Teoria Stosunków Międzynarodowych
(2006, Prof. Marek PietraÅ›)
Stosunki Międzynarodowe:
1. pojęcie SM
a. sfera rzeczywistości społecznej (na zewnątrz państwa)
b. sfera działalności badawczej, dziedzina naukowa z własnymi teoriami i
metodami badawczymi
c. James Rosenau: to dziedzina stosunków społecznych obejmująca szeroki
obszar działań, cyrkulacji idei i dóbr, które przekraczają granice państw.
Dokonują się one (SM) w sposób zinstytucjonalizowany, zorganizowany.
d. Pearson i Rochester to wszelkie transgraniczne interakcje społeczne i czynniki
je warunkujÄ…ce.
2. zakres przedmiotowy SM (analiza treści przepływów, analiza płaszczyzn SM):
a. płaszczyzna polityczna: nadrzędna, oficjalne interakcje kanałami
dyplomatycznymi, podjęte tu decyzje maja wpływ na wszystkie inne
płaszczyzny.
b. płaszczyzna gospodarcza: cyrkulacja dóbr, kapitału i technologii. Geopolityka
geoekonomika
c. płaszczyzna kulturowa: cyrkulacja idei i wartości, wzorców zachowań
(konsumpcyjnych)
d. płaszczyzna wojskowa: wojny, pakty
e. płaszczyzna społeczna: bezpośrednie kontakty między społecznościami,
globalne społeczeństwo obywatelskie
f. płaszczyzna ekologiczna, naukowa, sportowa, inne...
3. mechanizm internacjonalizacji w SM:
a. istota: przekształcenie tego co wewnątrzpaństwowe w element środowiska
międzynarodowego
b. zakresy: handel, obieg kapitału, przepływ siły roboczej, wzorców politycznej
organizacji społeczeństwa (krucjaty, kolonizacja)
4. współzale\
ności jako skutki SM:
a. zespół więzi między państwami, ( pasy transmisyjne ) które sprawiają \
e
zmiany w jednym państwie są odczuwalne w innych.
b. Karl Deutsch:  kaskadowe współzale\
ności  dynamika i siła narastania i
nakładania się współzale\
ności w środowisku międzynarodowym.
c. Robert Keohane:  kompleksowe współzale\
ności  dotyczą wielu obszarów,
są zło\
one i wzajemnie siÄ™ warunkujÄ….
5. istota SM (wyjaśnianie sensu sedna SM):
a. J. Kukułka: o istocie SM stanowią procesy wzajemnych oddziaływań
podmiotów SM. Z natury oddziaływania państw: bezpieczeństwo i rozwój.
b. Bruck, Sapin, Snyder: SM to stosunki między oficjalnymi grupami decydentów
c. R. Kuz
niar: SM to wzajemne oddziaływanie wszystkich składników
rzeczywistości międzynarodowej (nie są tylko sumą polityk zagranicznych,
SM to te\
procesy cyrkulacji)
6. narodziny i ewolucja nowo\
ytnych SM:
a. ok. 2400 p.n.e. staro\
ytne polis zawierały pierwsze  umowy
międzynarodowe , 1390 p.n.e.  pierwszy w dziejach sojusz, 653 p.n.e. 
pierwszy wysłannik (dyplomata). Jeremy Bentham  po raz pierwszy u\
ył słów
 SM .
Stosunki te były nieregularne, nie było suwerennej równości podmiotów ani
prawa międzynarodowego.
pobrano z www.umcs.net.pl
Średniowiecze  próby budowania społeczeństwa uniwersalnego  republica
christiana supremacja papie\
y, łączenie władzy świeckiej i duchowej
b. system westfalski (1648): scentralizowane państwa narodowe, suwerenne
pojedyncze ośrodki władzy, rozwój kapitalizmu (zapotrzebowanie na wzrost
znaczenia państwa w kierowaniu społeczeństwem)
Norbert Elias: wzrost współzale\
ności między grupami społecznymi w
wyniku upowszechnienia stosunków wymiany, monopolizacja prawomocnego
u\
ycia siły fizycznej (centralizacja \
ycia społecznego), zjawisko wojny jako
normalne działania państw (do 1928 wojny były legalnym środkiem polityki
międzynarodowej)
Charles Teilly: wojny  zrobiły państwa, ale państwa  zrobiły wojny.
1648: scentralizowane państwa po u\
yciu wojny jako instrumentu polityki
międzynarodowej zawarły umowę międzynarodową zaczęło funkcjonować
prawo międzynarodowe.
Cechy systemu westfalskiego:
istnienie scentralizowanego państwa narodowego, terytorialnego, nowa
organizacja \
ycia społecznego
zasada suwerennej równości państw
zasada równowagi sił
rozwój i funkcjonowanie praw międzynarodowego
zasada terytorialności
c. system powestfalski (postwestfalski):
ju\
w XIX wieku istniały organizacje międzynarodowe i pozarządowe
globalizacja
demokratyzacja \
ycia społecznego
organizacje, zjawiska i procesy nie przypisane do terytorium, wymykajÄ…ce siÄ™
spod kontroli państw
hybrydowość zagro\
eń
brak klarownego podziału między tym co wewnętrzne i zewnętrzne w
państwie
7. specyfika SM:
a. poliarchiczność  cecha struktury środowiska: decentralizacja, anarchiczność,
istnienie wielu niezale\
nych od siebie ośrodków władzy, nikt nie ma monopolu
na przymus:
tworzy strukturalne ramy dla wszelkich zjawisk w SM
Aurelio Pecceli: światu grozi niedecyzyjność
bezpieczeństwo państw ma charakter względny
Kenneth Waltz: brak bezpieczeństwa jest zdeterminowany przez anarchiczność
środowiska międzynarodowego
b. potęga państw ma charakter względny:
brak zjawiska władzy
zjawisko wpływu
relacja nadrzędności i podrzędności nie występuje z powodu formalnego
suwerenna równość podmiotów
c. zło\
oność ŚM:
heterogeniczność i zło\
oność podmiotowej struktury (wielu ró\
nych
uczestników)
jednoczesne oddziaływanie wielu zmiennych
treść decyzji jest wynikiem kompromisu
pobrano z www.umcs.net.pl
2
Kukułka: rzeczywistość międzynarodowa jest dynamicznym procesem, podlega
ciągłym przeobra\
eniom, postępuje zło\
oność SM
Adams: przyśpieszenie historyczne  zmiana w funkcjonowaniu społeczeństw
8. specyfika procesów decyzyjnych w SM:
a. ośrodki decyzyjne są stałe (rządy państw, organizacje międzynarodowe), ale i
doraz
ne (spotkania decydentów), brak ośrodka centralnego
b. decyzje nie są produktem jednego naczelnego ośrodka decyzyjnego ale są
wynikiem działania co najmniej dwóch suwerennie równych podmiotów
c. treść decyzji jest z reguły wynikiem kompromisu, decyzje nie są arbitralne
d. decyzje skierowane sÄ… do zdecentralizowanego ÅšM, mo\
liwe reakcje:
wspieranie, neutralność, przeciwdziałanie wykonaniu bądz
efektom
9. wzajemne przenikanie się wnętrza państwa i ŚM:
a. globalizacja çð umiÄ™dzynarodowienie siÄ™ roli paÅ„stwa
10. dyplomatyczne formy (zewnętrzny wyraz) SM i ich ewolucja
doraz
ne stałe
stałe przedstawicielstwa
dwustronne misje specjalne wysokiej rangi dyplomatyczne (republiki
włoskie w XIV w.)
organizacje międzynarodowe
konferencje międzynarodowe
wielostronne (Centralna Komisja Nawigacji
(zjazd Gniez
nieński)
na Renie 1815)
Ewolucja w kierunku multilateralnych stosunków stałych.
SM jako dyscyplina naukowa
1. Geneza:
a. W XVII/XIX wieku ukazały się pierwsze prace, badające SM z punktu
widzenia prawa i filozofii
b. Tukidydes: wojna peloponeska
c. Jako próba podejścia całościowego: po konferencji pokojowej w Wersalu
powołano specjalne instytuty SM w Wielkiej Brytanii i USA
d. 1925  pierwsza katedra SM w Polsce  Uniwersytet Lwowski
e. NOSM zrodziła się i jest zdominowana przez USA
f. uznano, \
e jest dyscypliną, która ma kształtować pokój
2. pojęcie TSM:
a. jako element NOSM: określa przedmiot badań TSM, metody i techniki
badawcze, infrastrukturÄ™
b. definicja TSM: usystematyzowany zbiór warunkowo sformułowanych
twierdzeń wyjaśniających odnoszących się do struktury, ewolucji
funkcjonowania SM jako sfery rzeczywistości społecznej
c. teorie modelujÄ…ce RM:
teorie wyjaśniające: czynią SM zrozumiałymi, tworzą intelektualny ład w
NOSM, pomagają w konceptualizacji, dostarczają sposobów interpretacji SM
t. modelujące RM: mówią o mo\
liwościach i postulowanych kierunkach
działań
d. przedmioty refleksji:
interakcje: współzale\
ności ekonomiczne, re\
imy międzynarodowe,
funkcjonowanie społeczności międzynarodowej, mechanizmy równowagi sił,
procesy interakcji regionalnej
podmioty
pobrano z www.umcs.net.pl
3
konkretne problemy: globalizacja, fragmentalizacja ÅšM, interwencja a
suwerenność, ekologia, to\
samość
problemy etyczne i filozoficzne: etyka, epistemologia, ontologia, metodologia,
debaty interparadygmatyczne
e. elementy teorii NOSM:
przedmiot analizy i jej zasięg przestrzenny: państwo i jego działania,
transnarodowe grupy nacisku, globalny system międzynarodowy
cele analizy: wyjaśnianie, zmienianie rzeczywistości
metodologia: behawioryzm (odwołanie się do analiz empirycznych),
dedukcyjność (odwołania do historii), analiza jakościowa (politologiczna)
stopień postrzegania odrębności NOSM: czy NOSM jest odrębną nauką czy
subdziedzinÄ… politologii
f. kategorie NOSM: (budowane przez siatkę pojęciową, aby język naukowy była
precyzyjny) państwo, podmiot transnarodowy, polityka zagraniczna,
organizacja międzynarodowa, współzale\
ność, re\
imy międzynarodowe,
procesy transarodowe, system międzynarodowy
3. etapy ewolucji westfalskich SM:
A. NURT IDEALISTYCZNY (LIBERALNY):
i. powstał na gruncie doświadczeń po II WW
ii. Kant:  Wieczny pokój 1795
iii. normatywizm
iv. myślenie postulatywne
v. W. Wilson: orędownik liberalizmu
vi. zało\
enia:
ograniczona rola państwa
więzi
mo\
liwość przeniesienia zachowań jednostek na grunt SM
dwubiegunowe widzenie świata (równie\
w kwestii moralności)
harmonia interesów
główne znaczenie ma ekonomia
społeczeństwa i jednostki działają za pośrednictwem państw
pokój nadrzędną wartością
rozwój więzi i prawa międzynarodowego
rozwój organizacji międzynarodowych
vii. A. Moravcsik: t. liberalnego intergovernmentalizmu
 analiza procesów politycznych jest postawiona na głowie
racjonalność = ekonomia (korzyści)
marginalizacja roli państwa
państwa reprezentują jednostki
korzyść państwu przynosi ochrona interesów jego mieszkańców
viii. kategorie: prawo, moralność, organizacje międzynarodowe, opinia
publiczna, pokój
B. NURT REALISTYCZNY:
i. lata  30 XX wieku  Morgenthau na podstawie  lewiatana Hobbes a
rozpoczyna nauki nowej szkoły
ii. zało\
enia:
podejście państwocentryczne (metafora stołu bilardowego)
decentralizacja i nieufność w ŚM
względność bezpieczeństwa i potęgi państw
rywalizacja o potęgę
państwa = racjonalni aktorzy
pobrano z www.umcs.net.pl
4
siła, potęga cel sam w sobie
mechanizm równowagi sił (niedopuszczalna hegemonia)
zachowania państw warunkowane są czynnikami zewnętrznymi
SM są sumą polityk zagranicznych państw
państwo  unitarny aktor SM
iii. kategorie: państwo, potęga/siła, interesy narodowe (racja stanu),
równowaga sił
C. ETAP BEHAWIORALNY:
i. scjentyści, empirycy, indukcjoniści, kwantyfikatorzy, zapoczątkowali
etap dominacji teorii czÄ…stkowych
ii. rewolucja behawioralna
iii. obszar badawczy:
decyzje
organizacje międzynarodowe
procesy decyzyjne
siły sprawcze w polityce zagranicznej
1. podejście systemowe:
a. analiza elementów rzeczywistości międzynarodowej zwanych
systemami międzynarodowymi
b. systemy: konstrukcje społeczne pozostające w relacjach z
otoczeniem
c. proces decyzyjny: konwersja wewnÄ…trzsystemowa
d. analiza biegunowości: analiza struktury (ale nie podmiotowej!);
systemy według Kaplana:
system równowagi sił: wielobiegunowy, antyhegemoniczny,
zmienność koalicji
grupa systemów dwubiegunowych:
i. bardzo luz
ny system dwubiegunowy
ii. luz
ny system dwubiegunowy z udziałem innych silnych
ośrodków (lata  80  ZSRR v USA, ale Jugosławia i Chiny)
iii. dwubiegunowy system odprÄ™\
enia
iv. dwubiegunowy system niestabilnych bloków
v. ścisły system dwubiegunowy (zachowanie państw wynika z
ich miejsca w strukturze systemu  lata  40,  50)
system uniwersalny: powszechny ład wokół organizacji
międzynarodowych, stabilność
system hierarchiczny: zakłada istnienie hegemona
system niepełnej proliferacji broni atomowej
system pełnej proliferacji broni atomowej: system jednostronnego
weta
e. 1992  scenariusze Josepha Nye:
i. powrót do dwubiegunowości (kryterium wojskowe): USA v
Rosja
ii. kryterium gospodarczo wojskowe: USA  Rosja  EWG 
Japonia  Chiny
iii. kryterium bloków gospodarczych: $ - Ź - Ą
iv. hegemonia: pax americana
pobrano z www.umcs.net.pl
5
v. wielopłaszczyznowa współzale\
ność:
wojskowa: hegemonia USA
gospodarcza: $ - Ź - Ą
kulturowa: dyfuzja sił
f. rozkład siły nie jest jedynym kryterium konstruowania systemów
g. Johan Gatlung: koncepcja poziomu rozwoju cywilizacyjnego:
i. systemy centralne: wysoki poziom rozwoju, wysoka ranga,
centralne poło\
enie w interakcjach międzynarodowych,
status, potencjał, skumulowane zasoby
ii. systemy peryferyjne
iii. mocarstwa sektorowe (w pewnych dziedzinach: Niemcy i
Japonia gospodarczo, ale nie politycznie)
h. idea systemów niekontynuowanych: Oran Young  świat nie musi
być jednym systemem, systemy regionalne:
i. teoria więzi: James Rosenau: zjawiska i procesy nale\
y analizować
na przecięciu tego co wewnętrzne i zewnętrzne (polityka
zagraniczna, globalizacja)
j. teoria pola (analiza czynnikowa): Quincy Wright: SM sÄ… wynikiem
stanu pola
pole faktyczne: system w czasie i przestrzeni
pole analityczne: 12 wymiarowa przestrzeń , rola wartości i
mo\
liwości (potencjału)
pole wartości (energia społeczna, siła, zasoby, postęp etc...)
pole mo\
liwości (ocena rzeczywistości, celów, stosunków do
świata, interpretacji celów, samoidentyfikacji etc...)
D. ETAP POSTBEHAWIORALNY:
rozczarowanie behawioryzmem, pojawienie się aktorów transnarodowych
(państwo przestało być jedynym podmiotem SM), i współzale\
ności,
podejścia państwowocentryczne okazały się nieadekwatne.
1. John Hearts: przyczyny słabnięcia pozycji państwa:
a. rozwój komunikacji międzynarodowej: przenikalność granic i
ograniczenie kontroli nad terenem (suwerenności!)
b. rozwój broni masowego ra\
enia: państwo ma potencjał, który nie
powinien zostać u\
yty (suwerenność!)
c. rozwój środków przenoszenia broni masowego ra\
enia
d. procesy integracji gospodarczej  ograniczenie zdolności państwa do
zaspokajania potrzeb społecznych
e. wzrost aktywności podmiotów pozarządowych
pobrano z www.umcs.net.pl
6
2. zało\
enia transnarodowej wizji SM:
a. w SM istniejÄ… podmioty inne ni\
państwa (ciągle mające główne
znaczenie)
b. w SM zjawiska i procesy zachodzą nie tylko między państwami
c. wra\
liwość: jak szybko zmiany w jednym państwie odczuwane są w
innym państwie? (współcześnie wzrasta)
d. podatność: jakie koszty nale\
y ponieść aby usunąć negatywne skutki
zmian w ÅšM?
3. NEOREALIZM:
a. Kenneth Waltz  1979   Teoria Stosunków Międzynarodowych
b. strukturalny realizm: państwa i ich relacje ze ŚM czyni przedmiotem badań
c. środowisko międzynarodowe = system międzynarodowy: nie jest suma państw,
ale tworzy nową jakość,
d. identyfikacja sił międzynarodowych będących wpływem ŚM na zachowanie
państwa
e. koncentracja na uwarunkowaniach strukturalnych
f. ŚM zmienia intencje i decyzje decydentów
g. elementy charakterystyczne ÅšM :
i. zasady organizujące funkcjonowanie systemu międzynarodowego
ii. anarchiczność = brak centralnego sterowania
iii. państwa polegają na własnych siłach (self-health system)
iv. dylemat bezpieczeństwa: niepewność co do intencji innych państw
h. cechy charakterystyczne państw:
i. ich zachowania sÄ… ograniczone przez anarchicznÄ… strukturÄ™ ÅšM
ii. wszystkie dÄ…\
ą do zapewnienia sobie bezpieczeństwa by móc
realizować pozostałe funkcje
iii. państwa ró\
nią się potencjałem:
dystrybucja siły jest głównym wyznacznikiem zachowania państw
teoria hegemonicznej stabilności(USA dominuje w ŚM i je stabilizują)
koncepcja strukturalnej potęgi (instytucje wypełniają lukę po
hegemonie)
4. NEOLIBERALIZM:
a. instytucje międzynarodowe mogą być hegemonem
b. badania re\
imów międzynarodowych
c. państwo w ramach instytucji międzynarodowych mo\
e u\
ywać potencjału
innych państw
5. PLURALIZM:
a. powrót do liberalizmu
b. koncentracja na podmiotach pozarzÄ…dowych
c. społeczeństwo światowe kategorią analityczną
d. wielość i heterogeniczność podmiotów SM
e. John Burton: metafora pajęczyny
f. podmioty transnarodowe
g. transnarodowe grupy nacisku
6. STRUKTURALIZM:
a. nurt hybrydowy, realistyczno-liberalny
b. metafora ośmiornicy: zale\
noÅ›ci ekonomiczne (gÅ‚owa çð nogi)
c. wyjaśnia dysproporcje w rozwoju
pobrano z www.umcs.net.pl
7
7. wpływ końca  zimnej wojny na TSM:
a. realizm nie sprawiał ju\
wra\
enia, \
e wyjaśnia SM w kategoriach
obiektywnych
b. podmioty transnarodowe ujawniły niedostatki (neo)realizmu
c. zmniejszenie wartości eksplanacyjnej realizmu
d. renesans liberalizmu:  neoliberalny moment w TSM
e. zaczyna siÄ™ debata  noe-neo
8. mapa TSM na przełomie XX i XXI wieku:
a. t. wyjaśniające:
i. neorealizm
ii. neoliberalizm (zwłaszcza instytucjonalny)
b. t. konstruktywizmu społecznego
c. t. modelujÄ…ce (refleksyjne):
i. normatywna
ii. feministyczna
iii. t. krytyczna
iv. socjologia historii
9. DEBATA  NEO-NEO :
a. neo-neo synteza
b. wspólne poglądy, obszary badawcze
neorealizm neoliberalizm
anarchia Å‚agodzona przez instytucje
państwo dysponuje przymusem ale nie nad ekonomią
analiza polityki zagranicznej analiza instytucji
państwo głównym uczestnikiem SM ale te\
podmioty pozarzÄ…dowe
jednoczesne występowanie konfliktu i współzale\
ności
10. TEORIE REFLEKSYJNE:
a. teoria normatywna:
i. bada wartości i normy w SM
ii. w imiÄ™ czego podejmuje siÄ™ decyzje w SM?
iii. Kris Brown: obszary zainteresowania:
autonomia państwa w ŚM
etyka u\
ycia siły w SM (moralność, prawo)
sprawiedliwość w SM
b. teoria feministyczna:
i. kapitalizm ogranicza mo\
liwości kobiet
ii. kobiety powinny decydować w SM
iii. patriarchalny system dominacji w społeczeństwie
iv. Marysia Zalewski, Ann Ilkner   Feministyczna TSM
v. zniesienie dominacji mÄ™\
czyzn ( hormony walki )
c. krytyczna TSM:
i. Adorno, Habermas, Horkheimer, szkoła frankfurcka (marksizm, nie
komunizm!)
ii. emancypacja jednostki
iii. Robert Cox, Andrew Linklateur: upadek systemu bezpieczeństwa po
zimnej wojnie, jakie jest bezpieczeństwo jednostki w SM?
iv. analiza przejawów siły i dominacji jako ograniczeń emancypacji
jednostki
pobrano z www.umcs.net.pl
8
d. socjologia historii:
i. wyjaśnia wpływ historycznego rozwoju społeczeństw na organizację i
funkcjonowanie państw i SM
ii. zało\
enie: konkretna postać państwa (systemu) ma swoje oparcie na
historii
e. konstruktywizm społeczny:
i. ciągle się kształtuje...
11. paradygmat globalizacji (póz
nowestfalski)
a. Thomas Kuhn: paradygmat to zespół spójnych poglądów i zespół narzędzi,
metod i problemów
i. obóz zwolenników westfalskiego modelu SM:
globalizacjÄ™ mo\
na wytłumaczyć w ramach dotychczasowych szkół
myślenia (keepers)
ii. obóz zwolenników systemu postwestfalskiego: globalizers
b. wyjaśnianie struktury SM:
i. heterogeniczność podmiotów SM
ii. 3 sektory: państwo, korporacje, organizacje pozarządowe
iii. zmiana funkcji i funkcjonowania państwa
iv. zmiana praw suwerenności
v. obecność i działania podmiotów pozarządowych
vi. rekonfiguracja anarchii SM
vii.  powrót do średniowiecza
c. interakcje:
i. elementy wnętrza państwa coraz częściej uczestniczą w polityce
międzynarodowej
ii. zmiana logiki interakcji
iii. Ulrich Beck: dawniej: państwo  państwo, dziś: globalne  lokalne
iv. wzrost znaczenia mechanizmów transnarodowej penetracji
(deregulacja)
v. jednoczesne procesy integracji i dezintegracji
vi. Rosenau: fragnegracja
vii. Robertson: glokalizacja
12. mechanizmy sterowania ÅšM:
a. system westfalski: hegemonia, równowaga sił, instytucje międzynarodowe
b. koncepcja globalnego zarzÄ…dzania:
i. tworzenie niehierarchicznej struktury
ii. sieć instytucji międzyrządowych
iii. instytucje z udziałem podmiotów transnarodowych, pozarządowych i
państwowych
c. miltilevel governance:
sterowanie procesami społecznymi powinno być dokonywane na wielu
płaszczyznach na ró\
nych poziomach
d. struktury sieciowe:
i. zarzÄ…dzanie sieciowe
ii. niehierarchiczna struktura więzi sieciowych
iii. sieci organów pozarządowych (ale nie tylko)
iv. Manuel Castells: jako przykład  Międzynarodowa konwencja o
niestosowaniu min przeciwpiechotnych
13. poziomy analizy SM:
a. poziom ŚM  SM jako całość
b. poziom państwa jako głównego uczestnika SM
pobrano z www.umcs.net.pl
9
c. poziom transnarodowy
d. D. Singer: np. wojnÄ™ mo\
na rozpatrywać na wszystkich 3 poziomach
(dysproporcja siły, konsekwencja istnienia autorytarnych ustrojów, wyraz
sprzecznych interesów)
Podmiotowa struktura społeczności międzynarodowej
1. pojęcie społeczności międzynarodowej i jej zakresy:
a. definicja:
zespół uczestników SM świadomych wspólnych interesów, wartości, reguł
postępowania funkcjonujących w ramach tych samych instytucji. Społeczność
międzynarodowa nie jest przypadkową zbiorowością między podmiotami
występuje zespół więzi. To właśnie więzi tworzą społeczność międzynarodową
b. zakres podmiotowy:
i. wąski zakres: prof. Symonides  państwa (prawo = więzi)
ii. szeroki zakres: NOSM  państwa i podmioty niepaństwowe
iii. J. Rosenau: bifurkacja  wyodrębnianie się podmiotów państwowych
spośród podmiotów niepaństwowych (państwa in statu nascendi)
iv. J. Rosenau: dwa światy społeczności międzynarodowej:
świat państwocentryczny: świat wielocentryczny:
ilość głównych podmiotów 192 setki tysięcy
zainteresowania podmiotów dylemat bezpieczeństwa zachowanie autonomii
główne cele integralność terytorialna udział w rynku światowym
argument w realizacji celów przemoc fizyczna wycofanie się ze współpracy
normy sytemu prawo międzynarodowe prawa człowieka,
sprawiedliwość
modele współpracy formalne sojusze najczęściej czasowe
reguły interakcji praktyka dyplomatyczna tworzone ad hoc
dystrybucja potęgi hierarchiczna względna równość
przywództwo mocarstwa innowacyjne podmioty
instytucjonalizacja dobrze rozwinięta w procesie rozwoju
zdolność do zmian nikła wysoka
Siły w czasie  zimnej wojny : Siły obecnie:
GLOB
region
PAC
STWO
grupy społeczne
jednostki
c. zakres przedmiotowy:
dotyczy więzi, które scalają podmioty
H. Bull: więzi scalające to normy, reguły, wspólne interesy i wartości
J. Wallerstein: przede wszystkim gospodarcze, mocarstwa = stabilizacja
pobrano z www.umcs.net.pl
10
Grocjusz: prawo międzynarodowe (z
ródło ładu w SM, ograniczenie samowoli
państw, nie ma instytucji nadzorującej w ŚM, prawo jako spoiwo)
d. zakres czasowy:
dotyczy ewolucji więzi (Grecja  kultura, średniowiecze  religia, renesans 
odkrycia, obecnie- społeczność wielokulturowa spojona prawem
międzynarodowym)
2. pojęcie podmiotowości w SM:
a. istota podmiotowości:
i. zdolność do świadomego i celowego działania w SM
ii. decydent organizacja wielkich grup społ. (podmiot efektywny)
wielka grupa ludzi (podmiot potencjalny)
b. podmiotowość polityczno  międzynarodowa:
i. kryterium zorganizowanej grupy społecznej
ii. kryterium transgraniczności działań
iii. podmiot = uczestnik = aktor
iv. Evans, Nerinham: zidentyfikowana rola w SM  szerokie określenie
zakresu podmiotów
v. O. Young: ka\
dy zorganizowany podmiot, który nie jest
podporzÄ…dkowany innemu podmiotowi,
c. podmiotowość prawno  międzynarodowa:
i. państwo
ii. organizacje międzynarodowe
iii. stolica apostolska
iv. narody walczące o niepodległość, które wyodrębniły swoją
reprezentacjÄ™ (OWP)
v. kryterium zdolności prawnej
vi. kryterium zdolności do czynności prawnych (zdolność procesowa)
Typologia i charakterystyka podmiotów SM:
1. Państwa:
a. 1945  71
2005  192 (problem Tajwanu, Palestyny...)
b. najwy\
ej zorganizowana grupa społeczna:
i. zakres i zasięg zasobów dostępnych do realizacji celów publicznych
ii. zdolność do zaspokajania ró\
nych potrzeb społecznych
iii. majÄ… legitymizacjÄ™ do sprawowania swoich funkcji
c. rozbudowana struktura organizacyjna:
i. inne podmioty SM działają za zgodą państwa
ii. stosunki międzypaństwowe maja podstawowe znaczeni dla Sm
iii. atrybuty: suwerenność, wyłączne prawo przymusu na danym
terytorium, cało i samowładność w ŚM
iv. terytorialność: zasada politycznej organizacji delimitująca zasięg
władzy
v. mo\
liwość legalnego stosowania siły fizycznej
vi. tylko państwa tworzą organizacje międzynarodowe
vii. Steven Krasner:
A. kontrola obszaru w ramach granic
B. zewnętrzne uznanie
C. wyłączne prawo do decydowania
pobrano z www.umcs.net.pl
11
D. zdolność wykluczania zewnętrznych stosunków władzy:
prawo międzynarodowe
współzale\
ności
instytucje międzynarodowe
procesy integracyjne
2. Organizacje międzynarodowe:
a. bez statutu organizacja nie ma podmiotowości prawnomiędzynarodowej
b. Clive Archer: 3 sposoby pojmowania podmiotowości OM:
i. jako forma SM (nie ma podmiotowości)
ii. jako arena polityk zagranicznych państw (szczątkowa podmiotowość)
iii. jako samodzielny podmiot SM
c. definicja: OM to związki państw lub nawet jednostek zorganizowanych wokół
stałych organów i podejmujących działania na rzecz realizacji wspólnych
celów określonych w statucie.
3. Organizacje międzyrządowe (IGO):
a. na podstawie umowy cywilno-prawnej
b. powszechne (27% IGO, 3% INGO) / regionalne
c. uniwersalne / wyspecjalizowane
d. pierwsze organizacje międzyrządowe powstawały ju\
w XVII wieku
4. Transnarodowe (niepaństwowe) podmioty SM (INGO):
a. działają transgranicznie
b. pozapaństwowe
c. niesuwerenne i nieterytorialne
d. Hoking, Smith: kryteria wyodrębniania
autonomia w procesie osiągania celów
reprezentatywność określonej grupy społecznej
zdolność do wywierania wpływu na ŚM
e. zakres podmiotowy:
i. organizacje pozarządowe (prowadzą do powstania społeczeństwa
globalnego)  7 500,  non-profit , nie stosują przemocy, nie działają w
imieniu rzÄ…du
ii. korporacje transnarodowe  64 000 (870 000 filii); świat  bez granic ,
zasoby kapitałowe, syndrom  miłości i nienawiści między państwami a
korporacjami
iii. ruchy narodowowyzwoleńcze - prawo narodów do samostanowienia,
grupy etniczne
iv. podmioty nielegitymizowane (organizacje terrorystyczne) - wynik
procesu umiędzynarodowienia,  wrogowie bez adresu , asymetryczne
zagro\
enie,
v. ruchy religijne
vi. ruchy polityczne
Państwo jako uczestnik SM
Polityka zagraniczna.
Władza  w państwie (pionowy) - wpływ  między państwami (poziomy)
1. Ziemowit Jacek Pietraś: proces formowania i reakcji przez państwa metod i celów
wynikających z jego f. zewnętrznych, odzwierciedlających interesy narodu.
2. Marek Pietraś: proces wywierania wpływu na zachowania innych państw
3. cechy specyficzne PZ:
a. jest realizowana w środowisku poliarchicznym
b. jest intencyjna
pobrano z www.umcs.net.pl
12
c. sekwencyjna
d. odzwierciedla interesy państw
e. racja stanu: \
ywotne interesy państwa, nie są przedmiotem dyskusji
f. agendy: zabezpieczenia instytucjonalne, centralne organy ds. polityki
zagranicznej: rząd, głowa państwa, parlament, MSZ
g. instrumenty (polityczne, gospodarcze, kulturowe) metody (dwustronne,
wielostronne)
4. PZ jako rodzaj wpływu:
a. Cel: utrwalenie w ŚM stanów korzystnych dla państwa
b. Cel: zmiana stanów niekorzystnych
c. Hilsti: potęga  zdolność państw do kształtowania zachowań innych uczestników
SM
5. wzór Clin a: P=(C+E+M)*(S+W) potęga=(ludność + gospodarka + potencjał
wojskowy(obiektywne, hard power))*(strategia polityki zagranicznej + wola polityczna
(subiektywne))
6. istotą wpływu w PZ jest takie działanie państwa  A w stosunku do państwa  B , aby
państwo  B wykonało działanie  x  po\
ądane przez państwo  A charakter
instrumentalny, celem jest zmiana działań państwa B
7. Joseph Nye:  soft power (1990): atrakcyjność kulturowa państwa, wartości polityczne,
zasoby informatyczne i technologiczne zdolność osiągania celów przez państwo
poprzez przyciąganie i przekonywanie innych poprzez atrakcyjność a nie przez przemoc
8. sposoby wywierania wpływu:
a. Rothget:
przymus (siła)
przekupstwo
propaganda
b. Holsti:
perswazja: negocjacje (tylko argumenty retoryczne)
oferta nagrody: przekupstwo
wcześniejsze udzielenie nagrody: zachęta
groz
ba ukarania: bojkot gospodarczy, sankcje
nało\
enie kary bez przemocy fizycznej: sankcje przeciw władzy/społeczeństwu
zastosowanie siły wojskowej
9. odpowiedz
państwa poddanego wpływowi:
a. ulega
b. ignoruje (nie zauwa\
a)
c. odwleka reakcjÄ™ (gra na czas)
d. podejmuje negocjacje z państwem  A
e. przeciwstawia się wpływowi
10. zmienne warunkujące skuteczność wpływu:
a. Holsti:
i. czynnik psychologiczny (poziom determinacji)
ii. poziom współzale\
ności miedzy państwami
iii. miejsce przyło\
enia wpływu ( mimośrodowość )
11. ewolucja zakresu przedmiotowego PZ:
a. pierwsza generacja: decyzje o wojnie/pokoju
b. druga: po II WW  decyzje równie\
gospodarcze i kulturowe
c. trzecia generacja PZ: lata  80/ 90  ekologia, prawa człowieka, obieg informacji...
12. uwarunkowania polityki zagranicznej:
a. PZ jest wypadkowÄ…  w \
yciu społecznym występują prawdopodobieństwa, a nie
prawa
pobrano z www.umcs.net.pl
13
b. nie dzieje się w pró\
ni, uwzględnia realia
c. typologia uwarunkowań wg Holstiego:
Zewnętrzne:
Wewnętrzne:
struktura rozkładu sił (biegunowość)
poło\
enie geograficzne (geopolityka)
gospodarka światowa i jej mechanizmy
właściwości państwa(wielkość, demografia)
działania innych państw
system polityczny
problemy transgraniczne
wewnętrzna opinia publiczna
prawo międzynarodowe
biurokracja (jakość) i gr. nacisku
13. poziomy negocjacji międzynarodowych:
a. Putman:
Rząd państwa  A Rząd państwa  B
Grupy nacisku w p  A Grupy nacisku w p  B
b. zjawisko adaptacji politycznej państw:
i. analiza środowiska adaptacja do środowiska
ii. cel i sens  utrzymanie punktu dynamicznej równowagi
iii. zdolność adaptacji = sprawne funkcjonowanie państwa
c. role międzynarodowe państwa:
i. proces formułowania i realizowania PZ państwa
ii. definiowana
iii. narzucana
iv. rola: filtr między uwarunkowaniami wewnętrznymi i zewnętrznymi,
 etykietowanie PZ państwa,
v. rola = pozycja międzynarodowa (status, ranga, jest niemierzalna i
realtywna)
vi. rola: dynamiczny wyraz pozycji państwa
d. role międzynarodowe wybranych państw:
i. Federacja Rosyjska:
1. reintegrator WNP
2. stabilizator na obszarze WNP
3. strategiczny partner USA
4. ostoja pokoju (ZSRR)
5. hegemon europy wschodniej (ZSRR)
6. promotor ruchów wyzwoleńczych (ZSRR)
7. mecenas sił postępowych (ZSRR)
ii. USA:
1. hegemon
2. przywódca koalicji antykomunistycznej
3. promotor demokracji
4. stabilizator Å‚adu w europie
5. równowaga ZSRR (zimna wojna)
6. katalizator rozmontowywania stalinizmu (zimna wojna)
iii. Francja:
1. lokomotywa procesu integracji europejskiej
pobrano z www.umcs.net.pl
14
iv. Polska:
1. promotor stabilności w europie południowo-wschodniej
2. zwornik łuku północ-południe
v. Stolica Apostolska:
1. obrońca i rzecznik wartości chrześcijańskich
2. reintegrator społeczeństw na płaszczyz
nie duchowej
Mechanizmy funkcjonowania ÅšM
1. procesy integracyjne:
a. tworzenie i utrwalanie więzi (państwa tracą część autonomii)
b. proces zło\
ony i wielopłaszczyznowy
c. ró\
ne formy i treść
d. koncepcje integracji:
i. funkcjonalizm: Mitrany  podejście pragmatyczne:
najwa\
niejsze są więzi niepolityczne
niepolityczne współdziałanie
rezygnacja państw z części suwerenności na rzecz budowy ładu
zmiany świadomości społecznej
wizja docelowa: pluralistyczna wspólnota światowa
ii. neofunkcjonalizm: E. Haas:
procesy odbywają się w układzie regionalnym
zaanga\
owanie elit politycznych
mechanizm rozlewania się przedsięwzięć
iii. federalizm: Moravcsik
dobrowolna współpraca
zachowanie odrębności politycznej
ograniczenie zakresu suwerennych praw państw
Stany Zjednoczone Europy
iv. koncepcja pluralistycznej wspólnoty bezpieczeństwa: K. Deutsch
wspólne wartości polityczne
jakość elit politycznych
kanały wzajemnej komunikacji
uzasadnienie istnienia NATO
e. uwarunkowania i mechanizmy stabilności SM:
i. stabilność bezpieczeństwo przewidywalność kontrola
optymalizacja działań i decyzji
ii. pojęcie stabilności:
łac. zdolność pozostawania niezmiennym,
sytuacja, w której o ile system wyłączony jest z równowagi to zmiany
tej równowagi nie naruszają systemu ani istotnych właściwości
systemu świadczących o jego to\
samości niezale\
nie od zachowanych
zmian warunkujÄ…cych ich zachowanie
2. stabilność jako skutek rozkładu siły w ŚM:
a. uwarunkowania systemowe
b. system wielobiegunowy  dwubiegunowy
c. model Richarda Rosecrana: hegemoniczna stabilność
3. stabilność jako skutek tworzenia i funkcjonowania instytucji międzynarodowych:
1. problemy kolektywnych działań w poliarchicznym środowisku międzynarodowym
a. współpraca wymaga mechanizmów organizacyjnych
b. państwa są egoistyczne i nieufne
pobrano z www.umcs.net.pl
15
c. Ole Mancur: racjonalne, egoistyczne podmioty nie będą działały na rzecz
wspólnych interesów, chyba, \
e zaistnieje określony rodzaj wpływu lub
inny mechanizm skłaniający (wyostrzenie dylematu więz
nia)
d. Dominacja racjonalności indywidualnej ponad kolektywną
e. instytucje międzynarodowe łagodzą dylemat więz
nia
2. rola IM w procesie znoszenia strukturalnych barier współpracy:
a. Robert Axelrod: warunek pojawienia się współpracy w SM egoistów bez
centralnej instytucji sterujÄ…cej:
i. utworzenie rządu światowego (na dziś utopia)
Zdenek Mlynar: formy lokalne państwa współpraca
wy\
szego rzędu
ii. zmiana światopoglądów, przede wszystkim decydentów
politycznych
iii. zmiana zasad organizacji i funkcjonowania ŚM, a w szczególności
ograniczenie mo\
liwości stosowania racjonalności indywidualnej
b. pojęcie i specyfika IM:
i. tworzenie IM jest jedną z generalnych prawidłowości rozwoju SM
ii. słu\
Ä… regulowaniu SM
iii. są kategorią stosunków społecznych
iv. instytucja  Å‚ac. UrzÄ…dzanie, zwyczaj, nawyk, tradycja
v. James Farsky: zespół praktyk w SM zachowujących powtarzalność
vi. R. Keohane:
reguły formalne i nieformalne
ograniczają pole działania
gwarantują przewidywalność zaufanie
vii. cechy IM:
są względnie trwałymi konstrukcjami społecznymi
sÄ… utworzone w wyniku negocjacji
sÄ…  zmiennymi z wyboru
składają się z zespołów wzorców zachowań
majÄ… utylitarny charakter
słu\
Ä… przezwyciÄ™\
aniu problemów zachowań kolektywnych
(koszty, deficyt informacji)
stopień sformalizowania nie decyduje o istocie IM
viii. definicja wg Marka Pietrasia:
instytucje międzynarodowe  trwałe, ale dynamiczne; mają ró\
ne
formy i zawierają kolektywnie uzgodnione wzorce zachowań. Są
konstrukcjami społecznymi, słu\
ą powtarzalności zachowań,
regulują fragmenty rzeczywistości przyczyniając się do stabilizacji
rzeczywistości przezwycię\
ajÄ…c wielostronne kierowanie na rzecz
kolektywnego.
ix. Zakres przedmiotowy i formy IM:
1. organizacje międzynarodowe
2. re\
imy:
Steven Krasner: zasady, normy, reguły i procedury
decyzyjne wokół których następuje zbie\
ność oczekiwań (a
w konsekwencji zachowań) podmiotów w określonych
dziedzinach SM
prawo międzynarodowe + struktury jego weryfikacji
cechy re\
imów międzynarodowych:
dotyczą wąskich obszarów SM
pobrano z www.umcs.net.pl
16
ich podstawą jest prawo międzynarodowe
maja rozbudowane struktury weryfikacji
pełnią role pośrednika w stosunkach między państwami (są
między państwami, nie ponad!)
funkcje:
poprawa komunikacji między państwami
zwiększenie przewidywalności zaufania
zapewniają powtarzalność zachowań
zmieniają kryteria racjonalności działania
3. zwyczaj
4. praktyki dyplomatyczne (np. poprawianie szarfy na
wieńcach)
5. sieci
x. Lake: wybór formy instytucjonalnej wynika z poło\
enia państwa i
chęci zminimalizowania ryzyka oportunizmu i kosztów współpracy
równowaga
xi. Barry Buzan: dojrzała anarchia
3. Zmiana w ÅšM:
a. zmiana jako wyraz ewolucji systemu hegemonicznego
i. cykle polityczne:
cykle: podobne co do swej istoty stany osiągane w ró\
nych
okresach czasu i elementy strukturalnej zmiany SM
G. Modelski: hegemonia powinna być zastąpiona terminem
 przywództwo
system globalny rodzi zapotrzebowanie na przywództwo
przywództwo: porządkuje, stabilizuje
praktyka SM potwierdza zapotrzebowanie na przywództwo
teoria cyklu siły: Ch. Doran:
badanie relatywnej siły państwa w odniesieniu do siły innych
państw:
1. faza budowania potęgi
2. faza szczytu potęgi
3. faza upadku
wzrastajÄ… mo\
liwości przywództwa
cykl relatywnej mo\
liwości
teoria długiego cyklu: G. Modelski:
proces strukturalnej zmiany wynikający z ewolucji układu sił, nowa
forma porządku międzynarodowego wyra\
ajÄ…cego siÄ™ w
wyłonieniu nowego globalnego przywódcy
przywódca: innowacyjny, wyra\
a przyszłe tendencje rozwoju
cykle od roku 1500:
odkrycia geograficzne  Portugalia
protestancka etyka pracy (kapitalizm)  Niderlandy
rewolucja naukowo-techniczno-przemysłowa  Wielka Brytania
rewolucja informatyczna  USA
t. długookresowej globalnej zmiany politycznej: Monsbach i
Vasquez
zmiana  wynik wyłaniania się i rozwiązania kwestii spornej
narodziny islamu, rewolucja francuska, komunizm, faszyzm
cykle ekonomiczne (cykle Koszdiatiewa) co 50-60 lat
pobrano z www.umcs.net.pl
17
Aksjologiczne elementy SM
potrzeby interesy decyzje działania cele
świadomość
normy
wartości
normatywizacja wartości  rozwój prawa międzynarodowego, normy regulują działania
1. podstawowe kategorie aksjologiczne w SM:
a. aksjologia: gr. aksjos  wartościowy, cenny; ogólna kategoria wartości,
pochodzenie wartości, ich rola i wpływ na zachowania społeczne (SM)
b. potrzeby:
i. stan braku czegoÅ›
ii. aspiracyjne: wiÄ…\
Ä… siÄ™ z oczekiwaniami
iii. operacyjne: działania na rzecz realizacji oczekiwań
iv. Kukułka: 3 grupy potrzeb:
zwiÄ…zane z egzystencjÄ…
koegzystencjalne
aktywności
c. interesy:
i. relacje między interesami a dobrami je zaspokajającymi
ii. interesy realizacyjne funkcji państwa
iii. interesy określające cele
iv. Kukułka:
egzystencjalne
koegzystencjalne
funkcjonale
v. egocentryczne / altruistyczne zachowania państw
d. cele:
idealne wyobra\
enia wyniku działania, które ma słu\
yć zaspokojeniu potrzeb
są określane indywidualnie dla ka\
dego z państw
e. świadomość międzynarodowa:
i. subiektywne odzwierciedlenie obiektywnej rzeczywistości
międzynarodowej
ii. nie ma świadomości bez podmiotu
iii. części składowe:
wiedza
wyobra\
enia
stereotypy
oceny
postawy
pobrano z www.umcs.net.pl
18
iv. zjawisko mispercepcji
OBIEKTYWNA NIEPEWNOŚĆ
du\
a mała
brak bezpieczeństwa obsesja
fałszywe bezpieczeństwo
bezpieczeństwo
(mispercepcja)
f. normy:
i. słu\
ą regulacji rzeczywistości
ii. nakaz lub zakaz
iii. spoiwo społeczne
iv. produkt normatywizacji wartości:
wartości polityczne normy prawne
wartości państwowe normy polityczne
wartości moralne normy moralne
v. normy polityczne:
 miękkie prawo
tworzone są przez organizacje międzynarodowe
nakładają na państwa określone zobowiązania
nie dają podstaw do roszczeń
vi. normy prawne (międzynarodowe):
wysoki stopień woli co do obowiązywania tworzą podstawę do roszczeń
normy kurtuazyjne: wynikajÄ… z szacunku
g. wartości:
stanowiÄ… obiekt po\
Ä…dania, dÄ…\
eń:
i. istnienie
ii. bezpieczeństwo
iii. suwerenność
iv. współistnienie kulturowe
v. równość uczestników SM
vi. sprawiedliwość
vii. pokój (Galtung: pokój pozytywny / negatywny)
Krzywicki: zjawisko cyrkulacji wartości w czasie i przestrzeni
pobrano z www.umcs.net.pl
19
NIEPEWNO
ŚĆ
mała
du
\

a
SUBIEKTYWNA