mgr Jolanta Sadek
DEZYNFEKCJA I STERYLIZACJA
ASEPTYKA I ANTYSEPTYKA
PRZYGOTOWANIE MATERIAA
ÓW I SPRZ
TU DO STERYLIZACJI
ASEPTYKA  jest to postępowanie mające na celu zapobieganie zakażeniu,
tj. niedopuszczenie do zainfekowania rany, czyli otrzymanie tzw. bakteriologicznej
jałowości. Wszystko co będzie stykać się z raną musi być jałowe, tzn. pozbawione bakterii i ich
przetrwalników, wirusów i grzybów = posługiwanie się jałowym (wysterylizowanym) materiałem
i sprzętem.
Zabiegi umożliwiające uzyskanie bakteriologicznej jałowości to STERYLIZACJA. Pozwalają
one uwolnić przedmioty od drobnoustrojów chorobotwórczych i ich przetrwalników, powodują
nieodwracalną inaktywację wirusów.
Zgodnie z obowiÄ…zujÄ…cymi przepisami i normami, sterylizacja nie ogranicza siÄ™ tylko do samego
zniszczenia drobnoustrojów, ale uwzględnia poprzedzające i następowe postępowanie. Wszystkie
przedstawione poniżej ogniwa w sterylizacyjnym łańcuchu zależności są ważne. Należą do nich:
1. dezynfekcja po użyciu,
2. dokładne umycie, wysuszenie, dokonanie przeglądu,
3. odpowiednie opakowanie,
4. właściwe ułożenie w komorze sterylizatora,
5. przestrzeganie parametrów sterylizacji,
6. wyładunek z komory,
7. przechowywanie,
8. dystrybucja,
9. transport,
10. aseptyczne otwarcie opakowania,
11. użycie.
Jeżeli jednego z warunków nie zachowamy i przerwiemy przytoczony łańcuch zależności,
możemy doprowadzić do użycia niesterylnego narzędzia, a w konsekwencji do zakażenia
pacjenta.
DEZYNFEKCJA  ANTYSEPTYKA
Celem antyseptyki jest zapobieganie kolonizacji lub zakażeniu przez zabicie mikroorganizmów
wegetatywnych lub nie tworzÄ…cych form przetrwalnikowych.
1. Antyseptyka (odkażanie) skóry i błon śluzowych
do celów dezynfekcyjnych stosuje się alkohole: etanol, n-propanol, izopropanol. Optymalne
stężenie dla etanolu wynosi 70-80%.Większe stężenie, wskutek silnego odwodnienia bakterii,
wykazują działanie wolniejsze. Skuteczność przeciwwirusowa alkoholi jest wyraz
nie
mniejsza niż przeciwbakteryjna.
2. Dezynfekcja narzędzi:
a) wszystkie narzędzia po użyciu (należy traktować jako skażone) i od razu zanurzyć w
roztworze środka dezynfekcyjnego o pełnym spektrum działania (np. 2% Sekusept, Triacid
0,5%, Virusolve, Anios, Neodisher Septo PreClean ). Należy oddzielić narzędzia drobne
od większych i ew. rozmontować
1
b) narzędzia winny być całkowicie zanurzone (uważać należy na uwięzione pęcherzyki
powietrza)
c) specjalne pojemniki, przykryte!!!!
d) roztwory środków powinny być wymieniane codziennie lub nawet częściej jeżeli uległy
skażeniu zanieczyszczeniami organicznymi
e) nie należy dopełniać naczyń zawierających częściowo zużyty roztwór
f) narzędzia należy wyjmować w rękawiczkach, następnie dokładnie wypłukać w wodzie
destylowanej, osuszyć w jałowych ręcznikach.
3. Dezynfekcja powierzchni przedmiotów i sprzętu: sprzęt pomocniczy, stoliki podręczne, blaty
itp.
Jest ona połączona z reguły z myciem (wycieranie lub spryskiwanie - ostrożnie z drogami
oddechowymi). Preparaty dezynfekcyjne używane do tego celu muszą zawierać środki
czyszczące nie zmniejszające, w znaczący sposób, aktywności przeciwbakteryjnej wskutek
zanieczyszczenia. Najczęściej używa się połączeń związków czynnych powierzchniowo
z aldehydami lub bez nich, preparatów uwalniających tlen aktywny.
Termiczne czyszczenie i dezynfekcja narzędzi nazywana jest DEKONTAMINACJ

W dezynfekcji wykorzystuje siÄ™ metody fizyczne i chemiczne:
1. metody fizyczne
qð termiczne (ciepÅ‚o wilgotne)
- podgrzana woda 80-100 st. C  czas ekspozycji 10-30 min.
- dezynfekcja wrzÄ…cÄ… wodÄ… przez gotowanie-czas 30 min- niszczy wegetatywne formy
bakterii, nie działa na HBV polecana do: dezynfekcji tkanin np. bielizny
- dezynfekcja przez pasteryzację- polega na krótkotrwałym jednorazowym podgrzaniu
cieczy do temp. poniżej 1000 C w czasie od kilku sekund do 60 min.
i natychmiastowym oziębieniu do temperatury pokojowej
- para wodna przepływająca (1000 C  czas ekspozycji 10-30 min) para rzepływająca pod
ciśnieniem atmosferycznym przez materiały poddawane dezynfekcji np. dezynfekcja
materaców, kołder, zakażonych odpadków)
qð nietermiczne  filtracja: filtracja jako metoda separacji drobnoustrojów stosowana jest
głównie podczas produkcji leków i szczepionek, coraz częściej do czyszczenia wody
w otoczeniu chorych szczególnie zagrożonych zakażeniem, do oczyszczania powietrza
z drobnoustrojów w instalacjach nawiewowych w pomieszczeniach  czystych lub
 czystych stołach roboczych,
qð promieniowanie UV: promieniowaniem nadfioletowym nazywamy fale
elektromagnetyczne o długości między 13,6 a 400 nm. Działanie promieni UV polega
na pochłanianiu kwantów promieniowania (fotonów) przez funkcjonalnie ważne cząstki
mikroorganizmów. Ze względu na ograniczoną przenikliwość UV stosuje się je do
dezynfekcji powietrza - lampy bakteriobójcze
2. metody chemiczne
- alkohole
- aldehydy
- fenole
- środki utleniające
- chlorowce
- środki powierzchniowo czynne
2
3. metody chemiczno  termiczne (połączenie wilgotnego gorącego powietrza ze środkiem
dezynfekcyjnym w automatycznym urzÄ…dzeniu do dezynfekcji)
Zarówno w przypadku sterylizacji i dezynfekcji, metodami z wyboru są metody termiczne.
Zgodnie z zasadami narzędzia i sprzęt, które mają kontakt z nieuszkodzoną powierzchnią skóry,
mogą być poddawane wyłącznie procesom dezynfekcji. Jeżeli nie stosuje się do tego celu metody
termicznej, można stosować metody chemiczne.
STERYLIZACJA
To całkowite zabicie wszystkich drobnoustrojów łącznie ze sporami. Jest to proces nieodwracalny
i kończy się śmiercią komórki. Przedmiot uważany jest za sterylny, jeżeli prawdopodobieństwo
iż jest on niesterylny ma się jak 1:1000000. Sterylność nie podlega stopniowaniu: przedmiot nie
może być bardziej lub mniej sterylny. Jest sterylny lub nie
METODY STERYLIZACJI
I. Metody termiczne
1. Sterylizacja ciepłem wilgotnym: sterylizacja parą wodną w nadciśnieniu.
Urządzeniem służącym do tego celu jest AUTOKLAW, czyli sterylizator parowy pod
zwiększonym ciśnieniem
w 1340 C; w nadciśnieniu 2 atm., w czasie 5,3 min.
w 1210 C, w nadciśnieniu 1 atm., przez 15 min
Tą metodą sterylizowane są: bielizna operacyjna i materiały opatrunkowe, narzędzia
chirurgiczne i stomatologiczne, rękawiczki gumowe i dreny i inne materiały gumowe
2. Sterylizacja suchym gorÄ…cym powietrzem.
Urządzenie: sterylizator suchy. Sterylizacja suchym gorącym powietrzem powinna być
stosowana tylko w przypadku materiałów, które nie mogą być wyjaławiane para wodną
w nadciśnieniu wazeliny, oleje, pudry.
W aparatach z wymuszonym obiegiem W aparatach z naturalnym obiegiem
powietrza powietrza
1600 C  120 min. 1600 C  150 min.
1800 C  30 min. 1800 C  45 min.
II. Sterylizacja gazowa  sterylizacja zimna:
1. Sterylizacja gazowa tlenkiem etylenu, TE, EO
Jest to sposób szczególnie użyteczny w przypadku materiałów termolabilnych 
temperatura sterylizacji 50-600 C. Materiał do sterylizacji musi być odpowiednio
opakowany  folia, papier.
Gazem używanym do wyjaławiania jest tlenek etylenu w mieszaninie z CO2. Ponieważ
tlenek etylenu i produkty jego rozkładu są związkami toksycznymi muszą być usunięte
z wysterylizowanych przedmiotów przed ich użyciem (nieodgazowany sprzęt może
spowodować hemolizę krwinek, martwicę tkanek, rozwój nowotworu). Dlatego też po
sterylizacji materiały muszą być poddane tzw. degazacji. (w komorze aeracyjnej
z zastosowaniem naprzemiennie nad i podciśnienia) przez 2,5-12 godz. Degazacja poza
komorÄ… 2  18 dni.
2. Sterylizacja formaldehydowa- używana do materiałów termolabilnych (guma i tworzywa
sztuczne); gazem używanym jest formaldehyd w mieszaninie z parą wodną,
w podciśnieniu, w temp.60-650 C, 2,5-3,5 godz.. Formaldehyd jest gazem
bakteriobójczym, łatwo rozpuszczającym się w wodzie -35%wodny roztwór to formalina.
3
III. Metody fizyczne, nietermiczne
1. Sterylizacja za pomocÄ… promieni jonizujÄ…cych (promieniowanie przenikliwe), stosowane
na skalę przemysłową. Wykorzystuje się promieniowanie gamma i tzw. szybkie elektrony
uzyskiwane w akceleratorach
Stosuje się do: sterylizacji materiałów opatrunkowych, strzykawek i igieł jednorazowego
użytku, zestawów kroplówkowych, elementów z gumy i tworzyw sztucznych, odzieży
ochronnej, biomateriałów, leków itp.
2. Sterylizacja plazmowa
Plazma jest opisywana jako czwarty stan skupienia materii. Cząsteczki gazu w próżni,
wzbudzane energiÄ… w polu elektromagnetycznym, przechodzÄ… w stan plazmy. Plazma
uzyskiwana z nadtlenku wodoru H2O2 została wykorzystana w sterylizatorze Sterrad
produkcji firmy Sterilization Advanced Products (Johnson & Johnson).
Cykl sterylizacji trwa ok. 75 min i przebiega w temperaturze ok. 40oC. Sprzęt
sterylizowany nie wymaga degazacji. Po procesie powstajÄ… H2O i O2  zwiÄ…zki przyjazne
dla środowiska.
Metodą tą nie można sterylizować materiałów zawierających celulozę, porowatych,
płynów, a także sprzętu o przewodach zamkniętych z jednej strony. Sprzęt przygotowany
do sterylizacji musi być idealnie suchy. W tej metodzie sterylizacji należy stosować
specjalny materiał opakowaniowy, bez zawartości celulozy  Tyvek.
3. Sterylizacja filtracyjna - sterylizacja filtracyjna  filtry sÄ… przeznaczone do zatrzymywania
bakterii i grzybów, a w przesączu pozostają wirusy.
KONTROLA PROCESU STERYLIZACJI :
Kontrola chemiczna do tego celu służą wskaz
niki :
a) wskaz
niki manipulacyjne (barwne przylepce)- służą do
odróżnienia materiałów sterylizowanych od
niesterylizowanych  kontrola ekspozycyjna;
wskaz
niki te nie informują o jałowości materiału opracowywanego, mówią tylko,
że przebiegł proces sterylizacji; okleja się nimi od zewnątrz sterylizowany przedmiot
b) wskaz
niki chemiczne  to również wskaz
niki barwne; zmiana ich barwy w określony
sposób zależy od współdziałania wielu parametrów procesu sterylizacji  temperatury,
nasycenia pary wodnej, czasu działania; przydatne są do kontroli wsadu Mogą to być :
- wskaz
niki paskowe: ZINTEGROWANY TEST PASKOWY
T(time)S(steam)T(temperature) zmienia barwÄ™ wyraz
nie i natychmiastowo, tylko
wtedy, gdy została osiągnięta wzajemna zależność temperatura/czas/w parze
nasyconej
np.
4
- wskaz
niki w postaci arkuszy,
- wskaz
niki, które umieszcza się między dwiema warstwami folii tworzącymi foliową
część opakowania
- wskaz
niki nadrukowane na papierze
Świadczą one, że materiał poddany sterylizacji jest jałowy.
Zalety wskaz
ników paskowych: wiarygodność kontroli, łatwa interpretacja wyników,
natychmiastowa kontrola przebiegu sterylizacji, tanie i proste w użyciu, wykluczają
możliwość błędnej interpretacji wyniku.
II. Kontrola biologiczna  wskaz
niki biologiczne
zawierają niepatogenne, wysokoodporne przetrwalniki określonych
szczepów bakteryjnych; zdolne do przejścia w formę wegetatywną.
Kontrola odbywa się przy pełnym załadowaniu aparatu, przy czym
wskaz
niki należy zdeponować w miejscach jak najtrudniej
dostępnych dla środka działającego.
Biowskaz
niki używane to: Bacillus Stearothermophilus  para wodna,
formaldehyd; Bacillus Subtillis  gorÄ…ce powietrze, tlenek etylenu.
III. Kontrola fizyczna jest to badanie sprawności eksploatacyjnej z
odnotowaniem temperatury, ciśnienia i czasu pracy sterylizatora
(termometry, manometry, zegary; wykresy, wydruki)
OPAKOWANIA STERYLIZACYJNE
I. Opakowanie jednorazowego użytku wykonane z tworzyw sztucznych albo papieru.
1. opakowania z tworzyw sztucznych mogą występować albo wyłącznie w postaci torebek,
rękawów z folii poliamidowej (suche powietrze) albo w postaci łączonej z papierem (para
wodna i tlenek etylenu). Folia zbudowana jest z dwóch warstw  zewnętrzna odporna na
działanie wysokiej temperatury, wewnętrzna posiadająca niski punkt topnienia, dzięki
czemu Å‚Ä…czy siÄ™ ze stronÄ… przeciwnÄ….
Specjalistyczne opakowania w postaci toreb (niebieskiej i zielonej) o wysokim stopniu
wytrzymałości, których skład stanowi min. nietkany materiał oraz intrafolia  IntegraPack.
2. opakowanie z papieru  torebki, woreczki, arkusze, kartony
Papier musi spełniać warunek tzw. specjalnej porowatości- w trakcie sterylizacji musi
wpuścić czynnik sterylizacyjny, a po zakończeniu ekspozycji pory te muszą być zamknięte,
aby uniemożliwiały wnikanie powietrza i drobnoustrojów. W celu dobrego zabezpieczenia
sterylny przedmiot opakowany w papier powinien być podwójnie zapakowany (np.
rękawiczki, pakiety z narzędziami).
II. Kontenery, puszki
*Sposób pakowania dostosować do okresu obiegu narzędzi
PRZECHOWYWANIE STERYLNYCH PAKIETÓW
Wysterylizowany sprzęt i materiały medyczne muszą być przechowywane w warunkach
wykluczających wtórne ich zanieczyszczenie.
Okres przechowywania nie jest zależny od rodzaju sterylizacji
Prawdopodobieństwo skażenia materiału przy wyjmowaniu go z opakowania jest
zdecydowanie większe niż prawdopodobieństwo przeniknięcia bakterii przez nieuszkodzone
i właściwie zamknięte opakowanie.
Im wyższy stopień czystości magazynowej, tym dłuższy okres sterylności
Magazynować w specjalnych pomieszczeniach z suchą atmosferą, o stałej temperaturze,
osobne szafki,
5
 Materiał nie powinien być ściśle upakowany, nie związany gumkami.
Dążyć do maksymalnego skrócenia okresu przechowywania
Ograniczyć do minimum dotykanie, poruszanie, przenoszenie pakietów sterylnych
Chronić pakiety przed zanieczyszczeniem w czasie transportu ze sterylizacji do stanowiska
pracy.
Przedmioty, narzędzia, materiał wysterylizowany niegdyś przechowywano w puszkach
Schinelbuscha. Obecnie uważa się ten sposób za niespełniający obecnych wymogów właściwego
przechowywania materiałów.
OKRESY WAŻNOŚCI DLA POSZCZEGÓLNYCH MATERIAA
ÓW
4ð Zestaw narzÄ™dziowy pakowany w rÄ™kaw papierowo-foliowy : 3 miesiÄ…ce
4ð ~~ ~~ ~~ 2 rÄ™kawy ~~ ~~ : 1 rok
4ð ~~ ~~ ~~ 2 papiery krepowane: 4 tygodnie
4ð ~~ ~~ ~~ 2 worki INTEGRAPACK: 2 lata
4ð torebki papierowe zamykane zgrzewarkÄ…: 4 tygodnie
4ð kontenery narzÄ™dziowe (podwójna pokrywa+filtr): ½ roku
4ð ~~ ~~ (pokrywa perforowana+filtr): 4 tygodnie
4ð kontenery z bieliznÄ… i materiaÅ‚em opatrunkowym: 4 tygodnie
4ð kontener z butelkami: 1 tydzieÅ„
POST
POWANIE Z ZAKAŻONAMI ODPADAMI (skrót!)
Strzykawki i igły: do przechowywania służą specjalne pojemniki (muszą być odporne na
przekłucia, przemoknięcia, zaopatrzone w zamknięcia, oznakowane, dopasowane wielkością do
potrzeb). Pojemniki na igły muszą mieć taki kształt aby pozwalały na zdjęcia igły ze strzykawki
bez użycia drugiej ręki. Po zapełnieniu pojemnika (nie więcej niż 2/3 pojemności) należy
przekazać go do spalenia.
Rękawiczki gumowe wyrzucane po skażeniu, które nie uległy przedziurawieniu - należy je
uszkodzić celowo, np. przez obcięcie palca tak aby nie mogły być użyte przez osoby postronne,
a następnie przekazać do spalenia
Odpady zakażone krwią, płynami ustrojowymi, inny sprzęt jednorazowego użytku itp. likwiduje
siÄ™ je jednÄ… z metod: 1.spalenie, 2.sterylizacja w tzw. brudnym autoklawie i przekazanie na
wysypisko śmieci, 3.dezynfekowanie np.: roztworem podchlorynu sodowego, innymi środkami
zawierającymi chlor, ew. aldehyd glutarowy. Metodę tą można stosować tylko wtedy gdy nie ma
specjalnych pojemników jednorazowego użytku służących do przechowywania. Wówczas
bezpośrednio po użyciu przedmioty takie umieszcza się w naczyniach napełnionych środkiem
dezynfekcyjnym na 12 godzin. Po zakończeniu procesu płyn wylewa się, a pojemnik wraz
z zawartością umieszcza się w opakowaniu odpornym na przemoknięcie, uszkodzenie
mechaniczne, następnie przekazuje do spalenia.
Odpadki szczególne - zaliczają się do nich wszystkie odpady, które makroskopowo mogą być
rozpoznawane jako narządy lub ich części, powinny być usuwane oddzielnie, a następnie spalone.
Postępowanie z bielizną operacyjną: bielizna bezpośrednio po zdjęciu powinna być umieszczona
w specjalnych workach i odtransportowana do pralni. Bielizna zanieczyszczona krwiÄ… powinna
6
być uprzednio dezynfekowana w roztworach preparatów zawierających chlor i dopiero przekazana
do pralni.
Wszystkie odpadki, materiały opatrunkowe, sprzęt jednorazowego użytku mające kontakt
z krwią, płynami ustrojowymi, wydzielinami, wydalinami należy wyrzucać do czerwonych
worków.
Piśmiennictwo:
1. Dezynfekcja i sterylizacja  ekologia i skuteczność. Krajowe Towarzystwo Gospodarcze
SEMIGAT S.A., Warszawa ,VI 1995
2. Nosowska K.Z. Podstawy sterylizacji i dezynfekcji w zwalczaniu zakażeń szpitalnych.
Wydawnictwo Czelej, Warszawa 1999.
3. Zakażenia: nr 3,4/2002, 5/2005, 4,6/2006, 3,5/2007, 1,2,3,5/2009
7