Wykład 12: Relacja nauczyciel  uczeń (w świetle analizy transakcyjnej)
Zdolność nawiązywania autentycznych kontaktów z drugim
człowiekiem jest zale\
na od:
dotychczasowych doświadczeń,
posiadanego poczucia własnej wartości, poziomu refleksji,
wiedzy psychologicznej;
Znajomość analizy transakcyjnej mo\
e sprzyjać:
wzmacnianiu u wychowawcy tych cech osobistych, które
sprzyjają rozwojowi wychowanka
tworzeniu warunków wspomagających proces wychowania
nabywaniu umiejętności skutecznego komunikowania,
niezbędnych w sytuacji prowadzenia przez uczniów gier
psychologicznych
Koncepcja osobowości Ericka Berne a
Zało\
enia:
wewnętrzna natura człowieka oraz jego potencjał
umysłowy, jest dobra
potrzeba kontaktu społecznego jest fundamentalnym
ludzkim dą\
eniem
wpływy środowiska społecznego sprawiają, \
e wewnętrzna
natura rozwija się w dobrym albo złym kierunku
 Jednostką stosunków społecznych jest transakcja
bodz
ce transakcyjne
reakcja transakcyjna
 ANALIZA TRANSAKCYJNA jest metodą badania takiej
transakcji oraz metodą ustalania, która część zło\
onej natury
ludzkiej w danym momencie dochodzi do głosu .
Poziomy analizy transakcyjnej:
1. analiza osobowości
2. analiza działań i komunikatów między ludz
mi
3. analiza transakcji zakończonych korzyścią psychologiczną
4. analiza skryptu
Analiza osobowości
Eric Berne wyró\
nił i opisał trzy stany osobowości. Ka\
dy
stan JA to spójny zbiór uczuć i doświadczeń bezpośrednio
powiązanych z odpowiadającym im spójnym zbiorem
zachowań.
Trzy stany JA
Rodzicielski stan ego Dziecięcy stan ego
(JA Rodzic) Dorosły stan ego (JA Dziecko)
(JA Dorosły)
JA Dziecko - stan, w którym prze\
ywamy ró\
nego rodzaju
emocje i popędy i działamy w sposób spontaniczny. Ujawnia
się on w dwóch formach: jako DZIECKO NATURALNE i
jako DZIECKO PRZYSTOSOWANE.
JA Rodzic - stan ukształtowany przez nasze wczesnodziecięce
doświadczenia w kontaktach z osobami wa\
nymi dla nas,
najczęściej z rodzicami (opiekunami).
JA Dorosły - stan, który przetwarza informacje z trzech
z
ródeł: DZIECKA, RODZICA i tych, które ju\
sam zebrał i
przeanalizował.
DOROSA
Y analizuje sytuacje, ocenia rzeczywistość i
podejmuje decyzje.
Analiza działań i komunikatów między ludz
mi
Rodzaje transakcji:
1. Transakcja równoległa
2. Transakcja skrzy\
owana
3. Transakcja ukryta
Gra  to  seria transakcji z ukrytą motywacją oraz
wyłączeniem stanu JA DOROSA
Y. Celem gry jest
potwierdzenie swego skryptu \
yciowego oraz uzyskanie
wsparcia .
Skrypt \
yciowy jest to  nieświadomy program \
yciowy,
wyra\
ony w jednym lub kilku zdaniach, tworzący się w
kontaktach z osobami znaczącymi we wczesnym
dzieciństwie .
 Skrypt \
yciowy powstaje w rezultacie dziecięcych reakcji na
zdarzenia i przyjętych postaw wobec siebie i ludzi. Stosowane
gry stanowią jego część .
Akceptacja -  Podaj dłoń D.W Johnson (opr. M. Tkocz)
Cztery układy odnoszenia się do siebie i innych ludzi.
1. Ja nie jestem  w porządku , ty jesteś  w porządku .
Człowiek w tym układzie czuje się na łasce innych. Bardzo potrzebuje
wsparcia, akceptacji i uznania. Ma nadzieję, \
e inni, którzy  są w
porządku , dadzą mu to wsparcie i akceptację i martwi się, co ma
robić, \
eby to uzyskać. Okazuje innym, \
e nie uznaje swojej wartości i
potrzebuje od nich akceptacji i wsparcia
2. Ja nie jestem  w porządku , ty nie jesteś  w porządku .
W tym układzie nie ma z
ródła akceptacji i wsparcia ani w sobie
samym, ani w innych. Osoby w tym układzie porzucają nadzieję na
szczęście i mogą się wycofać ze wszystkich związków. Nawet jeśli
inni próbują im udzielić wsparcia i akceptacji, osoba w tej pozycji
odpycha ich, bo  nie są w porządku . Okazuje innym, \
e nie uznaje
ani swojej, ani ich wartości.
3. Ja jestem  w porządku , ty nie jesteś  w porządku .
Człowiek w tym układzie odrzuca wsparcie i akceptację innych, ale
znajduje je w sobie. Czuje, \
e najlepiej by mu było, gdyby inni
zostawili go w spokoju. jest bardzo niezale\
ny i nie chce mieć do
czynienia z innymi. Odrzuca poparcie i akceptację innych, bo oni  nie
są w porządku . Okazuje innym, \
e sam jest wspaniały, ale oni nie.
4. Ja jestem  w porządku , ty jesteś  w porządku
W tym układzie człowiek uznaje swoją wartość, a tak\
e wartość
innych ludzi. Akceptuje sam siebie i przyjmuje akceptację innych.
Potrafi dawać i odbierać akceptację. Pozwała sobie na zawieranie
znaczących związków. Okazuje innym, \
e docenia swoje i ich silne
strony. Do takiego układu ka\
dy powinien dą\
yć, ten układ umo\
liwia
rozwój bliskich, znaczących związków z ludz
mi.
Przykład gry psychologicznej
Gra  Tak, ale... (reprezentuje transakcję ukrytą) rozpoczyna
się w momencie, kiedy jeden z jej uczestników (uczeń)
przedstawia problem pozornie oczekując rad od swojego
rozmówcy. Gdy jeden z graczy (nauczyciel) zaczyna
pomagać, przedstawiając wiele sposobów zaradzenia
kłopotom, inicjujący grę odrzuca wszystkie rady znajdując
powody, dla których nie mogą być one przyjęte. Stan Ja
DZIECKO ucznia kieruje komunikaty do stanu Ja RODZICA
nauczyciela (Mam problem, zaproponuj jakieś rozwiązanie,
ale i tak Ci się nie uda).
Sprawą podstawową jest rozpoznanie, czy w rozmowie,
którą prowadzimy, toczy się gra.
U\
ywanie DOROSA
EGO w ró\
nych sytuacjach
wychowawczych
Stan Ja DOROSA
Y pozwala nauczycielowi analizować
rzeczywistość, związany jest nierozerwalnie z wiedzą
i doświadczeniem.
Budowanie DOROSA
EGO w sobie samym to praca związana
z postawą wobec świata i ludzi JA OK  TY OK.
Sytuacja konfliktowa między nauczycielem a uczniem
w ujęciu analizy transakcyjnej
 Sytuacja konfliktowa to taka, w której stoją naprzeciw
siebie sprzeczne, często wręcz wykluczające się wzajemnie
potrzeby, interesy, uczucia i działania dwóch lub większej
liczby osób .
Transakcje skrzy\
owane są główną przyczyną powstawania
sytuacji konfliktowych.
Istnieją trzy mo\
liwości reakcji nauczyciela na sytuację
konfliktową (ze stanu: Rodzica, Dziecka i Dorosłego).
1. Reagując ze stanu Rodzica Krytycznego nauczyciel przede
wszystkim \
ąda natychmiastowej zmiany zachowania ucznia.
Mo\
e on m.in.:
 wydać polecenie lub rozkaz , grozić
 oceniać, osądzać
 ośmieszać, obrzucać wyzwiskami
Komunikaty te, jeśli uruchomią u wychowanka stan Dziecka
Przystosowanego (bierna uległość), stan Dziecka Twórczego
lub stan Dziecka Naturalnego (opór - transakcja
skrzy\
owana). Transakcja ta ma charakter jawny lub
ukryty.
Nauczyciel - strona dominująca i pozornie wygrywająca.
Dą\
y do zaspokojenia tylko własnych potrzeb.
2. Reagując ze stanu Dziecka Przystosowanego nauczyciel
udaje, \
e nie dostrzega zaistniałego problemu dając tym
samym przyzwolenie na kolejne podobne zachowanie.
Stroną odnoszącą  zwycięstwo jest uczeń, którego
zachowanie nastawione jest głównie na realizację własnych
potrzeb i obronę własnych praw.
3. Trzecia mo\
liwość zachowania nauczyciela pochodzi ze
stanu Dorosłego - pozwala uniknąć negatywnego
oddziaływania na ucznia, z drugiej zaspokoić własne potrzeby.
Reakcja nauczyciela opiera się na ujawnieniu własnych uczuć.
Jedynie konflikt, w którym reakcje stron odbywają się na
poziomie Dorosły-Dorosły, mo\
e zostać w sposób
konstruktywny rozwiązany.
Powy\
szy materiał został opracowany przez M. Tkocz oraz B. Krzempek na
podstawie literatury:
1. Berne E., W co grają ludzie. Psychologia stosunków międzyludzkich,
Warszawa 1997
2. Chaber A., Sytuacja konfliktowa między nauczycielem a uczniem w
ujęciu analizy transakcyjnej, Częstochowa 1997
3. Johnson D. W, Podaj dłoń, Instytut Psychologii Zdrowia, Warszawa 1992
4. Koszewska K, Analiza transakcyjna w pracy wychowawcy, w: Poradniku
wychowawcy Warszawa 2000