E. Michlowicz: Logistyka  Logistyka procesów zaopatrzenia
WYKA
AD 3
LOGISTYKA PROCESÓW ZAOPATRZENIA
1. Definicje i zasady logistyki zaopatrzenia
W potocznym rozumieniu procesy zaopatrzeniowe zapewniają przedsiębiorstwu
zasilanie we wszystkie czynniki konieczne do realizacji zadań. Są to zatem surowce,
materiały, paliwa, energia elektryczna, części zamienne i wiele innych czynników, dzięki
którym przedsiębiorstwo może funkcjonować. Problemami podstawowymi dla służb
zaopatrzenia sÄ… z
ródła zakupów, terminy i wielkości dostaw oraz koszty zakupów.
Przedmiotem logistyki zaopatrzenia sÄ…:
surowce,
materiały pomocnicze,
materiały eksploatacyjne,
części zamienne,
które należy udostępnić przedsiębiorstwu, zgodnie z jego zapotrzebowaniem dla realizacji
określonych zadań celowych.
Miejscem pokrywania zapotrzebowania jest:
magazyn zaopatrzeniowy lub
pierwszy etap produkcyjny w przedsiębiorstwie (w przypadku dostawy bezpośredniej -
JIT).
Całkowite zadanie zaopatrzenia wymaga, oprócz fizycznej dyspozycyjności materiałów,
także ich prawnej dyspozycyjności, co oznacza nabycie prawa własności do tych materiałów.
Dodatkowymi zadaniami logistyki zaopatrzenia sÄ…:
dążyć, by pozyskani dostawcy stali się dostawcami stałymi,
dbać o przyszły rozwój możliwości zaopatrzeniowych w aspekcie wytwarzania przyszłych
wyrobów (ścisła współpraca z działem badań i rozwoju).
Podstawowymi informacjami niezbędnymi do zaplanowania potrzeb są:
aktualne plany produkcji i sprzedaży wyrobów gotowych,
baza normatywna obejmująca jednostkowe i zbiorcze normy zużycia i zapasów
materiałów, wykazy części typowych (także handlowych) i specjalnych (nabywanych w
ramach kooperacji) oraz asortymenty materiałowe zalecane do stosowania,
katalogi materiałów dostępnych na rynku, cenniki, informatory, oferty, prospekty
reklamowe, wszelkie informacje z wystaw i targów,
indeksy materiałowe, wykazy jednostek i stanowisk będących pierwszym odbiorcą
poszczególnych asortymentów materiałowych.
W logistyce zaopatrzenia wyróżnia się trzy podstawowe zasady:
Zasada 1: Indywidualne zaopatrzenie w razie zapotrzebowania
1
E. Michlowicz: Logistyka  Logistyka procesów zaopatrzenia
Zgodnie z tą zasadą wymagany materiał jest dostarczany dopiero po wystąpieniu
zapotrzebowania.
Zaleta:
nie ma potrzeby magazynowania towarów (lub jest niewielka); stąd:
niskie koszty magazynowania i zaangażowania kapitału.
Wada:
mogą wystąpić opóz
nienia w produkcji, spowodowane oczekiwaniem na nadejście partii
materiału; stąd:
może się okazać, że koszty opóz
nień wykonania zadania są większe, niż oszczędności
spowodowane mniejszym zaangażowaniem kapitału.
Zasada 1 jest stosowana najczęściej wtedy, gdy towary potrzebne do produkcji można
zakupić na rynku  natychmiast lub w przypadku produkcji jednostkowej, kiedy
zapotrzebowanie nie jest możliwe do przewidzenia i zaplanowania.
Zasada 2: Zaopatrzenie z utrzymywaniem zapasów
Zgodnie z tą zasadą wymagane materiały są utrzymywane w zapasie we własnym
przedsiębiorstwie, z przeznaczeniem dla pokrycia wewnętrznego zaopatrzenia materiałowego.
Materiały te powinny być stawiane do dyspozycji w krótkim czasie po wystąpiemiu
zapotrzebowania.
Zaleta:
uniezależnienie się od zaopatrzenia zewnętrznego, zmniejszenie podatności na wahania
popytu lub opóz
nień w dostawach od kooperantów; stąd:
nabywanie większych ilości materiałów, co umożliwia uzyskiwanie upustów i rabatów
cenowych.
Wada:
nabywanie większej (niż wynika z zapotrzebowania) ilości materiałów powoduje zwiększenie
zaangażowania kapitału; stąd:
także dodatkowe (wyższe) koszty magazynowania.
Z punktu widzenia zamawiania i magazynowania  Zasada 2 wymaga rozwiÄ…zania
problemu optymalnej wielkości zamówienia.
Zasada 3: Dostawa zsynchronizowana z produkcją lub zużyciem
Zasada 3 próbuje łączyć zalety zasad 1 i 2. Zgodnie z tą zasadą dostawca musi dostarczyć
materiał w terminach, które wynikają z przebiegu produkcji w zaopatrywanym
przedsiębiorstwie. Zapasy magazynowe są utrzymywane jedynie w formie tzw. zapasów
bezpieczeństwa.
Zaleta:
krótkie czasy przepływu materiałów, niewielkie zapasy; stąd:
zaangażowanie kapitału niewielkie i niskie koszty magazynowania.
Wada:
dostawy zsynchronizowane z produkcjÄ… wymagajÄ… niezawodnego dostawcy; stÄ…d:
konieczność ścisłej współpracy między dostawcą i odbiorcą na bazie zintensyfikowanej
wymiany informacji (dodatkowe koszty budowy i utrzymywania systemu informacyjnego).
 Zasada 3 żądająca ścisłego powiązania informatycznego, zmusza do stosowania tzw.
systemu dostaw na wezwanie, tj. systemu planowania i sterowania dostawami oraz wymaga
zaawansowanej integracji informatycznej, majÄ…cej na celu zastosowanie elektronicznej
wymiany danych EDI (Electronic Data Interchange).
2
E. Michlowicz: Logistyka  Logistyka procesów zaopatrzenia
2. Polityka zakupów - wybór dostawców
W logistyce zaopatrzenia najistotniejszymi problemami sÄ… :
problem liczby dostawców,
problem "geografii" dostawców,
problem polityki cenowej,
problem wyboru dostawcy.
Problem liczby dostawców
Duża liczba dostawców zmniejsza ryzyko zależności i chroni przed brakiem dostaw
spowodowanych zakłóceniami produkcyjnymi poszczególnych dostawców, obciąża jednak
system logistyki zaopatrzenia i powoduje dużą jej złożoność.
Stąd też proponowane są następujące rozwiązania:
jeżeli konieczne są ścisłe związki z dostawcami - system dostaw na wezwanie, wówczas
zmniejszenie liczby dostawców jest niezbędne,
w przypadku produkcji zsynchronizowanej z dostawami materiałów (np. według koncepcji
Just - in Time) panuje tendencja do ograniczenia się w zaopatrywaniu przedsiębiorstwa do
jednego - Single Sourcing - lub dwóch - Double Sourcing - dostawców, pokrywających w
całości zapotrzebowanie na materiały potrzebne do produkcji.
Problem  geografii dostawców
Zasadniczo obowiÄ…zuje zasada koncentracji zaopatrzenia na dostawcach znajdujÄ…cych siÄ™
w niewielkiej odległości od zakładu.
W przypadku pozostałych dostawców zaleca się utworzenie zewnętrznego magazynu
zaopatrzeniowego w pobliżu miejsca zapotrzebowania (np. w możliwie najbliższym
otoczeniu przedsiębiorstwa). Działanie takiego magazynu zewnętrznego jest następujące:
magazyn ten jest często prowadzony przez zewnętrzne przedsiębiorstwo logistyczne
( outsourcing ); jest to korzystne przede wszystkim wtedy, gdy każdorazowo zamawiana
na wezwanie partia materiału nie pozwala na zamówienie opłacalnej serii transportu
materiału od dostawców zlokalizowanych w dużej odległości od zakładu;
zaopatrzenie zamawiającego odbywa się z magazynu zewnętrznego, podczas gdy
dostawca łączy większą liczbę zapotrzebowań w jedną partię transportową i wysyła do
magazynu zaopatrzeniowego przedsiębiorstwa.
Problem polityki cenowej (warunków)
Bezpośredni związek logistyki zaopatrzenia z polityką cenową występuje przy
kalkulowaniu globalnej ceny nabycia potrzebnych materiałów, gdyż w cenie globalnej zawarte
są koszty logistyki zaopatrzenia. Oznacza to, że przy negocjacjach ceny towaru i zakresu
świadczeń trzeba sprawdzić, czy korzystniej jest zamówić:
dostawę  LOCO fabryka i przejąć na siebie transport (lub powierzyć usługę
zewnętrznemu operatorowi),
czy też lepiej uzgodnić:
dostawÄ™  FRANCO siedziba odbiorcy, przy czym w takim przypadku dostawca
wykonuje usługę logistyczną i wkalkulowuje ją w cenę.
3
E. Michlowicz: Logistyka  Logistyka procesów zaopatrzenia
Wybór dostawców
Przy wyborze dostawców materiałów niezbędnych przedsiębiorstwu do realizacji zadań
stosuje się różnorodne zasady i kryteria. Wydaje się oczywistością, że najlepszym dostawcą
jest taka firma, która spełnia wszystkie (albo zdecydowaną większość) wymagania
odbiorcy, najlepiej zgodnie z logistycznymi regułami 6 lub 7R. Istotą wyboru dostawcy
powinny być zatem kryteria przyjęte przez zamawiającego, przy czym bardzo ważnym
ograniczeniem przy ich wyborze jest fakt silnego powiÄ…zania (nie zawsze Å‚atwego do
ustalenia) procesów zaopatrzenia z wynikami ekonomicznymi przedsiębiorstwa. O tym, że
problem jest trudny i złożony świadczy fakt, że w USA bardzo silnie rozwija się zupełnie
nowa dyscyplina ekonomiczna: purchasing ("ogólna teoria zakupów").
W konkretnym wyborze dostawcy bardzo pomocna może być metoda punktowa.
Algorytm metody punktowej jest następujący:
określenie przez odbiorcę podstawowych kryteriów oceny dostawcy,
przypisanie poszczególnym kryteriom dodatkowych cech (choć nie jest to konieczne),
które nie muszą być cechami bezpośrednio mierzalnymi,
określenie odpowiedniej punktacji dla poszczególnych kryteriów i ich cech (może to być
skala ocen od 1 do 5, lub też procentowa od 0 do 100, jak stosuje np. Motorola),
ustalenie odpowiednich wag dla poszczególnych cech (jeżeli jedne cechy preferowane są
bardziej, niż inne),
obliczenie sumy punktów uzyskanych przez rozpatrywanych dostawców,
wybór dostawcy.
1
100
80
60
40
20
4 0 2
3
Wykres radarowy: skala 1  10 pkt. Wykres czworokÄ…tny: skala 1 - 100
Zgodnie z aktualnymi tendencjami jako kryteria podstawowe wybrano: jakość, cenę,
terminowość dostaw oraz usługi dodatkowe oferowane przez dostawcę. Poszczególnym
kryteriom przypisano kilka cech bliżej określających dane kryterium.
4
E. Michlowicz: Logistyka  Logistyka procesów zaopatrzenia
Tab. Wybór dostawcy wg metody punktowej
Cecha Dostawca Dostawca Dostawca
Kryterium
A B C
oceny
1 Poziom jakości 10 8 6
2 Niezawodność 8 8 8
Jakość
3 Gwarancja 6 6 6
24 22 20
Suma
4 Poziom w stosunku do 4 8 8
konkurencji
5 Warunki płatności 8 6 8
Cena
6 Elastyczność 6 10 4
18 24 20
Suma
7 Czas dostawy 8 6 8
8 Dotrzymywanie terminów 10 6 8
TerminowoÅ›
ć dostaw 9 Zachowanie wielkości dostaw 6 8 6
24 20 22
Suma
10 WÅ‚asny transport 6 6 8
11 Utrzymywanie zapasów 4 4 6
Usługi
dodatkowe 12 Konsultacje, szkolenia 4 8 6
14 18 20
Suma
A
Ä…cznie 80 84 82
Bazowanie wyłącznie na uzyskanej przez dostawców liczbie punktów może być
niewystarczające, szczególnie wtedy, gdy kilku dostawców uzyska tę samą liczbę punktów. W
takich przypadkach konieczne jest przyjęcie dodatkowych kryteriów oceny lub przypisanie
poszczególnym cechom odpowiednich wag, a następnie sporządzenie wykresów radarowych,
ilustrujących kryteria wyboru jako pole poszczególnych ćwiartek wykresu.
ObliczajÄ…c wskaz
nik oceny przyjęto, że suma wag dla wszystkich kryteriów równa jest jeden.
Ri qi xi - wskaz
nik oceny
gdzie: qi  waga kryterium, xi  ocena .
Wykres wzorcowy Dostawca A => 80 pkt. Dostawca B => 84 pkt.
Wskaz
nik z wagÄ…->22.6 pkt. Wskaz
nik z wagÄ…-> 21,5 pkt.
5
E. Michlowicz: Logistyka  Logistyka procesów zaopatrzenia
Arkusz wzorcowy wyboru dostawców (z uwzględnieniem wag)
Cecha Waga Dostawca Wskaz
nik Dostawca Wskaz
nik Dostawca
Kryterium
A oceny A B oceny B C
Wskaz
nik
oceny
oceny C
1 Poziom jakości 0 0 0
2 Niezawodność 0 0 0
Jakość
3 Gwarancja 0 0 0
4 Poziom w stosunku do konkurencji 0 0 0
5 Warunki płatności 0 0 0
Cena
6 Elastyczność 0 0 0
7 Czas dostawy 0 0 0
Terminowość
8 Dotrzymywanie terminów 0 0 0
dostaw
9 Zachowanie wielkości dostaw 0 0 0
10 WÅ‚asny transport 0 0 0
Usługi
11 Utrzymywanie zapasów 0 0 0
dodatkowe
12 Konsultacje, szkolenia 0 0 0
Suma 0 0 0 0 0 0 0
3. Metody klasyfikacji materiałów - ABC i XYZ w logistyce
zaopatrzenia
Wiadomo, że koszty nabycia materiałów (surowców, części) oraz utrzymywania ich
zapasów w ilościach niezbędnych do realizacji ustalonych zadań w przedsiębiorstwie bardzo
istotnie wpływają na ekonomiczną ocenę działalności przedsiębiorstwa. Najogólniej można
stwierdzić, że utrzymywanie zapasu jakiegoś materiału ma sens wyłącznie wtedy, gdy koszty
wynikające z braku tego materiału są mniejsze, niż koszty związane z jego magazynowaniem.
Udziały ilościowe i wartościowe kupowanych materiałów przedstawia się obecnie
najczęściej z wykorzystaniem krzywej koncentracji Lorenza (wg zasady Pareto).
Zasada Pareto (Zasada 80/20 lub 80 na 20) - zasada opisująca wiele zjawisk, w których
20% badanych obiektów związanych jest z 80% pewnych zasobów.
(np. 20% pracowników generuje 80% zysku)
Powszechne jest obecnie stosowanie proponowanych przez logistykę następujących metod:
metody ABC,
metody XYZ,
metody mieszanej (ABC + XYZ).
Metoda ABC klasyfikuje zamawiane i składowane materiały na 3 grupy :
Grupa A - zapasy cenne;  vital few , stanowiące 5 - 20 % liczebności asortymentowej
zapasów, ale mające znaczny udział w wartości, sięgający 75 -80 % wartości całego
zapasu,
Grupa B - zapasy mające udział w wysokości 15 - 20 % zarówno w liczebności
asortymentowej zapasów, jak i w ich wartości,
Grupa C - zapasy o charakterze masowym;  trivial many , mające największy udział w
liczebności asortymentowej tj. 60 - 80 % i niski udział w wartości tj. ok. 5 %.
6
E. Michlowicz: Logistyka  Logistyka procesów zaopatrzenia
W związku z tym, że dla grupy A proporcje liczebności i wartości wynoszą najczęściej
20 do 80, stąd metoda ABC jest znana także pod nazwą Reguły Pareto lub  80/20 .
W metodzie ABC kładzie się nacisk na asortymenty o podstawowym znaczeniu dla
produkcji. Najczęściej stosuje się kilka tzw. punktów cenności zapasów :
najwyższy priorytet: zapasy krytyczne (nie mogą się wyczerpać),
wysoki priorytet: zapasy istotne (limitowany poziom zapasów),
średni priorytet: zapasy potrzebne, okazjonalnie limitowane,
niski priorytet: zapasy pożądane (dozwolone wyczerpanie).
GraficznÄ… interpretacjÄ™ metody ABC przedstawiono na rysunku.
Krzywa korelacji Lorenza (Pareto, 80/20)
Klasyfikacja ABC  kolejność postępowania (algorytm)
1) Sporządzenie listy elementów
Nazwa materiału - M1,& ,Mn,
Roczne zapotrzebowanie na materiał - x1,& xm,
Cenę jednostkowa materiału - c1,& cm,
Wartość w1,& wm materiału - wi ci xi .
2) Posortowanie listy materiałów od największej do najmniejszej wartości zużycia.
3) Obliczenie całkowitej wartości zużycia wg wzoru:
m
W wi
i 1
4) Obliczenie dla każdego materiału Mi, i = 1,& ,m procentowego udziału w
wartości całkowitej - ri, oraz skumulowanego udziału wartościowego - qi
wi
ri 100 [%] gdzie i = 1,& m,
W
q1 w1 ,
qi qi 1 wi [%] gdzie i = 2,& m.
7
E. Michlowicz: Logistyka  Logistyka procesów zaopatrzenia
5) Określenie parametrów i w celu wydzielenia grup A, B i C
Przyjmując = 75 i = 96 - oznacza to, że materiały o sumarycznej wartości zużycia
wynoszącej 75 % stanowią grupę A. Natomiast 96 % sumarycznej wartości stanowią
materiały, które należą do grup A i B.
Po odjęciu materiałów z grupy A otrzymuje się grupę materiałów należących do grupy B.
Pozostałe materiały nie ujęte w grupie A i B tworzą grupę materiałową C.
6) Zgonie z przyjętymi kryteriami, uporządkowaną listę podzielić można na trzy grupy:
A, B i C (tabela, wykres: krzywa Lorenza)
W tabelach poniżej przedstawiono wyniki badań dla przykładowego procesu logistycznego
(70 dóbr - części) zaopatrywania hurtowni części samochodowych, wykorzystując metodę
ABC.
Tab. Przykładowe wyniki analizy ABC
Skumulowany
Udział wartości udział
Oznaczenie Liczba Cena Wartość
Nr
całkowitej [%] wartościowy
L.p. Nazwa części
ki ri ci wi
katalogowy
pi [%]
qi
GRUPA A
1. KOA
O PASOWE 17 k17 074 105 251 AC 304 321,38 97 699,52 13,5081 13,5081
2. MODUA
PODAJ
CY k50 3C0 919 050 G 146 463,35 67 649,10 9,3533 22,8614
&
19. WKA
ADKA k13 059 109 075 E 1436 7,95 11 416,20 1,5784 69,7509
504 485,05
GRUPA B
KLOCKI
20. HAMULCOWE k66 7H0 698 151 71 154,60 10 976,60 1,5176 71,2686
WSPORNIK
21. MOCUJ
CY k33 1K0 199 232 J 108 101,53 10 965,24 1,5161 72,7846
&
37. KOA
O PASOWE 5 k5 037 145 255 103 48,87 5 033,61 0,6960 89,4736
142 647,67
GRUPA C
38. LINKA k61 701 711 476 118 42,04 4 960,72 0,6859 90,1595
& .
70. KOA
NIERZ k4 037 121 132 E 1 25,50 25,50 0,0035 100,0000
76 133,89
8
E. Michlowicz: Logistyka  Logistyka procesów zaopatrzenia
Tab. Procentowy udział grup materiałowych
Udział
Liczba
Udział ilościowy
wartościowy
Grupa elementów w
u [%]
p [%]
grupie n
A 19 27,14 69,75
B 18 25,72 19,72
C 33 47,14 10,53
Razem 70 100 100
Graficzną ilustrację przeprowadzonego podziału przedstawiono na rysunku.
Rys. Krzywa koncentracji Lorenza dla przeprowadzonej analizy
METODA XYZ
Metoda XYZ klasyfikuje zamawiane i składowane materiały na 3 grupy (na podstawie
regularności zapotrzebowania):
Grupa X - składająca się z materiałów, które charakteryzuje regularne zapotrzebowanie,
jak również wysoka dokładność prognozowania poziomu tego zapotrzebowania (zużycia),
Grupa Y - to materiały, które charakteryzuje zapotrzebowanie mające charakter wahań
sezonowych lub określonego trendu oraz średnia dokładność prognozowania,
9
E. Michlowicz: Logistyka  Logistyka procesów zaopatrzenia
Grupa Z - składa się z materiałów o bardzo nieregularnym zapotrzebowaniu i niskiej
dokładności prognozy tego zapotrzebowania.
W procesie podejmowania decyzji zaleca siÄ™ :
dla grupy X - opracowanie systemu zaopatrzenia zsynchronizowanego z procesami
produkcyjnymi i zasadÄ… Just-in-Time,
dla grupy Y - opracowanie systemu zaopatrzenia z zadaniem utworzenia określonego
poziomu zapasów magazynowych,
dla grupy Z - opracowanie systemu zaopatrzenia zgodnego z nieregularnymi potrzebami.
Klasyfikacja XYZ  kolejność postępowania (algorytm)
Oznaczenia materiałów oraz parametrów są analogiczne jak w metodzie ABC.
Wprowadzono następujące oznaczenia dla części Czi, i = 1,2,& , m:
żð ilość w okresie j: xij
żð cena w okresie j: cij
żð wartość w okresie j: wij = cij xij.
Kolejność obliczeń:
1. Średnia wartość zużycia części:
n
1
wi wij
n
j 1
2. Odchylenie standardowe:
n
1
si (wij wi )2
n
j 1
3. Współczynnik zmienności:
si
Vi
wi
Na podstawie zebranych danych przeprowadzane są obliczenia współczynników
zmienności dla poszczególnych części.
4. Następnie listę uporządkowuje się rosnąco według współczynników zmienności.
5. Dobór wartości krytycznych dla współczynników zmienności i na podstawie
których wyłonione są następujące grupy (np.: =0.50)
Grupę X tworzą materiały, których współczynnik zmienności nie przekracza , tzn.
Vi ;
Grupę Y tworzą materiały, o współczynniku zmienności większym od , ale nie
przekraczajÄ…cym , tzn. Vi ;
Grupę Z tworzą pozostałe materiały, tzn. Vi > .
W praktyce dość często stosuje się kombinację metody ABC i metody XYZ. W tablicy
przedstawiono wzajemne powiÄ…zania tych metod .
10
E. Michlowicz: Logistyka  Logistyka procesów zaopatrzenia
Tab. Kombinacja metod ABC i XYZ
Dokładność Wartościowość
prognozy (poziom zużycia)
Grupa A - wysoka Grupa B - średnia Grupa C - niska
wartość zużycia wartość zużycia wartość zużycia
Grupa X - wysoka wysoka wartość średni poziom niski poziom
dokładność zużycia; zużycia; zużycia;
prognozy wysoka dokładność wysoka dokładność wysoka
prognozy prognozy dokładność
prognozy
Grupa Y - średnia wysokie zużycie; średnie zużycie; niskie zużycie;
dokładność średnia dokładność średnia dokładność średnia dokładność
prognozy prognozy prognozy prognozy
Grupa Z - niska wysokie zużycie; średnie zużycie; niskie zużycie;
dokładność niska dokładność niska dokładność niska dokładność
prognozy prognozy prognozy prognozy
Dla omawianego przykładu oznacza to:
Metoda A B C
k11, k16, k36, k46,
k25, k30, k33, k70
X
k57, k65
k1, k2, k3, k4, k6, k8,
k21, k22, k23, k26,
k12, k27, k34, k60,
k24, k32, k50, k68 k41, k42, k44, k45,
Y
k63, k66
k47, k56, k58, k59,
k64, k67
k17, k19, k38, k39, k5, k10, k14, k15, k18, k3, k20, k28, k31, k43,
Z
k62 k29, k49, k54 k53, k55, k61
Zasięg JiT  dokładne prognozowanie grupy: AX, BX, AY, AZ, BY
Grupa AX
03G 130 073 DX POMPOWTRYSKIWACZ
068 103 085 E USZCZELKA WAA
U
1K1 819 653 B WKA
AD FILTRA
3C0 127 434 WKA
AD FILTRA
6N0 905 865 WYA

CZNIK ZAPA
ONU
7H0 127 401 B FILTR PALIWA
11