmu
np. podwyższenie ph prowadzi do obniżenia aktywności fenoli, podchlorynów,
związków jodu, a do podwyższenia aktywności czwartorzędowych zasad
amoniowych, dwuamin.
9. wilgotności- im większa wilgotność tym skuteczniejszy przebieg dezynfekcji
środki dezynfekcyjne działają destrukcyjnie na komórki bakteryjne przede
wszystkim ścinając białko komórkowe. Przetrwalniki mają mało wody i dlatego
ich białko ulega trudniej ścięciu i tym tłumaczy się odporność przetrwalników na
działanie środków chemicznych.
10. obecności w środowisku materii organicznej- zmniejsza znacznie siłę
działania lub nawet powoduje powstanie produktu pozbawionego działania
dezynfekcyjnego.
MECHANIZM DZIAA
ANIA ŚRODKÓW DEZYNFEKCYJNYCH:
1. uszkodzenie ściany i błony komórkowej - np. detergenty, czwartorzędowe
związki amoniowe, kwasy, fenole, zasady;
9
2. koagulacja białek- głównie chodzi o enzymy, których unieczynnienie
prowadzi do śmierci np. alkohole, aldehydy, fenole, czwartorzędowe związki
amoniwe
3. zablokowanie wolnych grup sulfhydrylowych - enzymy zawierające tę grupę
mogą działać tylko w wolnej zredukowanej formie; jeżeli grupa  sh zostanie
zablokowana np. czynnik utleniający następuje uszkodzenie lub śmierć komórki
np. środki utleniające, preparaty jodowe, preparaty zawierające metale ciężkie
4. uszkodzenie kwasów nukleinowych- barwniki zasadowe jak fiolet
krystaliczny, zieleń brylantowa tworzą sole z kwasami nukleinowymi
mikroorganizmów;
używane jako antyseptyki jamy ustnej, ran;
promienie UV- absorbowane przez DNA, RNA, białko, wolne zasady purynowe i
pirymidynowe działają mutagennie i hamują podziały komórkowe bakterii.
WA
AŚCIWOŚCI ANTYSEPTYKÓW
1. szeroki zakres działania
2. małą toksyczność
3. nie działać uczulająco
4. nie indukować oporności
5. zachowywać aktywność w obecności materii organicznej
6. zachowywać aktywność w obecności innych preparatów-mydeł,
detergentów.
Do środków chemicznych zaliczamy;
1. aldehydy-
największe znaczenie w tej grupie związków ma formaldehyd, aldehyd
glutarowy, glioksal, ald. bursztynianowy;
aldehydy mają szeroki zakres działania, obejmujący bakterie łącznie z Tbs,
prawie wszystkie wirusy, grzyby, oraz w określonych warunkach przetrwalniki
bakteryjne, również w obecności zanieczyszczeń organicznych.
Z reguły aldehydy wykorzystuje się w formie preparatów mieszanych np. z
detergentami- związki powierzchniowo czynne, co umożliwia penetrację
aldehydu przez zanieczyszczenia organiczne do zawartych w nich
mikroorganizmów-do dezynfekcji narzędzi i powierzchni oraz wyrobów z mas
wyciskowych.
Ich działanie polega na denaturacji białka, wywołując tzw. błąd proteinowy.
Pamiętać należy odrażniącym działaniu na skórę i błony śluzowe.
Np. sporobójcze działanie wywołuje 2% glutaraldehyd po min. 10-cio godzinnej
ekspozycji.
W pojęciu dezynfekcji wyróżniamy:
1. DEZYNFEKCJ
WYSOKIEGO POZIOMU
Jest to najczęściej stosowana metoda dezynfekcji narzędzi chirurgicznych i
sprzętu medycznego;
Zwalcza ona na powierzchniach zanieczyszczonych narzędzi, przyborów i
sprzętu medycznego:
a. formy wegetatywne bakterii łącznie z prątkami grużlicy,
10
b. grzyby chorobotwórcze;
c. wirusy bezotoczkowe i z otoczką
Metoda dezynfekcji dająca w/w spektrum biologiczne obowiązuje przy
odkażaniu wszystkich narzędzi, przedmiotów i sprzętu medycznego
wielokrotnego użycia, które podczas zabiegów:
-naruszają lub mogą naruszać tkanki miękkie i tk. kostną,
-mają kontakt z jałowymi jamami ciała,
-mają kontakt z uszkodzonymi i nieuszkodzonymi błonami śluzowymi,
-mają kontakt z uszkodzoną skórą i ranami.
Sprzęt skażony w|w sposób musi po dezynfekcji wysokiego poziomu, być
poddawany sterylizacji. Jeżeli ze względów technicznych sprzęt nie może być
poddawany sterylizacji wtedy tylko dopuszcza się dezynfekcję wysokiego
poziomu.
Metoda dezynfekcji wysokiego poziomu obowiązuje również w przypadku
postępowania ze zużytym sprzętem jednorazowego zastosowania- o ile nie ma
możliwości bezpiecznego ich spalenia.
2.DEZYNFEKCJE NIŻSZEGO POZIOMU- likwiduje na powierzchni
skażonych przedmiotów:
-bakterie
-grzyby chorobotwórcze
-niektóre wirusy.
Tą metodę można dezynfekować wyłącznie tylko te przedmioty i narzędzia,
które wchodzą w kontakt z nieuszkodzoną skórą. Ponadto stosuje się ją do
dezynfekcji powierzchni w pomieszczeniach, urządzeń i sprzętów.
Opis ten i podział odnosi się głównie do dezynfekcji chemicznej przy użyciu
aldehydów. W przypadku użyciu innych substancji o właściwościach
dezynfekcyjnych nie jest tak wysoka.
2. alkohole-
do celów dezynfekcyjnych nadaje się etanol, n-propanol, izopropanol.
Optymalne stężenie dla etanolu wynosi 70-80%.Większe stężenie , wskutek
silnego odwodnienia bakterii, wykazują działanie wolniejsze. Skuteczność
przeciwwirusowa alkoholi jest wyraz
nie mniejsza niż przeciwbakteryjna.
Głównym obszarem zastosowania alkoholi jest antyseptyka skóry oraz
dezynfekcja rąk.
Ważną ich zaletą jest krótki czas niszczenia drobnoustrojów oraz dobra
penetracja alkoholi do skóry.
Stosowane są także do dezynfekcji małych powierzchni i przedmiotów,
zwłaszcza wówczas, gdy wymagany jest krótki czas działania (5-15 min.).
3. fenole i ich pochodne
są skutecznymi środkami przeciwbakteryjnymi, przeciwgrzybiczymi,
przeciwwirusowymi (nie dotyczy wszystkich). Dodrze działają w kontakcie z
zanieczyszczeniami tk.organiczną.
11
Fenole są jadami protoplazmatycznymi, a ich działanie jest szczególnie
wyrażone w środowisku kwaśnym.
W postaci preparatów łączonych stosowane od dezynfekcji powierzchni,
narzędzi, urządzeń do odsysania.
Nie mogą być polecane do dezynfekcji wysokiego poziomu.
4. jod
Jod obecnie stosowany jest wyłącznie w postaci kompleksowych połączeń
organicznych jako antyseptyk skóry i bł. śluzowych.
Działanie preparatu na skórze odpowiada działaniu alkoholi, konieczny jest
jednakże dłuższy czas ekspozycji.
Ze względu na resorpcję jodu przez skórę i związany z tym wpływ na czynność
gruczołu tarczowego nie należy stosować związków jodopochodnych w czasie
ciąży, laktacji lub u noworodków.
5. związki powierzchniowo czynne
mogą być anionoczynne, kationoczynne, niejonowe oraz amfoteryczne.
Połączenia kationowe tzw. detergenty wykazują działanie bakteriostatyczne.
Działanie bakteriobójcze wyrażone jest słabiej i nie obejmuje zarodników,
prątków, wirusów bezotoczkowych. Słabo działają na bakterie Gram ujemne.
Aktywność ich także spada w obecności nawet niewielkiej ilości substancji
organicznych.
Dlatego też znajdują prawie wyłącznie jako składnik dodatkowy, np. w
połączeniu z aldehydami do dezynfekcji przedmiotów lub w połączeniu z
alkoholami do dezynfekcji skóry i rąk.
Przykładem połączenia kationowego jest c h l o r h e k s y d y n a:
-r-r alkoholowy ( np. manusan ) - do dezynfekcji skóry i rąk
-r-r wodny  do antyseptyki błon śluzowych.
6. środki utleniające i związki chloru
np. ozon, nadtlenek wodoru, nadtlenokwasy,
Nie radzą sobie z prątkami gruz
licy, grzybami, choć bardzo skutecznie
inaktywują wirusy.
Obecność substancji organicznych w polu ich działania prowadzi do ich
szybkiej inaktywacji.
Znajdują zastosowanie w dezynfekcji przedmiotów niemetalowych, gdyż
działają korodująco;
powierzchni i bielizny.
ZAKRES STOSOWANIA DEZYNFEKCJI W STOMATOLOGII
1. antyseptyka skóry, rąk i błon śluzowych
2. dezynfekcja narzędzi, wycisków wykonanych z mas wyciskowych, protez i
innych wyrobów protetycznych
3. dezynfekcja powierzchni przedmiotów i sprzętu.
12
 13
Ad.1
Zabiegi antyseptyczne rąk
Na powierzchni rąk znajduje się flora przejściowa( łatwo usuwalna przez mycie
rąk z mydłem) i flora osiadła (trudna do usunięcia sposobami mechanicznymi;
trzeba używać antyseptyków).
Spośród antyseptyków używamy głównie alkoholi z uwagi na ich przenikanie w
głąb skóry oraz krótki czas działania.
Wyróżniamy dezynfekcję bieżącą i chirurgiczną rąk:
-dezynfekcja bieżąca rąk
usuwa florę przejściową; stosowana przy używaniu rękawic niesterylnych
Jest to mycie rąk wodą z mydłem przez ok. 1 minutę > wycieranie jałowym
ręcznikiem > dezynfekcja higieniczna (30 sek., ok. 3 ml. alkoholowego
środka).
Przed przystąpieniem do następnego pacjenta trzeba zdjąć rękawice i
przeprowadzić dezynfekcję higieniczną lub mycie higieniczne zależnie od
wskazań.
-dezynfekcja chirurgiczna rąk
ma na celu jak najdalej idącą redukcję flory bakteryjnej przypadkowej i osiadłej;
służy do przygotowania do zabiegów chirurgicznych i czynności leczniczych
przebiegających w warunkach jałowych;
mycie chirurgiczne trwa ok. 10 minut.
Rozpoczynamy mycie chirurgiczne- 2-5 minut ciepła woda , mydło, szczotka 
dłonie i przedramiona> wycieranie jałowym ręcznikiem > dezynfekcja
chirurgiczna (3 minuty, 5 ml alkoholowego r-r środka) > jałowe rękawice.
Warto tu zwrócić uwagę na obszary dłoni pomijane podczas mycia i dezynfekcji
rąk Dlatego też mycie właściwe rąk powinno odbywać się wedle schematu.
Przygotowanie pola operacyjnego:
1. (odtłuszczenie skóry pacjenta eterem lub benzyną)
2. dezynfekcja skóry  70% alkohol lub
1% r-r jodu w 70% alkoholu lub
1% płyn Lugola lub
alkoholowy r-r merkurochromu, chlorheksydyny
3. dezynfekcja błon śluzowych  wodny r-r chlorheksydyny
wodny r-r rywanolu
wodny r-r KMnO4
wodny r-r 3% wody utlenionej
ogólnie- związki powierzchniowo czynne i kompleksowe połączenia jodu
4. po założeniu szwów pędzlownie
wodny r-r merkurochromu
fiolet gencjany
14
Ad. 2
Dezynfekcja narzędzi
Wytyczne PZH 1993 dotyczące dezynfekcji narzędzi:
1. wszystkie narzędzia po użyciu (należy traktować jako skażone) i od razu
zanurzyć w roztworze środka dezynfekcyjnego o pełnym spektrum działania,
należy oddzielić narzędzia drobne od większych i ew. rozmontować
2. narzędzia winny być całkowicie zanurzone ( uważać należy na uwięzione
pęcherzyki powietrza)
3. specjalne pojemniki, przykryte!!!!
4. roztwory środków powinny być wymieniane codziennie lub nawet częściej
jeżeli uległy
skażeniu zanieczyszczeniami organicznymi
5. nie należy dopełniać naczyń zawierających częściowo zużyty roztwór
6. narzędzia należy wyjmować w rękawiczkach, następnie dokładnie
wypłukać w wodzie destylowanej (inaczej ulegną wtórnej dekontaminacji),
osuszyć w jałowych ręcznikach
Postępowanie z brudnymi instrumentami min. w Klince:
brudne okienko>moczenie np. 10 min. w 2% septylu > mycie w zimnej wodzie
(do 45st.C)-
umożliwia usunięcie zanieczyszczeń białkowych > mycie w ciepłej wodzie (70-
80 st.C, śr. myjący i szczotka) > płukanie > wycieranie > sterylizacja
Instrumenty po ROPIE,WZW, HIW  specjalne, oznakowane pojemniki, 24
godziny
Ad.3
Dezynfekcja powierzchni przedmiotów
Np. sprzęt pomocniczy, stoliki podręczne, leki, blaty itp.
Jest ona połączona z reguły z myciem (wycieranie lub spryskiwanie- ostrożnie
z drogami oddechowymi).
Preparaty dezynfekcyjne używane do tego celu muszą zawierać środki
czyszczące nie zmniejszające, w znaczący sposób, aktywności
przeciwbakteryjnej wskutek zanieczyszczenia.
Najczęściej używa się połączeń związków czynnych powierzchniowo z
aldehydami lub bez nich, preparatów uwalniających tlen aktywny.
POST
POWANIE Z ZAKAŻONAMI ODPADAMI
-Strzykawki i igły
Do przechowywania służą specjalne pojemniki (muszą być odporne na
przekłucia, przemoknięcia, zaopatrzone w zamknięcia, oznakowane,
dopasowane wielkością do potrzeb).
15
Pojemniki na igły muszą mieć taki kształt aby pozwalały na zdjęcia igły ze
strzykawki bez użycia drugiej ręki.
Po zapełnieniu pojemnika (nie więcej niż 2/3 pojemności) należy przekazać go
do spalenia.
-rękawiczki
rękawiczki gumowe wyrzucane po skażeniu, które nie uległy przedziurawieniu
należy je uszkodzić celowo, np. przez obcięcie palca tak aby nie mogły być
użyte przez osoby postronne, a następnie przekazać do spalenia
-odpady zakażone krwią, płynami ustrojowymi, inny sprzęt jednorazowego
użytku itp. likwiduje się je jedną z metod:
1. spalenie
2. sterylizacja w tzw. brudnym autoklawie i przekazanie na wysypisko
śmieci
3. dezynfekowanie r-rami środka gwarantującymi osiągnięcie wysokiego
poziomu dezynfekcji
WHO poleca : r-r podchlorynu sodowego,
inne środki zawierające chlor,
ew. aldehyd glutarowy.
Metodę tą można stosować tylko wtedy gdy nie ma specjalnych pojemników
jednorazowego użytku służących do przechowywania. Wówczas bezpośrednio
po użyciu przedmioty takie umieszcza się w naczyniach napełnionych środkiem
dezynfekcyjnym na 12 godzin. Po zakończeniu procesu płyn wylewa się, a
pojemnik wraz z zawartością umieszcza się w opakowaniu odpornym na
przemoknięcie, uszko
dzenie mechaniczne, następnie przekazuje do spalenia.
-odpadki szczególne
zalicz się do nich wszystkie odpady, które makroskopowo mogą być
rozpoznawane jako narządy lub ich części, w praktyce stomatologicznej,
głównie zęby, powinny być usuwane oddzielnie, a następnie spalone.
POST
POWANIE Z BIELIZN
OPERACYJN
I MATERIAA
AMI
OPATRUNKOWYMI
Bielizna bezpośrednio po zdjęciu powinna być umieszczona w specjalnych
workach i odtransportowana do pralni.
Bielizna zanieczyszczona krwią powinna być uprzednio dezynfekowana w r-r
preparatów zawierających chlor i dopiero przekazana do pralni
16