haterem jest wykrywacz metali, który, na Śląsku , zorganizowana przez Muzeum
zastosowany przez archeologa, przynosi Narodowe w Poznaniu, Instytut Historii
ogromną ilość nowych danych, w zasad- Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza,
niczy sposób powiększających wiedzę Archiwum Państwowe oraz Towarzystwo
o przeszłości. W ślad za kilkoma referen- Przyjaciół Muzeum Narodowego w Pozna-
tami stwierdził, że wprowadzane przez niu. Miejscem obrad, które otworzył dyrek-
niektórych urzędników ochrony zabytków tor Muzeum Narodowego, prof. Wojciech
zakazy stosowania wykrywaczy przez ar- Suchocki, była Sala Renesansowa Ratusza
cheologów prowadzą do niszczenia stano- poznańskiego. W słowie wstępnym prof.
wisk poprzez wyrzucenie znacznej więk- Suchocki podkreślił cykliczność sesji, jej
szości materiału zabytkowego. interdyscyplinarny charakter, a także fakt
Sesja była rzeczywiście nie tylko szybkiego i udanego wydania materiałów
uznana w kuluarach za miłe spotkanie, ale pokonferencyjnych z obrad pierwszej se-
przede wszystkim niezwykle udana mery- sji. Wyraził również nadzieję, że niniejsze
torycznie, o czym świadczyły bardzo żywe działanie Muzeum o charakterze badaw-
dyskusje po wszystkich wystąpieniach. czym będzie kontynuowane w przyszłości.
Znaczny upływ czasu od poprzedniej spra- Następnie głos zabrał dyrektor Archiwum
wił, że pojawiło się wielu nowych, mło- Państwowego w Poznaniu  mgr Hen-
dych referentów i słuchaczy. Powiódł się ryk Krystek oraz przedstawiciel Instytu-
też zamysł skonfrontowania przedstawicie- tu Historii UAM  prof. Roman Macyra.
li różnych środowisk badających podobne W imieniu Komitetu Organizacyjnego wy-
zjawiska  czy to w różnych epokach, czy stąpił dr Adam Soćko, dyrektor Muzeum
też za pomocą różnych narzędzi. Niezwy- Narodowego w Poznaniu ds. naukowych,
kle sprawna organizacja, jaką zapewnili serdecznie dziękując pozostałym człon-
kierowani przez dyrektora Tomasza An- kom Komitetu za zaangażowanie i sku-
drzejewskiego pracownicy Muzeum Miej- teczne pokonanie licznych trudności zwią-
skiego, również przysłużyła się ogólnemu zanych z realizacją projektu.
zadowoleniu. Ale i organizatorzy okazywa- Sesja, podobnie jak edycja poprzed-
li satysfakcję, deklarując rychłe podjęcie nia, została podzielona na kilka bloków,
prac nad wydaniem drukiem materiałów, w których referaty poświęcone mennictwu
a także ogłaszając plan zorganizowania ko- przeplatały się ze związanymi z historią
lejnej, XV sesji już w pięćdziesięciolecie bankowości i historią sztuki ze szczegól-
pierwszego nowosolskiego spotkania nu- nym uwzględnieniem architektury bu-
mizmatycznego, czyli w 2013 r. dynków bankowych. Audytorium liczyło
BRP. średnio 40-50 osób, aczkolwiek z powodu
rozciągnięcia obrad w czasie ulegało czę-
Sprawozdanie z II Ogólnopolskiej stym zmianom, toteż liczba uczestników
Konferencji Naukowej sesji mogła zbliżyć się do setki. Zaplano-
 Pieniądz i banki na Śląsku , Poznań, wano 29 referatów, z czego wygłoszono
18-19 listopada 2010 r. 26, a jeden został odczytany. W materia-
łach pokonferencyjnych planowane jest
W dniach 18 i 19 listopada 2010 r. uwzględnienie także niewygłoszonych re-
miała miejsce w Poznaniu II Ogólnopolska feratów. W celu klarownego zreferowania
Konferencja Naukowa  Pieniądz i banki sesji przedstawione zostaną osobno tematy
257
numizmatyczne i te poświęcone historii in- Mickiewicza) zaprezentowała obszerny
stytucji bankowych. referat poświęcony obrazowi pieniądza
Pierwszą część poprowadził prof. Ro- i banków w literaturze polskiej, uwydat-
man Macyra, a inauguracyjny referat, zaty- niając zmiany toposu pieniądza w miarę
tułowany  Numizmatyka podwodna, czyli zbliżania się ku współczesności.
o współdziałaniu nauk , wygłosił prof. Po przerwie obrady koordynował prof.
Stanisław Suchodolski (Instytut Archeolo- Stanisław Suchodolski, a cykl wystąpień
gii i Etnologii PAN w Warszawie), przy- rozpoczęła dr Renata Ciołek (Uniwersytet
bliżając efekty zastosowania nauk ścisłych Warszawski), kontynuując wątek poświę-
do rozwiązywania problemów związanych cony znaleziskom monet rzymskich na
z ustalaniem datacji i obiegu pieniądza Śląsku, zwracając uwagę na coraz mniej-
nowożytnego na przykładzie depozytów szy (po 1945 r.) przyrost bazy z
ródłowej
znalezionych we wrakach statków. Zwró- (obecnie 248 depozytów, z czego jedynie
cił jednocześnie uwagę słuchaczy na skalę 6 z rozpoznaną strukturą chronologiczną).
zjawiska związaną z liczbą wraków spo- Dr Mateusz Bogucki (Instytut Archeologii
czywających na dnie  w przypadku Bał- i Etnologii PAN w Warszawie) poświę-
tyku szacowaną na 10 tysięcy. cił swoje wystąpienie mennictwu śred-
Mgr Marcin Rudnicki (Uniwersy- niowiecznemu. Omówił w nim obecnie
tet Warszawski) przedstawił w bardzo dopiero rozpoznawane dość masowe zja-
efektowny sposób najnowsze osiągnięcia wisko naśladownictw monet bawarskich
w badaniach i rejestracji znalezisk mo- z X i XI wieku, znajdywanych również na
net celtyckich, nie tylko na Śląsku, lecz Śląsku. Rozważania ilościowe i jakościo-
w szerszym, środkowoeuropejskim ujęciu, we dotyczące placków srebrnych oraz tzw.
dowodząc istnienia wręcz rewolucyjne-  siekańców zawartych w kilku skarbach
go przełomu ilościowego i jakościowego, wczesnośredniowiecznych z terenu Śląska
którego jesteśmy świadkami w ciągu ostat- były tematem wspólnej pracy mgr Haliny
nich pięciu lat. Młodeckiej oraz mgra Piotra Chabrzyka
Znaleziskom monet rzymskich na (Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne
osadach kultury przeworskiej na Śląsku w A
odzi). Ostatnia związana z numizma-
wystąpienie swoje poświęcił mgr Andrzej tyką wypowiedz
tej części sesji była po-
Romanowski (Muzeum Narodowe w War- święcona analizie zawartości skarbu z Ko-
szawie), analizując je pod względem iloś- pacza pod Złotoryją, dawniej znanego jako
ciowym, chronologicznym oraz nomina-  z okolic Jawora , a zwłaszcza monetom
łowym, pomimo dość skromnego zasobu z imieniem  Bolesław i głową św. Jana,
informacji  zarejestrowano bowiem 15 przypisywanym dotychczas Bolesławowi
znalezisk. Śmiałemu. Autor, mgr Witold Nakielski
Rozważania poświęcone badaniom (Polskie Towarzystwo Numizmatyczne,
nad bankami rozpoczęła dr Regina Paca- Oddział w A
odzi), zaproponował nową
nowska (Uniwersytet Adama Mickiewicza atrybucję tych monet do Bolesława Krzy-
w Poznaniu) przedstawiając referat  Ban- woustego.
kowość komunalna II Rzeczypospolitej. Jedyny związany z bankowością re-
Śląska perspektywa , natomiast jedyna ferat tej części sesji wygłosił prof. Roman
przedstawicielka filologii polskiej, dr Anna Macyra poświęcając swą uwagę powsta-
Podemska-Kałuża (Uniwersytet Adama niu w wyniku podziału NBP banków re-
258
gionalnych o charakterze komercyjnym, Tematyka związana z bankowością
a zwłaszcza funkcjonowaniu Wielkopol- została z kolei zaprezentowana w refera-
skiego Banku Kredytowego S.A. oraz cie mgra Przemysława Smocha (Archiwum
Banku Zachodniego S.A. połączonych Państwowe w Katowicach) zatytułowanym
w 2001 r. w BZWBK S.A., a więc banków  Banki i dokumentacja bankowa w zasobie
skupiających swą uwagę na zasobach i te- Archiwum Państwowego w Katowicach .
rytorium Wielkopolski i Śląska. Autor podkreślił stosunkową obfitość zgro-
Blok popołudniowy sesji moderował madzonych w jego instytucji z
ródeł do
prof. Wojciech Morawski (Szkoła Głów- dziejów bankowości na Śląsku, zwracając
na Handlowa w Warszawie), a pierwsze jednocześnie uwagę na fakt, że tego typu
wystąpienie zostało poświęcone tematy- archiwalia nie są wykorzystywane w bada-
ce badań nad wczesnośredniowiecznymi niach w wystarczającym stopniu.
skarbami z terenów Śląska i Wielkopol- Po przerwie obrady wznowiono pod
ski w ujęciu porównawczym dotyczącym przewodnictwem prof. Romana Macy-
struktury i pochodzenia poszczególnych ry, zastępującego prof. Tomasza Panfila
części składowych depozytów. Autorce z Lublina, który nie dojechał z powodu
interesującego i obszernego referatu, dr choroby. Jako pierwszy tezy na temat roli
Barbarze Butent-Stefaniak (Zakład Naro- monet śląskich wczesnego i dojrzałego
dowy im. Ossolińskich we Wrocławiu), średniowiecza w badaniach nad ikonogra-
nie było dane wygłosić go w całości z po- fią św. Jana Chrzciciela przedstawił dr Wi-
wodu ograniczeń czasowych, jednak pełna told Garbaczewski (Muzeum Narodowe
wersja ukaże się w materiałach pokonfe- w Poznaniu), skupiając się na XI-wiecz-
rencyjnych. nych denarach piastowskich, na których
W kolejnym wystąpieniu związanym elementy ikonograficzne związane z tym
z numizmatyką mgr Robert Pieńkowski świętym występują po raz pierwszy. Autor
(Polskie Towarzystwo Numizmatyczne, przedstawił także szeroką gamę analogii
Oddział we Wrocławiu) przedstawił stan ikonograficznych z terenu Europy.
badań nad numizmatyką śląską. Autor Prof. Borys Paszkiewicz (Uniwersytet
skupił się na publikacjach najnowszych, Wrocławski), który nie mógł dojechać na
akcentując przede wszystkim negatywne konferencję z powodu obowiązków służ-
strony większości z nich, przestrzegając bowych, przesłał referat pt.  Mennictwo
jednocześnie przed zbytnią ufnością po- śląskie średniowiecza. Węzłowe prob-
kładaną w tego typu wydawnictwach, pi- lemy , który odczytany został przez dra
sanych głównie przez osoby nie zajmujące Witolda Garbaczewskiego. Autor zwrócił
się numizmatyką profesjonalnie. w nim uwagę na wiele problemów doty-
Jedyny gość spoza Polski, dr Luboa
czących mennictwa śląskiego w całym
Polanskż (Muzeum Narodowe w Pradze) średniowieczu, stawiając jednocześnie
swoje wystąpienie poświęcił znalezisku pytania zwiastujące rewizję wielu hipotez,
fałszywego denara ze śląskiego wczesno- obecnych w literaturze jeszcze od XIX stu-
średniowiecznego skarbu z Lasowic. Na lecia i traktowanych jako w zasadzie nie
podstawie tej monety omówił szerzej zja- wymagające dyskusji.
wisko fałszowania denarów we wczesnym W tej części obrad prof. Wojciech Mo-
średniowieczu, podając szereg interesują- rawski zapoznał uczestników sesji z prob-
cych analogii z terenu Czech i Moraw. lematyką historii banków województwa
259
śląskiego w czasach II Rzeczypospolitej, storię i działalność Śląskiego Banku Ren-
a dr Mirosław Kłusek (Uniwersytet Rol- towego.
niczy im. Hugona Kołłątaja w Krakowie) Z kolei mgr Zbigniew Bartkowiak
z działalnością Państwowego Banku Rol- (Muzeum Archeologiczne w Poznaniu)
nego, funkcjonującego na tym samym te- poszerzył wiedzę uczestników na temat
renie. Następnemu okresowi w bankowo- kwartników śląskich, których niedawno
ści śląskiej, a właściwie jego powojennym ujawniane pojedyncze egzemplarze umoż-
początkom, uwagę poświęciły autorki na- liwiają rewizję wcześniej poczynionych
stępnego referatu, dr Cecylia Leszczyńska ustaleń, zwłaszcza w odniesieniu do atry-
oraz dr A
ucja Lisiecka (Uniwersytet War- bucji i powiązań ikonograficznych, ale
szawski). także co do jakości tzw.  fabryki (zespo-
Wszystkim blokom pierwszego dnia łu cech technologicznych) oraz materiału,
konferencji towarzyszyły ożywione dysku- z którego bito ten rodzaj monet.
sje, a po bardzo pracowitym dniu uczestni- Ostatni referent tego bloku sesji, dr
cy mieli okazję do dalszej wymiany poglą- Jarosław Dutkowski (Stowarzyszenie Nu-
dów podczas spotkania towarzyskiego. mizmatyków Profesjonalnych, Gdańsk),
Blok rozpoczynający drugi dzień obrad zaprezentował problematykę funkcjono-
poprowadził ponownie prof. Roman Ma- wania, także w rozliczeniach finansowych,
cyra, zastępując tym razem prof. Krzyszto- monety złotej na Śląsku w XVI wieku, po-
fa Filipowa (Uniwersytet w Białymstoku), równując sytuację na tym terenie do tego,
który nie dojechał na konferencję z powo- co działo się w tym czasie w Gdańsku.
du choroby. Jako pierwszy referat wygłosił Po przerwie obradom przewodni-
prof. Krzysztof Stryjkowski (Archiwum czył prof. Krzysztof Stryjkowski, oddając
Państwowe w Poznaniu), który w bardzo głos dr A
ukaszowi Dwilewiczowi (Szkoła
obszerny sposób przedstawił problematy- Główna Handlowa w Warszawie), który
kę gromadzenia i udostępniania badaczom omówił bankowość na Dolnym Śląsku
dokumentacji bankowej  zarówno będą- w okresie transformacji systemowej, a na
cej w posiadaniu archiwów, jak i samych koniec obrad dr Przemysławowi Czecha-
banków. Zwrócił także uwagę na zasoby nowskiemu (UAM w Poznaniu), prezen-
archiwalne związane z polską bankowoś- tującemu referat  Getin Bank S.A. Od
cią pozostające poza obecnymi granicami banku regionalnego do banku ogólnokra-
kraju. Autor wysunął również postulat jowego. Studium sukcesu . Jedyny wątek
przeznaczenia części wydawanych na re- związany z historią pieniądza w tym bloku
klamę i promocję środków bankowych na zreferował dr Bartosz Stefańczyk (Szkoła
utworzenie instytucji muzeum i archiwum Główna Handlowa w Warszawie) oma-
bankowości polskiej. wiając w skrótowy sposób  Monetę ślą-
Dr Aneta Borowik (Uniwersytet Ślą- ską w okresie wazowskim , a właściwie
ski w Katowicach, Zakład Historii Sztuki) monetę śląską opartą na wzorach polskich
przybliżyła słuchaczom projektantów oraz tego czasu.
cechy architektury katowickich banków Jak wspomniano wyżej, na obrady nie
powstałych w okresie międzywojennym, dotarli prof. prof. Tomasz Panfil z Lubli-
a dr Janusz Gołaszewski (Archiwum Pań- na oraz Krzysztof Filipow z Białegostoku,
stwowe we Wrocławiu) przedstawił na którzy jednak zapowiedzieli przesłanie
podstawie zachowanych archiwaliów hi- swoich prac do tomu pokonferencyjnego.
260
Konferencja oceniona została przez skiej Karelii (Tuukka Talvio), rewelskich
uczestników pozytywnie; większość wy- i derpskich na Litwie (Eduardas Remecas)
raziła chęć uczestnictwa w kolejnej edycji oraz szwedzkich Inflant i Estonii w Szwe-
planowanej na 2012 r., a dotyczącej dzie- cji (Kenneth Jonsson). Rezultaty okazały
jów pieniądza i bankowości na Pomorzu, się jednak interesujące; w szczególności
zgłaszając nawet tematy swoich wystą- napływ monet do Szwecji i Finlandii pełnił
pień. rolę kompensacyjną w stosunku do miej-
Agnieszka Murawska scowego mennictwa, gdy ze względów
finansowych władcy podejmowali bicie
Historia monetarna obszaru monety miedzianej zamiast srebrnej, bądz

bałtyckiego w średniowieczu  nie zaopatrywali Finlandii w dostateczną
konferencja w Tallinnie ilość monety.
Kolejna grupa referatów poświęcona
Estońskie Muzeum Historyczne, In- była studiom nad mennictwem estońskim
stytut Historii w Tallinnie i Archiwum i inflanckim. Gunnar Haljak przedstawił
Miejskie urządziły wspólnie w dniach 9- rezultaty badań nad typologią i datowa-
10 grudnia 2010 r. konferencję numizma- niem monet inflanckich z lat 1363-1420,
tyczną, gromadzącą w tym mieście bada- pokazując odzwierciedlenie kolejnych
czy z krajów nadbałtyckich. Poza Estonią zmian stopy w znakach umieszczanych na
reprezentowane były: Dania, Finlandia, monetach. Ivar Leimus pokazał rolę poży-
Litwa, A
otwa, Niemcy, Polska i Szwecja. czek zaciąganych przez Rewel u krzyża-
Organizatorami byli: Ivar Leimus, szero- ckiego mistrza krajowego jako stymulatora
ko znany i aktywny numizmatyk z Muze- mennictwa rewelskiego. Hannu Sarkkinen
um Historycznego, oraz Mauri Kiudsoo, zaś przedstawił przypadki stosowania na
badacz z młodszego pokolenia, również monetach biskupów derpskich tytułu elec-
bardzo czynny w ciągu ostatniej dekady. tus, niekiedy anachronicznego, co objaś-
Konferencja została zaplanowana jako niał sytuacją polityczną, zwłaszcza walką
kameralna i utrzymała taki charakter, ze- o władzę  również nad mennictwem 
brawszy około 30 uczestników, zarówno między biskupem a miastem Dorpatem.
numizmatyków akademickich, jak i ama- Trzecia sesja była mniej zwarta tema-
torskich. Siedemnaście półgodzinnych re- tycznie i po bardzo ciekawym wystąpieniu
feratów zostało przedstawionych w pełnej Nanuschki Myrberg, która rozpatrywała
dyscyplinie czasowej i bez zmian w sto- XIII-wieczne monety gotlandzkie jako in-
sunku do rozesłanego wcześniej progra- strument szerzenia ideologii krucjatowej
mu. Słuchacze otrzymali zawczasu plik (dotyczącej w tamtym kręgu głównie kru-
abstraktów wszystkich wystąpień. cjat inflanckich), Peter Ilisch przedstawił
Z racji miejsca obrad nie tylko gospo- rozprzestrzenianie się monety nadreńskiej
darze, ale i część gości poczuwała się do i westfalskiej na wschód w ciągu XII i XIII
obowiązku zawężenia tematyki wystąpień w. Cecilia von Heijne szeroko omawiała
do monet estońskich i inflanckich, choć or- sytuację polityczną wokół Liwonii w XIV
ganizatorzy nie wyrażali takich oczekiwań. w. (zwłaszcza rywalizację szwedzko-no-
W rezultacie z pierwszej sesji dowiedzieli- wogrodzką) jako czynnik kształtujący
śmy się o znaleziskach średniowiecznych przepływ monety. Wreszcie Gitter Tarnow
monet inflanckich w Finlandii i dawnej fiń- Ingvardson postawiła retoryczne pytanie,
261