25.03.2014, Pietrzyk
Opis kodeksu r臋kopi艣miennego
佛 Fibu艂a klamra zamykaj膮ca cenne r臋kopisy.
Nazwa fibu艂a wywodzi si臋 z 艂aciny. Nazywano tak zar贸wno klamry na oprawach ksi膮g
jak i te u偶ywane do zapinania p艂aszczy rzymskich 偶o艂nierzy czy szkockich kilt贸w.
佛 R臋kopis oprawiony w kurdybanow膮 opraw臋 (wykonana z t艂oczonej i z艂oconej sk贸ry).
T臋 drog膮 technik臋 stosowano przy zdobieniu tapicerowanych siedzisk lub zamkowych
komnat. Do naszych czas贸w na 艣wiecie zachowa艂y si臋 jedynie 4 oprawy ksi膮偶kowe
tego typu.
佛 Nerwy oprawy elementy do kt贸rych przymocowane by艂y poszczeg贸lne arkusze ksi臋gi
佛 Karty ochronne tworzone z papieru marmurkowego kt贸ry wykonywany by艂 r臋cznie i s艂u偶y艂
do wyklejania wewn臋trznych cz臋艣ci oprawy r臋kopisu. Rodzaj wz贸r na papierze wyklejki s艂u偶y
doskonale do datowania czasu wykonania prac introligatorskich. Zacz臋to go[papier
marmurkowy] stosowa膰 pod koniec XVI w.
佛 Ekslibris znak w艂a艣ciciela ksi膮偶ek cz臋sto w postaci ma艂ej karteczki wklejany na jednej z
pierwszych stron ksi膮偶ki. Ex libris z ksi臋gozbioru (艂ac.)
Jak zdobiono ksi膮偶k臋?
FRONTISPACE specjalny typ miniatury (ilustracji) wyst臋puj膮cy na pocz膮tku r臋kopisu.
RUBRYKA, RUBRU, - wyr贸偶niony przez u偶ycie czerwonego atramentu (rubrum) fragment
tekstu. Komentarz wprowadzaj膮cy czytelnika w tematyk臋 utworu lub jego cz臋艣ci i
przedstawiaj膮cy jego autora. . S艂owo rubrum pochozdi od 艂aci艅skiego s艂owa ruber czerwony
BORDIURA (franc. Bordure; bord brzeg) ozdobne obramowanie tekstu na stronie
Herb kolejnego w艂a艣ciciela ksi臋gi, domalowany p贸zniej. Wida膰 pr贸by jego wytarcia w
p贸zniejszym czasie.
INICJAA - oznacza pocz膮tkow膮 liter臋 ksi臋gi lub akapitu.
REPREZENTANT ma艂a literka dla iluminatora do jego wiadomo艣ci (偶eby wiedzia艂 jaki inicja艂
ma zrobi膰)
DROLERIE ilustracje ozdabiaj膮ce kodeks znajduj膮cy si臋 w g贸rnej i dolnej cz臋艣ci strony;
s艂owo drolerie pochodzi od francuskiego s艂owa drole 艣mieszne i oznacza 艣miesznostk臋, co艣
zabawnego
呕YWA PAGINA - tytu艂 rozdzia艂u ksi膮偶ki znajduj膮cy si臋 w g贸rnym marginesie; pozwala
zorientowa膰 si臋 w kt贸rym miejscu dzie艂a znajduje si臋 czytelnik (nie stosowano w贸wczas
foliacji ani paginacji)
MINIATURA INICJALNA ozdobiona scen膮 pierwsza litera rozdzia艂u lub tekstu. W
przeciwie艅stwie do filigranu jest to motyw figuralny.
REKLAMANT inskrypcja oznaczaj膮ca koniec sk艂adki jednego z zeszyt贸w tworz膮cych
ksi臋g臋. Wsp贸艂cze艣nie podobne znaki pojawiaj膮 si臋 na ko艅cu poszczeg贸lnych arkuszy
drukarskich
EMBLEMAT (znak) i DEWIZA (has艂o) pierwszego w艂a艣ciciela.
Horror vacui l臋k przed pustk膮. spos贸b tworzenia dekoracji tak aby zape艂ni膰 ca艂膮 stron臋.
ATRAMENT p艂yn s艂u偶膮cy do pisania. W 艣redniowiecznej Europie atrament, nazywany
inkaustem albo czernid艂em pisarskim, gotowano z soku kapusty, ga艂膮zek tarniny, wina, octu i
gumy arabskiej. Produkcj膮 atramentu zajmowali si臋 pocz膮tkowo lekarze i mnisi. Czerwony
atrament nazywano RUBRUM.
GLOSA komentarz w艂a艣ciciela ksi膮偶ki do testu; oznacza przypis odnosz膮cy si臋 do
poszczeg贸lnych s艂贸w lub fragment贸w tekstu, wprowadzany przez kopist臋 manuskryptu lub
czytelnika na marginesach stron ksi膮偶ki.
ZNAK AKAPITU = wsp贸艂czesny jego wygl膮d niewiele si臋 zmieni艂. Podstawowy spos贸b
dzielenia tekstu na mniejsze fragmenty w celu zwi臋kszenia jego czytelno艣ci i zaznaczenia
miejsca pojawienia si臋 nowej my艣li w wypowiedzi.
EXPLICIT rubrum na zako艅czenie tekstu ksi膮偶ki
NOTA PROWENIENCYJNA tekst oznaczaj膮cy w艂a艣ciciela manuskryptu.
Ksylograf (ksylo drzewo; graf pismo) drzeworyty, by艂y znane ju偶 w staro偶ytno艣ci. S艂u偶y艂 do
powielania jaki艣 znak贸w (jak piecz膮tka). Najbardziej znanym sposobem odbijania r贸偶nych rzeczy
(zazwyczaj ze stempli metalowych) s膮 pieni膮dze; monety. To by艂y najbardziej cenione odbitki.
Pierwsze drzeworyty to :
karty do gry,
kr贸tkie modlitwy,
zakl臋cia,
modlitwy do wa偶nych 艣wi臋tych (wieszano na 艣cianach, noszono przy sobie, by艂y to bardzo
utylitarne talizmany)
Najstarsze drzeworyty pochodz膮 z pocz膮tku XV wieku Madonna z 4 艣wi臋tymi i 艢w. Krzysztof z 1423
roku (Klasztor w Bukschai) przetrwa艂y bo by艂y jako zak艂adki w r臋kopisie kt贸rego nikt nie u偶ywa艂.
Zacz臋艂y powstawa膰 ksi膮偶ki ksylograficzne odbijane z blok贸w drzeworytniczych i s膮 nazywane
ksi膮偶kami blokowymi. Takie ksi膮偶ki s膮 na og贸艂 niezbyt obszerne, zwykle kilkana艣cie do kilkudziesi臋ciu
kart.
W jaki spos贸b powstawa艂y ksi膮偶ki ksylograficzne?
Robiono kilkana艣cie lub kilkadziesi膮t p艂yt kt贸re odbijano na papierze. Na tych ksi膮偶kach dominuje
wizerunek, grafika, a nie tekst.
Z jakiego drewna mo偶na robi膰 drzeworyty?
Najlepiej z d臋bu, ale rzezbienie jest bardzo ci臋偶kie, poza tym s艂oje ma bardzo g臋sto zbite. Okazuje si臋
ze najlepszymi materia艂ami by艂y drzewa owocowe (grusza, jab艂o艅, orzech). 呕eby mo偶na by艂o zrobi膰
drzeworyt to p艂yt臋 na kt贸rej robiono wypuk艂orzezb臋 uzyskiwano w pionowe przeci臋cie pnia. P艂yta
by艂a wzd艂u偶 s艂oj贸w. Kiedy ju偶 przeci臋to drzewo wzd艂u偶 s艂oj贸w, robiono p艂yt臋, potem na p艂yt臋
nak艂adano bia艂a farb臋 (farb臋 wodn膮) i na t膮 p艂yt臋 nanoszono rysikiem (o艂贸wkiem) wizerunek lub tekst
kt贸ry chciano uzyska膰. W贸wczas no偶ykiem wycinano rysunek wcze艣niej naniesiony. By艂 to bardzo
cienki no偶yk; rysunek wycinano z 2 stron i powstawa艂 kontur tego co chcieliby艣my uzyska膰. To co nie
by艂o zarysowane wycinano d艂utkiem. Powstawa艂a w ten spos贸b wypuk艂orzezba. Ta wypuk艂orzezba
by艂a t膮 p艂yta ju偶 do odciskania. Pokrywano j膮 w贸wczas czarn膮 lub br膮zow膮 farb膮 (uzyskiwana z sadzy)
a nast臋pnie dodawano gum臋 arabsk膮. Nast臋pnie zwil偶ano leciutko papier na kt贸rym mia艂 by膰 odbity
ten wizerunek z p艂yty. 呕eby docisn膮膰 desk臋 do papieru tak aby wszystko zosta艂o dobrze odbite trzeba
by艂o przejecha膰 po desce wa艂kiem z ko艅skiego w艂osia (jak przy przyklejaniu tapety). Przyci艣ni臋cie na
si艂臋 powodowa艂oby p臋kni臋cie p艂yty. Robiono wa艂ek z w艂osia ko艅skiego i przeje偶d偶ano nim ten kloc i
w ten spos贸b wypuk艂orzezba si臋 odbija艂a. Ksi膮偶ki ksylograficzne by艂y odbijane jednostronnie. 2 karty
sklejano aby wydawa艂o si臋 偶e ksi膮偶ka jest zapisana z obydw贸ch stron. Nast臋pnie ksi膮偶k臋 oprawiano.
Je艣li chodzi o dekoracje ksi膮偶ek to co chciano uzyska膰 w innym kolorze malowano r臋cznie.
Najcz臋艣ciej dawano to malarzowi, kt贸ry malowa艂 no chyba ze by艂y teksty rubrowane a wi臋c robiono
to na og贸艂 z 2 p艂yt.
Je艣li chodzi o wygl膮d ksi膮偶ek ksylograficznych&
na pierwszy rzut oka nie r贸偶ni膮 si臋 od inkunabu艂. By艂y i rysunki, mapy, i bardzo pracowicie zrobione
ksi膮偶ki. Nak艂ady liczy艂y max. Po kilkadziesi膮t sztuk.
4 rodzaje ksi膮偶ek ksylograficznych:
-obraz bez tekstu (Mapy, herby wizerunki 艣wi臋tych, karty do gry)
-obraz i tekst na 1 p艂ycie (w takich sytuacjach tekst gra艂 rol臋 podrz臋dn膮; by艂 obja艣nieniem dla
jakiego艣 wizerunku, grafiki)
- obraz i tekst na r贸偶nych p艂ytach (zwykle odbijane na 2 osobnych stronach)
- sam tekst (odbijane podr臋czniki kt贸re s艂u偶y艂y do nauki gramatyki j臋zyka 艂aci艅skiego, tzw donaty
ksi膮偶ki autora donatusa kt贸re by艂y podr臋cznikami do nauki 艂aciny)
popularne ksi膮偶ki ksylograficzne:
- Apokalipsa odbijana w Holandii 1420-1430
- biblia pauperum (wybrane sceny ze ST i Nowego Testamentu; przeznaczona dla ni偶szego kleru
parafialnego. Dla kaznodziei kt贸rych zdaniem by艂o wyg艂aszanie kaza艅 i by艂 to swego rodzaju skr贸t
biblii troszk臋 jako komiks (by艂y wizerunki, grafiki)
- Ars moriedni (sztuka umierania) jak przygotowa膰 si臋 do 艣mierci; s膮 ciekawie ilustrowane, (Micha艂
archanio艂, diab艂y, umieraj膮cy, najstarszy znany egzemplarz jest z 1450 rok
- Speculum humane salwacionis /zwierciad艂o ludzkiego zbawienia/ m贸wi o upadku i odkupieniu
rodzaju ludzkiego
Inne dzie艂a odbijane to metaloryty (ryto w miedzi, mosi膮dzu, cynie), t艂oki piecz臋tne (t艂oki i
stemple do monet, sygnety s艂u偶膮ce do odbijania herb贸w w piecz臋ciach lakowych). Odlewano
poszczeg贸lne litery i uk艂adano z nich napisy, by艂a to swego rodzaju pierwsza ruchoma czcionka
Stempli i pojedynczych czcionek u偶ywali introligatorzy (u偶ywaj膮 ich do dzi艣 na tej zasadzie, 偶e
wybijaj膮 na grzbietach, oprawach poszczeg贸lne litery)
Inkunabu艂 stary druk
Czcionki u偶ywane w inkunabu艂ach :
Rotunda pismo p贸znogotyckie powsta艂e na p贸艂nocy W艂och, p贸zniej zosta艂a przekszta艂cona
w tzw. litere wenete (pismo weneckie). Ta rotunda uzyska艂a znaczenie mi臋dzynarodowe je艣li
chodzi o drukarzy
Antykwa prosta i czytelna minusku艂a kt贸ra by艂a pismem humanistycznym pojawi艂膮 si臋 w
ko艅cu 15 wieku i zdominowa艂a p贸zniejsze czcionki
Gotyk rozpowszechni艂 si臋 na terenach niemieckoj臋zycznych, przetrwa艂 do 1934 roku
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
25 02 2014 PietrzykSTUD WF I CD 25 03 201411 03 2014 Pietrzyk11 03 2014 PietrzykChrze艣cijanin a samob贸jstwo wersja 25 11 2014trackery 16 03 201415 04 2014 Pietrzyk25 03 20134) 25 03 20128 04 2014 Pietrzyk2014 Matura 03 2014 odp1 04 2014 PietrzykMetale ciezkie w cemencie i paliwach wtornych seminarium 25 03 2010Ginekologia W3 11 03 2014 por贸d fizjologiczny25 0325 03 11 archtektura systemu windows2014 Matura 03 2014 odpwi臋cej podobnych podstron