Wykład nr 1(b)
Temat:
Epidemiologia
chorób układu krążenia
i chorób metabolicznych
Główne przyczyny zgonów w Polsce
(2012 r.)
" choroby układu krążenia  ok. 46%
" choroby nowotworowe  prawie 25%;
" urazy i zatrucia  6,2%.
y
ródło: Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym Polski do 2013r.
Wyniki badań GUS 2014.
Epidemiologia chorób układu
krążenia
Choroby układu krążenia są główną przyczyną
zgonów, a więc skrócenia trwania życia oraz
chorobowości i inwalidztwa w rozwiniętych krajach
świata, w tym także Polski, jak również stają się
dominującą przyczyną zgonów, osób dorosłych w
krajach rozwijających się.
Standaryzowane współczynniki umieralności na
100 000 z powodu chorób układu krążenia w
Polsce i w wybranych krajach europejskich:
Mężczyz
ni:
Polska : 597
Unia Europejska: 404 (UE 27)
Szwajcaria: 253
Federacja rosyjska: 1068
Kobiety
Polska 374
Unia Europejska 264 (UE 27)
Szwajcaria 158
Federacja rosyjska 650
Czynniki ryzyka chorób układu
krążenia
Czynniki nie podlegające modyfikacji
1) wiek (>55 r.ż, zagrożenie podwaja się z
każdym następnym 10-leciem),
2) płeć (M:K ~ 3:2),
3) obciążenie rodzinne chorobami układu
krążenia.
Czynniki podlegające modyfikacji 
są podstawą programów
prewencyjnych
1) Nieprawidłowy lipidogram (slajd 13)
2) nadciśnienie tętnicze (>140/90 Hgmm),
3) palenie papierosów (�!M pali 31%, K- 18%, co piąty dorosły Polak
narażony jest na dym tytoniowy w domu),
4) nadmierna masa ciała,
5) ograniczona aktywność fizyczna (systematyczne wysiłki
fizyczne zmniejszają 3-krotnie zapadalność na chorobę niedokrwienną
serca i nagłe zgony),
6) zwiększone stężenie cukru we krwi,
7) stresy, napięcia psychiczne,
8) niskie spożycie witamin antyoksydacyjnych (E,C,B2,B6)
9) i in.
Stężenie cholesterolu we krwi jako
czynnik ryzyka chorób układu krążenia
wg WHO
" Cholesterol całkowity - nie powinno przekraczać 320 mg/dl=mg%
(e" 8 mmol/l*).
" LDL, będące głównie nośnikami cholesterolu odpowiedzialnego za
rozwój miażdżycy tzw. lipoproteiny o niskiej gęstości  górna
granica 240 mg/dl (e" 6mmol/l); zalecana - poniżej 135 .
" HDL, sprzyjające usuwaniu cholesterolu z tętnic, a więc mające
działanie przeciwmiażdżycowe tzw. lipoproteiny o wysokiej gęstości,
natomiast poniżej 40 mg/dl (poniżej 1 mmol/l) uważane jest też za
czynnik ryzyka chorób układu krążenia.
" VLDL, będące głównie nośnikami trójglicerydów tzw. lipoproteiny o
bardzo niskiej gęstości; stężenie trójglicerydów nie powinno
przekraczać 200 mg/dl (5,17 mmol/l).
" *Cholesterol levels are measured in milligrams (mg) of cholesterol per deciliter (dL) of
blood in the United States and some other countries. Canada and most European
countries measure cholesterol in millimoles (mmol) per liter (L) of blood
Dane epidemiologiczne
" Obniżenie stężenia cholesterolu całkowitego lub
jego frakcji o 1% obniża zachorowalność na chorobę
wieńcową o 2%.
" Według wieloletnich badań prowadzonych w
Framingham, zapadalność na zawał serca była
pięciokrotnie wyższa u osób ze stężeniem
cholesterolu przekraczającym 260 mg% (6,72 mmol/l)
niż u tych, które miały stężenie mniejsze.
" Populacja polska wyróżnia się wysokim stężeniem
cholesterolu w surowicy. U 60% populacji stwierdza się
wartości powyżej 200 mg% do 250 mg%, a wartości
powyżej 251 mg% u ponad 16% mężczyzn i kobiet.
" U 75% osób za podwyższony poziom cholesterolu
odpowiedzialne są błędy żywieniowe.
c.d. Lipidogram
Zaleca się wykonywanie pierwszej kontroli poziomu
cholesterolu, jego frakcji i trójglicerydów w 20 r. ż. i
powtarzać je co 5 lat, po 45 r.ż. co 3 lata, przy
nieprawidłowych poziomach co �-1 r.
Badanie to trzeba wykonać na czczo.
W dniach poprzedzających badania nie należy spożywać
produktów bogatych w cholesterol, tłuszcze stałe i
słodycze.
Otyłość jako czynnik ryzyka
chorób układu krążenia
Szczególnie niebezpieczny jest tzw. typ otyłości
brzusznej (występujący u mężczyzn). Dochodzi w niej do
zwiększenia, opornych na działanie insuliny, komórek
tłuszczowych jamy brzusznej, co powoduje
hyperinsulinemię, która z kolei wpływa na powstanie
hypertrójglicerydemii i hypercholesterolemii, czyli
czynników przyspieszających rozwój miażdżycy.
Hyperinsulinemia to także zatrzymanie sodu w organizmie i
w konsekwencji wzrost ciśnienia tętniczego.
Nadciśnienie tętnicze
Jest chorobą bardzo rozpowszechnioną.
Głównymi czynnikami ryzyka są:
wiek (czwarta i piąta dekada życia), płeć
męska, obciążenia rodzinne, cukrzyca
typu 2, zaburzenia przemiany lipidów i
palenia papierosów. Nadciśnieniu
sprzyja też otyłość, nadużywanie
alkoholu i mała aktywność fizyczna.
Nadciśnienie tętnicze
 dane epidemiologiczne
" W Polsce, na podstawie danych pochodzących
z badania NATROL PLUS,
rozpowszechnienie nadciśnienia tętniczego
dotyczyło 29% osób w populacji.
" Z danych epidemiologicznych wynika, że aż
46% mężczyzn i 36% kobiet w wieku średnim
ma nadciśnienie tętnicze.
Nadciśnienie tętnicze a masa ciała
" W Polsce, na podstawie danych
pochodzących z badania NATROL PLUS,
prawidłową masę ciała miało tylko 47%
badanych.
" W Europie około 50-65% populacji ma
nadmierną masę ciała.
Nadciśnienie tętnicze a ryzyko
wystąpienia chorób układu krążenia
Wzrost rozk. ciśnienia o 7,5 mmHg zwiększa ryzyko:
�� udaru mózgu o 46%,
�� zawału m. sercowego o 29%.
U mężczyzn w wieku 30-59 lat, u których ciśnienie
rozkurczowe przekracza 105 mmHg ,
prawdopodobieństwo zapadnięcia na chorobę wieńcową
jest trzykrotnie większe niż u mężczyzn z ciśnieniem
rozkurczowym krwi, zamykającym się w granicach 75-84
mmHg
Co daje leczenie nadciśnienia tętniczego?
Zmniejszenie RR o Zmniejszenie ryzyka udaru m.
o
15/9 mmHg 33%
18/10 mmHg 50%
Nadciśnienie tętnicze a zmiana
trybu życia
" Zmniejszenie wagi o 1 kg obniża RR o 2/1
mmHg.
" Zmniejszenie spożycia soli o 50 mmol/dobę
obniża RR o 5/3 mmHg.
" Wzrost spożycia owoców i warzyw z 2 na 5
porcji/dobę obniża RR o 7/3 mmHg.
" Ćwiczenia gimnastyczne (40 min/dobę) obniża
RR o 5/3 mmHg.
Występowanie choroby
niedokrwiennej serca
Choroba niedokrwienna serca , zawał serca i
nagła śmierć sercowa są najczęstszymi
przyczynami zgonów w krajach wysoko
rozwiniętych.
Na chorobę niedokrwienną serca częściej
chorują mężczyz
ni w wieku 40  55 lat.
Częstość występowania tej choroby rośnie z
wiekiem.
 Zawał mięśnia sercowego
Jest to martwica fragmentu mięśnia sercowego spowodowana
jego przedłużającym się niedokrwieniem. Konsekwencje
niedokrwienia zależą od stopnia ograniczenia przepływu krwi
przez dany obszar mięśnia oraz czasu trwania niedokrwienia.
Zawał mięśnia sercowego jest najczęstszą przyczyna zgonów w
Polsce. Co roku zapada na niego ok. 100 tys. osób (głównie
mężczyzn).
Zawał mięśnia sercowego u mężczyzn występuje najczęściej
między 50-59 rokiem życia, u kobiet między 60 a 70 rokiem
życia.
Zawał mięśnia sercowego wcześniej atakuje mężczyzn, a
ponadto statystycznie jest u nich 4-5 razy częstszy niż u kobiet.
Modyfikowane czynniki ryzyka
udaru mózgu
" Nadciśnienie tętnicze.
" Migotanie przedsionków, szczególnie napadowa.
" Cukrzyca.
" Stenoza tętnicy szyjnej.
" Choroby układu krążenia (np. tętniaki, zawał mięśnia sercowego).
" Hiperlipidemia.
" Nikotynizm.
" Nadużywanie alkoholu.
" Zmiany zapalne naczyń.
" Otyłość.
" Choroby krwi.
" Zakażenia (np. Helicobacter pylori, Herpes zoster, Mucor i in.)
" Uraz tętnicy.
" Migrena
" Zespół bezdechu sennego.
Niemodyfikowane czynniki ryzyka udaru
mózgu
" Wiek
" Płeć
" Rasa (rasa czarna > rasa kaukaska).
Epidemiologia wybranych
chorób metabolicznych:
cukrzycy i otyłości
I. Cukrzyca
- choroba metaboliczna, która
charakteryzuje się hiperglikemią,
wynikającą z defektu wydzielania i/lub
działania insuliny.
- przewlekła hiperglikemia w cukrzycy wiąże
się z uszkodzeniem, zaburzeniem funkcji
oraz niewydolnością takich narządów, jak
oczy, nerki, nerwy, serce i naczynia
krwionośne.
Typy cukrzycy
Typy cukrzycy:
" Typ 1  autoimmunologiczna destrukcja
komórek trzustki daje defekt wydzielania
insuliny.
" Typ 2  obwodowa insulinoodporność 
polega głównie na defekcie działania
insuliny.
Czynniki ryzyka
Typ 1  uwarunkowania genetyczne
Typ 2 :
" Otyłość
" Brak ruchu
" Nieprawidłowe odżywianie się
" Spożywanie alkoholu
" Niektóre leki (tiazydy, kortykosteroidy)
Epidemiologia cukrzycy typu 1
" zaobserwowano w grupie wiekowej 0-14 lat
około 3-krotny wzrost liczby przypadków
cukrzycy w porównaniu z 1986r.(wsp.
zapadalności 11,2 na 100 tys.)
" W grupie wiekowej 15-29 lat współczynnik
zapadalności - 6,9 na 100 tys.
" Wskaz
nik chorobowości  dla mieszkańców
miast  0,42%; dla mieszkańców wsi  0,35% w
populacji ogólnej
wg Nowakowskiego, Diabetologia Praktyczna
Epidemiologia cukrzycy typu 2
" Nastąpił 3-krotny wzrost częstości
cukrzycy typu 2, która daje 85-90%
wszystkich przypadków cukrzycy.
" Liczbę chorych szacuje się na 2 mln. osób
" Wskaz
nik chorobowości  dla mieszkańców
dużych miast  4-7%; dla pozostałej ludności
 2-4% w populacji ogólnej; a dla populacji w
wieku powyżej 40 r.z.  5-10%
wg Nowakowskiego, Diabetologia Praktyczna
Otyłość
jest przewlekłą chorobą
spowodowaną nadmierną
podażą energii zawartej
w pokarmach w stosunku do
zapotrzebowania organizmu,
skutkiem czego jest
magazynowanie tego nadmiaru
w postaci tkanki tłuszczowej.
Klasyfikacja zaburzeń masy
ciała wg WHO
masa ciała w kg
BMI =
wzrost w m�
" Poważna niedowaga <16,00
" Niedowaga 16,00-18,49
" Norma niski przedział 18,50-22,99
" Norma wysoki przedział 23,00-24,99
" Nadwaga niski przedział 25,00-27,49
" Nadwaga wysoki przedział 27,50-29,99
Otyłość I 30.0 - 34.9
Otyłość II 35.0 - 39.9
Otyłość III e"40
Epidemiologia otyłości
Celem badań WHO-MONICA było określenie
częstości występowania otyłości w sześciu
regionach świata:
��Afryka
��Ameryka Północna i Południowa
��Azja Południowo-Wschodnia
��Środkowy Wschód
��Europa
��Pacyfik Zachodni
Epidemiologia otyłości
" Uzyskane wyniki wskazują, że od 50% do
75% badanych kobiet ma nadwagę lub
otyłość.
" Wśród mężczyzn, z wyjątkiem
Chińczyków, występowanie otyłości lub
nadwagi przekracza 50% badanych.
" Wykazano także, że istnieją populacje,
wśród których ponad 75% to osoby z
nadwagą lub otyłością.
World obesity prevalence
World obesity prevalence among
World obesity prevalence among
males
females
Red color shows the biggest prevalence
Yellow  the least
Grey  lack of data
 Epidemiologia otyłości - Polska
Badania Pol-MONICA przeprowadzone w próbie
losowej Warszawy, w wieku 35-64 lat pokazały,
że w Polsce nadwaga występuje u 45,2%
mężczyzn i 35,1% kobiet, a otyłość u 22,4%
mężczyzn 29% kobiet.
" W 2002r. w badaniu NATPOL PLUS otyłość
rozpoznano już u 22% kobiet i 18% mężczyzn.
Wśród dzieci i młodzieży otyłość wahała się w
granicach 3-4%.
Epidemiologia otyłości -
mężczyz
ni
" Populacja dorosłych mężczyzn z nadwagą lub otyłych
wzrosła.
" Pod koniec 2009 r. ponad 61% ogółu mężczyzn ważyło
zbyt dużo (45% miało nadwagę, a blisko 17%
zaliczono do grupy ludzi otyłych).
" Relatywnie częściej zbyt dużą masę ciała mieli
mężczyz
ni mieszkający w miastach niż na wsi.
" Wzrost wagi ciała miał miejsce we wszystkich grupach
wiekowych, przy czym najczęściej tyli mężczyz
ni
stosunkowo młodzi (w wieku 20-39 lat) oraz najstarsi (w
wieku 70 lat i więcej).
Epidemiologia otyłości - kobiety
" Populacja dorosłych kobiet z nadwagą lub otyłych także się
zwiększyła również , lecz był to mniejszy wzrost niż u mężczyzn.
" Prawie 45% ogółu dorosłych kobiet ważyło zbyt dużo (29% miało
nadwagę, a 15% stanowiły kobiety otyłe).
" Problem nadwagi czy otyłości częściej występuje u kobiet
zamieszkujących obszary wiejskie niż u kobiet w mieście, bo więcej
z nich ma niedobór masy ciała (4,9% wobec 3,4% wśród kobiet na
wsi).
" Relatywnie najwięcej utyły kobiety stosunkowo młode między 20-
tym a 49-tym rokiem życia. Nieznacznie natomiast wzrosła waga
kobiet bardzo młodych oraz 50-letnich i starszych.
Epidemiologia otyłości
- różnice międzywojewódzkie
" Analiza różnic rozkładów masy ciała według płci w poszczególnych
regionach wskazuje, że stosunkowo najwięcej ważą mieszkańcy
województwa śląskiego, opolskiego, małopolskiego i
wielkopolskiego  ponad 53% populacji osób dorosłych ma wagę
powyżej normy i często osiąga poziom otyłości (ma ją co szósty lub
siódmy dorosły mieszkaniec wymienionych województw).
" Relatywnie najrzadziej nadwaga występuje wśród mieszkańców
województwa świętokrzyskiego, lubelskiego, pomorskiego i
warmińsko-mazurskiego  tylko u co drugiej osoby w wieku 15 lat i
więcej.
Waga dzieci - Polska
W porównaniu z badaniem
przeprowadzonym w 2004 roku zauważalne
jest również zwiększanie się średniej wagi
ciała prawie dla każdego rocznika wieku.
Jest to szczególnie widoczne dla grupy
dzieci w wieku 9 lat i więcej.
Efekty zmniejszenia masy ciała
Utrata masy ciała rzędu 10 kg powoduje:
��40% spadek zgonów z powodu nowotworów związanych
z otyłością
��30% spadek zgonów z powodu powikłań cukrzycy
��20% spadek umieralności ogólnej
��Obniżenie skurczowego ciśnienia krwi o 10 mm Hg i
rozkurczowego o 20 mm Hg
��Spadek LDL o 15%
��Wzrost HDL o 8%
��Spadek trójglicerydów o 30%
��Spadek agregacji erytrocytów i poprawę zdolności
fibrynolitycznej
Zespół metaboliczny
wg Międzynarodowej Federacji Cukrzycowej
(IDF) 2005r.
Do rozpoznania zespołu metabolicznego należy stwierdzić, jako warunek
podstawowy, otyłość
centralną-brzuszną, czyli obwód w talii wynoszący co najmniej 94 cm u
mężczyzny i co najmniej 80 cm u kobiety (wartości te dotyczą populacji
europejskiej) oraz dwa z czterech pozostałychczynników:
1)zwiększone stężenie trójglicerydów: większe niż 150 mg/dl (1,7 mmol/l) lub
fakt leczenia tej przypadłości;
2)zmniejszone stężenie cholesterolu HDL: mniejsze niż 40 mg/dl (1,0 mmol/l) u
mężczyzn, u kobiet - mniejsze niż 50 mg/dl (1,3 mmol/l) lub fakt leczenia tej
przypadłości;
3)podwyższone wartości ciśnienia tętniczego: wyższe niż130/80 mmHg lub fakt
leczenia tej przypadłości;
4)zwiększone stężenie glukozy na czczo - co najmniej 100 mg/dl (5,6 mmol/l)
lub rozpoznana cukrzyca.
Dziękuję za uwagę