Zakład Farmakologii i Toksykologii
Wydział Medycyny Weterynaryjnej
Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
Farmacja weterynaryjna
Ćwiczenie 3
Opracowali: dr Piotr Okoniewski
dr Marianna Szczypka
prof. Marcin Świtała
Materiały pomocnicze dla roku III  2012
Postać leku (postać farmaceutyczna, forma
aplikacyjna, lek)
Postać leku to forma w jakiej przygotowuje się i podaje lek. Substancji
leczniczych, będących aktywnym składnikiem leku, nie podaje się per se
(jako takich). W technologii produkcji leków, substancje lecznicze miesza
się z odpowiednimi substancjami pomocniczymi i mieszaninom tym nadaje
się odpowiednią, wymaganą dla danego leku, postać, czyli formę.
Postać leku jest uzyskiwana przez odpowiednią obróbkę mieszaniny
substancji leczniczych i pomocniczych - obróbka ta jest różna dla różnych
postaci leków.
Postacie stałe leków weterynaryjnych
proszki
granulaty
tabletki
kapsułki
systemy dożwaczowe
systemy transdermalne
implanty
PROSZKI
Najprostszą stałą postacią leku są proszki(Pulveres).
Są to sproszkowane cząstki (nie większe niż 0,5mm) substancji
leczniczych lub części roślin. (w proszkach do użytku zewn. nie
większe niż 0,16 mm).
W zależności od składu proszki możemy podzielić na:
proste jednoskładnikowe (pulveres simplices) oraz proszki
złożone wieloskładnikowe (pulveres mixti).
Leki w postaci proszków sporządza się zarówno do użytku
zewnętrznego w postaci zasypek przeznaczonych do
stosowania zewnętrznego na rany, pudrów leczniczych lub
kosmetycznych oraz do użytku wewnętrznego w postaci
suchej, rozpuszczonej lub zawieszonej w wodzie.
Podstawową cechą substancji wchodzących w skład leku jest
odpowiedni stopień rozdrobnienia , zdolność adsorbowania
wilgoci i tłuszczów oraz właściwości poślizgowe .
Proszki doustne  Pulveres perorales
Stała postać leku, złożona ze stałych, sypkich i suchych
cząstek o różnym stopniu rozdrobnienia, zawierająca
1 lub więcej substancji czynnych. Może zawierać
substancje pomocnicze.
Stosowane bezpośrednio lub po rozpuszczeniu.
Występują w formie preparatów jedno lub
wielodawkowych (z dozownikiem).
Proszki musujące.
Proszki do stosowania na skórę  Pulveres ad usum
dermicum
Stała postać leku, złożona ze stałych, sypkich i suchych
cząstek o różnym stopniu rozdrobnienia, zawierająca
1 lub więcej substancji czynnych oraz może zawierać
substancje pomocnicze.
Występują w formie preparatów jedno lub wielodawkowych
Nie posiadają wyczuwalnej ziarnistości.
Proszki przeznaczone na otwarte rany lub na poważnie
uszkodzoną skórę powinny być jałowe
Proszki doustne recepturowe
Pulveres perorales
produkowane jako:
proszki: - niedzielone
- dzielone (min. 0,1 g)
Podawane do kapsułek skrobiowych, papierowych,
Vehiculum: Calcii lactas, Saccharosum, Lactosum
Produkcja proszków- etapy produkcji
" Odważanie substancji leczniczych i pomocniczych.
" Mieszanie wstępne
" Mieszanie zasadnicze
" Ujednolicanie (przesiewanie)
GRANULATY
Mieszanina sproszkowanych substancji
leczniczych i pomocniczych uformowana
w jednolite grudki (ziarenka) o nieregu-
larnym kształcie i wielkości 0,5 - 3,2 mm.
Grudki te mogą być powlekane.
Granulaty w lecznictwie są stosowane jako gotowa postać
leku, do użytku wewnętrznego lub zewnętrznego, a także jako
półprodukt do produkcji tabletek i kapsułek.
Granulaty będące gotowym lekiem mogą być dawkowane,
wówczas odmierzone, równe ilości granulatu są zamknięte w
osobnych opakowaniach, np. kapsułkach, fiolkach, saszetkach.
Jeśli pacjent każdorazowo sam odmierza sobie ilość granulatu
do użycia, granulat nazywa się niedawkowanym.
Odmianą granulatów są peletki posiadające kształt kulisty
Equipower - Glucosaminpellets
Granulaty  Granulata c.d.
Rodzaje granulatów:
- musujące
- powlekane
- dojelitowe
- o zmodyfikowanym uwalnianiu  o przedłużonym
i opóz
nionym uwalnianiu
Substancje pomocnicze
Lepiszcza (substancje wiążące). Są niezbędnym składnikiem każdego
granulatu. Służą do wiązania cząstek substancji leczniczej (w proszku) w
większe agregaty, tak aby stworzyły ziarenka odpowiedniej wielkości. Jako
lepiszcza stosuje się:
kleik żelatynowy
kleik skrobiowy
gumę arabską
roztwory cukrów: sacharozy, laktozy
pochodne celulozy: metyloceluloza, hydroksyeltyloceluloza i inne
Substancje rozsadzające. Stosowane w celu szybkiego uwalniania substancji
leczniczych z granulatu, po dostaniu się do środowiska wodnego (np. w
jelitach). Ich działanie polega na zwiększaniu objętości granulatu
(pęcznieniu) w zetknięciu z wodą. Jako substancje rozsadzające stosuje się
najczęściej:
skrobię, najczęściej ziemniaczaną
pochodne celulozy: celulozę mikrokrystaliczną
pektyny , alginian sodu
Substancje hydrofilizujące. Zwiększają zdolność adsorpcji wody na
powierzchni granulek, dzięki czemu poprawiają właściwości fizyczne
granulatów, zapobiegają m.in. uwięzieniu powietrza na granulkach, co
mogłoby powodować rozpadanie się sporządzonych z granulatu tabletek. Poza
tym substancje te wpływają na szybkość uwalniania leku z granulatu lub
tabletek. Najczęściej stosowane substancje hydrofilizujące to między innymi:
alkohol cetylowy
monostearynian glicerylu
polisorbaty 20 i 80
Substancje utrzymujące wilgoć. Zabezpieczają granulat przed nadmiernym
wysychaniem i tym samym rozpadaniem się. W takim celu stosuje się:
glicerol
glikol propylenowy
mleczan sodu
Substancje zapobiegające zbyt szybkiemu rozpadowi. Utrudniają dostawanie
się wody w głąb granulek i tym samym ich szybki rozpad. Są używane do
uzyskiwania tabletek do ssania. Stosuję się tu substancje dobrze
rozpuszczalne, tworzące na powierzchni granulek roztwór nasycony, np.
sacharozę.
Substancje wypełniające. Uzupełniają masę granulatu, gdy substancja
lecznicza jest użyta w małej ilości, tak, żeby uzyskanego granulatu nie było za
mało (wtedy utracenie części granulatu, np. wysypanie się z łyżeczki podczas
zażywania, powodowałoby bardzo dużą stratę leku). Substancje wypełniające
mogą pełnić jednocześnie inne funkcje, np. pochłaniać wodę i w ten sposób
zapobiegać wysychaniu. Substancjami wypełniającymi mogą być:
cukry proste: sacharoza, glukoza, laktoza
skrobia
bentonit
krzemionka koloidalna
Substancje poślizgowe. Wpływają na sypkość granulatu, ułatwiają zsypywanie
się z leja nasypowego i lepsze, bardziej równomierne wypełnienie matrycy.
Najczęściej stosowanymi substancjami są :
talk, skrobia, krzemionka koloidalna stearynian magnezowy, wapniowy, glinowy
Substancje smarujące. zmniejszają tarcie ziarna granulatu podczas zgniatania
stearynian magnezowy, wapniowy, glinowy, talk
Produkcja granulatów
Przygotowanie proszku do granulacji.
Metoda granulacji na mokro składająca się z 4 etapów
1)zwilżania i ugniatania proszku,
2) formowania granulatu,
3) suszenia,
4) ujednolicania ziaren
Metoda na sucho polegająca na sprasowaniu substancji
leczniczej , następnie skruszeniu otrzymanego produktu i
przesianiu go na sitach o odpowiedniej wielkości oczkach.
Kompaktowanie (zbrylanie), ekstrudowanie (wyciskanie).
Tabletki
Syn.: Tabuletta, Compressi, Comprimata
 wg farmakopei są stałą postacią leków
zawierającą określoną dawkę jednej lub
kilku substancji leczniczych, przeznaczo-
ną do stosowania doustnego (z możli-
wością uwalniania substancji leczniczej
w różnych odcinkach przewodu
pokarmowego), podjęzykowego lub
podpoliczkowego.
Rzadziej są stosowane do innych jam
ciała, do implantacji lub przygotowywa-
nia roztworów o różnym zastosowaniu.
Tabletki zostały wprowadzone do
lecznictwa w 1874 roku przez
Tabletki składają się ze sprasowanego
proszku, złożonego z substancji Rosenthala. Obecnie są
leczniczej oraz substancji pomocniczych.
najczęściej i najpowszechniej
Tabletki zawierają ściśle określoną ilość
stosowaną postacią leku.
substancji aktywnej, jest to więc
dawkowana postać leku.
Tabletki  c.d.
Rodzaje tabletek do podawania doustnego:
- niepowlekane
- powlekane
- musujące
- do sporządzania roztworu doustnego
- do sporządzania zawiesiny doustnej
- ulegające rozpadowi w jamie ustnej
- dojelitowe - o opóz
nionym uwalnianiu, oporne na
działanie soku żołądkowego, uwalniają subst. czynną
w soku jelitowym
- o zmodyfikowanym uwalnianiu - zmodyfikowana
szybkość, miejsce lub czas uwalniania subst. czynnej
przedłużone, opóz
nione lub pulsacyjne uwalnianie
- do stosowania w jamie ustnej
Tabletki  c.d.
Ale też tabletki dopochwowe, doodbytnicze, tabletki
służące do sporządzania roztworów do stosowania
zewnętrznego
Bolus -
duża tabletka lub kapsułka, z której substancja lecznicza
uwalnia się natychmiast lub w sposób przedłużony na
przykład domaciczne lub do żwaczowe.
Tabletki  c.d.
" Kształt tabletek może być różny. Najczęściej formuje się je w
postaci płaskich lub wypukłych krążków, często z
wyciśniętym na powierzchni wzorem lub napisem oraz
rowkiem ułatwiającym dzielenie tabletki.
" Niezależnie od kształtu, powierzchnia tabletki powinna być
jednolita i gładka bez plam i uszkodzeń.
1.Tabletki do podawania doustnego
niepowlekane (Tabulettae)
powlekane ( Tabulettae abductae)
podjęzykowe (Tabulettae sublinguales)
do ssania (Dulciabulettae )
do zębodołów (Tabulettae ad alvcolisdentalis)
dojelitowe (Tabulettae enterosolubilae)
o zmodyfikowanej szybkości uwalniania (Tabulettae cum liberatio
modificatae)
musujące (Tabulettae effervescens)
2.Tabletki do stosowania zewnętrznego
do sporządzania roztworów do stosowania zewnętrznego(Tabulettae ad
solutiones)
dopochwowe (Tabulettae vaginalis)
doodbytnicze (Tabulettae rectalis)
3.Tabletki do stosowania pozajelitowego
do sporządzania roztworów do wstrzykiwań (Tabulettae ad solutiones
parenteralis)
do implantacji (Tabulettae implantabilae)
Tabletki do ssania (łac. Dulcitabulettae)
Uwalnianie substancji leczniczej z tych tabletek jest
spowolnione, dzięki dodatkowi substancji
spowalniających rozpuszczanie. W tej formie stosuje się
leki o działaniu miejscowym na błonę śluzową jamy
ustnej i gardła, np. środki antyseptyczne.
Tabletki podjęzykowe (łac. Tabulettae sublinguales)
Tabletkę umieszcza się pod językiem, na dnie jamy ustnej i
czeka do jej rozpuszczenia. Powoli uwalniająca się substancja
czynna przenika przez błonę śluzową bezpośrednio do
krwiobiegu.
Pozwala to uniknąć występowania efektu pierwszego
przejścia przez wątrobę, który może znacznie obniżać
skuteczność niektórych leków. Podanie leku tą drogą
gwarantuje również szybkie działanie, prawie jak po podaniu
dożylnym. W tej formie stosuje się m.in. nitroglicerynę, leki
obniżające ciśnienie krwi i niektóre hormony.
Tabletki do połykania można podzielić pod względem
szybkości czasu uwalniania substancji leczniczej:
- Tabletki o niemodyfikowanym uwalnianiu
- Tabletki o przedłużonym uwalnianiu
- Tabletki o opóz
nionym uwalnianiu
- Tabletki o bardzo szybkim uwalnianiu
- Tabletki o niemodyfikowanym uwalnianiu
" Substancja lecznicza uwalnia się szybko, po rozpadzie tabletki,
i jest wchłaniana w żołądku i górnym odcinku jelita cienkiego.
Jest to najczęściej stosowany rodzaj tabletek.
Tabletki o przedłużonym uwalnianiu (łac. Tabulettae prolongate)
" Substancja lecznicza uwalnia się w całej długości przewodu pokarmowego,
ale bardzo powoli.
" Zadaniem tego typu leków jest zapewnianie stałego stężenia substancji
leczniczej w ciągu 8-12h a czasem nawet 24 godzin, bez konieczności
wielokrotnego podawania.
" Tabletki takie uzyskuje się przez zawieszenie substancji czynnej w
pęczniejącym, lub słabo rozpuszczalnym nośniku. Inna metodą jest
pokrycie tabletki słabo przepuszczalną warstwą, spod której stopniowo
wydobywa się substancja aktywna.
" Stosowanie takich tabletek umożliwia zmniejszenie częstotliwości
podawania oraz uzyskanie względnie stałego stężenia leku we krwi, co
poprawia jakość farmakoterapii i zmniejsza ryzyko działań niepożądanych,
wynikających z wahań stężenia leku.
" Tabletki o przedłużonym uwalnianiu zawierają zwykle większą ilość
składnika aktywnego i muszą być zabezpieczone, przed zbyt szybkim jego
uwolnieniem (np. przez zniszczenie otoczki).
" Dlatego tabletek takich nie wolno rozgryzać, rozdrabniać ani przełamywać,
gdyż grozi to przedawkowaniem leku.
Tabletki o opóz
nionym uwalnianiu
" Najpopularniejszym przykładem takich tabletek są tabletki dojelitowe (łac.
Tabulettae enterosolubilae). Są to tabletki powlekane substancją odporną
na działanie kwasu żołądkowego.
" Lek uwalnia się z tego rodzaju tabletek dopiero w dalszych częściach
przewodu pokarmowego.
" Moment rozpoczęcia uwalniania leku jest skorelowany z miejscem, w
którym znajduje się tabletka, lub czasem jej przebywania w danym miejscu.
" Kiedy tabletka osiągnie już miejsce swojego przeznaczenia, rozpoczyna się
jej rozpad i uwalnianie substancji leczniczej, które są procesami szybkimi i
zachodzą podobnie jak w tabletkach o niemodyfikowanym uwalnianiu.
" Tabletek dojelitowych używa się do substancji wrażliwych na niskie pH
(czyli takich, które mogłyby zostać rozłożone lub zdezaktywowane w
żołądku), do substancji drażniących, w celu ochrony błony śluzowej żołądka
przed ich działaniem oraz do leków działających miejscowo w jelitach.
Tabletki o bardzo szybkim uwalnianiu
" Są to tabletki zawierające substancje ułatwiające rozpuszczanie i
przyspieszające ten proces. Taką postać stosuje się najczęściej do
substancji słabo rozpuszczalnych w wodzie, aby zwiększyć ich dostępność
farmaceutyczną i biologiczną.
" Produkuje się również tabletki posiadające cechy dwóch wymienionych
wyżej grup, np. tabletki szybko i jednocześnie długo uwalniające. Tabletki
takie mogą być uzyskiwane przez sporządzenie tabletki o przedłużonym
uwalnianiu i pokrycie jej warstwą dobrze rozpuszczalną i również
zawierającą lek. W takiej sytuacji, tabletka po połknięciu, uwolni prawie
natychmiast lek zgromadzony w rozpuszczalnej otoczce, a reszta substancji
leczniczej będzie się uwalniała stopniowo, przez długi czas. Dostępne są
również tabletki o przedłużonym i jednocześnie opóz
nionym uwalnianiu.
Tabletki do sporządzania płynów
" Służą do sporządzania roztworów lub zawiesin ex tempore (bezpośrednio
przed użyciem).
" Przeznaczenie otrzymywanych roztworów może być różne - do użytku
wewnętrznego, zewnętrznego, do iniekcji i inne. Tego rodzaju tabletki są
stosowane nie tylko w lecznictwie - mogą też służyć do sporządzania
roztworów np. do przemywania szkieł kontaktowych, do prania. W postaci
tabletek musujących spotyka się np. słodycze.
Tabletki do stosowania pozajelitowego
Najczęściej są podawane podskórnie, po nacięciu chirurgicznym. Tabletki
takie często zawierają substancje spowalniające uwalnianie, dzięki którym
lek może uwalniać się z takiej tabletki przez kilka miesięcy lub nawet lat.
W tej formie podaje się np. disulfiram (Esperal) w leczeniu alkoholizmu.
Tabletkarka
Produkcja tabletek
Urządzenia produkujące tabletki to tabletkarki:
Zasadniczymi elementami tabletkarki są:
" matryca nadająca tabletce kształt i wielkość,
" stempel dociskający proszek w matrycy. Stemple mogą mieć
wyryte wzory i napisy, które są wytłaczane na powierzchni
tabletki.
" lej dozujący odpowiednią ilość masy tabletkowej bądz

granulatu
" mechanizm zapewniający odpowiednią siłę nacisku.
Metody otrzymywania tabletek
" metoda bezpośredniego tabletkowania z pominięciem
granulacji
" otrzymywanie masy tabletkowej przez granulację na
sucho
" otrzymywanie masy tabletkowej przez mokrą
granulację , tzw metoda na mokro.
Procesy technologiczne
związane z produkcją
tabletek:
A . bezpośrednio z proszku
B. z granulatu otrzymanego
na sucho
C. z granulatu otrzymanego
na mokro
Wyprodukowanie tabletki muszą odpowiadać wymogom
określonym w farmakopei, które dotyczą:
" czasu rozpadu tabletki
" zdolności uwalniania substancji czynnej
" jednolitości masy
" jednolitości zawartości substancji czynnej
" odporności tabletek niepowlekanych na ścieranie
" odporności tabletki na zgniatanie
Niezależnie od tego jaką metodą została wykonana masa tabletkowa, musi
ona spełniać określone parametry
- dać się zsypać do matrycy w wymaganej, powtarzalnej
ilości
- dać się sprasować
- pozwolić się możliwie lekko wypchać z matrycy
Substancje pomocnicze
1. wypełniające i adsorbujące:
laktoza, skrobia, celuloza, cukry i cukroalkohole(sacharoza, glukoza,
mannitol, sorbitol), bentonit, kaolin
2. wiążące:
skrobia(oprócz ziemniaczanej), celuloza i pochodne celulozy, mannitol,
poliwinylopirolidon(PVP), polialkohol winylowy, polioctan winylu,
polietylenoglikole, polichlorek winylu(szkielety), polietylen(szkielety),
siarczan barowy(szkielety)
3. rozsadzające:
skrobia(głównie ziemniaczana), i jej pochodne, (CMS-Na), celuloza i jej
pochodne,(CMC-Na), kwas alginowy i jego sól sodowa wapniowa, agar,
bentonit, Aerosil
4.poślizgowe i smarujące:
skrobia, Aerosil, stearynian magnezowy, wapniowy i glinowy, kwas
stearynowy, glikole polioksyetylenowe, odtłuszczone mleko w proszku,
laurylosiarcan sodowy, alkohole:cetylowy i stearylowy, kaolin
5.błonotwórcze:
hydroksypropyloceluloza(HPC), hydroksypropylometyloceluloza(HPMC),
poliwinylopirolidon (PVP), etyloceluloza, eudragity
6.plastyfikatory:
glikol propylenowy, olej rycynowy, parafina, trójacetyna, ftalany,:dwuetylu,
dwumetylu i dwubutylu, cytryniany; trójetylowy, trójbutylowy oraz ich
acetylopochodne, glicerol, sorbitol, guma arabska, glikole polioksyetylenowe
7.utrzymujące wilgoć:
glicerol, glikol propylenowy, sorbitol, mleczan sodowy
8.hydrofilizujące:
alkohol cetylowy, jednostearynian glicerolu, skrobia, laktoza ze skrobią,
laurylosiarczan sodowy, stearynian lub oleinian trójetanoloaminy,
9. o działaniu antystatycznym
stearynian magnezowy(Most), i wapniowy, laurylosiarczan sodowy, glikol
polioksyetylenowy, 4000, laktoza, monnitol, Aerosil,
10.poprawiające smak i/lub zapach tabletki
sacharoza, fruktoza, cyklaminian sodowy, dulcyna, sacharyna, wanilina, mięta
pieprzowa, kwas cytrynowy, anyżek, karmel. esensje zapachowe , itp.
11. spowalniające rozpad:
sacharoza, sól sodowa karboksymetylocelulozy
Kapsułki - Capsulae
Stała postać leku w twardym lub miękkim zbiorniczku
(osłonce) różnego kształtu i rozmiaru zawierająca zwykle
pojedynczą dawkę substancji czynnnej (czynnych).
Wypełnienie kapsułki 
stałe, płynne lub o konsystencji pasty, 1 lub więcej
substancji czynnych.
Osłonka 
z żelatyny lub innych subst., dodatkowo może zawierać
subst. pomocnicze (np. konserwujące, barwiące,
poprawiające smak)
Kapsułki  Capsulae c.d.
Rodzaje:
- twarde  zbiorniczki z 2 cylindrycznych części
- miękkie - jednoczęściowe
- o zmodyfikowanym uwalnianiu  zmodyfikowana
szybkość, miejsce lub czas uwalniania subst. czynnej -
przedłużone, opóz
nione lub pulsacyjne uwalnianie
- dojelitowe  o opóz
nionym uwalnianiu, oporne na
działanie soku żołądkowego, uwalniają subst. czynną
w soku jelitowym
- Skrobiowe  z 2 płaskich cylindrycznych części,
zwykle z mąki ryżowej
Najczęściej do podawania doustnego, ale są też kapsułki
dopochwowe, doodbytnicze, domaciczne.
Systemy dożwaczowe
Praeparationes intrauminales
Stała postać leku, zawierająca 1 lub kilka substancji czynnych.
Przeznaczone do stosowania doustnego u zwierząt
przeżuwających, połknięte pozostają w żwaczu, gdzie uwalniają
subst. czynną w sposób ciągły lub okresowo.
Czas uwalniania  dni - tygodnie.
Niektóre systemy dożwaczowe pływają po powierzchni treści
żwacza, inne opadają na dno.
Uwalnianie subst. czynnej następuje w wyniku erozji, korozji,
dyfuzji, ciśnienia osmotycznegolub innego procesu chem., fiz.
lub fizykochemicznego.
Intervet Panacur SR Bolus Vet.
Ivermectin (1.72 g, 12 mg/d or 40 65 źg/kg bw/d for 135
d) intraruminal bolus administered to each animal at
turnout
Inne systemy dożwaczowe
Systemy transdermalne
Plastry przezskórne  syn. Emplastra transcutanea.
Elastyczne plastry zawierające 1 lub więcej subs.
czynnych.
Przeznaczone do stosowania na niezmienioną skórę,
w celu podawania substancji czynnej do krążenia
ogólnego,
po przeniknięciu bariery skórnej.
- zewnętrzna warstwa nośna i zabezpieczająca
- warstwa zawierająca substancję czynną,
- warstwa ochronna (usuwana przed umieszczeniem
plastra na skórze)
Schemat
Implanty
Jałowe, stałe postacie leków o odpowiednim rozmiarze
i kształcie, umożliwiającym implantacje pozajelitową.
Substancja czynna uwalniana przez dłuższy okres
czasu.
Pojedynczy implant umieszczany jest w jałowym
pojemniku.
Implanty