ARCH. MED. S
D. KRYM., 2008, LVIII, 208-211 pRACE pogL
DowE
Elżbieta Bloch-Bogusławska1, Ewa Pufal1, Bogusław Sygit2, Teresa Nowacka1
Śmiertelne wypadki przy pracy jako wynik braku lub
nienależytej kontroli pracowników (doniesienie z badań)
Accidents at work as an effect of lack or inadequate inspection
/supervision of employees/workers (inform study)
1
Z Katedry Medycyny Sądowej UMK w Toruniu, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera
w Bydgoszczy
Kierownik: prof. dr hab. med. K. Śliwka
2
Z Zakładu Kryminalistyki, wydział prawa i Administracji Uniwersytetu A
ódzkiego
Kierownik: prof. dr hab. B. Sygit
Z analizy dostępnych danych statystycznych, jak
wSTęp
i z badań naukowych wynika, że wypadki przy pracy
mają najczęściej charakter nieprzestępczy, ale są
Z analizy dostępnych danych statystycz-
efektem nieszczęśliwego zbiegu okoliczności czy
nych z informacji kompetentnych organów,
zachowania zawinionego przez ofiarę wypadku. Ana- jak i z ogłoszonych badań naukowych (głów-
liza dokumentacji z lat 1982-2007 Katedry i Zakładu
nie badań B. Hołysta, w. Radeckiego czy R.
Medycyny Sądowej CM w Bydgoszczy pozwoliła
Szałowskiego) wynika, że wypadki przy pracy
autorom na przedstawienie obrazu tego zjawiska
mają najczęściej charakter nieprzestępczy, są
w regionie bydgoskim. prześledzono ogółem 12 500
efektem nieszczęśliwego zbiegu okoliczności;
spraw, wśród których stwierdzono 175 wypadków
czy zachowania zawinionego wyłącznie przez
przy pracy ze skutkiem śmiertelnym. ocenie podda- ofiarę wypadku [1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9].
no rodzaj wypadków oraz stan trzez
wości ofiar tych
w celu zweryfikowania trafności takiej
wypadków.
oceny Zakład Kryminalistyki Uniwersytetu
A
ódzkiego wspólnie z Katedrą Medycyny
The analysis of available statistical data and the
Sądowej UMK w Toruniu, Collegium Medi-
results of research studies show that accidents at
cum w Bydgoszczy podjęły badania tego
work most commonly have non-criminal character
problemu. Z uwagi na jego rangę badania
but are an effect of unhappy coincidence or culpable
ograniczono do śmiertelnych wypadków przy
behavior of the victim of the accident. The analysis
pracy. Chodzi szczególnie o ocenę, czy oko-
of data from the years 1982 to 2007 collected in
liczności i przebieg zaistniałych wypadków
Department of Forensic Medicine CM in Bydgoszcz
pozwalały rozważać (i na ile) udział w nich
allowed the authors to illustrate the phenomenon
osób trzecich, a szczególnie czy wcześniejsze
in the Bydgoszcz district. In total, 12 500 cases
rzetelne kontrole bhp były w stanie zapobiec
were investigated, among which 175 cases of fatal
ich zaistnieniu. postawiono tezę, że większo-
accidents at work were found. The types of accidents
ści śmiertelnych wypadków przy pracy można
and state of sobriety of the victims were assessed.
było uniknąć, gdyby uprawnione i zobowią-
zane podmioty kontrolne wykonywały swoje
Słowa kluczowe: wypadki przy pracy
obowiązki i w porę reagowały na występujące
Key words: accident at work
przypadki naruszeń przepisów bhp.
Nr 4 ŚMIERTELNE wYpADKI pRZY pRACY 209
Niniejsze opracowanie jest zaledwie pierw- Tabela II. okoliczności wypadków w latach.
Table II. Circumstances of accidents at work in the
szym komunikatem z tych badań. Na potrzeby
years.
badań przyjęto, że  śmiertelny wypadek przy
pracy to wypadek, w wyniku którego nastąpiła
okoliczności Lata
śmierć w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy wypadku Years
Circumstances
od dnia wypadku (co jest zgodne z art. 3 i 4
1982- 1990- 2000- Razem
of accidents
ustawy wypadkowej).
-1989 -1999 -2007 Together
Ilość Ilość Ilość
Number Number Number
CEL pRACY
porażenie 4 9 4 17
prądem /
Korzystając z danych zawartych w mate-
Electrocution
riałach sądowo-lekarskich, zgromadzonych
w Katedrze Medycyny Sądowej CM w Byd- przejechanie 1 1
przez dz
wig /
goszczy przeprowadzono analizę śmiertelnych
Running-down
wypadków przy pracy, celem prześledzenia tego
by a crane
zjawiska w regionie bydgoskim.
przygniecenie / 16 16 8 40
Crush
MATERIAA
I METoDY
wciągnięcie 2 6 8
przez maszynę
Analizie poddano materiał z ostatnich 25 lat,
/ Trapping in
tj. od 1982 do 2007 roku zgromadzony w Kate-
a machine
drze Medycyny Sądowej Collegium Medicum
Upadek 14 11 13 38
w Bydgoszczy. prześledzono ogółem 12 500
z wysokości /
spraw, wśród których stwierdzono 175 wypad- Falling from
height
ków przy pracy ze skutkiem śmiertelnym. ocenie
poddano rodzaj wypadków oraz stan trzez
wości
Inne / others 25 23 23 71
ofiar tych wypadków.
Razem / 62 59 54 175
Together
wYNIKI BADAń
Tabela III. Alkohol a okoliczności wypadku.
Tabela I. ogólne typy wypadków. Table III. Alkohol and circumstances of accidents at
Table I. Types of accidents at work. work.
okoliczności pod wpływem Trzez
wy / Razem /
Typ wypadku / Ilość/
wypadku alkoholu / Sober Together
Type of accident Number
Circumstances Under the
porażenie prądem / 17 of accidents influence of
Electrocution alcohol
porażenie 12 5 17
przejechanie przez dz
wig / 1
prądem /
Running-down by a crane
Electrocution
przygniecenie / 40
przejechanie 1 1
Crush
przez dz
wig /
Running-down
wciągnięcie przez maszynę / 8
by a crane
Tramping in a machine
przygniecenie / 36 4 40
Upadek z wysokości / 38 Crush
Falling from height
wciągnięcie 6 2 8
przez maszynę /
Inne / 71
Trapping in
others
a machine
Razem / 175
Upadek 27 11 38
Together
z wysokości /
Falling from
height
Inne / others 47 24 71
Razem / Together 129 46 175
210 Elżbieta Bloch-Bogusławska Nr 4
oMówIENIE wYNIKów I wNIoSKI zdolność do prowadzenia pojazdów, czy
też nie posiadał uprawnień koniecznych
Analiza okoliczności i przyczyn badanych do wykonywania tej czynności.
wypadków pozwala przyjąć, że dochodziło do Aczkolwiek śmiertelne zatrucie się alkoho-
nich w efekcie braku lub nienależytej kontroli lem na terenie zakładu pracy i w czasie pracy
oraz nadzoru w zakresie zapewnienia bez- (przez pracowników, których praca nie uzasad-
piecznych warunków pracy. Do wniosku tego niała spożywania alkoholu) nie jest co prawda
uprawniały następujące ustalenia dokonane uznawane za wypadek przy pracy, to jednak
w toku badań: odnotowane wypadki zgonu w takich okolicz-
1. upadki z wysokości  nie miałyby miejsca, nościach, w efekcie stężenia alkoholu we krwi od
gdyby egzekwowano konieczność używa- 3,5 do 4,60 , potwierdzają tezę o nienależycie
nia lin zabezpieczających nie dopuszczano funkcjonującej kontroli pracowników i w efekcie
do pracy na wysokości osoby nietrzez
we, poprzez niezareagowanie w porę przyczynienia
wyposażano pracowników w specjalne się do ich śmierci.
obuwie, aktualizowano badania lekarskie wobec ustalenia szeregu okoliczności ob-
(wykluczające np. lęk przestrzeni); ciążających organa kontrolujące pracowników,
2. przysypanie ziemią nie byłoby przyczyną głównie przez brak lub nienależytą kontrolę,
śmiertelnego wypadku, gdyby zabezpie- co uniemożliwiło zapobieżenie wypadkom,
czano np. ściany wykopu; w naszej ocenie, zbadane śmiertelne wypadki
3. przygniecenie przez wycinane drzewo przy pracy miały z reguły charakter przestępczy.
 gdyby nauczono bezpiecznego za- podmioty odpowiedzialne za kontrolę obciążały
chowania przy tej czynności, stosowania np. następujące zachowania:
odciągów itd.;  tolerowanie eksploatowania niesprawnych
4. porażenie prądem, gdyby okresowo ba- maszyn i urządzeń, podejmowania pracy
dano sprawność urządzeń poruszanych bez wymaganych kwalifikacji na danym
prądem, szkolono w rozpoznaniu zagro- stanowisku pracy, bez koniecznych upraw-
żeń elektrycznych; nień czy wbrew zaleceniom lekarskim oraz
5. zatrucie środkami chemicznymi  gdyby nieużywanie sprzętu i odzieży ochronnej
okresowo kontrolowano sprawność urzą- przez pracowników;
dzeń gromadzących te środki, przeszkolo-  nie reagowanie na niewłaściwą organiza-
no w zakresie rozpoznawania groz
by nie- cję pracy, na wadliwe rozwiązania tech-
bezpiecznych sytuacji oraz rozpoznawania niczne i ergonomiczne;
środków chemicznych po ich zapachu czy  niewłaściwe przeprowadzanie kontroli
wyglądzie. Jaskrawym przykładem takiej w efekcie czego nieujawnianie w porę za-
sytuacji było śmiertelne zatrucie, jakiemu grożeń dla życia i zdrowia pracowników.
uległ strażak w czasie neutralizacji środka Zakres i granice odpowiedzialności osób za
chemicznego; zaistniałe śmiertelne wypadki przy pracy jest
6. wciągnięcie w tryby maszyny mechanicz- szeroki. obejmuje bowiem:
nej nie nastąpiłoby, gdyby przeszkalano 1. osoby odpowiedzialne za bezpieczeństwo
w zakresie bezpiecznej obsługi, zwracano i higienę pracy (a więc osoby: kierujące
uwagę na ubiór, w jakim wykonuje się pra- pracownikami, odpowiedzialne za finan-
cę na tych urządzeniach, okresowo pod- sowanie zadań w zakresie zapewnienia
dawano pracownika badaniom lekarskim bhp, zajmujące samodzielne stanowiska,
(mającym poświadczyć jego sprawność jak np. głównego mechanika, głównego
fizyczną, stan wzroku itd.); energetyka, głównego technologa, opera-
7. zatrucie tlenkiem węgla było możliwe tora maszyn i urządzeń; czy koordynatorzy
wskutek braku albo wadliwej wentylacji, sprawujący nadzór nad bhp pracowników
nie czyszczenia przewodów kominowych, zatrudnionych przez różnych pracodaw-
zaniechania kontroli sprawności tych urzą- ców w tym samym miejscu). osoby te,
dzeń; w przypadku gdy nie dopełnią ciążących
8. śmiertelne wypadki drogowe zaistniały na nich obowiązków w zakresie bhp i przez
jako efekt dopuszczenia do ruchu pojazdu to chociażby narażą pracownika na bezpo-
w złym stanie technicznym, dopuszczenia średnie niebezpieczeństwo utraty życia lub
do jego kierowania przez pracownika, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu podlega-
który ze względów zdrowotnych utracił ją karze z art. 220 k.k. [10];
Nr 4 ŚMIERTELNE wYpADKI pRZY pRACY 211
2. osoby, które w zakresie swoich kompe- bem wykonywania pracy, tym mniej wypadków
tencji mają sprawy związane z kontrolą przy pracy.
bhp, ale nie odpowiadają za stan bhp
w danym zakładzie, a więc np. służba bhp, pIŚMIENNICTwo
społeczny inspektor pracy, państwowy in-
spektor pracy, inspektor sanitarny, służba 1. Flasiński M.: przestępstwa przeciwko
medyczna pracy, konsultanci w zakresie prawom osób wykonujących pracę zarobkową
bhp, komisja bhp; osoby szkolące pra- w nowym Kodeksie Karnym, piZS 1998, 4.
cowników z zakresu bhp; rzeczoznawcy 2. gatekunet w.: Kryminalistyczne aspekty
ds. bhp czy eksperci spoza zakładu pracy. ustalania związku przyczynowego między dzia-
Jeżeli będąc funkcjonariuszami publicz- łaniem sprawcy a skutkiem wypadku przy pracy,
nymi (np. państwowy inspektor pracy czy  Nowe prawo , 1969, 7-8.
państwowy inspektor sanitarny) przekro- 3. gliszczyńska X.: Udział człowieka w powsta-
czą swoje uprawnienia albo niedopełnią waniu wypadków przy pracy, warszawa, 1967.
ciążących na nich obowiązków z tego 4. Hołyst B.: wiktymologia, warszawa, 2006,
zakresu i przez to dojdzie do wypadku wyd. 3.
przy pracy, poniosą odpowiedzialność 5. Hołyst B.: Kryminologia, warszawa, 2007,
z art. 231 k.k. w przypadku zaś braku wyd. 9.
funkcjonariusza publicznego  osoby te 6. Radecki w.: przestępstwa przeciwko pra-
mogą odpowiadać za przestępstwo z art. wom osób wykonujących pracę zarobkową,
160 k.k., w zbiegu z innymi przepisami k.k. warszawa, 2001.
(zależnie od skutków zdarzenia). Jeżeli 7. Radecki w.: odpowiedzialność karna za
natomiast osoby odpowiedzialne za stan naruszenie bezpieczeństwa i higieny pracy,
bhp w zakładzie pracy lub kierujące pra- wrocław, 1975.
cownikami nie przestrzegają przepisów 8. Radecki w.: wpływ winy poszkodowanego
lub zasad bhp, ale nie wywoła to stanu w wypadku przy pracy na odpowiedzialność kar-
zagrożenia dla życia lub zdrowia pracow- ną i karno-administracyjną kierownictwa zakładu
ników, odpowiedzą za wykroczenie z art. pracy,  Nowe prawo , 1973, 6.
283 kodeksu pracy [11, 12]. 9. Szawłowski R.: Kryminalistyczna ocena po-
wstępne wyniki naszych badań potwierdziły stępowania w sprawach o wypadki przy pracy,
przypuszczenie, że zazwyczaj organa ścigania warszawa, 1982.
ograniczały kwalifikowanie spraw o wypadek 10. Tomporek A.: przedmiot ochrony praw-
przy pracy do przepisu art. 220 k.k., dopro- no-karnej i podmioty przestępstw przeciwko
wadzając w efekcie do bezkarności  innych prawom osób wykonujących pracę zarobkową
sprawców , których niedopełnienie obowiązków (art. 219-221 k.k.), pIZS, 2002, 8.
doprowadziło do takich zdarzeń. 11. widzisz R.: odpowiedzialność za naru-
w toku postępowania przygotowawczego szenie bezpieczeństwa i higieny pracy w świetle
należy więc ustalać krąg wszystkich osób, które art. 220 Kodeksu Karnego,  prokuratura i pra-
choćby pośrednio przyczyniły się do zaistnia- wo , 2005, 4, 63.
łego wypadku przy pracy, a szczególnie czy 12. widzisz R.: odpowiedzialność karna za
niedopełnienie obowiązków w zakresie kontroli niezawiadomienie o wypadku przy pracy,  pro-
bhp pozostawało w związku przyczynowym kuratura i prawo , 2007, 5.
z póz
niejszymi wypadkami. poza tym badania
wykazały oczywistą prawdę, że każdy pracow- Adres do korespondencji:
nik chce pracować bezpiecznie, wykonywać Katedra Medycyny Sądowej UMK w Toruniu
satysfakcjonującą go pracę i otrzymywać za to Collegium Medicum w Bydgoszczy
wynagrodzenie. Jednocześnie nikt nie lubi być ul. M. Skłodowskiej-Curie 9
kontrolowanym i upominanym. paradoksalnie 85-094 Bydgoszcz
jednak  im większy nadzór i kontrola nad sposo- Tel. [phone]