Literackie i ideowe wyznaczniki epoki








'); //-->

Literackie i ideowe wyznaczniki epoki





Nazwa :


Nazwa “barok" staÅ‚a siÄ™ metaforÄ… epoki dziwnej, niezwykÅ‚ej i
odchodzącej od klasycznego wzorca renesansu, harmonii i proporcjonalności (
zarzucano jej barbarzyństwo polegające na wypaczeniu klasycznej estetyki i jej
kanonów piękna). Nazwa epoki została zapożyczona z terminologii historii sztuki,
gdzie była określeniem przedmiotów artystycznych o udziwnionym, odbiegającym od
normy, kształcie.


Chronologia :



początek baroku: koniec lat 80-tych XVI w. (śmierć Sępa Szarzyńskiego);


rozkwit baroku: lata 30 XVII w. Do 1700 r. (panowanie Zygmunta III Wazy,
Władysława IV, Jana Kazimierza, Jana III Sobieskiego);


schyłek baroku: 1700
1730 r. (panowanie Augusta III Mocnego i Augusta
III, tzw. czasy saskie);



ÅšwiatopoglÄ…d i filozofia epoki :



wiek XVII w Europie jest okresem wielu zmian i wstrząsów:




po soborze trydenckim rozłam w świecie chrześcijańskim stał się faktem,
a Kościół katolicki podjął reformy wewnętrzne i dążył do
odzyskania utraconego autorytetu (kontrreformacja);


w Europie miała miejsce wojna trzynastoletnia;


dokonywały się przeobrażenia ustrojowe we Francji, Szwecji, Rosji,
Anglii;



rozpada się renesansowy ład, harmonia, ludzie zaczynają dostrzegać
ulotność życia, dramatyczność codzienności polegającą na zachwianiu
dotychczasowych autorytetów;


filozofia baroku czyni sobie podmiotem człowieka zagubionego w
rzeczywistości, która staje się obca i niezrozumiała, zaskakująca swoją
złożonością, a przede wszystkim nieskończonością;


człowiek pozostawiony sobie samemu (nie odczuwa już tak jak w renesansie
opieki Boga nad sobą) zmuszony jest rozpocząć refleksje nad własną istotą,
bytem, aby stwierdziwszy, że istnieje (“MyÅ›lÄ™ wiÄ™c jestem" Kartezjusz)
rozpocząć tworzenie wiedzy o Bogu i rzeczywistości;


z niepewności człowieka pozbawionego Opatrzności rodzi się pewność, że
chociaż zawieszony w “otchÅ‚ani" Å›wiata, może okreÅ›lić swoje miejsce i sens
życia za pomocą myśli i rozumu (racjonalizm
Kartezjusz), a także uzasadnić
istnienie Boga;


Blaise Pascal, drugi obok
Kartezjusza barokowy filozof, twierdził, iż człowiek nie może w sposób
bezsporny dowieść rozumnego istnienia Boga, musi jednak przyjąć jedną z dwuch
możliwości:




założyć, że Bóg istnieje (po śmierci osiągnie się życie wieczne, w
przeciwnym razie, gdy okaże się, że Boga nie ma, człowiek nie traci
niczego);


przyjąć, że Boga nie ma (jeśli go rzeczywiście nie ma, nic się nie
stanie, lecz w przeciwnym razie można utracić życie wieczne);



Pascal doskonale zdawał sobie sprawę, że człowiek w swoim poznaniu jest
ograniczony z tej racji, iż stanowi tylko znikomy punkt w ogromie wszechświata
i niepojętej wieczności, jednak podkreślał godność człowieka i jego zdolność
myÅ›lenia, okreÅ›lajÄ…c go mianem “myÅ›lÄ…cej trzciny", dla której wygodniej i
bezpiecznie
jest wierzyć w istnienie i moc Boga;



Styl barokowy w literaturze :



Konceptyzm (tzw. Marnizm)

styl nazwany tak ze względu na częste stosowanie nieprawdopodobnych pomysłów
literackich (konceptów). Marnizm zapoczątkował włoski poeta Giambattista
Marini, tworzÄ…c tzw. poezjÄ™ “piÄ™ciu zmysłów", starajÄ…c siÄ™ ukazać
rzeczywistość w formie wrażeń wzrokowych, słuchowych, węchowych, smakowych,
dotykowych;


Marnizm kładł szczególny
nacisk na formę dzieła;




lubował się w wymyślonych, nowatorskich metaforach, zaskakujących
konceptach;


nie przestrzegał klasycznych przepisów poetyckich, odwoływał się przede
wszystkim do fantazji i natchnienia poety;


wprowadzał obfitość środków artystycznych mających na celu przede
wszystkim wzbogacanie artystycznej formy utworu;


swobodnie podchodził do reguł gramatycznych, lubował się w
skomplikowanej składni, przestawnym szyku;


wykorzystywał makaronizowanie (wplatanie obcych zwrotów i wyrazów do
wypowiedzi w języku ojczystym);


swobodnie używał wyrazów przestarzałych, wulgaryzmów, dialektyzmów przy
jednoczesnym dbaniu o piękno języka;



Barokowe środki stylistyczne:




Anafora: powtórzenie tych
samych słów na początku kolejnych wersów;


Antyteza:
(przeciwstawienie) zestawienie pojęć i sądów sprzecznych, kontrastów w celu
wywołania silnego wrażenia;


Epifora: kończenie zdań,
wersów za pomocą tych samych słów;


Gradacja: polega na
nagromadzeniu określeń i uszeregowaniu ich według stopnia nasilenia;