Estetyka a nauka
Studia podyplomowe w zakresie przyrodoznawstwa
Dr Justyna Herda
Instytut Filozofii Przyrody i Nauk Przyrodniczych KUL
Piękno, percepcja piękna
Estetyka a nauka
" Niektórzy definiują estetykę jako naukę o sztuce,
inni  jako naukę o pięknie
" Starożytni uczeni starannie oddzielali piękno od
sztuki jako dwa różne pojęcia
" z czasem nauka o pięknie i nauka o sztuce coraz
bardziej się przenikały i obecnie trudno jest je
rozdzielić
" Tatarkiewicz - estetyka jako całość obejmuje
zarówno naukę o pięknie, jak i o sztuce, jest nauką
dwutorową
Estetyka a nauka
" Przewodnimi motywami piękna w starożytności
były symetria i proporcja  piękno jest
obiektywne
" Z jednej strony piękno było jednością, a z
drugiej powstawało z przeciwieństw
" Pojawiały się też antagonistyczne motywy
 z jednej strony sensualizm i hedonizm estetyczny, a z
drugiej  estetyczny spirytualizm
 z jednej strony  motywy relatywizmu (piękno jest
względne), a z drugiej  idealizmu (istnieje piękno
bezwzględne)
Estetyka a nauka
" Z czasem uczeni doszli do wniosku, że trudno jest
traktować piękno jako coś obiektywnego, gdyż
trudno znalez
ć przedmiot, który dla każdego
wydawałby się taki sam pod względem przeżyć
estetycznych
" wielu estetyków doszło do przekonania, że
przedmiotem estetyki nie jest piękno, ale raczej
subiektywne przeżycie piękna
" Tatarkiewicz:  jest słuszne, aby w estetyce obok
obiektywnych zagadnień znalazło się miejsce dla
zagadnień subiektywnego przeżycia.
Estetyka a nauka
" W średniowieczu (i czasach nowożytnych)
twierdzono, że w pięknie jest czynnik
subiektywny  relacjonistyczne rozumienie
piękna, tj. piękno jest stosunkiem podmiotu i
przedmiotu
" Czasy nowożytne (i współczesne) odeszły od
obiektywnego rozumienia piękna znacznie
dalej, niż czasy średniowieczne
Estetyka a nauka
" Przypomnijmy: Estetyka  (gr. aisthetike
episteme)  wiedza o spostrzeżeniu zmysłowym.
Doskonałej formie poznania zmysłowego
przyporządkowano kategorię piękna
" Co to jest piękno? Co jest piękne? Czy coś jest
piękne dla kogoś, czy coś jest piękne w ogóle?
Czy kategoria piękna ma wpływ na przetrwanie
w sensie ewolucyjnym? Czy piękno zwiększa
sukces ewolucyjny?
Estetyka a nauka
" Piękno: ogon samca pawia, śpiew ptaków,
poroże jelenia, kolorowe upierzenie samca
kaczki
" Powody ukształtowania się takich cech:
 wrażenie, jakie wywołują na samicach danego
gatunku;
 wrażenie, jakie wywołują na innych gatunkach;
 wartość przystosowawcza
Estetyka a nauka
" Najbardziej prawdopodobne z naukowego punktu
widzenia jest ewolucyjne wyjaśnienie postrzegania
jakiejś cechy w aspekcie jej estetyki
" Coś jest atrakcyjne (atractio  przyciągać), a więc
przyciągające
" Zgodnie z ewolucyjnym podejściem siła
przyciągania powinna mieć określone znaczenie
biologiczne
Estetyka a nauka
" Teoria ewolucji drogą doboru naturalnego dotyczy
zasadniczo cech, które umożliwiają przetrwanie
osobnika i wydanie potomstwa
" Podstawową zasadą teorii ewolucji jest zasadą
maksymalnej oszczędności
" Trudno pogodzić z tą zasadą takie cechy, jak poroża,
ponadprzeciętnej wielkości pióra w ogonach,
jaskrawe umaszczenie itp.  cechy wydające się być
energetyczną rozrzutnością
Estetyka a nauka
" Darwin opisał proces warunkujący ewolucję takich
cech  dobór płciowy
" (a) zdolność do rywalizacji z osobnikami tej samej
płci; (b) sygnały przyciągające osobniki płci
przeciwnej
" W ramach tego procesu samce rywalizują o samice,
a samice dokonują wyboru najlepszych samców
(partnerów do rozrodu)  zwiększanie sukcesu
reprodukcyjnego
Estetyka a nauka
" Osiągnięcie sukcesu reprodukcyjnego jest
 obiektem (& ) badań nad doborem płciowym
również u Homo sapiens. U człowieka dobór ten
może być oparty zarówno na świadomej, jak i
podświadomej analizie różnych sygnałów
płciowych świadczących o rozmaitych aspektach
jakości potencjalnego partnera seksualnego. Te
sygnały, które najsilniej oddziałują na wybory
partnerskie, powinny stać się najbardziej
atrakcyjne i poszukiwane. (D. Danel, B. Pawłowski)
Estetyka a nauka
" Atrakcyjność ciała jest jednym z najważniejszych
czynników doboru partnera
" związki długotrwałe: mężczyz
ni  1,93 (0  3)
kobiety  1,77 (0  3)
" Rhodes (2005)  badania  czy atrakcyjność
zwiększa sukces w poszukiwania partnera? 
kobiety o atrakcyjnych twarzach miały więcej
długotrwałych związków
" Thornhill (1995)  wyniki badań: symetrycznie
zbudowani mężczyz
ni wykazywali większą liczbą
związków z kobietami
Estetyka a nauka
" Teoria doboru płciowego wyjaśnia pojawienie się i
sens drugorzędowych cech płciowych, które często
wydają się być niekorzystne z punktu widzenia
doboru naturalnego, a także powstanie u samic
preferencji co do tych cech
" Fisher: kowariancja między genami na
wykształcenie danej cechy oraz tymi na
preferencje płci przeciwnej w stosunku do tej
cechy  dodatnie sprzężenie zwrotne
(nieadaptacyjny dobór płciowy  atrakcyjność
pozbawiona wymiernego znaczenia biologicznego)
Estetyka a nauka
" Fisher: teoria doboru ucieczkowego (teoria
seksownego syna)  atrakcyjne samce
wyróżniają się cechami, które są korzystne dla
męskich potomków samic, z którymi się wiążą
 szersze rozprzestrzenianie genów matki
Estetyka a nauka
" Atrakcyjność jako wskaz
nik jakości biologicznej
osobnika  zyski płynące ze skojarzenia się z
atrakcyjnym osobnikiem
 Zyski pośrednie  genetyczne
 Zyski bezpośrednie  pozagenetyczne
" Samiec sygnalizuje o swojej wysokiej jakości
biologicznej przy użyciu określonych wyraz
nych
sygnałów odczytywanych przez samicę 
określony ornament płciowy (hipoteza
upośledzenia [obciążenia]; teoria dobrych
genów (Zahavi)
Estetyka a nauka
" Hamilton, Zuk: potencjał przeciwpasożytniczy 
odmiana koncepcji dobrych genów  dobór
płciowy faworyzuje atrakcyjne osobniki, co
wiąże się z poziomem hormonów płciowych, co
z kolei wskazuje na korelację z genotypu z
odpornością na drobnoustroje chorobotwórcze
Estetyka a nauka
" A. Grafen (1990) udowodnił, że zgodna z
hipotezą upośledzenia ewolucja sygnału jakości
osobnika oraz preferencji względem niego może
rzeczywiście zachodzić i utrzymywać się przez
kolejne pokolenia  proces stabilny ewolucyjnie
" Koszty rozwoju upośledzenia gwarantują, że
samce nie oszukują (nie opłaca się), a samicom
opłaca się ufać reklamie jakości danego samca
Estetyka a nauka
" Jakie jest biologiczne znaczenie atrakcyjności
człowieka?
" Jakie jest podłoże naszych preferencji
estetycznych dotyczących wyglądu?
" Czy nasze preferencje mają charakter wrodzony,
czy nabyty  są uwarunkowane ewolucyjnie czy
kulturowo?
" Czy istnieją podstawy/powody, aby kierować się
atrakcyjnością fizyczną przy wyborze partnera?
Estetyka a nauka
" Biologia atrakcyjności człowieka. 2009. (red.) B. Pawłowski.
WUW. Warszawa.
" Buss D.M. 2003. Ewolucja pożądania. Gdańskie Wydawnictwo
Psychologiczne. Gdańsk.
" Chakravarty A. 2010. Mona Lisa s smile: A hypothesis based on a
new principle of art neuroscience. Medical Hypotheses 75: 69 72.
" Dawkins R. 1996. Samolubny gen. Pruszyński i S-ka. Warszawa.
" Eco U. 2005. Historia piękna. Rebis. Poznań.
" Etcoff N. 2000. Przetrwają najpiękniejsi. CiS. Warszawa.
" Gray J.P. 1990. Review: Rentschler I., B. Herzberger, D. Epstein.
Beauty and the Brain: Biological Aspects of Aesthetics . American
Anthropologist, New Series, 92(2): 547-548.
" Tatarkiewicz W. 2009. Historia estetyki t. 1  3. PWN. Warszawa.
" Zeki S. Art and the brain. Daedalus 127(2): 71-103.
" 
abrić M., L. Pokrywka. 2010. Piękno ciała. PWN. Warszawa.