23
PISOWNIA U I Ó, CH I H, RZ I ż
PISOWNIA U I Ó, CH I H, RZ I ż
1. Przypomnij sobie zasady pisowni ó i u poznane w klasie pierwszej.
Zadania
2. Z podanych niżej sylab można ułożyć ok. 30 słów zawierających li-
terę ó. Sprawdz
, ile wyrazów uda ci się poskładać z tej rozsypanki.
próż, su, róż, po, wy, od, niak, nia, ność, ny, nić, nać, pa, pod,
rów, ka, ha, bo, do, przy
3. Przeczytaj objaśnienia znajdujące się na dole strony i w jasne
pola diagramu wpisz odgadnięte wyrazy. Następnie wykreśl
wszystkie litery powtarzające się w danej parze wyrazów.
Ale uwaga: jeśli w jednym wyrazie będzie jedna litera x,
a w drugim dwie litery x, to w drugim słowie należy wykreślić
tylko jedno x. W każdej kolumnie pozostaną po dwie litery.
Wpisz je we właściwej kolejności  tę musisz ustalić sam  do
kolorowego diagramu, obok liter już tam zamieszczonych.
W ten sposób powstanie rozwiązanie: w zestawie a  dobrze
znane ci słowo, po łacinie oznaczające gruzy; w zestawie b
 nazwa poławiacza korali i pereł. Wszystkie wpisywane sło-
wa zawierają literę u.
b)
a) 1 2 1 2
U
R
R
1. Potoczne określenie człowieka 1. Sprężysta, naciągnięta nić, wy-
bardzo dużo mówiącego, nadmier- konana z metalu, jelit zwierzęcych,
nie rozwodzącego się nad czymś. jedwabiu lub nylonu, która jest
z
ródłem dz
więku w niektórych
2. Zasada, przepis. W znanym po-
instrumentach muzycznych.
wiedzeniu  potwierdza ją wyjątek.
2. Sztuczne lub prawdziwe włosy
dopinane w celu przyozdobienia
fryzury.
24
ROZDZIAA
I " STRUMIEń Dz
WIęKÓW
4. A teraz zadanie nieco odmienne. W jasne pola diagramu wpisz
odgadnięte wyrazy, a następnie z każdego z nich wykreśl litery,
które nie występują w sąsiadującym wyrazie. Po przeniesieniu
do kolorowego diagramu liter wspólnych dla obu odgadniętych
haseł  sam musisz ustalić kolejność ich wpisywania  powstanie
rozwiązanie. W zestawie a  naturalne  ubranie człowieka o po-
wierzchni 1,5 2,0 metrów kwadratowych; w zestawie b  nazwa
popularnego polskiego cukierka. Wszystkie wpisywane wyrazy
zawierają literę ó.
2 1 2
a) 1 b)
S
K
1. Kopciuszek dostał od niej suknię 1. Potrawa z surowych warzyw, zja-
i pantofelki. dana na drugie danie.
2. Niewielka ilość kosmetyku, któ- 2. Zewnętrzna warstwa oka; wypu-
rą klientka otrzymuje bezpłatnie do kła, przezroczysta błona pokrywa-
przetestowania. jąca z przodu gałkę oczną.
5. Do każdego tekstu wpisz w wykropkowane miejsca właściwe sło-
wo  jedno z dwu wymienionych. Znaczenie drugiego wyjaśnij.
mur " mór
Europejscy hodowcy drobiu z powodu ptasiej grypy mogą po-
nieść katastrofalne straty. Masowy ubój ptaków z zarażonych stad
jest najskuteczniejszym jak dotąd sposobem zapobiegającym
rozprzestrzenianiu się tej niezwykle niebezpiecznej, zakaz
nej
choroby, stanowiącej zagrożenie również dla ludzi. Ptasia grypa
to prawdziwy ........................... na brojlery kurze, kury nioski, kaczki,
indyki, gęsi i bażanty.
bród " brud
Odszukaliśmy ........................... na rzece, przeszliśmy po kamie-
niach na drugą stronę i zagłębiliśmy się w gęsty las. Już po
przejściu kilkudziesięciu metrów okazało się, że grzybów jest
25
PISOWNIA U I Ó, CH I H, RZ I ż
1
Drużka  zdrobnienie
w ........................... . Nasz trud opłacił się  wróciliśmy do domów
od druhna.
z pełnymi koszami podgrzybków, prawdziwków, kozaków i kurek.
mufka " mówka
Od zeszłego roku zamiast rękawiczek zaczęłam nosić w zimie
........................... ze sztucznego futerka. Okazało się, że stanowi ona
znakomitą ochronę przez zimnem  dłonie grzeją się o siebie,
wolniej wytracając ciepło, nie ma problemów z uwalnianiem ręki
na powitanie, słowem  same zalety.
dróżka " drużka1
Moja starsza siostra Beata była jedną z czterech .......................... na ślubie
swojej koleżanki Kornelii. Wszystkie .......................... miały jednakowe
suknie i w kościele szły za panną młodą, niosąc tren jej sukni. Na
jednym ze zdjęć panna młoda stoi z panem młodym na ścieżce
wysypanej drobnymi, białymi kamykami. Za nimi leży jej pięknie
ułożony tren, a przed nimi  rozsypane białe kwiaty. Jak pięknie&
6. Uzupełnij tekst literami u i ó, a następnie wyraz
nie go przeczytaj.
POLSKIE DROGI PRZED WIEKAMI
Wszelkie dalsze podr. .że były
uciążliwe, gł. .wnie ze względu na
fatalny stan dr. .g w Rzeczypospolitej.
Narzekali na nie wszyscy: i Polacy,
i c. .dzoziemcy. Drogi były wtedy wy-
jeżdżonymi, nie. .twardzonymi trak-
tami wiodącymi przez pola. Jesienią
i wczesną wiosną w czasie deszcz. .w
lub roztop. .w zmieniały się w błotne
grzęzawiska, gdy było s. .cho, po-
dr. .żni przemieszczali się w t. .manach
k. .rzu, zimą dok. .czały zaspy, zamiecie i zimno. Ponadto podr. .że
Droga w lesie,
. .tr. .dniały kiepskie mosty lub ich brak. Za przejazd przez ważniejsze
Jan Brueghel2
z nich pobierano opłaty, a w zamian właściciel był zobowiązany do
ich należytego . .trzymania. W rzeczywistości nikt o mosty nie dbał.
Często więc przejeżdżano rzeki brodem. W niekt. .rych miejscach
f. .nkcjonowali przewoz
nicy. Zawsze jednak należało się liczyć z tym,
że trzeba będzie przy pomocy sł. .żby wyciągać pojazdy z błota lub
przepychać przez brody.
( Obyczaje w Polsce. Od średniowiecza
do czasów współczesnych , pod red. A. Chwalby)
2
Jan Brueghel
7. Przestaw litery w poniższych wyrazach w taki sposób, aby
(1568 1625)  wym.
powstały inne wyrazy. [brojgel]  malarz
flamandzki, syn Piotra
Brueghela.
druga  & drób  &
26
ROZDZIAA
I " STRUMIEń Dz
WIęKÓW
8. Rozwiąż krzyżówkę. Po wpisaniu w diagram liter z ponumero-
wanych pól, odczytasz rozwiązanie: nazwę środka stylistycznego
polegającego na wyolbrzymianiu cech jakiegoś przedmiotu lub
zjawiska, na opisywaniu go w sposób przesadzony (np. morze
krwi). Wszystkie hasła zawierają literę ch lub h.
27
PISOWNIA U I Ó, CH I H, RZ I ż
3
Los Angeles  wym.
9. a) Co oznaczają wymienione wyrazy obcego pochodzenia? Do-
[los andżeles].
pisz je do właściwych wyjaśnień w odpowiedniej formie.
4
Wyraz hurra można
pisać również przez
hostessa " honoris causa " hospitalizacja " homologacja
jedno r: hura.
Pacjent musi być umieszczony w szpitalu, czyli musi zostać pod-
dany ................................ .
Zezwolenie na używanie jakiegoś sprzętu nazywamy ........................ .
Honorowy stopień naukowy nadany przez uczelnię osobie szcze-
gólnie zasłużonej dla nauki i kultury nazywa się doktoratem
................................ .
Dziewczyny zachęcające z uśmiechem na ustach do kupowania
towarów w supermarketach lub witające gości na konferencjach
czy targach to ................................ .
b) W wykropkowane miejsca wpisz wyrazy wybrane spośród niżej
wymienionych, nadając im właściwą formę.
chyłkiem " charytatywny " chlapa
" hospicjum " Hollywood " hop-siup " hity
W grudniu grałem na skrzypcach na koncercie ................................
w miejscowym ................................, które zajmuje się nieuleczalnie
chorymi dziećmi.
Na dworze ................................, a ja ................................ przez płot do sąsiadów,
Występ
................................ pod ich oknami i już jestem w szkole.
iluzjonisty
Wiele światowych ................................ fil-
mowych powstało w najsłynniejszym
ośrodku kinematografii  w ................................,
dzielnicy Los Angeles3 w Stanach Zjed-
noczonych.
10. a) Przeczytaj uważnie tekst i posługując
się słownikiem języka polskiego, wyjaśnij
znaczenie nieznanych ci wyrazów.
KRÓLIK W KAPELUSZU
 Czary-mary, hokus-pokus, niechaj chu-
steczka zamieni się w królika  powiedział
prestidigitator i wyciągnął z kapelusza, wśród
tumanów mieniącego się brokatu, długie, bardzo ruchliwe, białe uszy&
 Hurra! Hurra!!!4  krzyczały zachwycone dzieci, wstając z miejsc
i klaszcząc z całych sił.
Sztukmistrz na krótką chwilkę wypuścił królika na deski sceny,
a ten ze strachu krótkimi, szybkimi hyc, hyc, hop, hop czmychnął za
28
ROZDZIAA
I " STRUMIEń Dz
WIęKÓW
kurtynę. Zrobił się harmider, ale szybko umilkł, gdy czarodziej zagadnął,
uśmiechając się intrygująco:
 Hejże! Hola! Drogie dzieci! Co mam teraz wyczarować?
 Pieska  zapiszczała najodważniejsza dziewczynka.
Magik tajemniczo spojrzał na salę, potem zajrzał do cylindra, po
cichu wymówił jakieś zaklęcie i już po chwili z dna kapelusza rozlegało
się ciche  hau, hau .
 Hochsztapler  wyrwało się tacie pod nosem.
Iluzjonista wśród chichotów i braw pokazał wyczarowane cudo
 pluszowego, nakręcanego pieska.
 A to kuglarz  mruknął znów tato.
b) Podkreśl ołówkiem wszystkie wyrazy z h i ch. Wypisz występujące
w  Króliku w kapeluszu wykrzykniki rozpoczynające się literą h.
c) Wypisz z tekstu wszystkie synonimy wyrazu sztukmistrz. Wskaż
różnice w ich znaczeniu.
d) Czy widziałeś kiedyś występ iluzjonisty  na żywo, w telewizji?
Opowiedz, jaka sztuczka zrobiła na tobie największe wrażenie.
11. Powtórz wiadomości z klasy pierwszej dotyczące pisowni wyra-
zów z literą ż. Następnie wyjaśnij, jaka zasada rządzi pisownią
każdego wymienionego słowa.
Przykład:
zwyciężyła Elżbieta  zwyciężyła piszemy przez ż, bo w wyrazach
pokrewnych wymienia się na z lub s, np. zwycięzca lub zwycięstwo,
Elżbieta piszemy przez ż, ponieważ litera ż występuje po l
niemalże odwilż móżdżek papużki
małżonek łże mosiężny posążek
dzierżawa oberży bliżej Paryża
rewanż inżyniera pogróżka drużynowego
12. Określ, jakie zasady rządzą pisownią rz w wymienionych niżej
wyrazach.
przygoda Grzesia chmurzy się nad morzem
brzydki krzak orzeł nad wzgórzem
ujrzał drzewo malarz tworzy
trzeba wytrzymać harcerz wierzy
krzywy chrzan pisarz na dworze
13. Uzupełnij słowa dwuznakiem rz i literą ż. Sprawdz
pisownię tych
wyrazów w słowniku ortograficznym.
29
PISOWNIA U I Ó, CH I H, RZ I ż
doj. .ałe . .urawiny . .arłoczna g. .egżółka
. .ecznik . .ądu pie. .asta papu. .ka
g. .ądki . .odkiewek świe. .e ja. .yny
odwa. .ny stra. .ak czy. .by czy. .yk
. .adnych . .ądań . .mudne po. .ądkowanie
nab. .miały b. .uch p. .edni zde. .ak
ob. .ydliwe . .ępolenie podłu. .na kału. .a
niedu. .y . .yrandol ró. .owa na. .uta
14. a) Przeczytaj tekst dyktanda i wypisz z niego osobno słowa z dwu-
znakiem rz i osobno z literą ż. Rzeczowniki i przymiotniki zapisz
w mianowniku liczby pojedynczej, czasowniki w bezokoliczniku.
NIEBEZPIECZNE MARZENIA
Był sobie raz chłopiec niegrzeczny, który się uczyć nie chciał,
ponadto odznaczał się umysłowym lenistwem i żołądkową przedsię-
biorczością. Ile razy na obiad się spóz
nił, nowe przedstawiał usprawied-
liwienie. Stwórca, zdenerwowany tak
niewłaściwym postępowaniem, uczynił
cud, mocą którego wszystkie życzenia
chłopca się spełniły. Z powodu epidemii
trądu wszystkie szkoły zamknięto. Potop
nastąpił i cała ziemia zalana obróciła
się w jeden basen kąpielowy. A że w
wodzie pływało dużo produktów żyw-
nościowych, mógł chłopiec zażerać się
nieustannie. Jakże jednak marzył teraz
o tym, aby osuszyć się, pójść do szkoły
i nie jeść już węgorzy, pstrągów, mokrego chleba oraz jajek albatrosów.
Chłopiec
Lecz Bóg nierychliwy trzymał go w tych trudnych warunkach przez lat
zażerał się
dziewięćdziesiąt. Dopiero starcem będąc, silnie pokręconym od reu-
nieustannie&
matyzmu, podpierając się siwą brodą, chłopiec wylazł na brzeg&
(Stanisław Lem,  Dyktanda, czyli&  )
b) Dopisz jednozdaniowy komentarz do tekstu. Może mieć on
charakter morału.
15. Uzupełnij tekst dowcipu dwuznakiem rz i literą ż.
POA
ÓW
Pechowy wędka. . w sklepie rybnym:
 Proszę mi . .ucić kilka po. .ądnych ryb.
 Dlaczego  . .ucić ?
 . .ebym mógł uczciwie powiedzieć . .onie, . .e je złapałem.
( Szpilki )