PODSTAWY ŻYWIENIA DZIECKA
I .Wzmacnianie odporności poprzez odpowiednie odżywianie.
Jeść zdrowo to dostarczać swojemu organizmowi wszystkie potrzebne mu składniki odżywcze w ramach zdrowej, dobrze zbilansowanej diety.
Każda część układu odpornościowego potrzebuje składników odżywczych, są one również potrzebne do odnowy, naprawy i obrony przed infekcjami i chorobami.
Dlatego odporność zależy od jakości naszej diety i jej właściwego zrównoważenia zapewniającego odpowiedni poziom witamin, minerałów i błonnika.
Odporność klasyfikujemy jako ogólną niepodatność ustroju na działanie drobnoustrojów chorobo-twórczych.
Odporność naturalna to fizjologiczna odporność skierowana przeciwko wszelkim zakażeniom.
Uwarunkowana jest ona działaniem powłok ciała, błon śluzowych, wydzielin i procesów metabolicznych.
Suma procesów immunologicznych i naturalnych to dobrostan organizmu, jego obrona przed agresywnymi czynnikami zewnętrznymi i wewnętrznymi.
Na odporność człowieka, zwłaszcza małego dziecka, ma wpływ wiele czynników.
Najważniejsze z nich to:
- cechy dziedziczne,
- ogólnie pojęte zdrowie, czyli stan wyrównania, homeostaza,
- szczepienia,
- higiena,
- prawidłowe żywienie.
Szczególne miejsce we wzmacnianiu odporności ma żywienie.
Już Hipokrates powiedział:
"Żeby żywność była waszym lekiem",
zaś Majmonides w XII wieku powtarzał:
"Zanim podasz leki, podaj jedzenie".
Dziś następuje powrót do tego kierunku.
W zakresie prawidłowego żywienia kluczowym okazało się odkrycie tzw. "inteligentnego jelita", zrozumienie jak narząd ten wykorzystuje florę bakteryjną do zapewnienia odporności organizmu.
Kolejnym kamieniem milowym było odkrycie prebiotyków.
Specyficznych składników węglowodanowych nie podlegających trawieniu, które selektywnie pobudzają wzrost lub aktywność wybranych, pożytecznych szczepów bakteryjnych zwanych probiotykami.
Priobiotyki to żywe organizmy (bakterie, grzyby), które wywierają korzystny wpływ na organizm przez poprawę równowagi mikroflory jelitowej.
Przez korzystną zmianę składu tej mikroflory prebiotyki mogą wpływać na poprawę stanu zdrowia.
Priobiotyki:
- ograniczają oraz łagodzą biegunkę,
- zapobiegają zaparciom,
- ułatwiają wchłanianie wapnia,
- zapobiegają osteoporozie, zakażeniom,
- zapobiegają rozwojowi raka jelita.

Występują w warzywach takich jak:
- cykoria,
- pory,
- karczochy,
- czosnek,
- szparagi,
- cebula,
- banany,
- w roślinach strączkowych,
- w zbożach
owsie i jęczmieniu.

W okresie jesienno zimowym w celu wzmocnienia odporności organizmu jadłospis należy wzbogacić w witaminę C i cynk.
Witamina C pobudza do pracy układ odpornościowy.
Cynk pobudza działanie witaminy C.
Najlepszym źródłem witaminy C są owoce i warzywa, zwłaszcza:
- nać pietruszki,
- papryka,
- kiwi,
- cytrusy.
Witamina C jest bardzo nietrwała, dlatego najlepiej jeść zawierające ja produkty na surowo lub krótko gotowane na parze bądź w małej ilości wody.
Dużo cynku jest w orzechach, migdałach rybach.
II
Zalecenia lekarzy dotyczące spożywania witamin i niezdrowej żywności.
Podstawową zasadą jest urozmaicanie jadłospisu dziecka poprzez wprowadzanie nowych produktów dzięki temu zapewnia się optymalne pokrycie zapotrzebowania na wszystkie składniki odżywcze.
W całodziennym jadłospisie należy w odpowiednich proporcjach zaplanować poszczególne grupy produktów spożywczych:
PRODUKTY ZBOŻOWE - ciemne pieczywo, kasze powinny występować w każdym posiłku
MLEKO I PRZETWORY MLECZNE - należy zapewnić prawidłową podaż mleka i przetworów mlecznych
dla prawidłowego wzrastania i uwapnienia kośćca.
W posiłkach uzupełniających (2 śniadanie, pod-wieczorek) powinny występować przetwory mleczne oraz dodatki warzywne i/lub owocowe.
OWOCE I WARZYWA - powinny występować w każdym posiłku.
MIĘSO, DRÓB, RYBY, WĘDLINY I JAJA
najlepiej wybierać chude mięsa o korzystnych proporcjach kwasów tłuszczowych (drób, ryby)
TŁUSZCZE ROŚLINNE - do potraw gotowanych, duszonych (rzadko smażonych) należy używać oleju rzepakowego bezerukowego lub oliwy, a do surówek i sałatek słonecznikowego lub sojowego
Regularne odżywianie
Z fizjologicznego punktu widzenia ważne jest regularne podawanie 4
5 posiłków dziennie
Zawsze jednak powinny występować posiłki podstawowe:
- śniadanie,
- obiad,
- kolacja
Dzieciom uczęszczającym do szkoły zawsze należy zapewnić możliwość spożywania drugiego śniadania.
Posiłki należy zaplanować w równych odstępach czasu, unikając zbyt krótkich lub zbyt długich przerw między nimi.
W planowaniu racji żywieniowych należy kierować się apetytem dziecka.
Jest to najlepszy sposób zapobiegania przekarmieniu go lub niedożywieniu.
W prawidłowym żywieniu dzieci szczególne znaczenie ma unikanie tzw. niezdrowej żywności.
W miarę możliwości należy unikać spożywania produktów typu fast-food.
Ograniczyć do minimum cukier rafinowany i słodycze.
Zaleca się stosowanie miodu zamiast cukru.
Ze względu na dużą zawartość soli i konserwantów należy ograniczać spożycie konserw.
Tłuszcze zwierzęce, oraz:
- wieprzowina,
- produkty wędzone,
- rafinowana mąka,
- sól,
- powinny być ograniczone do niezbędnego minimum.
III
Radzenie sobie z "Tadkiem-Niejadkiem"
Praktyka i literatura wyraźnie dowodzą, że dzieciom można i trzeba zaufać w sferze odżywiania, a nie kontrolować je i zmuszać.
"Tadek Niejadek" to dziecko, które je mało lub takie, które nie je tak, jak życzą sobie tego rodzice.
"Tadek Niejadek" niechętnie próbuje nowe potrawy i/lub niechętnie je różnorodne znane mu dania.
Bywa zarówno chłopcem jak i dziewczynką.
"Tadki" stają się Niejadkami, gdy przestają mieć kontakt z sygnałami płynącymi z ciała: własnym głodem, pragnieniem i poczuciem sytości.
Może się to zdarzyć wtedy, gdy są zbytnio kontrolowani i zmuszani w sferze jedzenia.
Warto także pamiętać, że wszystkie dzieci chcą jeść.
Przy różnorodnym, wystarczającym doborze produktów, dziecko instynktownie wybiera odpowiednią dla siebie ilość pełnowartościowego pożywienia.
Jednocześnie "Tadek Niejadek" potrzebuje pomocy by stać się "Tadkiem Jadkiem".
Nie należy liczyć, że sam z tego wyrośnie.
Sposób postępowania:
- postaraj się, by podczas posiłków panowała miła atmosfera,
- unikaj rozmów o "marnym jedzeniu Tadka",
- zadbaj o stałe miejsce spożywania posiłków,
- jeśli dziecko nie ma ochoty na daną potrawę

pozwól mu jej nie jeść i nie szykuj żadnych alternatyw,
- jadłospis oprzyj na głównych posiłkach.
- Ograniczyć należy przekąski,
- nie używaj jedzenia jako nagrody ani jako kary,
- bądź uważna/uważny na sygnały świadczące o sytości dziecka i szanuj je,
- jeśli dziecko wykazuje taką chęć, pozwól mu na samodzielnie jedzenie,
- jasno określ zasadę spożywania słodyczy, deseru np. po daniu głównym,
- nie karz dziecka za nie zjedzenie wszystkiego z talerza (np. mówiąc "Nie kocham Cię"),
- zachęcaj dziecko do próbowania nowych potraw,
- nie martw się, gdy dziecko nie je produktów ze wszystkich grup pokarmowych w czasie jednego posiłku,
- Tadek Niejadek, by zmienić się w Tadka Jadka potrzebuje czasu, a Ty potrzebujesz konsekwencji w przestrzeganiu "Złotej Zasady" i cierpliwości.

IV
Hierarchia ważności posiłków
Dziecko - w zależności od apetytu - powinno zjadać od 3 do 5 posiłków dziennie.
Należy unikać podjadania między posiłkami oraz bezmyślnego przekąszania np. podczas oglądania telewizji.
Produkty typu fast - fodd, takie jak chipsy, słodycze lub podobne przekąski, są zwykle wysoko przetworzone, bogate w tłuszcze cholesterol, sól, cukier oraz kształtują nieprawidłowe nawyki żywieniowe.
Każdego dnia dzieci powinny spożywać warzywa i owoce, najlepiej do każdego posiłku.
Należy ograniczyć spożycie słodzonych soków, sosów i cukru.
Należy spożywać produkty zbożowe z pełnego ziarna, a unikać produktów z ziarna łuskanego.
Dobrymi produktami są:
musli wielozbożowe,
- płatki kukurydziane,
- kasze: gryczana, pęczak;
- pieczywo mieszane.
- Zwiększyć spożycie ryb, szczególnie o dużej za-wartości tłuszczu.
Najlepiej jest je przygotować na grillu lub upiec.
Ryby warto regularnie podawać na przystawkę.
Należy spożywać wyłącznie chude mięso lub produkty mięsne o zmniejszonej zawartości tłuszczu, a z drobiu przed jego podaniem należy zdejmować skórkę.
Ważne, aby dzieciom nie podawać parówek, ponieważ są to produkty wysokoenergetyczne i bogatotłuszczowe, ponadto zawierają bardzo niewielkie ilości białka.
W ramach przystawek mięso można zastąpić roślinami strączkowymi.
Należy zmniejszyć spożycie soli kuchennej, nie tylko dodanej do potraw, ale także zawartej w produktach spożywczych:
- wędliny,
- konserwy,
- żółte sery,
- produkty instant,
- paluszki słone,
- chipsy.
Wiele gotowych produktów lub półproduktów spożywczych zawiera dużą ilość soli i/lub cukru.
Należy czytać treść etykiet i wybierać produkty o dużej zawartości błonnika
Należy ograniczyć spożycie napojów (w tym soków) i pokarmów słodzonych cukrem.
Produkty te mogą być źródłem znacznej ilości spożytych kalorii.
U dzieci w wieku 1- 6 lat należy ograniczyć spożywanie tego typu napojów do 120 - 180 ml na dobę, a u dzieci w wieku 7 - 18 lat do 240 - 350 ml.
Wskazane są:
- woda mineralna niegazowana,
- herbaty owocowe,
- herbatki z kopru włoskiego,
- herbatki z rumianku,
- soki warzywne,
- w niewielkich ilościach soki owocowe.
Dieta wegetariańska i inne diety niekonwencjonalne są nieodpowiednie dla dzieci, gdyż nie pokrywają zapotrzebowania na energię i podstawowe składniki odżywcze (np. białko, żelazo, witamina B12).
Mogą one doprowadzić do zahamowania wzrostu, niedokrwistości i innych zaburzeń związanych z niedoborami składników odżywczych.
Proporcje białka roślinnego do zwierzęcego w racji pokarmowej dzieci powinny kształtować się 1:2.
Według ustaleń specjalistów nie zaleca się stosowania diet wyżej opisanych, rodzice decydując się na którąkolwiek z nich robią to na własną odpowiedzialność.
V .11 kroków do dobrego apetytu
1. Schowaj zabawki
Maluch nigdy nie poczuje przyjemności płynącej z jedzenia, jeśli będzie zajęty budowaniem wieży z klocków czy wyścigami samochodzików na stole.
Pozwól mu w czasie posiłku skupić się na tym, co ma na talerzu.

2. Odpuść
Małe dzieci nie lubią się spieszyć.
Poganianie może je więc na dobre zniechęcić do jedzenia.
To prawda, że przedłużające się posiłki mogą być denerwujące, ale nie okazuj zniecierpliwienia.
Jeśli dziecko będzie widziało, że chcesz, by skończyło już jeść, po prostu odsunie talerz.
To przecież łatwiejsze niż szybsze posługiwanie się sztućcami.
No i nie zapominaj, że szybkie jedzenie wcale nie jest zdrowe.
Nie tylko grozi zadławieniem i utrudnia trawienie, ale w przyszłości może sprzyjać otyłości.

3. Oddaj ster
Rodzice często wzbraniają się przed oddaniem łyżki w ręce malucha.
Tymczasem wiele dzieci zjadłoby więcej, gdyby mogły to zrobić samodzielnie.
Jeśli są karmione, z czasem dochodzą do wniosku, że zjedzenie obiadu to rzeczywiście przykra sprawa i bardzo przypomina zaaplikowanie lekarstwa.

4. Nie namawiaj
Gdy dziecko zaczyna zdawać sobie sprawę ze swojej tożsamości i w wielu sprawach ma już swoje zdanie, namawianie do jedzenia może przynieść rezultat odwrotny do oczekiwanego.
Walczący o swą niezależność maluch jest gotów odwrócić się ze wzgardą nawet od talerza z ulubioną potrawą.

5. Jedzcie razem.
Jedzenie w samotności jest nudne i smutne.
Co innego w towarzystwie.
Kiedy tata opowiada, jak autobus, którym wracał z pracy zepsuł się i na ulicy zrobił się ogromny korek, można z wrażenia zapomnieć o tym, że nie znosi się kalafiora i jeszcze poprosić o dokładkę.

6. Daj spokój.
Sprzeczki rodziców czy rodzeństwa nawet głodnemu dziecku odbiorą apetyt.
A prowadzenie rozmów telefonicznych jest objawem lekceważenia współbiesiadników.
Warto zadbać, by jedzenie kojarzyło się dziecku z przyjemnością i miłą atmosferą.

7.Wyłącz telewizor.
Wyjątkowo przyciąga uwagę dziecka, które zamiast jeść zafascynowane wpatruje się w ekran.
Wielu rodziców, próbuje wykorzystać tę magiczną moc telewizora, karmiąc malucha w czasie jego ulubionego programu.
Są zadowoleni, bo "niejadek" nawet nie zauważa, że obiad znika w jego buzi.
To jednak ślepa uliczka.
Zajęte czym innym dziecko nie uczy się rozpoznawać uczucia sytości.
W przyszłości może to być przyczyną kłopotów z nadwagą.

8. Unikaj przekąsek i sosów.
Zwróć uwagę na to, czy dziecko nie pojada zbyt często między posiłkami.
Batonik, kilka cukierków czy chrupków to niby nic, a sprawia, że na bardziej wartościowe jedzenie mija ochota.
Jeśli uważasz, że maluch powinien coś przekąsić, zaproponuj mu raczej coś z owoców lub warzyw.
Uwaga, soki zawierają wiele witamin i związków mineralnych, ale są bardzo sycące.
Zwłaszcza te specjalne dla małych dzieci, gęste, przecierowe.
Gdy maluch pije ich dużo, traci apetyt.

9. Podawaj małe porcje.
Pełen po brzegi talerz jarzynowej wcale nie zachęca do jedzenia - wręcz przeciwnie może dziecko przytłoczyć i przestraszyć.
Co innego mały kotlecik, łyżka ryżu i jarzynki.
To da się zjeść.
I naprawdę wystarczy, by zaspokoić głód malucha.
Pamiętaj, że dziecko ma znacznie mniejszy żołądek niż ty, i jego porcja powinna być odpowiednio mniejsza.
Nigdy nie przekonuj do jeszcze jednej, ostatniej łyżeczki czy kęsa.
Jeśli dziecko twierdzi, że się najadło, pozwól mu odstawić talerz.

10.Nigdy nie zmuszaj.
Nie dawaj dziecku tego, czego nie lubi.
Jeśli nie chce jeść mięsa, nie zmuszaj go.
Zaproponuj mu zamiast tego jajko, a jeszcze lepiej rybę.
Jeżeli wybrzydza nad warzywami, zamiast się denerwować, daj mu więcej owoców.
Przyjdzie czas, że samo zechce ich spróbować.
Nie próbuj przemycać w potrawach rzeczy, których malec nie lubi.
Z pewnością wykryje oszustwo i nie zje niczego.
A co gorsza, obrzydzisz mu to, co lubił dotychczas.

11. Daj wybór.
Każdy lubi sam decydować o swoim menu, dzieci nie są wyjątkiem.
Dlatego zanim weźmiesz się do przygotowywania posiłku, zapytaj:
"Czy chcesz kanapkę z szynką, czy twarożkiem? Wolisz jogurt z jagodami czy truskawkami?"(A może koktajl bananowy, który zrobicie razem?).
Jeśli nic nie wybierze, to trudno.
Może jednak któraś z propozycji przypadnie mu do gustu.

VI
Mity na temat zdrowego jedzenia
1. Twaróg to dobre źródło wapnia.
Wręcz przeciwnie, biały ser jest (spośród przetworów mlecznych) najgorszym źródłem wapnia.
W procesie produkcji twarogu większość tego cennego pierwiastka przechodzi do serwatki, która jest wylewana.
Dania robione na bazie białego sera nie są więc tak wartościowe, jak się powszechnie sądzi.
To nie znaczy, że mamy zrezygnować z leniwych pierogów, naleśników z serem czy twarogowych past, ale warto pamiętać, że prócz nich w codziennej diecie powinny znaleźć się: mleko, jogurt, kefir i żółty ser.
2. Sok jest zdrowy. Dzieci powinny pić dużo soku.
Niekoniecznie.
Sok może być zdrowy, jeśli jest pity z umiarem.
Starszemu niemowlęciu i rocznemu maluchowi wystarczy ok. 100 ml dziennie.
Potem dawkę można zwiększać, ale najwyżej do 200 - 250 ml.
Większe porcje mogą osłabić apetyt (soki są sycące).
Poza tym częste popijanie słodkiego soku sprzyja próchnicy i otyłości.
Dla zaspokajania pragnienia zdrowsza jest czysta woda.
Niemowlęta i dzieci do lat 3 powinny pić soki określane jako "środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego".
Są one produkowane pod ścisłym nadzorem z wyselekcjonowanych owoców i warzyw pochodzących z upraw ekologicznych i wytwarzane bez użycia sztucznych dodatków.
Najzdrowsze są gęste soki przecierowe - w drobinkach miąższu owoców pozostaje m.in. błonnik pokarmowy, którego w klarownym soku nie ma.
Przedszkolakom i starszym dzieciom można podawać takie soki, jakie pije reszta rodziny (pod warunkiem, że jest to rzeczywiście pełnowartościowy sok).
Na polskim rynku można spotkać soki, nektary i napoje.
Sok produkuje się z zagęszczonego koncentratu owocowego w takich proporcjach, by jego skład przypominał stuprocentowy sok wyciskany z owoców.
Nektar zawiera najwyżej 50 % soku z owoców.
Najmniej zdrowy jest napój, czyli głównie woda z cukrem, barwnikami i aromatami.
3. Dziecko musi jeść codziennie dużo białka, najlepiej mięsa.
Nadmiar białka wcale nie jest zdrowy.
Podstawą dobrej diety są węglowodany:
- pełnoziarniste pieczywo,
- grube kasze,
- makarony,
- niełuskany ryż,
oraz warzywa i owoce.
Obiad nie musi oznaczać sznycla, a kolacja bułki z wędliną.
Równie dobrze na drugie danie można zjeść makaron z sosem pomidorowym, a na kolację sałatkę i pełnoziarnistą bułkę.
Poza tym źródłem białka jest nie tylko mięso, ale także ryby, jaja, sery, warzywa strączkowe.
Zróżnicowana dieta jest zdrowsza niż monotonne jedzenie kotletów.
4. Parówki to takie delikatne mięso, w sam raz dla malucha.
Opinia powszechna, ale nie prawdziwa.
W parówce może być:
- mnóstwo tłuszczu (to on sprawia wrażenie "delikatności"),
- fragmenty mięsa najniższej jakości (np. ścięgna),
- sporo chemii i soli.
Jeśli w ogóle kupujemy parówki, wybierajmy te renomowanych firm, które pilnują wysokiej jakości produktów, i za każdym razem sprawdzajmy skład na opakowaniu.
Wystrzegajmy się parówek podejrzanie tanich, pochodzących z nieznanego źródła, zmieniających kształt i objętość ("puchnących") w trakcie gotowania.
Dla dzieci kupujmy tylko te specjalnie przeznaczone dla nich, opatrzone pozytywną opinią specjalistów.
5. Dzieciństwo bez słodyczy jest smutne.
Jeszcze smutniejsze leczenie zębów z powodu próchnicy lub walka z nadwagą.
Oczywiście to, że dziecko od czasu do czasu dostanie coś słodkiego, nie oznacza, że robimy mu krzywdę.
Warto jednak trzymać się pewnych zasad, które maluchowi wyjdą na zdrowie.
.
Po pierwsze - wprowadzajmy słodycze jak najpóźniej.
Niemowlęciu ani małemu dziecku do głowy nie przyjdzie, by upominać się o batona czy lizaka, dopóki dorośli mu tych produktów nie podadzą i nie zarekomendują jako czegoś wartego spróbowania
Po drugie - jeśli już podajemy coś słodkiego, niech to będą produkty jak najlepsze pod względem dietetycznym, np.:
- czekolada,
- domowe drożdżowe ciasto,
- budyń,
- lody.
Wystrzegajmy się słodyczy barwionych sztucznie (cukierki, pianki), oblepiających zęby (toffi, krówki), trzymanych w buzi długo (lizaki) oraz z dużą zawartością tłuszczu, który jest bardziej kaloryczny od cukru (kremy, torty).
Po trzecie - zachowajmy umiar; słodycze są od święta, a nie na co dzień.
Nie stosujmy słodkości jako pocieszenia w chwilach smutku, bo może to prowadzić do psychicznego uzależnienia od jedzenia, otyłości lub zaburzeń łaknienia.
Warto wiedzieć, że na pojawienie się próchnicy wpływ ma nie tyle ilość zjadanego cukru, ile częstość takich przekąsek.
Dla zębów lepiej jest zjeść coś słodkiego raz (a dobrze) a potem umyć zęby.
6. Niemowlętom daje się do picia wodę z glukozą.
Ta praktyka nie ma uzasadnienia medycznego.
To niepotrzebne i przedwczesne wprowadzenie do diety dziecka słodkiego napoju.
Niemowlę w pierwszych miesiącach życia, jeśli jest karmione piersią, w ogóle nie potrzebuje dopajania - odpowiednią ilość płynów dostaje w pokarmie mamy.
Jeśli już niemowlę trzeba napoić, to tylko czystą, przegotowaną, niskozmineralizowaną wodą źródlaną lub mineralną, najlepiej z atestem PZH, pozytywną opinią CZD lub IMiD.
7. Dzieci z reguły nie lubią warzyw.
Zazwyczaj wtedy, gdy rodzice także ich nie lubią i nie jedzą.
W małym dziecku naprawdę łatwo jest wyrobić dobre nawyki żywieniowe.
W przyszłości smakować mu będzie właśnie to, co jadało od małego, wspólnie z mamą i tatą, czerpiąc z posiłków przyjemność.
Nie możemy jednak wmuszać warzyw na siłę albo serwować wiecznie nudnawą marchewkę czy buraczki.
Po warzywa chętniej sięgają dzieci, które od małego poznają ciekawe, wyraziste smaki.
A także te, którym wcześnie pozwolono na samo-dzielność przy stole (miękkie gotowane warzywa jest w stanie zjeść nawet 9-miesięczny maluch).
8. Chleb razowy nie nadaje się dla dzieci.
Nieprawda.
Chleb razowy jest bardzo dobry dla dzieci, pod warunkiem że potrafią już go pogryźć.
Pieczywo z pełnych ziaren zbóż (w przeciwieństwie do białego) jest wartościowe i pełne zalet: zawiera witaminy z grupy B, sole mineralne (głównie magnez) i błonnik.
A przy tym ma naprawdę wyśmienity smak!
9. Pożywna zupa powinna być ugotowana na wywarze mięsnym.
Zdecydowanie nie.
Dla niemowląt wywary mięsne nie nadają się w ogóle (ryzyko alergii), a i potem lepiej je wylewać, a do zupy (ewentualnie) dodawać samo pokrojone mięso.
I dzieci, i dorośli powinni jadać zupy na bazie warzyw, bez przypraw sztucznie wzmacniających smak (kostki, magii), ewentualnie z odrobiną oliwy lub masła.
Jeśli zupa ma być pożywna, zróbmy ją z dużej ilości warzyw i zmiksujmy na gęsty krem lub dodajmy do niej kaszę, ryż albo makaron.

10. Małemu dziecku owoce i warzywa trzeba obierać ze skórki.
Nie trzeba.
Skórkę zdejmujemy, dopóki dziecko nie umie dobrze gryźć, potem stopniowo oswajamy malucha z gryzieniem dojrzałych gruszek, jabłek czy brzoskwiń.
Pamiętajmy, że skórkę najpierw należy umyć, a dopiero potem obierać.
Chodzi o to, żeby podczas obierania (cytrusów, bananów, jabłek itp.) nie przenieść zanieczyszczenia na owoc.
Warzywa chronimy w ten sposób przed wypłukiwaniem witamin i minerałów.
VII
Przykładowe przepisy kulinarne
Przykładowy jadłospis dla przedszkolaka:
I Śniadanie: zupa mleczna: mleko, kasza manna, odrobina cukru;
II Śniadanie: kanapka: chleb lub bułka razowa, masło, twarożek ze szczypiorkiem i rzodkiewką, soczek marchwiowo
bananowy
Obiad: zupa kalafiorowa: świeży kalafior, marchew, ziemniaki, natka pietruszki, zrazy wołowe, z kaszą perłową, surówka z buraczków gotowanych i jabłka, kompot z truskawek
Podwieczorek: koktajl mleczno
owocowy, biszkopciki waniliowe okrągłe
Kolacja: pieczywo mieszane z masłem, jajecznica z dwóch jaj na maśle ze szczypiorkiem, herbata osłodzona
VIII
Dobór właściwej diety
Nieodpowiednie jedzenie i przejadanie się to najczęstsze błędy żywieniowe.
Inne czynniki obciążające to:
- nieregularne posiłki, lub ich brak,
- jedzenie w pośpiechu, bez żucia,
- nocne podjadanie,
- "zajadanie" stresu,
- nadmiar używek,
- nadmiar cukrów,
- mała ilość wody,
- wysoko przetwarzana żywność i wynikające stąd duże niedobory witamin, pierwiastków, enzymów i białek,
- brak ciepłych posiłków,
- zaburzenia proporcji pomiędzy poszczególnymi grupami żywności.
Odmiennym z kolei problemem jest brak apetytu, zwłaszcza u małych dzieci, częsty powód frustracji rodziców i dzieci.
Przyczyną mogą być:
- pasożyty,
- przebyta terapia antybiotykami,
- niedobór soków trawiennych i enzymów,
- lub np. monotonna mleczna dieta.
Wdrożone leczenie przeciwpasożytnicze, jak też wykluczenie u niejadków produktów mlecznych powoduje szybki powrót łaknienia.
Poprawiają się wtedy również wypróżnienia.
W planowaniu racjonalnego żywienia zaleca się uwzględnianie następujących grup produktów:
a) zboża, produkty zbożowe, ziemniaki
b) warzywa, warzywa strączkowe
c) owoce
d) napoje
e) mleko, produkty mleczne, napoje
f) białka zwierzęce: mięso, ryby, jaja
g) tłuszcze roślinne i zwierzęce
h) inne: orzechy, pestki, kiełki, zioła przyprawowe świeże i suszone, zioła jadalne.
Podstawowe zasady odżywiania zarówno dzieci, młodzieży, jak i dorosłych są następujące:
� umiarkowanie w jedzeniu i piciu oraz w stosowaniu używek
� stałe godziny posiłków: śniadania najkorzystniej jadać w domu, drugie śniadanie lub lunch około 3,5 - 4 godzin po śniadaniu, kolację spożywać do 18:00 - 19:00; nie jeść późno
� przynajmniej jeden ciepły posiłek w ciągu dnia, trzy posiłki dziennie, mogą być przekąski
� najbardziej wartościowy jest przygotowany w domu posiłek z produktów świeżych, z dobrego źródła, bez sztucznych dodatków do żywności
� przestrzegać stałej dostawy 1,5 - 2 litrów płynów dziennie, lub więcej, w zależności od pracy, wysiłku, warunków klimatycznych
� mrożonki stosować sporadycznie
� nie używać kuchenki mikrofalowej do gotowania i podgrzewania posiłków
� stosować proste, sezonowe, dobrej jakości pro-dukty, z naszej strefy klimatycznej, sporadycznie używać dobrą jakościowo, importowaną żywność
� dbać o dobre przechowywanie żywności
� unikać zanieczyszczeń (np. pleśnie) i sztucznych dodatków do żywności: wzmacniacze smaku i zapachu, sztuczne słodziki, barwniki, środki konserwujące, sztuczne aromaty, emulgatory, itp.
� dbać o duży udział sezonowych warzyw w co- dziennej diecie
� wykluczyć żywność genetycznie modyfikowaną, margaryny, oleje rafinowane
� właściwie obchodzić się z żywnością w czasie procesu kulinarnego celem uniknięcia strat witamin, minerałów, enzymów
� przy korzystaniu z żywienia zbiorowego unikać zup, potraw mielonych, smażonych, sosów
� zdecydowanie ograniczyć wszystkie źródła słodyczy, cukrów
� można stosować całe owoce, małe ilości owoców suszonych, nieduże ilości orzechów i pestek, proste ciasta w dni świąteczne
� stosować produkty jak najmniej przetwarzane i pięć do siedmiu wyżej wymienionych grup produktów dziennie
I
Wzmacnianie odporności poprzez odpowiednie odżywianie.
Z upływem lat organizm człowieka pracuje coraz wolniej.
U ludzi starszych często zmniejsza się aktywność fizyczna, siła mięśni i praca narządów wewnętrznych.
Konsekwencją tego jest zmniejszenie przemiany materii w porównaniu z ludźmi w średnim wieku oraz zmniejszenie zapotrzebowania na energię.
Podstawowa przemiana materii jest zależna od beztłuszczowej masy ciała, a ta maleje w starszym wieku.
Obserwuje się również zmiany w poszczególnych układach i narządach, które wymagają właściwego dostosowania diety.
Jeśli więc senior nie dostosuje diety do tych nowych warunków, grożą mu dolegliwości ze strony wszystkich układów.
U osób starszych często obserwuje się z tego powodu nadwagę lub niedożywienie.
Najlepszym miernikiem prawidłowego bilansu energetycznego jest masa ciała odpowiadająca BMI (body mass index) = 20
25.
Wszystkie zmiany zachodzące w przedstawionych układach i narządach związane są z ograniczeniem przemian metabolicznych oraz ich funkcjonowaniem, a tym samym ze zmianami zapotrzebowania na energię i składniki odżywcze.
Z powyższych informacji wynika, że przy planowaniu właściwego (zdrowego) żywienia ludzi starszych istotne jest zarówno ograniczenie energii jak i zmian wartości odżywczej i jakości diety.
Istotnym składnikiem prawidłowego żywienia osób starszych jest odpowiednia ilość płynów.
Seniorzy słabiej odczuwają pragnienie.
Zdaniem naukowców brak odpowiedniej ilości płynów w ustroju może powodować zaburzenia w pracy układu nerwowego, regulacji cieplnej i ograniczać wydalanie produktów przemiany materii.
Dlatego zaleca się seniorom spożywanie dodatkowych ilości płynów nawet wówczas, gdy nie odczuwają pragnienia.
Ogólne zasady prawidłowego żywienia osób starszych zalecają:
- urozmaicać dietę poprzez spożywanie różnorodnych produktów,
- ograniczać spożycie cukru oraz tłuszczu pochodzenia zwierzęcego,
- unikać spożywania potraw i produktów trudno strawnych,
- unikać spożywania większej ilości soli i ostrych przypraw,
- spożywać regularnie posiłki o mniejszej objętości, ale częściej (4
5 razy dziennie), unikać przejadania się oraz nie dopuszczać do nadwagi,
- w codziennym jadłospisie powinny się znaleźć produkty mleczne, pełnoziarniste produkty zbożowe, warzywa i owoce, jeśli to możliwe w stanie surowym,
- posiłki powinny być urozmaicone i atrakcyjne wizualnie ma to istotne znaczenie w pobudzaniu osłabionego apetytu,
- wypijać większą ilość płynów niegazowanych niż w młodszym wieku,
-kobiety po 60. roku życia powinny spożywać dziennie 1100 mg wapnia,
- w diecie nie powinno zabraknąć witaminy D,
- ograniczać spożywanie alkoholu,
-prowadzić aktywny fizycznie i umysłowo tryb życia,
- znajdować przyjemność w jedzeniu.
II
Zalecenia lekarzy dotyczące spożywania witamin i niezdrowej żywności
Z powyższej tabeli wynika, iż istotne zmiany zalecanych gęstości składników w przeliczeniu na 100 kcal diety dotyczą spożywania witaminy A i wapnia.
Wapń jest składnikiem mineralnym, którego stężenie w diecie osób starszych powinno być zwiększone z powodu bezwzględnego wzrostu zapotrzebowania, jak i ze względu na obniżone zużycie energii.
W tym miejscu należy zaznaczyć również konieczność zwiększenia podaży witaminy D w diecie seniora.
Niedobór tej witaminy powoduje przyspieszenie zmniejszenia masy kostnej i zwiększenie ryzyka złamań.
Należy przy tym pamiętać, że seniorzy mniej niż osoby młodsze korzystają ze słońca, a więc w ich skórze witamina D nie jest syntetyzowana w wystarczającej ilości.

III
Przykładowe przepisy kulinarne
I Śniadanie: płatki owsiane na mleku, chleb razowy z margaryną, wędliną drobiową, surówka z pomidora i papryki;
II Śniadanie: kefir z grahamką, mandarynka;
Obiad: zupa jarzynowa, pulpeciki cielęce w warzywach z ryżem, buraczki duszone, sok owocowy;
Podwieczorek: jabłko pieczone;
Kolacja: chleb razowy, makrela wędzona, sałatka z olejem, herbata.

IV
Dobór właściwej diety
Podobnie jak w przypadku innych grup wiekowych, dla seniora dietę należy planować indywidualnie z uwzględnieniem podstawowych zasad żywieniowych.
Aby zniwelować problemy żywieniowe osób starszych, należy zastosować się do kilku zasad.
Przede wszystkim posiłki powinny być małe objętościowo, ale podawane przynajmniej 4 - 5 razy dziennie.
Warto też zadbać, by wyglądały atrakcyjnie i były urozmaicone.
Należy unikać potraw ciężkostrawnych, które długo zalegają w żołądku.
Dlatego zamiast smażenia poleca się gotowanie, duszenie bez obsmażania lub pieczenie w folii.
Warto również ograniczyć spożycie soli kuchennej, zastępując ją przyprawami ziołowymi.
Ponieważ u większości osób starszych występuje obniżona tolerancja glukozy, niewskazany jest dla nich cukier i słodycze.
Należy też pamiętać o wypijaniu co najmniej 1,5 litra płynów dziennie.

I
Mity i stereotypy dotyczące rozwoju osób dojrzałych.
Stereotypy dotyczące osób starszych krzywdząco wpływają na ich społeczne funkcjonowanie.
Starość wiąże się w nich z niepełnosprawnością psychiczną i fizyczną, podatnością na choroby, biedą, niezadowoleniem, konserwatyzmem poglądów i nawyków, skłonnością do pouczania innych, zaniedbaniem, pesymizmem.
Należy jednak pamiętać, że proces starzenia się u każdego przebiega odmiennie.
Ważne byśmy wszyscy, a w szczególności osoby zawodowo kontaktujące się z tą grupą społeczną mieli świadomość, że nasze myślenie o ludziach starszych jest zniekształcone przez stereotypy.
Jak wynika z badań TNS OBOP wbrew stereotypowi osoby starsze w Polsce nie uważają się za bezradne.
55% badanych twierdzi, że nie ma takich spraw, w których oczekiwaliby pomocy.
Reszta co czwarta ankietowana starsza osoba szuka dla siebie nowej roli w życiu.
Gdyby nie ograniczenia finansowe wielu z nich chciałaby uprawiać turystykę, brać udział w życiu kulturalnym, spotykać się ze znajomymi.
Starsi ludzie gotowi są pomagać dzieciom, osobom chorym, dzielić się swoją wiedza zawodową.
Badania gerontologów ujawniły występowanie następujących stereotypów na temat starości:
1. "Wzorowy dziadek":
- mądry,
- zdolny,
- wyrozumiały,
- zadowolony, szczęśliwy,
- potrzebny,
- zdrowy,
- aktywny, korzystający z życia,
- uczestniczący w życiu rodzinnym,
- odważny, otwarty, pomocny;
2. "Mędrzec":
- interesujący,
- inteligentny,
- skoncentrowany na ważnych zadaniach,
- snujący plany na przyszłość,
- znający historię,
- kochający;
3. "Liberalna głowa rodziny":
- dojrzały emocjonalnie i społecznie,
- przewodzący życiu rodzinnemu,
- podejmujący problemy rodziny.
W badaniach tych wyróżniono także 8 grup negatywnych stereotypów - wzorców osobowych:
1. Typ człowieka słabego:
- zapominający,
- słaby,
- powolny,
- seksualnie bierny;
2. Typ człowieka bezbronnego:
- biedny,
- bojaźliwy,
- spokojny,
- żyjący skromnie,
- ofiara oszustw;
3. Typ człowieka osamotnionego:
- nieufny wobec obcych,
- żyjący przeszłością,
- zacofany,
- konserwatywny,
- dający się łatwo wyprowadzić z równowagi;
4. Typ człowieka niezaangażowanego:
- chory,
- uzależniony od rodziny,
- niezaradny,
- powolny,
- wymagający opieki,
- niezdolny do szeregu prac,
- wdzięczny za pomoc;
5. Typ "wścibskiego sąsiada":
- plotkarz,
- skąpy,
- chciwy,
- oschły,
- snobistyczny,
- naiwny;
6. Typ człowieka zniechęconego:
- nieszczęśliwy,
- oczekujący na śmierć,
- hipochondryk,
- budzący współczucie,
- mało aktywny,
- nudny;


7. Typ "żebraka" i "włóczęgi":
- będący ciężarem dla społeczeństwa,
- brudny,
- pozbawiony uczuć;
8. Typ "złośliwca" i "sknery":
- zgorzkniały,
- ponury,
- egotyk,
- niezdolny do komunikacji społecznej.
II
Postawy osób starszych wobec życia
S. Richard wyróżnia pięć najczęściej występujących postaw ludzi starych:
- postawa konstruktywna,
jedna z pozytywnych wśród wyróżnionych, skierowana na aktywność na rzecz najbliższych osób potrzebujących pomocy czy też wsparcia,
- postawa zależności, naganna:
choć osoba jest sprawna psychicznie i fizycznie żąda opieki, stale absorbuje uwagę bliskich lub opiekunów,
- postawa obronna (opancerzonych):
senior nie może wykonać danej czynności, ale mimo to broni się przed pomocą innych, równocześnie zamykając się w sobie, izolując, jest osobowością bierną, która mogłaby pomóc innym, ale nie chce,
- postawa wrogości skierowanej na innych,
osoba uważa, że inni przychodzą do niej, ponieważ chcą czegoś w zamian (np. emeryturę lub rentę),
- postawa autodestrukcyjna, wrogość skierowana na siebie:
osoba taka nie umie pogodzić się z własną starością, oczekuje śmierci, jednocześnie lękając się jej.
Inna badaczka amerykańska B. Neugarten przed-stawia następujące rodzaje postaw osób starszych wobec życia:
Wzór A polega na reorganizacji własnego życia po przejściu na emeryturę, utrzymaniu wysokiej i różnorodnej aktywności, różniącej się jednak od dotąd prowadzonego trybu życia.
Ten nowy sposób życia przynosi wysoką satysfakcję.
Prężność i żywotność osób starszych wyraża się w umiejętnej reorganizacji zajęć, w niestrudzonym znajdowaniu pól aktywności.
Wzór B cechuje ukierunkowanie się na jeden rodzaj aktywności, czynności, dziedziną, która dotąd najbardziej interesowała, była ulubioną.
Osoby te osiągają satysfakcję ze swego życia, mogą bowiem zajmować się, co najbardziej lubią, co je pasjonuje.
Wzór C reprezentuje postawę wycofywania się z życia, obserwatora życia widzianego z pozycji osoby siedzącej " na bujanym fotelu".
Oglądanie toczącego się życia ze spokojem i zadowoleniem, że się już w nim nie uczestniczy i nie jest się za nic odpowiedzialnym, daje także swoistą satysfakcję.
Postawa ta wskazuje, że aktywność zewnętrzna nie wszystkim jest potrzebna, że istnieją osoby, które z lubością i powodzeniem oddają się kontemplacji, rozmyślaniom, podsumowaniu dotychczasowego życia.
Wzór D charakteryzuje się utrzymaniem dotychczasowej aktywności na poziomie, jaki miało się w średnim wieku.
Jak długo udaje się być bardzo czynnym i utrzymać się w pełnej formie, tak długo zachowuje się wysoką satysfakcję z życia.
Wzór E jest zbliżony do wzoru B.
Osoby starsze wycofują się z aktywnego życia, zawężają swoją aktywność do określonych ról.
Aktywność ta jest im potrzebna do utrzymania satysfakcji życiowej.
Nie zawsze jej wybór wynika z ukształtowanych zainteresowań.
Jednostki te nie są bowiem zintegrowane wewnętrznie tak silnie, jak osoby reprezentujące wzór B.
Wzór F charakteryzuje się potrzebą pomocy i współpracy ze strony otoczenia.
Osoby te cechuje oczekiwanie przejawów opieki i uczucia od bliskich.
Jest to im konieczne w wyborze aktywności, utrzymaniu jej.
Gdy otrzymują taką pomoc są zadowolone.
Wzór G różni się od poprzednich zasadniczo.
Odnosi się do osób, które są apatyczne, nieaktywne.
Zawsze były mało aktywne, nie oczekiwały dużo od życia, nie dawały z siebie wiele i nadal przyjmują taką postawę.
Wzór H odnosi się do osób całkowicie zdezintegrowanych, słabo kontrolujących siebie, o niskiej satysfakcji życiowej, wymagających pomocy i wsparcia ze strony otoczenia.

III
Aktywność osób starszych pod hasłem "Młodzi duchem"
Energia, uśmiech, optymizm i chęć życia to atrybuty zarezerwowane nie tylko dla młodości.
Seniorzy też na nie zasługują.
Mogą się tak poczuć dzięki wyjątkowym zajęciom dla osób starszych: ruchowym i umysłowym.
Mówiąc o aktywności seniorów mamy na myśli aktywność fizyczną oraz aktywność umysłową.
Obydwie mają niebagatelne znaczenie dla osób po 50-tym roku życia.
Regularna aktywność ruchowa jest jednym z najważniejszych czynników umożliwiających tzw. "pomyślne starzenie się".
Korzystnym oddziaływaniem aktywności ruchowej u seniorów jest wydłużanie okresu sprawności fizycznej i niezależności, co w konsekwencji prowadzi do poprawy jakości życia.
Trening fizyczny zwiększa wydolność fizyczną. Innym wskaźnikiem determinującym sprawność fizyczną i niezależność funkcjonowania u osób starszych jest siła mięśniowa.
Badania wykazują, że możliwy jest wzrost masy i siły mięśniowej pod wpływem treningu o charakterze siłowym u osób starszych, nawet w bardzo zaawansowanym wieku.
Aktywność ruchowa odgrywa również istotną rolę w prawidłowym odżywianiu seniorów.
Regularna aktywność ruchowa u ludzi starszych
-poprawia ogólne samopoczucie, następuje ogólne polepszenie zdrowia fizycznego i psychicznego,
- pomaga w zachowaniu niezależnego trybu życia,
-pomaga opanować określone choroby (stres, otyłość, cukrzycę) i stany,
-zmniejsza ryzyko zachorowania na niektóre choroby (chorobę wieńcową, nadciśnienie tętnicze, cukrzycę, osteoporozę),
-pomaga minimalizować skutki pewnych niesprawności,
-może pomagać w zmianie stereotypów dotyczących wieku podeszłego.
Co może zrobić senior, aby być bardziej aktywnym fizycznie?
Możliwości jest bardzo wiele.
Ostatnio bardzo popularny i lubiany przez seniorów jest Nordic Walking, czyli marsz ze specjalnymi kijkami, który między innymi odciąża stawy i pobudza krążenie.
Inne formy to np. ćwiczenia w wodzie, czyli aqua aerobik.
Świetny sposób na utrzymanie formy i poprawę nastroju.
Oprócz tego można się wybrać na zajęcia:
- jogi,
- tai-chi,
- oraz tańca towarzyskiego.
A co z aktywnością umysłową?
Seniorzy mogą bez przeszkód poszerzać swoją wiedzę i umiejętności na tzw. uniwersytetach trzeciego wieku.
W ich ofercie programowej znajdują się zajęcia z różnych dziedzin nauki, kursy językowe, kursy komputerowe, zajęcia plastyczne, muzyczne i wiele innych.
Wymienione powyżej formy aktywności, ale również aktywność społeczna, kulturalna, towarzyska i zawodowa są w zakresie możliwości osób starszych.
Z analizy literatury oraz z obserwacji życia codziennego wynika, że są to formy aktywności przejawiane przez seniorów, którzy pomimo zaawansowanego wieku kalendarzowego są "młodzi duchem".
Można jednak stwierdzić, iż podejmowanie tych form aktywności sprawia, że osoby starsze wiekiem, mogą poczuć się "młode duchem".

IV
Szczęśliwa jesień życia
Inaczej można powiedzieć jakość życia w starości.
Szczęśliwa jesień życia to dobra jakość życia w starości.
Czym jest jakość życia?
Jest to pojęcie bardzo szerokie, nie dotyczy tylko samego zdrowia czy choroby.
Trudno je zdefiniować, gdyż każdy człowiek indywidualnie pojmuje znaczenie jakości życia.
Chociaż każda osoba ma własny pogląd, istnieją pewne wspólne elementy dla wszystkich ludzi: swobodne poruszanie się, relacje społeczne, swoboda finansowa w zaspokojeniu podstawowych potrzeb, samodzielne życie, zrozumienie otaczającego świata, znalezienie satysfakcjonującego zajęcia.
Na jakość życia seniora duży wpływ ma sposób spędzania wolnego czasu.
Poglądy na temat form wypoczynku zmieniały się w istotny sposób.
W drugiej połowie XX wieku starość kojarzona była z biernym odpoczynkiem po okresie aktywności zawodowej i wychowywania dzieci.
Obecnie akcentuje się raczej wypoczynek czynny:
- spacery,
- turystykę,
- sport,
- rekreację,
- wieloraką działalność społeczną,
- kolekcjonerstwo.
W XXI wieku o dobrej jakości życia seniora mówi się wówczas, gdy jest on godnie, podmiotowo traktowany, rozumiany przez innych; gdy ma możliwość realizacji potrzeb estetycznych i bycia kreatywnym; gdy prowadzi aktywny tryb życia, ma poczucie bezpieczeństwa zarówno wtedy, gdy jest zdrowy, jak i w przypadku choroby i niepełno-sprawności; gdy ma poczucie przynależności do wspólnoty, dysponuje kompetencjami, utrzymuje kontakty socjalne, posiada możliwości rozwoju.
Dobra jakość życia to samodzielność i zrozumienie otaczającego świata, satysfakcja z realizowanych wartości duchowych i wiara w Boga.
Wszyscy znamy powiedzenie "starzejemy się tak jak żyjemy".
Do tego, aby jakość życia w starości była dobra lub szczęśliwa jakość życia należy się przygotować, myśleć o tym okresie życia dużo wcześniej.
Podejmowanie działań profilaktycznych i aktywny tryb życia warunkują zachowanie dobrego stanu zdrowia.
Człowiek źle przystosowany do życia w ostatniej jego fazie jest niespokojny, przejawia napięcia nerwowe, apatię, doznaje frustracji.
Wzrost aktywności poprawia samopoczucie i samoocenę, obniża lęk, zwiększa częstotliwość kontaktów z innymi ludźmi, wpływa na niezależność.
Ważnym determinantem jakości życia starszej osoby jest miejsce zamieszkania; każdy człowiek przywiązuje się do miejsc, w których spędził długie lata własnego życia.
Zmiana miejsca zamieszkania to duże obciążenie emocjonalne, kryzys, stąd tak ważne jest pozostawanie w nim aż do śmierci.
W przypadku zamieszkania w innym miejscu konieczna jest pomoc w adaptacji do nowych warunków, troska o utrzymywanie pozytywnych relacji społecznych.
Istnieje jeszcze wiele czynników wpływających na jakość życia w starości, należy w tym miejscu wymienić: utratę osób bliskich, utrata przyjaciół, syndrom pustego gniazda itp.
Aby jakość życia była jak najlepsza seniorzy potrzebują różnorakiej pomocy:
- medycznej,
- socjalnej,
- wsparcia społecznego.