T
P
S SPRZ
T I MATERIAA
Y STOMATOLOGICZNE
twój przegląd stomatologiczny 7-8/2006
STERYLIZACJA
I JEJ KONTROLA
W GABINECIE STOMATOLOGICZNYM  CZ. I
Sterylizacja jest niezbędna w każdym gabinecie stomatologicznym. By była skuteczna, lekarz
dentysta musi dopilnować prawidłowości procesu. Uniknie dzięki temu problemów przy kontroli,
zadba o zdrowie swoje i  co najważniejsze  pacjentów.
Sterylizacja, inaczej wyjaławianie, " prawidłowe przeprowadzenie pro-
SÅ‚owa kluczowe: autoklaw, kontrola
trwale niszczy wszystkie formy drobno- cesu sterylizacji, przestrzeganie
procesu sterylizacji, pakowanie, ste-
ustrojów, nawet te najbardziej odporne wszystkich parametrów ustalonych
rylizacja parÄ… wodnÄ….
na wiele czynników chemicznych dla poszczególnych rodzajów wyja-
Key words: autoclaw, packaging,
i fizycznych, tj. przetrwalniki (spory). ławianych materiałów i narzędzi,
steam sterilization, monitoring of
Utrzymanie jałowości wysterylizowa- " właściwe postępowanie z materiałem
sterilization process.
nych przedmiotów możliwe jest, kiedy po sterylizacji i jego prawidłowe prze-
Streszczenie: Sterylizacja to proces
zabijania wszystkich mikroorgani- są one opakowane. Można je wtedy chowywanie.
bez ryzyka zanieczyszczenia przenosić Niestety, efektywność sterylizacji
zmów, włącznie ze sporami bakterii.
W gabinecie stomatologicznym wyko- oraz przechowywać nawet przez kilka nie może być weryfikowana poprzez
tygodni. sprawdzanie produktu końcowego
rzystuje siÄ™ do tego celu parÄ™ wodnÄ…
pod ciśnieniem. Przeznaczony do Warunkiem tak skutecznej steryli- (wyrobów wysterylizowanych). Dla-
sterylizacji materiał musi być opako- zacji jest: tego też proces ten, dla potwierdze-
wany w odpowiedni rodzaj opakowa- " właściwe przygotowanie narzędzi do nia jego skuteczności, powinien być
nia. Procesy wyjaławiania wymagają procesu wyjaławiania (idealnie umyte, walidowany, a jego przebieg należy
każdorazowo monitorowania przy osuszone, opakowane) - niski wstępny monitorować, urządzenia steryliza-
pomocy wskaz
ników fizycznych, che- stopień skażenia narzędzi ma duży cyjne powinny zaś znajdować się pod
micznych i biologicznych. Niniejsza
wpływ na końcowy efekt sterylizacji, stałą kontrolą.
praca przedstawia ogólne wytyczne
dotyczÄ…ce skutecznej sterylizacji
i jej kontroli w gabinecie stomatolo-
gicznym.
Summary: Sterilization is the proc-
ess of killing of all microorganisms
in a material, including highly resist-
ant bacterial endospores. The major
sterilizing agent used in surgery is
moist heat by steam autoclawing.
The sterilized material must be pack-
aged in suitable packing material.
Sterilization processes require rou-
tine monitoring with use of physical,
chemical and biological indicators.
This paper presents the efficiency
ab
of sterilization and their control in
dental offices.
Ryc.1a-b. Wykresy przemiany izotermicznej gazu doskonałego.
LIPIEC-SIERPIEC
2006
24
*
dr n. med. Agnieszka A. Pawlik
T
P
SPRZ
T I MATERIAA
Y STOMATOLOGICZNE S
twój przegląd stomatologiczny 7-8/2006
Walidacja to procedura otrzymywa- giczne, akceptowana jest sterylizacja ciśnienie samo w sobie nie bierze
nia i interpretacji danych, pozwalająca wysokotemperaturowa parą wodną pod udziału w zabijaniu drobnoustrojów.
stwierdzić, że proces przebiegł zgodnie ciśnieniem (w autoklawie). Gwarantuje ono osiągnięcie przez parę
ze specyfikacją, czyli według opisanego wodną odpowiednio wysokiej tempera-
poziomu wartości, które gwarantują STERYLIZACJA PAR
WODN
tury. Kiedy para styka siÄ™ z zimniejszym
akceptowalne prawdopodobieństwo POD CIŚNIENIEM (W AUTOKLAWIE) od niej przedmiotem, następuje jej kon-
sterylności. Zasada funkcjonowania autoklawu densacja, połączona z oddaniem części
Według norm europejskich produkt oparta jest na prawie Boyle a-Mariotta, zgromadzonego ciepła i ogrzaniem tego
uznawany jest za sterylny wówczas, które dotyczy zależności między ciśnie- przedmiotu. Proces przebiega aż do uzy-
kiedy teoretyczny poziom żywych drob- niem, temperaturą a objętością. Wynika skania równowagi temperatur. De facto
noustrojów nie jest wyższy niż jeden ono z równania gazu doskonałego: sterylizacja przebiega w środowisku
drobnoustrój na 106 sterylizowanych wodnym. Nie wolno dopuścić do prze-
jednostek końcowego produktu. grzania pary, a z komory musi wcześniej
pV = const = nRT
zostać usunięte w całości powietrze, by
METODY STERYLIZACJI czyli nie tworzyły się jego pęcherzyki, unie-
Sterylizację można przeprowadzać możliwiające dokładną penetrację pary
p1V1 = p2V2
zarówno w wysokich, jak i niskich i wymianę ciepła. Czas osiągnięcia rów-
temperaturach. nowagi termicznej zależy od: wielkości
Do sterylizacji wysokotemperaturo- gdzie R - uniwersalna stała gazowa komory, ilości materiału sterylizowa-
wych zaliczane są  sterylizacja w au- (8,31 J/k). nego oraz szybkości penetracji pary.
toklawie (parą wodną pod ciśnieniem) Gdy gaz sprężamy od ciśnienia p1 Ciecze, opatrunki i szkło mają wyższą
oraz sterylizacja suchym, gorącym do ciśnienia p2, zmieniając jego obję- pojemność termiczną, więc czas ich
powietrzem. tość z V1 na V2, wykonujemy pracę, sterylizacji musi być dłuższy.
Sterylizacje niskotemperaturowe, przekazując energię w postaci ciepła Najwszechstronniejszy typ małego
szczególnie wykorzystywane w szpi- do otoczenia. Ponieważ w autoklawie autoklawu stosowany w gabinecie
talach lub do tzw. sterylizacji przemy- objętość gazu pozostaje stała (const), stomatologicznym to typ B, umożliwia-
słowej, to: zmiany ciśnienia spowodują wzrost jący sterylizację wszelkich wyrobów
" sterylizacja tlenkiem etylenu, temperatury (ryc. 1a-b). medycznych, twardych, porowatych
" sterylizacja plazmowa, Autoklawy, wykorzystując wodę i płynów. Powietrze jest z niego usuwa-
" sterylizacja w ciekłym kwasie nadoc- destylowaną, eliminują mikroorgani- ne metodą frakcjonowanej próżni.
towym, zmy i uzyskują dzięki nasyconej parze Ustalono trzy temperatury steryliza-
" sterylizacja formaldehydem, wodnej doskonaÅ‚y rozkÅ‚ad wysokiej cji: 115, 121 i 134°C. DziaÅ‚aniu najniż-
" sterylizacja promieniowaniem joni- temperatury w komorze. Para przeka- szej temperatury poddaje się materiały
zującym. zuje nagromadzone ciepło do wnętrza bardzo wrażliwe na temperaturę i nie
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra materiału. Wyjaławiane przedmioty lub stykające się bezpośrednio z ciałem
Zdrowia z dnia 23 kwietnia 1998 roku ciecze muszą zostać poddane działaniu pacjenta.
w sprawie wymagaÅ„, jakie powinny odpowiedniej temperatury przez okre- W temperaturze 134°C (3,5-7 min,
spełniać prywatne praktyki stomatolo- ślony czas. Wytworzone w autoklawie ciśnienie 2 atm) wyjaławia się:
LIPIEC-SIERPIEC
2006
25
T
P
S SPRZ
T I MATERIAA
Y STOMATOLOGICZNE
twój przegląd stomatologiczny 7-8/2006
" narzędzia chirurgiczne, procesowi suszenia. Te, które są nieopako- ZASADY PAKOWANIA:
" bieliznę operacyjną, wane, mogą pozostać w zamkniętej kasecie " przygotowane pakiety powinny być
" materiały opatrunkowe, do czasu jej otwarcia i konieczności użycia. dostosowane do potrzeb gabinetu
" szczotki do mycia rąk, Po otwarciu kasety narzędzia, które nie są - pakiet nie powinien być większy niż
" szkło i optykę (przeznaczone do ste- opakowane, należy bezwzględnie użyć. wynoszą potrzeby jednego pacjenta
rylizacji termicznej). Nie wolno ich już wtedy przechowywać. (zestaw do diagnostyki, do usunięcia
TemperaturÄ™ 121°C (15-20 min, WyjÄ…tek stanowiÄ… te, które nie sÄ… używane szwów, podciÄ™cia wÄ™dzidÅ‚a wargi),
ciśnienie 1 atm) akceptują: do zabiegów przebiegających z uszkodze- " wielkość opakowania nie może być
" końcówki do turbiny, mikromotory niem tkanek (narzędzia diagnostyczne, ani za duża, ani za mała (niedopa-
(oznaczone symbolem C1350), łyżki wyciskowe). sowanie może wpłynąć na zmiany
" przedmioty gumowe, ciśnienia podczas sterylizacji),
" sprzęt z tworzywa sztucznego, PRZYGOTOWANIE " zgrzew nie może być na samym brze-
" rękawiczki chirurgiczne. NARZ
DZI (PAKOWANIE) gu opakowania, gdyż uniemożliwia
Istnieje także cykl szybki (fast) o tem- I AUTOKLAWU DO PRACY to bezpieczne otworzenie pakietu po
peraturze 134°C, ciÅ›nieniu 2,1 bara, Prócz rzadkich sytuacji narzÄ™dzia, ma- sterylizacji (margines 2 cm pozwala
trwający 4 minuty, bez fazy wstępnego teriał opatrunkowy i inny sprzęt zostają otworzyć opakowanie  na jałowo ),
podciśnienia i końcowego suszenia. opakowane przed wyjałowieniem. Sto- " narzędzia, materiał opatrunkowy i in-
Stosuje się go dla narzędzi, które mu- sowanie opakowań sterylizacyjnych jest ny sprzęt do zabiegów chirurgicznych
szą być natychmiast użyte (narzędzia kolejnym elementem pozwalającym na powinny być pakowane podwójnie
nieopakowane). stworzenie bezpiecznych warunków do ( papier w stronę papieru, folia do
O parametrach dopuszczalnej ste- leczenia pacjentów, jak również pracy folii  wymiana powietrza i przeni-
rylizacji dla używanego w gabinecie w gabinetach zabiegowych. Asortyment kanie pary odbywają się tylko przez
sprzętu decydują dane producenta. Ich opakowań zarówno jednorazowych, papier),
znajomość pozwala na zakup odpo- jak i wielorazowego użytku jest dzisiaj " do pakietów przeznaczonych do
wiedniego autoklawu, a także pozwoli bardzo szeroki. W gabinecie stomatolo- zabiegów wskazane jest włożenie
uniknąć jego zniszczenia. gicznym najczęściej stosuje się jednora- chemicznego wskaz
nika kontroli
Czas trwania sterylizacji (cyklu) zowe torebki papierowo-foliowe, rękawy skuteczności procesu sterylizacji.
obejmuje: papierowo-foliowe oraz przeznaczone Komora autoklawu powinna być
" nagrzanie komory autoklawu, do wielokrotnego użycia kontenerki do myta i dezynfekowana przed użyciem.
" penetrację pary, sterylizacji. W rękawach do pakowania Okresowo należy zlewać wodę ze
" utrzymanie temperatury (wyjała- papier siarczanowy i folia laminowana zbiornika, usuwać ewentualny osad,
wianie), połączone są na krawędzi hermetycznym stosując specjalne preparaty. Pojemnik
" chłodzenie komory  suszenie (opako- spawem rowkowym. Czynnik sterylizują- na wodę powinien być uzupełniany za-
wania sterylizacyjne zapewniają su- cy dostaje się w trakcie cyklu do wnętrza wsze wodą zdemineralizowaną, czystą
szenie zawartości pakietu w systemie pakietu przez papier, który po procesie bakteriologicznie.
zamkniętym, bez dostępu powietrza sterylizacji i wysuszeniu staje się nieprze-
atmosferycznego). puszczalny dla zanieczyszczeń mecha- PRAWIDA
OWE WYPEA
NIANIE
Usuwanie powietrza z komory auto- nicznych i mikrobiologicznych. KOMORY AUTOKLAWU
klawu może przebiegać z wykorzysta- Opakowania jednokrotnego użycia Bardzo ważny jest sposób wypełniania ko-
niem grawitacji lub pomp próżniowych. mogą być wykorzystane tylko raz mory autoklawu. Wielkość pakietów oraz
Ten ostatni sposób wykorzystują au- (wyłącznie do jednej sterylizacji)! sposób ich ułożenia mają istotne znaczenie
toklawy będące na wyposażeniu gabi- Wynika to z tego, że kilkakrotne dla prawidłowego i skutecznego przebiegu
netów stomatologicznych. Posiadają stosowanie opakowania powoduje osła- procesu sterylizacji. Komora autoklawu
one otwarty obieg wody, to znaczy, że bienie jego struktury. Równocześnie nie może być szczelnie wypełniona. Cia-
w każdym cyklu porcja wody jest wy- papier stanowi filtr przepuszczający sne ułożenie pakietów może stanowić
korzystywana tylko raz. parę - jego pory zwężają się pod wpły- barierę utrudniającą odpowietrzanie i do-
Nowoczesnymi, w pełni spełniającymi wem temperatury, tworząc barierę dla stęp pary (całkowite usunięcie powietrza to
wymagania higieny i bezpieczeństwa, bakterii, co uniemożliwia powtórne gwarancja skuteczności działalności pary).
sterylizatorami sÄ… autoklawy kasetowe. stosowanie opakowania. Temperatura mieszaniny powietrza i pary
Komorą sterylizacyjną jest w nich kaseta W przypadku przerwania procesu ste- jest znacznie niższa niż zaprogramowana.
na narzędzia, w której zawartość powietrza rylizacji (np. w razie awarii autoklawu) Optymalny sposób układania pakietów to
nie przekracza 2%. Jeden pełny cykl trwa sprzęt należy ponownie opakować  folia na folię, papier na papier . Pakiety
około 10 minut, w zależności od potrzeb jest i wyjałowić. duże i cięższe układa się na niższych
przeprowadzany w temperaturze 134 lub Do zamykania pakietów służą zgrze- poziomach, lżejsze - wyżej (po zakończo-
121°C. NarzÄ™dzia (jeÅ›li jest to konieczne) warki rolkowe lub impulsowe o szero- nym procesie pakiety i zestawy muszÄ… być
mogą być poddane 30-40-minutowemu kości spawu 10 mm. suche).
LIPIEC-SIERPIEC
2006
26