Dr Justyna Herda
Instytut Filozofii Przyrody i Nauk Przyrodniczych
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
ÅšwiatopoglÄ…d
Wilhelm Dilthey:
system, w którym na podstawie pewnego obrazu
świata można rozstrzygnąć pytanie o znaczenie i
sens świata i na tej podstawie wyprowadzić
ideał dobra najwyższego oraz najogólniejsze
zasady kierowania życiem
Józef Maria Boheński:
światopogląd jest to zespół poglądów na
podstawie zagadnienia świata życia ludzkiego
wraz z uczuciową postawą zajętą w stosunku do
nich przez człowieka
Michael R. Matthews:
światopogląd to połączenie ontologicznych,
epistemologicznych, metafizycznych i etycznych
założeń i przekonań przy uwzględnieniu
religijnego zaangażowania (lub jego braku)
WÅ‚odzimierz Pawluczuk:
Światopogląd to system przekonań o całości
bytu, który posiada dla nas sens. Cokolwiek
posiada natomiast dla nas sens o tyle, o ile pełni
funkcje soteriologiczne (zbawcze); a więc jest to
taki system przekonań o bycie, który daje
jednostce poczucie sensu życia
Jan Szmyd:
Światopogląd to całościowy zespół poglądów na
charakter otaczającej nas rzeczywistości, za
pomocą których człowiek tłumaczy sobie sens
świata i własnej egzystencji oraz określa i
manifestuje własny do nich stosunek
(from Cobern, 1993, p. 7)
Dilthey wyróżnia w światopoglądzie trzy czynniki:
* obraz świata  dzieło intelektu; poznawczy
charakter
* doświadczenie życia  związane z uczuciami; ocena
wartości i sensu rzeczy
* ideał życiowy  zależny od woli; kształtuje decyzje i
zasady działania
Trzy typy światopoglądu według Diltheya:
* naturalizm  prymat zmysłów kierowanych
intelektem (intelekt)
* idealizm obiektywny  uczucie powszechnej
sympatii względem świata
(uczucia)
* idealizm wolności  moralna świadomość woli
(wola)
Składniki światopoglądu:
* kosmologiczno-metafizyczny: wyznacza całościowy obraz
świata
* antropologiczno-egzystencjalny: koncentruje siÄ™ na kwestiach
związanych z człowiekiem i jego
życiem
* praktyczno-moralny: wskazuje stosunek osoby do
rzeczywistości i życia
W strukturze światopoglądu mamy zazwyczaj do czynienia nie
tylko z wiedzÄ… natury naukowej ale i gorzej uzasadnionymi
przekonaniami oraz przypuszczeniami, domysłami. Z tego wynika
wartość poznawcza światopoglądu (np. względem wiedzy
naukowej)
Różnice między światopoglądami można pokazać przez
porównanie odpowiedzi na trzy pytania:
*Jakie jest z
ródło przekonań?
*Czym jest fundament całej rzeczywistości?
*Jak ktoś buduje swój obraz świata (przyjmowane strategie)?
Typy światopoglądów
*animizm  czy światopogląd?
*światopogląd teistyczny (religijny)  od póz
nej
starożytności
*światopogląd humanistyczny (antropocentryczny) 
od ok. XVI w.
*światopogląd naturalistyczny (naukowy)  od ok. XVIII
w., a głównie obecnie
y
ródło przekonań
*światopogląd religijny  tradycja + objawienie Boga
(religie monoteistyczne) zawarte w tekstach
świętych. Przekonania oparte są tu więc na
tradycji i autorytecie (główny zarzut
zwolenników scjentyzmu)
*światopogląd naturalistyczny  nauki przyrodnicze
(dostarczajÄ… najbardziej rzetelnej wiedzy o
świecie). Inne z
ródła informacji pozostają
zawodne. Metoda naukowa jest najlepszÄ…
metodą rozwiązywania problemów (wszystkich)
y
ródło przekonań
*Światopogląd antropocentryczny  wszelkie dzieła
ludzkiego ducha (cała dziedzina humanistyki),
a przede wszystkim dzieła sztuki. Nauki
przyrodnicze pokazujÄ… jednostronny obraz
świata eliminując wiele jego elementów.
Religie z kolei odnoszÄ… siÄ™ do sfery
nadprzyrodzonej (niepoznawalnej)
Fundament rzeczywistości
*światopogląd religijny  Bóg; a więc wszystko, co
istnieje (rzeczywistość) ostatecznie pochodzi od
Boga. Jedynie Bóg istnieje w pełni i
samodzielnie. Przyroda nie jest
samowystarczalna, do swego istnienia
potrzebuje czegoÅ› ponad niÄ… (tu: Boga)
*światopogląd naturalistyczny - przyroda; a więc
rzeczywistość dostępna metodzie naukowej,
albo ściśle od niej zależna (np. umysł ujęty
redukcjonistycznie). Aby wyjaśnić wszelkie
zjawiska przyrody nie ma potrzeby odwoływania
siÄ™ do czegokolwiek poza niÄ… samÄ…
Fundament rzeczywistości
*światopogląd humanistyczny  człowiek;
rzeczywistość poznajemy przez pryzmat bycia
człowiekiem. Znamy tylko świat ludzki (ludzki
aparat poznawczy)  to jaki jest świat zależy od
tego, jak go postrzegamy (subiektywizm
poznania). Antropocentryści (zwłaszcza
postmoderniści) stwierdzą, że jest tyle
rzeczywistości ile osób je poznających. Nie ma
jednej rzeczywistości samej w sobie, a więc nie
ma jej absolutnego fundamentu). Ale trzeba
pamiętać, że człowiek jest ostatecznie albo
tworem przyrody, albo pochodzi od Boga
Przyjmowane strategie budowania obrazu świata
*światopogląd religijny  gradualizm  tworzenie
hierarchii bytów i wartości od
najdoskonalszego (Boga) do coraz mniej
doskonałych (byty duchowe, duchowo-cielesne,
materia nieożywiona)
*światopogląd naukowy  redukcjonizm  wszelkie byty,
które sprawiają wrażenie niematerialnych są takie
tylko pozornie i da się jej sprowadzić (zredukować)
do bytów i zjawisk przyrody
Przyjmowane strategie budowania obrazu świata
*światopogląd humanistyczny  relatywizm 
wszystko jest względne, zależne od punktu
widzenia konkretnych jednostek. PojawiajÄ…ce
się rozbieżności i różnice wyjaśnianie są przez
odwołanie do różnych kontekstów psychicznych
i kulturowych poszczególnych osób
Światopoglądy współczesności
*Światopogląd religijny  kreacjoniści, teistyczni
ewolucjoniści
*ÅšwiatopoglÄ…d naukowy (scjentystyczny)  Richard
Dawkins, Nowy Ateizm
*ÅšwiatopoglÄ…d humanistyczny  trzecia kultura, nowy
renesans
*ÅšwiatopoglÄ…d racjonalny
Konflikty i sojusze światopoglądowe
Richard Dawkins i ojciec George Coyne
Ojciec George Coyne
duchowny katolicki  jezuita, amerykanin, astrofizyk,
dyrektor Watykańskiego Obserwatorium
Astronomicznego (1978-2006),
członek Papieskiej Akademii Nauk,
profesor na Wydziale Astronomii Uniwersytetu Arizony
w Tuscon,
dyrektor Catalina Observatory,
zastępca dyrektora University of Arizona
Observatoires oraz Lunar and Planetary
Laboratory,
studiował matematykę i filozofię na Fordham University w
Nowym Yorku, teologiÄ™ w Woodstock College (Maryland),
następnie studiował astronomię w Georgetown University,
prowadził m.in. badania w Harvard University,
przeszedł pełen trening w Programie Apollo, nie poleciał jednak
na Księżyc
Richard Dawkins
Brytyjski etolog, pochodzi z rodziny o tradycji
anglikańskiej, ukończył studia na Oxford University z
zoologii,
Profesor na Wydziale Zoologii w University of
California w Berkeley, profesor zoologii w Oxford
University, kierownik Katedry Publicznego
Rozumienia Nauki (Charles Simonyi Chair of Public
Understanding of Science),
Ewolucjonista, popularyzator nauki, członek ruchu Nowy
Ateizm
Jest inicjatorem akcji Out Campaign, majÄ…cej na
celu stworzenie pozytywnego wizerunku ateistów
W 2007r znalazł się na liście 100 najbardziej wpływowych
ludzi na świecie (magazyn Time)
Richard Dawkins
Øð Nauka (science) odpowiada na wszelkie pytania
Øð Rzeczywistość to tylko te obiekty, które mogÄ… być
badane przez naukÄ™  monizm,
materializm
Øð Racjonalność = naukowe uzasadnianie
Øð Religia jest opium dla mas i z
ródłem wszelkiego zła
Richard Dawkins
Øð Wiara religijna nie wymaga żadnego uzasadnienia i
dlatego jest złem
Øð Wiara religijna nie uznaje żadnych przeciwnych
argumentów
Øð Wiara religijna uczy bezmyÅ›lnoÅ›ci
Richard Dawkins
Øð Istnienie Boga wymaga takiego samego
uzasadnienia, jak inne obiekty w przyrodzie
(hipoteza Boga jest hipotezÄ… naukowÄ…)
Øð Szkodliwość wiary religijnej należy
uświadomić wszystkim
Øð Przed religiÄ… należy szczególnie chronić
dzieci
Ojciec George Coyne
Øð Metoda naukowa wyjaÅ›nia wszystkie zjawiska w
świecie przyrody
Øð Rzeczywistość nie zamyka siÄ™ w Å›wiecie przyrody
(mamy więcej, niż tylko jeden rodzaj
bytów)  pluralizm
Øð Istnieje Istota Najwyższa, od której Å›wiat jest
istnieniowo zależny
Øð Ewolucja jest najlepszym wyjaÅ›nieniem dla
zjawisk przyrodniczych, jakie mamy
*Nie jest możliwy światopogląd czysto naukowy
albo czysto religijny
*Osiągnięcia nauk przyrodniczych są tak
znaczące, że nie można ich dłużej ignorować
*Nauka nie jest w stanie odpowiedzieć na różnego
rodzaju pytania egzystencjalne i ostateczne
*Wydaje się, że mamy najczęściej do czynienia z
łączeniem światopoglądów lub ich elementów