346 Probl Hig Epidemiol 2008, 89(3): 346-350
Zmiany w umieralności z powodu chorób układu krążenia
w wieku wczesnej starości
Changes in cardiovascular diseases mortality in the young old subpopulation
IRENA MANIECKA-BRYA
A 1/, IRENEUSZ KUROPKA 2/, MAREK BRYA
A 1/, WOJCIECH DRYGAS 1/
1/
Katedra Medycyny Społecznej i Zapobiegawczej Uniwersytetu Medycznego w A
odzi
2/
Katedra Prognoz i Analiz Gospodarczych Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu
Wprowadzenie. Dokonujące się zmiany społeczno-ekonomiczne Introduction. The socio-economic transition in Poland in 1990s had
w Polsce w latach 90. ubiegłego wieku wpłynęły korzystnie na sytuację a favorable influence on the epidemiological situation, especially in the
epidemiologiczną, zwłaszcza w zakresie chorób układu krążenia. field of cardiovascular diseases (CVD). At the same time, demographic
Jednocześnie występujące przemiany demograficzne nasiliły proces starzenia changes have intensified the population ageing process.
się ludności.
Aim. To evaluate changes in mortality and life expectancy in the young
Cel pracy. Ocena zmian w umieralności i przeciętnym dalszym trwaniu old subpopulation of Lodz during the systemic transition in Poland.
życia w populacji wczesnej starości A
odzi w okresie transformacji ustrojowej
Material and methods. Our paper is based on data retrieved from
w Polsce.
complete mortality databases for the years 1991 and 2002. The first
Materiał i metodyka. Dane do opracowania pochodzą z pełnych baz database had 12,175 data entries in Microsoft Excel. The second one
zgonów, jakie zostały utworzone dla 1991 i 2002 roku. Pierwsza baza  10,182 entries, classifi ed by sex, age and cause of death. We applied
miała zakodowanych w programie Microsoft Excel  12.175 zgonów, the method proposed by Greville to calculate e (life expectancy) in age
druga  10.182 zgonów według płci, wieku i przyczyny wyjściowej. intervals and estimate the gains in this synthetic health situation indicator
Do obliczenia e (przeciętnego dalszego trwania życia) w analizowanych due to the elimination of CVD mortality.
grupach wieku oraz oceny zysków w tym syntetycznym wskaz
niku stanu
Results. The total mortality risk in the age interval under study declined
zdrowia w sytuacji eliminowania zgonów z powodu chorób układu krążenia
in 2002 compared to 1991 and amounted to 0.788 (0.818 for males and
korzystano z metody Greville a.
0.775 for females). The CVD mortality risk was 0.675, 0.594 and 0.569,
Wyniki. A
ączne ryzyko zgonów w analizowanej grupie wieku w 2002 respectively, and it was lower than in the entire population. In 1991, e(65)
roku w porównaniu do 1991 roku uległo zmniejszeniu i wynosiło 0,788 was 11.43 years for males and 14.77 years for females, whereas in 2002,
(w grupie mężczyzn 0,818, a w grupie kobiet 0,775), zaś ryzyko zgonów it was 13.19 years for males (an increase by 1.76 years) and 16.31 years
z powodu chorób układu krążenia wynosiło odpowiednio: 0,675, 0,594 or females (an increase by 1.54 years). In the hypothetical situation of the
i 0,569 i było niższe niż w populacji ogólnej; e(65) w 1991 r. wynosiło dla total elimination of CVD mortality in 1991, the male e(65) would have
mężczyzn 11,43 lat a dla kobiet 14,77 lat, zaś w 2002 r. e(65) wynosiło grown by 9.92 years, and the female e(65) by 10.23 years, while in 2002,
odpowiednio 13,19 lat (wzrost o 1,76 lat) i 16,31 lat (wzrost o 1,54 lat). it would have been 4.48 and 4.20 years, respectively.
W sytuacji całkowitego wyeliminowania zgonów z powodu chorób układu
Conclusions. The advances made in the fight against CVD have a concrete
krążenia w 1991 roku zyski w e(65) dla mężczyzn wynosiłyby aż 9,92 lat,
impact on the extension of life expectancy, which can be expressed in
a dla kobiet 10,23 lat, zaś w 2002 roku odpowiednio: 4,48 i 4,20 lat.
figures.
Wnioski. Korzyści odniesione w walce z chorobami układu krążenia prze-
Key words: the young old, cardio-vascular diseases, mortality, life expectancy,
kładają się na konkretną szansę dalszego trwania życia, wyrażoną liczbowo.
Lodz
Słowa kluczowe: ludzie starsi, choroby układu krążenia, umieralność,
przeciętne dalsze trwanie życia, A
ódz

� Probl Hig Epidemiol 2008, 89(3): 346-350 Adres do korespondencji / Address for correspondence
Dr hab. med. Irena Maniecka-Bryła
www.phie.pl
Kierownik Zakładu Epidemiologii i Biostatystyki, Katedra Medycyny
Społecznej i Zapobiegawczej Uniwersytetu Medycznego w A
odzi
Nadesłano: 03.01.2008
ul. Żeligowskiego 7/9, 90-752 A
ódz

Zakwalifikowano do druku: 28.09.2008
tel. [phone], e-mail: [e-mail]
Wprowadzenie
Za punkt wyjścia do analizy zmian w stanie zdrowia
mieszkańców A
odzi w wieku wczesnej starości przyjęto
rok 1991. Wówczas odnotowano, tak jak i w całej Pol-
praca została sfinansowana przez Uniwersytet Medyczny w A
odzi
w ramach tematu nr 502-16-516.
sce, najbardziej niekorzystną sytuację epidemiologiczną
Maniecka-Bryła I i wsp. Zmiany w umieralności z powodu chorób układu krążenia w wieku wczesnej starości 347
w zakresie najważniejszego problemu zdrowotnego, zaś w 2002 roku przyjął wartość 13,0 na 1000 lud-
jakim są choroby układu krążenia (ch.u.k.) [1, 2]. ności. Należy podkreślić, że były to najwyższe wskaz
-
niki umieralności w całym kraju. Dynamika spadku
Stan zdrowia subpopulacji w wieku 65-74 lata
wskaz
nika była podobna do dynamiki wskaz
nika
w tymże roku porównano ze stanem zdrowia analizo-
ogólnopolskiego, aczkolwiek ten ostatni był znacznie
wanej kohorty w 2002 roku, w którym utrzymywała się
niższy i wynosił w porównywanych latach 10,5 i 9,4
od kilku lat pozytywna dynamika umieralności będąca
na 1000 ludności.
przedmiotem niniejszego opracowania, W tym okresie
oprócz transformacji ustrojowej i epidemiologicznej, Powszechnie wiadomo, że głównymi przyczynami
zachodziły przemiany demograficzne, konsekwencją zgonów są obecnie choroby niezakaz
ne, zwłaszcza za
których był postępujący proces starzenia populacji najważniejsze problemy zdrowotne uznaje się choro-
[3, 4]. Warto nadmienić, że A
ódz
jest drugim co do by układu krążenia i nowotwory. Hierarchia ta jest
wielkości (po Warszawie) miastem o charakterze zachowana w naszym kraju jak i mieście.
przemysłowym. W okresie objętym analizą liczba
W tabeli I przedstawiono wskaz
niki umieralności
mieszkańców zmniejszyła się o 52.239 osób (6,26%)
z powodu chorób układu krążenia w A
odzi i w Polsce
i w 2002 roku liczyła 782.540. Udział ludności w wie-
w okresie od 1991 roku do 2002 roku oraz ich dyna-
ku 65 lat i więcej z 13,98% w 1991 roku wzrósł do
mikę, Wskaz
niki w całym okresie są wyraz
nie wyższe
16,67% w 2002 r. Ludność w wieku 65-74 lata liczyła
dla A
odzi niż dla całej populacji Polski, ale dynamika
75.401 osób w 1991 r. j 77.131 osób w 2002 r., czyli
spadku wskaz
ników w A
odzi jest większa, bowiem
prawie co dziesiąty mieszkaniec A
odzi znajdował się
wskaz
nik ten spadł z 33,25% w analizowanym okresie,
w tej grupie wieku [5].
podczas gdy w Polsce o 20,32%. Większą dynamikę
spadku wskaz
nika odnotowano w grupie mężczyzn
Cel pracy
 spadek o 36,88% (z 78,9 na 10.000 do 49,8 na
10.000 mężczyzn) niż w grupie kobiet w A
odzi  spa-
Ocena zmian w umieralności ogólnej i z powodu
dek o 30,17% (z 76,5 na 10.000 do 53,5 na 10.000
chorób układu krążenia oraz przeciętnym dalszym
kobiet).
trwaniu życia w populacji wczesnej starości w A
odzi,
które nastąpiły w okresie jedenastu lat transformacji
Mając na uwadze to, że problem chorób układu
społeczno-ekonomicznej w Polsce.
krążenia narasta wraz z wiekiem, a populacja łódzka
cechuje się większym procesem starzenia się niż prze-
Materiał i metodyka
Tabela I. Wskaz
niki umieralności szczegółowej z powodu chorób układu krąże-
Dane o umieralności pochodzą z pełnych baz zgo-
nia i ich dynamika w A
odzi i Polsce w latach 1991-2002
nów, jakie zostały utworzone dla 1991 r. i 2002 roku.
Table I. CVD specific mortality rates and their dynamics in Lodz and in
Poland from 1991 to 2002
Pierwsza baza miała zakodowanych 12 175 zgonów,
druga  10 182 zgony, w programie komputerowym
A
ódz
/ Lodz Polska /Poland
Lata
Microsoft Excel według następujących zmiennych:
wsk. na 10.000 1991 wsk. na 10.000 1991
/Year
płeć, wiek i wyjściowa przyczyna zgonu. Przyczyna / rate per10,000 = 100 / rate per 10,000 = 100
zgonu była kodowana w 1991 roku wg IX Rewizji Mię-
1991 77,6 100,00 55,6 100,00
dzynarodowej Klasyfikacji Chorób, Urazów i Przyczyn
1992 77,3 99,61 53,7 96,58
Zgonów (ICD-9), zaś w 2002 roku według X Rewizji
1993 78,0 100,52 53,0 95,32
Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób
1994 76,5 98,58 51,2 92,03
i Problemów Zdrowotnych.
1995 75,5 97,29 50,5 90,83
W analizie statystycznej zastosowano współczyn-
1996 72,1 92,91 50,3 90,47
niki proporcji, natężenia i dynamiki, standaryzacje
1997* 60,7 78,22 47,6 85,61
bezpośrednią, test u la porównania dwu częstości, Do
1998* 61,2 78,87 48,0 86,43
obliczenia przeciętnego dalszego trwania życia w ana-
1999 64,2 82,73 46,9 84,35
lizowanych grupach wieku oraz oceny jego zysków
2000 61,3 78,99 45,4 81,65
powodowanych redukcją zgonów z powodu chorób
układu krążenia (ch.u.k) posługiwano się metodą
2001 59,7 76,99 45,0 80,94
Greville a, wykorzystując program Mortpak [6, 7].
2002 51,8 66,75 44,3 79,68
* dane szacunkowe z powodu braku określenia przyczyny zgonu w części kart
Wyniki
w związku z protestem lekarzy
/ estimates due to missing information on death causes in some certificates
W 2002 roku zmarły w A
odzi 10.182 osoby, tj.
because of doctor s protest
o 1993 osoby mniej (16,37%) niż w roku 1991, któ-
y
ródło: opr. wł. na podst. danych WUS w A
odzi i bazy danych WHO
rym było 12.175 zgonów. Wskaz
nik umieralności
Source: own calculations on the basis of the Lodz Regional Statistical Office
data and a WHO database
ogólnej wynosił w 1991 roku 14,6 na 1000 ludności,
348 Probl Hig Epidemiol 2008, 89(3): 346-350
ciętna populacja Polaki, dokonano standaryzacji bez- kiej w badanym okresie, zważywszy, ze umieralność
pośredniej. Standaryzowane współczynniki zgonów jest najbardziej negatywnym jego miernikiem.
z powodu ch.u.k. w 1991 roku mają wartości niższe:
Nasuwa się więc pytanie, czy nastąpiła redukcja
60,6 na 10.000 ludności, 63,2 w grupie mężczyzn,
umieralności w grupie wieku 65-74 lata w 2002 roku
59,8 w grupie kobiet, ale w dalszym ciągi różnice są
w porównaniu z 1991 rokiem? W 1991 roku zgony
istotne statystycznie (p < 0,001) na niekorzyść A
odzi.
w tej grupie stanowiły 24,59% wszystkich zgonów
W 2002 roku wartość wskaz
ników standaryzowanych
w A
odzi, zaś w 2002 roku udział procentowy był niższy
była następująca: 39,2 na 10.000 ludności, 39,7
i wyniósł 23,70%. Liczba zgonów w tej grupie wieku
w grupie mężczyzn i 39,8 w grupie kobiet. Oznacza
zmniejszyła się z 2903 w 1991 r. do 2413 w 2001 r.
to, że gdyby struktura ludności według wieku w A
odzi
Wskaz
nik umieralności ogólnej w 1991 roku wynosił
w 2002 roku była taka sama jak struktura w Polsce,
39,7 na 1000 ludności, w grupie mężczyzn  56,4,
to wskaz
niki umieralności z powodu ch.u.k. byłyby
a w grupie kobiet 29,2. W 2002 r. wskaz
niki te były
istotnie statystycznie niższe (p < 0,001) niż w Polsce,
istotnie statystyczne (p < 0,001) niższe i wynosiły
Za niekorzystną sytuację w zakresie umieralności
odpowiednio: 31,3, 46,2 i 22,6 na 1000. Redukcja
z powodu ch.u.k. odpowiada więc nasilony proces sta-
natężenia umieralności w tej grupie wieku spowodo-
rzenia się populacji łódzkiej. Jednakże badając różnice
wała korzystne zmiany ryzyka zgonów w 2002 roku
w zakresie umieralności ogólnej, jak i z powodu chorób
w porównaniu do 1991 roku, które wyniosło o,788,
układu krążenia, jakie zaszły w A
odzi w analizowanym
w grupie mężczyzn 0,818; w grupie kobiet 0,775 i było
okresie można z całą pewnością stwierdzić, że omawia-
niższe niż w ogólnej populacji miasta (odpowiednio:
ne mierniki uległy istotnemu statystycznie spadkowi
0,892, 0,862, 0,925).
(p < 0,001) w 2002 roku w porównaniu z 1991 r.
Struktura przyczyn zgonów w wieku 65-74 lata
Świadczy to o poprawie stanu zdrowia populacji łódz-
według płci została zaprezentowana na rycinie 1 i 2.
55,98
ch. układu krążenia / CVD
53,19
23,09
nowotwory / malignant neoplasms
23,80
ch. układu trawiennego / digestive 4,31
system disorders 4,98
ch. układu oddechowego 3,04
/respiratory system disorders 4,80
Kobiety / Females
urazy i zatrucia / injuries and 2,82
intoxications 2,55 Mężczyz
ni / Males
ch. zakaz
ne i pasożytnicze / 0,37
infectious and parasitary diseases 0,55
y
ródło: obliczenia własne 10,39
pozostałe / other
10,13
/ Source: own calculations
0 102030405060
Ryc. 1. Struktura przyczyn zgonów w wieku 65-74 lata wg płci w A
odzi w 1991 r. (w %)
Fig 1. The structure of death causes of Lodz inhabitants aged 65-74 in 1991 by sex (in %)
41,09
ch. układu krążenia / CVD
38,61
31,09
nowotwory / malignant neoplasms
31,68
ch. układu trawiennego / digestive 5,73
system disorders 4,42
ch. układu oddechowego /respiratory 4,00
system disorders 5,64
Kobiety / Females
urazy i zatrucia / injuries and 1,00
intoxications 1,90
Mężczyz
ni / Males
ch. zakaz
ne i pasożytnicze / infectious 0,18
and parasitary diseases 0,46
y
ródło: obliczenia własne
16,91
pozostałe / other
17,29
/ Source: own calculations
0 1020304050
Ryc. 2. Struktura przyczyn zgonów w wieku 65-74 lata wg płci w A
odzi w 2002 r. (w %)
Fig 2. The structure of death causes of Lodz inhabitants aged 65-74 in 2002 by sex (in %)
Maniecka-Bryła I i wsp. Zmiany w umieralności z powodu chorób układu krążenia w wieku wczesnej starości 349
Tabela III. Zyski w przeciętnym dalszym trwaniu życia mieszkańców A
odzi wg
Zwracają uwagę mniejsze wskaz
niki umieral-
płci w hipotetycznych założeniach wyeliminowania zgonów z powodu chorób
ności proporcjonalnej z powodu ch.u.k. mężczyzn
układu krążenia
i kobiet w 2002 r. w porównaniu do 1991 r., przy
Table III. Life expectancy gains due to a hypothetical elimination of CVD
deaths among Lodz inhabitants by sex and age
jednoczesnym wzroście wskaz
ników umieralności
proporcjonalnej z powodu nowotworów. Jednocześnie
Wyeliminowane wszystkie Wyeliminowana połowa zgonów
odnotowano istotny statystycznie (p < 0,001) spadek zgony z powodu ch.u.k. z powodu ch.u.k.
Wiek / All CVD deaths eliminated / Half of CVD deaths eliminated
natężenia zgonów z powodu ch.u.k., bowiem wskaz
-
/ Age
1991 2002 1991 2002
niki te w 1991 roku wynosiły 21,6 na 1000 ludności,
M K / F M K / F M K /F M K /F
30,00 na 1000 mężczyzn i 16,32 na 1000 kobiet, zaś
w 2002 r. odpowiednio: 12,43, 17,83, 9,28. Skutko- 65 9,92 10,23 4,48 4,20 2,68 3,02 1,76 1,66
wało to pozytywnymi zmianami ryzyka zgonów z po-
70 9,77 10,05 4,27 3,96 2,48 2,89 1,65 1,54
wodu ch.u.k. w tej grupie wieku, które wyniosło 0,575
75 9,64 9,46 3,86 3,62 2,28 2,61 1,46 1,38
i było wyższe w grupie mężczyzn  0,594 niż w grupie
y
ródło: obliczenia własne
kobiet  0,569 oraz było wyraz
nie niższe niż w całej
Source: own calculations
populacji miasta  odpowiednio: 0,668, 0,632, 0,699.
Jest to niewątpliwie kluczowy dowód na pozytywne
ważaniem, bowiem nie są znane metody całkowicie
zmiany zachodzące w stanie zdrowia sób należących
eliminujące zgony z powodu ch.u.k., ale z pewnością
do grupy young old, jakie zaszły w ciągu jedenastu lat
przekonuje o ich randze zdrowotnej.
transformacji społeczno-ekonomicznej.
Założono więc bardziej realistyczną sytuację czę-
Redukcja natężenia zgonów w badanej subpopu-
ściowego wyeliminowania zgonów z powodu ch.u.k.
lacji wpłynęła na przyrost ich przeciętnego dalszego
i tak gdyby w 1991 roku było w łodzi o 50% mniej
zgonów z powodu ch.u.k. w grupie wiekowej 65-74
Tabela II. Przeciętne dalsze trwanie życia (w latach) dla osób w wieku 65-75
lata, to e(65) dla mężczyzn wynosiłoby 14,1 lat, czyli
lat w A
odzi w latach 1991 i 2002
Table II. Life expectancy (in years) for Lodz inhabitants aged 65-75 in 1991 byłoby o 2,68 lat dłuższe, zaś dla kobiet 17,79 lat, czyli
and 2002
byłoby dłuższe o 3,02 lat. Jedenaście lat póz
niej  65-
letni mężczyzna zyskałby 1,76 lat a kobieta 1,66 lat
Mężczyz
ni / Males Kobiety / Females
Wiek /
w sytuacji redukcji połowy zgonów z powodu ch.u.k.
Przyrost Przyrost
Age
1991 2002 1991 2002
/ Growth / Growth
Dyskusja
65 11,43 13,19 1,76 14,77 16,31 1,54
70 9,15 10,40 1,25 11,32 12,52 1,20
W analizowanym okresie odnotowano w A
odzi
75 6,69 7,93 1,24 8,10 9,06 0,96
korzystne zmiany w stanie zdrowia populacji w wieku
wczesnej starości, które przełożyły się na szansę dłuż-
y
ródło: obliczenia własne
szego życia. Redukcja natężenia umieralności ogólnej
Source: own calculations
w tej grupie wieku była skutkiem eliminowania zgo-
trwania życia (tab. II). Przyrosty e były większe nów przede wszystkim z powodu chorób układu krą-
u mężczyzn niż kobiet. Chcąc udokumentować zna- żenia. Jednakże w dalszym ciągu w tej klasie przyczyn
czenie chorób układu krążenia jako najważniejszego zgonów tkwią ogromne rezerwy, które w przyszłości
problemu zdrowotnego dokonano obliczeń zysku w e mogą skutkowa dalszym wydłużeniem przeciętnego
przy założeniu całkowitego wyeliminowania zgonów dalszego trwania życia.
z ich powodu oraz w sytuacji redukcji połowy zgonów
D. Smith [8] analizując przyczyny zgonów u ludzi
(tab. III).
starszych w Stanach Zjednoczonych w latach 1950-
W hipotetycznej sytuacji całkowitego wyelimi- 1990 podkreślił, iż spadkowi wskaz
ników umieralno-
nowania zgonów z powodu chorób układu krążenia ści ogólnej towarzyszył wzrost wskaz
ników umieral-
e(65) dla mężczyzny mieszkającego w A
odzi w 1991 ności szczegółowej z powodu ch.u.k. do 1970 roku,
roku byłoby znacząco dłuższe, ponieważ wydłużyłoby a w następnych latach spadek o ponad 50%. W latach
wie o kolejne 9,92 lat, czyli do wartości 21,35 lat, a ko- 1970-1990 wskaz
niki zgonów z powodu ch.u.k. spa-
biety w tym samym wieku zyskałyby aż 10,23 lat czyli dały szybciej niż wskaz
niki zgonów ogółem. Można
miałyby szansę dalszego przeżycia aż 25 lat. W 2002 więc stwierdzić, że sytuacja w zakresie tendencji zmian
roku mimo znakomitej poprawy w zakresie redukcji umieralności występująca w Polsce od 1991 roku do
zgonów z powodu ch.u.k., zyski spowodowane całko- chwili obecnej jest podobna do omawianej sytuacji
witym ich wyeliminowaniem byłyby jeszcze bardzo w USA w latach 1970-1900. E. Crimmins [9] oce-
duże. Dla wieku 65 lat spowodowałoby to wydłużenie niając trendy w stanie zdrowia ludzi starszych w USA
e o 4,48 lat u mężczyzn i o 4,20 lat u kobiet. Powyżej stwierdził, że w ciągu 20 lat uległ poprawie ich stan
opisywana sytuacja jest całkowicie teoretycznym roz- zdrowia, bowiem nastąpił spadek umieralności, a co
350 Probl Hig Epidemiol 2008, 89(3): 346-350
za tym idzie e(65) wydłużyło się u mężczyzn z 14,1 Korzyści wynikające ze zmiany stylu życia ludzi
lat w 1980 roku do 16,3 lat w 2000 roku, u kobiet starszych świetle wyników licznych badań są bez-
odpowiednio: z 18,3 do 19,2 lat. Dla porównania, sprzeczne. Jednakże zmiana zachowań zdrowotnych
e(65) w Polsce w 2000 r. wynosiło 13,6 lat w gru- jest procesem bardzo trudnym zważywszy, że są to
pie mężczyzn i 17,3 lat w grupie kobiet. G. Persson osoby o ugruntowanych nawykach. Jednocześnie
i wsp. [10] wykazali, że w Szwecji umieralność osób zmiany społeczno-ekonomiczne zachodzące w Polsce
starszych spadała szybko w latach 80. i 90. ubiegłego stwarzają możliwość dokonywania wyborów i kontroli
wieku co spowodowało wydłużenie e(65) dla kobiet do nad własnym zdrowiem. Dobrze prowadzona edukacja
20 lat w 1999 r. i ponad 16 lat dla mężczyzn. Wpływ zdrowotna, rozpowszechnienie działań profilaktycz-
na to miała, zdaniem autorów, zmiana zachowań nych w zakresie prewencji pierwotnej i wtórnej przy-
prozdrowotnych badanej populacji, zwłaszcza spadek noszą pozytywne efekty w walce z chorobami układu
konsumpcji alkoholu, częstości palenia tytoniu, wzrost krążenia, także u ludzi w wieku starszym.
aktywności fizycznej oraz poprawa odżywiania.
Wnioski
Obserwowane w Polsce po 1990 roku korzystne
1. Korzyści odniesione w walce z chorobami ukła-
zmiany w umieralności ogólnej, a zwłaszcza z powo-
du krążenia w okresie jedenastu lat przemian
du chorób układu krążenia wskazują na skuteczność
społeczno-ekonomicznych w Polsce przekładają
podjętych działań w zakresie profilaktyki pierwotnej,
się na konkretną szansę dalszego trwania życia,
związanej ze zmianami stylu życia [11]. Spośród
wyrażoną liczbowo.
czynników ryzyka największy udział w spadku praw-
2. Większy przyrost przeciętnego dalszego trwania
dopodobieństwa zgonów miało obniżenie średniego
życia u mężczyzn niż u kobiet w okresie 1991-
ciśnienia skurczowego i zmniejszenie palenia papie-
2002 może być konsekwencją coraz bardziej
rosów [2, 12]. Odnotowano także pozytywne zmiany
podobnych warunków życia i zachowań zdrowot-
w sposobie żywienia. Znacznemu zmniejszeniu legło
nych mężczyzn i kobiet niż w przeszłości.
spożycie żywności sprzyjającej rozwojowi miażdżycy,
a zwiększyło  produktów zalecanych w profilaktyce
ch.u.k., tj. tłuszczów roślinnych, warzyw i owoców
[13, 14].
Piśmiennictwo / References
1. Maniecka-Bryła I, Bryła M, Drygas W. Sytuacja 8. Smith D. Changing causes of death of elderly people in
epidemiologiczna chorób układu krążenia w województwie the United States, 1950-1990. Gerontology 1998; 44:
łódzkim na tle sytuacji epidemiologicznej w Polsce na 331-335.
początku XXI wieku. Przegląd Epidemiologiczny 2005; 59:
9. Crimmins E. Trends in the health of the elderly. Annual
923-932.
Review of Public Health 2004; 25: 79-98.
2. Rywik S, Piotrowski W, Rywik T et al. Czy spadek
10. Persson G, Bostr�m G, Allebeck P et al. Elderly people s health
umieralności z powodu chorób układu krążenia ludności
 65 and after. Scandinavian Journal of Public Health 2001;
Polski związany jest z obniżeniem globalnego ryzyka
58: 117-131.
sercowo-naczyniowego zależnego od zmian w stylu życia?
. Medycyna zapobiegawcza w XXI wieku  bilans
11. Drygas W
Kardiologia Polska 2003; 58(5): 350-355.
otwarcia, czy lepiej zapobiegać czy leczyć? [w:] Drygas W
,
3. Kowaleski J. Starzenie się ludności Polski  stan aktualny
Maniecka-Bryła I, Bryła M (red): Postępy w profilaktyce
i przyszłość. [W:] Kowaleski J, Szukalski P (red): Sytuacja
i leczeniu przewlekłych chorób niezakaz
nych III. Uniwersytet
zdrowotna osób w starszym wieku w Polsce. Aspekt medyczny
Medyczny w A
odzi. A
ódz
2003: 9-13.
i społeczno-demograficzny II. Oficyna Wydawnicza Instytutu
12. Pająk A, Jamrozik E, Kawalec E et al. Zawał serca  zagrożenia
Medycyny Pracy. A
ódz
2000: 7-18.
i postępowanie. Długofalowa obserwacja populacji 280000
4. Leowski J. Transformacja demograficzna i epidemiologiczna
i mężczyzn  Projekt POL-MONICA Kraków. Cz. III:
 nowe wyzwania zdrowia publicznego [w:] Polityka
Epidemiologia i leczenie zawału serca. Przegląd Lekarski
zdrowotna a zdrowie publiczne. CeDeWu, Warszawa 2004:
1996; 53: 767-778.
41-50.
, Cybulska B. Racjonalne żywienie w profilaktyce
13. Szostak W
5. Maniecka-Bryła I. Zmiany w stanie zdrowia mieszkańców
miażdżycy - mniej smarujesz, szybciej dojedziesz do Unii
A
odzi w okresie transformacji społeczno-ekonomicznej
Europejskiej. Medycyna Metaboliczna 1999; 3: 5-9.
(na przykładzie ludności w wieku 65-74 lata). Praca
14. Waśkiewicz A, Piotrowski W, Sygnowska E et al. Czy
habilitacyjna. Uniwersytet Medyczny w Lodzi, A
ódz
2006.
korzystne tendencje w spożyciu żywności zaobserwowane
6. Greville T. Short methods of constructing abridged life tables.
w latach 1984-2001 przyczyniły się do spadku umieralności
Records of the American Institute of Actuaries 1943; 32.
spowodowanej chorobami układu krążenia? Badanie Pol-
7. Kuropka I. Zmiany natężenia zgonów osób starszych a długość MONICA Warszawa. Kardiologia Polska 2006; 64(1):
życia mieszkańców Polski w latach dziewięćdziesiątych [w:] 16-23.
Kowaleski J, Szukalski P (red): Proces starzenia się ludności
 potrzeby i wyzwania. Wyd. Uniwersytetu A
ódzkiego, A
ódz

2002: 203-213.