Mierniki rozwoju trwałego
i zrównoważonego
Instytut Ekologii Terenów
Uprzemysłowionych
Barbara Jaros
Katowice, 20 marzec 2008
Zrównoważony rozwój w Konstytucji RP
Zrównoważony rozwój w Konstytucji RP
jako jedna z zasad ustrojowych
jako jedna z zasad ustrojowych
Art. 5:
 Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości
i nienaruszalności swojego terytorium,
zapewnia wolności i prawa człowieka
i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli,
strzeże dziedzictwa narodowego oraz
zapewnia ochronę środowiska, kierując się
zasadą zrównoważonego rozwoju .
2
2
TÅ‚umaczenie terminu sustainable
TÅ‚umaczenie terminu sustainable
sustainable
pochodzi od łac. słowa sustenso, co oznacza
zdolność podtrzymania na przykład sprawy,
życia, utrzymanie, wytrzymanie, trwanie bez
poddawania siÄ™.
3
3
TÅ‚umaczenie terminu sustainable
TÅ‚umaczenie terminu sustainable
development
development
Sustainable development
tłumaczony jest na język polski jako
rozwój stały, stabilny, trwały, zrównoważony,
trwały i zrównoważony, trwale zrównoważony,
harmonijny, samopodtrzymujÄ…cy siÄ™,
podtrzymywalny, permanentny, sustensywny,
ekorozwój.
4
4
Zrównoważony rozwój
Zrównoważony rozwój
w raporcie komisji Brundtland
w raporcie komisji Brundtland
Jest to rozwój, który zaspokaja potrzeby*
obecnego pokolenia bez ograniczania
możliwości zaspokojenia potrzeb przez przyszłe
pokolenia.
*w szczególności podstawowe potrzeby biednych,
które winny być nadrzędnym priorytetem.
5
5
Dwie interpretacje zrównoważonego
Dwie interpretacje zrównoważonego
rozwoju
rozwoju
Wąskie rozumienie zrównoważonego rozwoju 
pochodzÄ…ce od ekorozwoju,
tu: zrównoważony rozwój = ochrona
środowiska,
Szerokie rozumienie zrównoważonego rozwoju
tu: zrównoważony rozwój = poprawa jakości
życia, ład zintegrowany.
6
6
Zrównoważony rozwój
Zrównoważony rozwój
jako poprawa jakości życia
jako poprawa jakości życia
Jakość życia to wielowymiarowa ocena
obecnego życia jednostki w kontekście
kulturowym, który ją otacza i wartości, które
wyznaje. Jakość życia jest przede wszystkim
subiektywnym poczuciem dobrobytu w jego
fizycznych, psychicznych, społecznych
i duchowych aspektach.
7
7
Zrównoważony rozwój
Zrównoważony rozwój
jako Å‚ad zintegrowany
jako Å‚ad zintegrowany
A
ad zintegrowany to stan równowagi pomiędzy
trzema obszarami życia człowieka:
- sferą ekonomiczną (rozwój gospodarczy),
- sferą społeczną (rozwój społeczny),
- środowiskiem naturalnym (ochrona
środowiska naturalnego).
8
8
Sprawiedliwość międzypokoleniowa
Sprawiedliwość międzypokoleniowa
Oznacza konieczność zachowania odpowiedniej
jakości środowiska dla przyszłych generacji
oraz konieczność zabezpieczenia zasobów
podstawowych surowców, w tym zwłaszcza
nośników energii, dla potrzeb wzrostu
gospodarczego w przyszłości.
9
9
Sprawiedliwość wewnątrzpokoleniowa
Sprawiedliwość wewnątrzpokoleniowa
Oznacza poczucie łączności ze współcześnie
nam żyjącymi, akcentuje społeczny aspekt
zrównoważonego rozwoju, dotyczy między
innymi zmniejszenia dysproporcji pomiędzy
krajami bogatej Północy, a krajami biednego
Południa.
10
10
Współzależność i równoważność rozwoju
Współzależność i równoważność rozwoju
gospodarczego, ochrony środowiska oraz
gospodarczego, ochrony środowiska oraz
rozwoju społecznego
rozwoju społecznego
Cel społeczny
Cel
Cel ekologiczny
gospodarczy
Rozwój zrównoważony
ideał
11
11
Miernik  definicja pojęcia
Miernik  definicja pojęcia
Miara, wskaz
nik określający wielkość, jakość
lub wartość czegoś,
Kryterium oceny jakiegoÅ› zjawiska,
To, co ukazuje, ujawnia coÅ›.
Miernik = wskaz
nik
Mierniki to podstawowe narzędzia monitoringu
zrównoważonego rozwoju.
12
12
Mierniki rozwoju i dobrobytu
Mierniki przekrojowe Mierniki dla społeczności
D-P-S-I-R lokalnych
Mierniki agregatowe
Mierniki dobrobytu
Mierniki dobrobytu
ekonomicznego
społecznego:
Mierniki niepieniężne:
HDI, HPI, GDI, HNA
TMR, ecological
rucksack,
ecological footprint
Mierniki pieniężne
Tradycyjne mierniki
działalności
gospodarczej:
PNB, PNN, PKB, PKN
 Zielone mierniki
dobrobytu
ekonomicznego:ISEW,
GPI
13
13
Mierniki przekrojowe D-P-S-I-R
Mierniki przekrojowe D-P-S-I-R
Wskaz
niki czynników Pokazują kto(co)
sprawczych (Driving Forces) spowodował(o) problem
Wskaz
niki presji (Pressure) WskazujÄ… problemy
i zagrożenia środowiskowe
Wskaz
niki stanu (State) Mierzą jakość środowiska
Wskaz
niki oceny wpływu Obrazują wpływ problemu
(Impact) na gospodarkę, środowisko,
społeczeństwo
Wskaz
niki reakcji Pokazują działania
(Response) podejmowane w celu
rozwiÄ…zania problemu
14
14
Tradycyjne mierniki działalności
Tradycyjne mierniki działalności
gospodarczej
gospodarczej
Jest to wartość wszystkich
Produkt narodowy
dóbr i usług wytworzonych
brutto (PNB)
w danej gospodarce
w określonym czasie
(uwzględnia dochody netto
z tyt. pracy lub własności za
granicÄ…)
To PNB pomniejszony
Produkt narodowy
o wartość amortyzacji
netto (PNN)
środków trwałych
Jest to wartość wszystkich
Produkt krajowy brutto
dóbr i usług wytworzonych
(PKB)
na terenie danego kraju
To PKB pomniejszony
Produkt krajowy netto
o wartość amortyzacji
(PKN)
środków trwałych
15
15
Krytyka tradycyjnych mierników
Krytyka tradycyjnych mierników
działalności gospodarczej
działalności gospodarczej
Poziom rzeczywistego dobrobytu zależy
w głównej mierze od czynników
pozaekonomicznych
Mierniki te wykazujÄ… dochody wynikajÄ…ce
z niewłaściwego gospodarowania zasobami
środowiska
Mierniki te nie uwzględniają tej części produkcji,
która nie przechodzi przez rynek
Mierniki te wliczają wszystkie dobra i usługi, choć
niektóre z nich nie świadczą o wzroście dobrobytu
społecznego (np. wydatki na zbrojenia, koszty
dojazdów do pracy, koszty alarmów domowych)
16
16
 Zielone mierniki dobrobytu
 Zielone mierniki dobrobytu
ekonomicznego
ekonomicznego
Wskaz
nik Trwałego Dobrobytu Ekonomicznego (ISEW)
Wskaz
nik Trwałego Dobrobytu Ekonomicznego (ISEW)
 minus
 plus
- wydatki indywidualne zw.
+ usługi z pracy w
z edukacją, służbą zdrowia,
gospodarstwie
dojazdami do pracy,
domowym,
- wydatki zw.
z reklamÄ…, wypadkami
+ usługi z dóbr trwałego
drogowymi,
użytku,
zanieczyszczeniami
+ wydatki publiczne środowiska,
- wydatki na dobra trwałego
zwiÄ…zane
użytku,
z edukacją i służbą
- koszty zwiÄ…zane z ubytkiem
zdrowia.
zasobów naturalnych,
- straty zwiÄ…zane z efektem
cieplarnianym, ubytkiem
warstwy ozonowej.
17
17
 Zielone mierniki dobrobytu
 Zielone mierniki dobrobytu
ekonomicznego
ekonomicznego
Wskaz
nik Rzeczywistego Postępu (GPI)
Wskaz
nik Rzeczywistego Postępu (GPI)
“!
Ä™!
Przestępczość,
Uwzględnianie
Ubytek zasobów
sprawiedliwego
naturalnych,
rozłożenia dochodów,
Zanieczyszczenie
Prace domowe,
środowiska,
wolontariat, wyższa
DÅ‚ugoterminowa
edukacja,
degradacja
Czas wolny,
środowiska,
Wartość usług
Wydatki defensywne,
dostarczanych przez
Koszt zakupu dóbr
dobra.
konsumpcyjnych.
18
18
Niepieniężne mierniki dobrobytu
Niepieniężne mierniki dobrobytu
ekonomicznego
ekonomicznego
Ślad ekologiczny (ecological footprint) określa
średnią powierzchnię gruntów uprawnych
i wód przybrzeżnych zawłaszczoną przez jedną
osobÄ™ jako z
ródło pożywienia, wody, energii,
a także jako przestrzeń mieszkalną, handlową,
transportową i przestrzeń konieczną do
składowania wytworzonych odpadów.
19
19
Åšlad ekologiczny w 2003 roku
Åšlad ekologiczny w 2003 roku
Państwo Ludność Ślad Pojemność Ekologiczna
ekologiczny środowiska nadwyżka
(mln)
(gha/os.) lub deficyt
(gha/os.)
ÅšWIAT 6 301,5 2,23 1,78 -0,45
Kraje bogate 955,6 6,4 3,3 -3,12
Kraje-klasa 3 011,7 1,9 2,1 0,18
średnia
Kraje biedne 2 303,1 0,8 0,7 -0,09
Unia 454,4 4,8 2,2 -2,6
Europejska
Polska 38,6 3,3 1,8 -1,4
20
20
Ecological Footprint Quiz
Ecological Footprint Quiz
http://www.myfootprint.org/
21
21
Niepieniężne mierniki dobrobytu
Niepieniężne mierniki dobrobytu
ekonomicznego
ekonomicznego
Całkowite nakłady materialne (TMR)  jest to
wskaz
nik w skali makro, który określa
całkowitą presję wywieraną przez działalność
gospodarczÄ… w trakcie pozyskiwania
i przetwarzania surowców oraz w czasie
produkcji.
22
22
Niepieniężne mierniki dobrobytu
Niepieniężne mierniki dobrobytu
ekonomicznego
ekonomicznego
Plecak ekologiczny (ecological rucksack) 
jest to całkowita ilość materiałów (kg)
włączonych bezpośrednio i pośrednio do
wytworzenia określonego produktu (od kołyski
do momentu, kiedy produkt jest gotowy do
użytku) po odjęciu wagi samego produktu.
Przykład: złota obrączka ślubna  posiada
plecak o wadze trzech ton, 1 litr soku
pomarańczowego  posiada plecak
10-kilogramowy.
23
23
Mierniki dobrobytu społecznego
Mierniki dobrobytu społecznego
Wskaz
nik rozwoju społecznego (HDI) składa
siÄ™ z:
- wskaz
nika przeciętnej długości życia,
- wskaz
nika alfabetyzmu,
- wskaz
nika skolaryzacji,
- wskaz
nika dochodu przypadajÄ…cego na
jednego mieszkańca (PKB per capita).
W 2002 roku Polska zajmowała 37 miejsce
(na 55 krajów znajdujących się w grupie
najbardziej rozwiniętych) wśród 175 krajów
świata.
24
24
Mierniki dobrobytu społecznego
Mierniki dobrobytu społecznego
Wskaz
nik ubóstwa (HPI)
- w krajach trzeciego świata: odsetek mieszkańców,
którzy nie dożyją 40 roku życia, proporcja ludzi
dorosłych nie umiejących czytać i pisać, odsetek
ludności bez dostępu do czystej wody i służby
zdrowia, dzieci do lat pięciu z niedowagą,
- w krajach rozwiniętych: odsetek mieszkańców,
którzy nie dożyją 60 roku życia, proporcja ludzi
dorosłych nie umiejących w dostatecznym stopniu
posługiwać się słowem pisanym, liczba ludzi
osiągających dochód niższy niż 50% średnich
dochodów w danym kraju, odsetek ludzi
pozostajÄ…cych bez pracy ponad rok.
25
25
Mierniki dobrobytu społecznego
Mierniki dobrobytu społecznego
Wskaz
nik rozwoju społecznego z
uwzględnieniem płci (GDI)  wyznacza się,
z zachowaniem proporcji według płci, na
podstawie takich samych danych co HDI
w celu ukazania różnicy pomiędzy tempem
rozwoju kobiet i mężczyzn w danym kraju
Polska: kobiety mają przewagę w dwóch
wskaz
nikach: długości życia oraz skolaryzacji,
tracÄ… przy osiÄ…ganiu wskaz
nika materialnego.
26
26
Mierniki dobrobytu społecznego
Mierniki dobrobytu społecznego
Szacunek Potrzeb Człowieka (HNA) to
miernik w którym za podstawę obliczania
dobrobytu przyjmuje się stopień zaspokojenia
podstawowych potrzeb. SÄ… to potrzeby:
egzystencji, ochrony, uczucia, rozumienia,
uczestnictwa, bezczynności, tworzenia,
tożsamości, wolności.
27
27
Mierniki dla społeczności lokalnych
Mierniki dla społeczności lokalnych
Nie ma jednej uniwersalnej listy lokalnych
wskaz
ników zrównoważonego rozwoju
Ich zadaniem jest zobrazowanie postępów na
drodze do zrównoważonego rozwoju
Przykładowe mierniki:
- ilość dni w roku, w których są przekraczane
dopuszczalne wielkości stężeń zanieczyszczeń
 jako wskaz
nik stanu środowiska,
- liczba mieszkańców usatysfakcjonowanych
jakością życia  jako wskaz
nik dobrobytu,
- liczba organizacji pozarządowych i osób w nich
działających  jako wskaz
nik aktywności
społecznej.
28
28
Mierniki a realizacja celów
Mierniki a realizacja celów
zrównoważonego rozwoju
zrównoważonego rozwoju
Mierniki Cele rozwoju zrównoważonego
Rozwój Ochrona Rozwój
gospodarczy środowiska społeczny
Mierniki przekrojowe
+ + +
Trad. Mierniki dział. Gosp.
+ - +/-
(PKB, PNB)
 Zielone mierniki (ISEW,
+ + +/-
GPI)
Åšlad ekologiczny, TMR,
- + -
plecak ekologiczny
HDI, HPI, GDI
+ - +
Miernik dobrobytu
- - +
społecznego HNA
Dziękuję za uwagę.
30
30