R o z d z i a ł II
 Dom otwiera
swoje cztery ściany...

R o z d z i a ł II  Dom otwiera swoje cztery ściany& 
Zofia BESZCZYC
SKA
DOM
Dom otwiera swoje cztery ściany
dla babci, dziadka, tatusia i mamy
dla nas wszystkich, dla gości, dla kota i psa...
A mama wszystkim rozdaje uśmiechy
5 jak pachnące jabłka, jak słodkie orzechy,
jak rano kubek mleka.
Dom zamyka swoje cztery ściany,
kiedy w pośpiechu rano wybiegamy:
dorośli do pracy, my, dzieci, do szkoły.
10 Żeby, gdy wreszcie do domu wracamy,
znowu nas witały jego cztery ściany,
kanarek w klatce i lampa nad stołem...
I gdy przez okno zagląda już wieczór,
u nas wciąż jeszcze kwitnące w powietrzu
15  kołyszą się uśmiechy.
64
Poeci, obserwując rzeczywistość,
1. Kto wypowiada się w wierszu i w czyim mówi imieniu? Znajdz
odpowied-
często zauważają podobieństwa
nie fragmenty tekstu.
między różnymi zjawiskami, istotami,
2. Wyjaśnij, co się dzieje z czterema ścianami domu. Co przypominają? przedmiotami itp. Aby opisać swoje
obserwacje, mają do wyboru różne
3. a) Kto i co znajduje się w opisywanym domu? Znajdz
odpowiedzi w wier-
sposoby (środki stylistyczne), m.in.:
szu i zapisz uzupełnioną tabelkę w zeszycie.
porównanie, kiedy bezpośrednio
mówą, co do czego jest podob-
Osoby Zwierzęta Przedmioty ne np. uśmiech jak pachnące
jabłko, łąka niby dywan;
& & &
przenośnię  poeta zestawia słowa
w takie związki, które w języku nie
b) Wymień najważniejsze osoby, zwierzęta, przedmioty znajdujące się w
istnieją. Gdy je sobie wyobrazisz,
Twoim domu.
zobaczysz dziwne obrazy, np.,
4. a) Czym w wierszu obdarowuje członków rodziny mama? Co przypomi- uśmiechy kwitną (tak jakby były
kwiatami) albo wieczór zagląda
nają te prezenty?
przez okno (jak żywa istota).
b) Nawiąż do wiersza i tworząc własne porównania, uzupełnij podane
zdanie o swojej mamie. Przepisz je do zeszytu.
Moja mama rozdaje & jak & , jak & , jak & .
5. Kiedy w wierszu  wieczór zagląda przez okno , co widzi? Narysuj ten
widok.
6. W wierszu  Dom można znalez
ć wiele przenośni. Sprawdz
, czy jesteś
uważnym obserwatorem i czytelnikiem  znajdz
je, następnie przerysuj
i uzupełnij tabelkę.
Przenośnia Znaczenie
w naszym domu wszyscy
&
dobrze się czują
mama wszystkim rozdaje uśmiechy &
& zapada zmierzch
Gdy wreszcie do domu wracamy,
&
znowu nas witają jego cztery ściany
7. Jaka atmosfera panuje w opisywanym domu? Odpowiedz (pełnymi zda-
niami!), wykorzystując odpowiednie przymiotniki z ramki.
życzliwa " przykra " niemiła " dobra " miła " wroga " przyjazna
8. Przygotuj recytację wiersza Z. Beszczyńskiej.
65
R o z d z i a ł II  Dom otwiera swoje cztery ściany& 
Domowe Zacisze
1. a) Narysuj schematyczny, jak najprostszy, rysunek domu (wykorzystaj zna-
ne Ci figury geometryczne: kwadraty, prostokąty, trójkąty, koła). Podpisz
elementy, bez których nie wyobrażasz sobie budynku mieszkalnego.
b) Obejrzyjcie swoje rysunki, porównajcie je i ustalcie, które el-
ementy budynku narysowaliście wszyscy. Jeśli odkryjecie coś, o czym
zapomnieliście, dorysujcie to.
2. Znajdz
w słowniku języka polskiego wyraz  dom . Na pewno zauważysz,
że ma on wiele znaczeń. Zapisz w zeszycie krótką notatkę, w której
wyjaśnisz, co to jest dom, uwzględniając co najmniej 4 różne znaczenia
tego słowa.
3. W każdym z podanych niżej zdań określ znaczenie słowa  dom .
W parku stał piękny, murowany dom.
Dzisiaj napiszę list do domu.
Mój dom jest urządzony skromnie, ale przytulnie.
4. Jakie mogą być domy? Spójrz na rysunki materiałów, z których mogą być wy-
konane. Odgadnij ich nazwy i utwórz od nich odpowiednie przymiotniki.
5. Nazwij domy, znajdujące się na ilustracjach na marginesie. Wykorzystaj
wyrazy z ramki.
blok " szałas " jurta " igloo " wigwam " willa " chata "
wieżowiec " kamienica
6. Opisz wybrane domy z zadania 5., odpowiadając na poniższe pytania.
 Gdzie buduje się takie domy?
 Kto w nich mieszka?
 Z jakich materiałów je zbudowano?
 Jakie są ich zalety, a jakie wady?
66
 7. W podanym diagramie ukryto w pionie i w poziomie 12 przymiotników,
które pasują do słowa  dom . Odszukaj je i przepisz do zeszytu.
S P W I E J S K I A
U P I 
K N Y M S S
B I E G A
Y W U T T
S O L I D N Y R A Y
L O K A T A S O R L
E P I 
T R O W Y O
T W A R D Y K A L W
N A R O D Z I N N Y
I Z A D B A N Y I M
8. Jak wygląda dom, w którym mieszkasz? Opisz go w kilku zdaniach. Możesz
wykorzystać podane niżej zwroty.
mieszkam w ... (kamienicy, bloku, willi, domu jednorodzinnym, bliz
nia-
ku, szeregówce, itp.), dom znajduje się ..., ma ... pięter, wygląda ..., jest
zbudowany z ..., jest pomalowany na ..., przed domem znajduje się ...,
z okien rozciąga się widok na ...
9. a) Złośliwy chochlik pomieszał wyrazy w przysłowiach dotyczących domu.
Ułóż słowa w poprawnej kolejności i przepisz przysłowia do zeszytu
(pamiętaj o właściwej pisowni!).
Bóg dom w w gość dom
dobrze w domu wszędzie najlepiej ale
pająki dom gdzie szczęśliwy są
milszy pałace niż domek cudze jest własny mały
b) W jakich sytuacjach można użyć powyższych przysłów? Wskaż po jed-
nym przykładzie.
10. a) Przepisz wyrażenia i wyjaśnij je według podanego wzoru.
Wzór: domowy obiad to pyszny obiad (jak u mamy)
domowa atmosfera to&
zadanie domowe to&
kura domowa to&
wojna domowa to&
b) Ułóż jedno zdanie z wybranym wyrażeniem.
67
R o z d z i a ł II  Dom otwiera swoje cztery ściany& 
Aleksander Fredro (1793 1876)  hrabia, poeta, najwybitniejszy pol-
ski komediopisarz. Jego najbardziej znane komedie to  Zemsta i  Śluby
panieńskie . Dzieci pamiętają jego wiersze, m.in.  Małpa w kąpieli ,  Osioł-
kowi w żłoby dano ,  Paweł i Gaweł .
Aleksander FREDRO
PAWEA
I GAWEA

Aleksander Fredro
Paweł i Gaweł w jednym stali domu,
Paweł na górze, a Gaweł na dole;
Paweł spokojny, nie wadził1 nikomu,
Gaweł najdziksze wymyślał swawole2.
5
Ciągle polował po swoim pokoju:
To pies, to zając  między stoły, stołki,
1
nie wadzić  nie przeszka-
Gonił, uciekał, wywracał koziołki,
dzać, nie zawadzać.
Strzelał i trąbił, i krzyczał do znoju3.
2
swawole  dokazywanie,
Znosił to Paweł, nareszcie nie może;
zabawy, figle, psoty.
10
Schodzi do Gawła i prosi w pokorze:
3
do znoju  do upadłego.
 Zmiłuj się waćpan4, poluj ciszej nieco,
4
waćpan  dawny zwrot do Bo mi na górze szyby z okien lecą .
rozmówcy, skrót wyrażenia:
A na to Gaweł:
waszmość pan.
 Wolnoć5, Tomku,
5
wolnoć  wolno ci.
15
W swoim domku .
 Kto ma dobrego
sąsiada, ma zawsze
dobry poranek .
przysłowie
68
Cóż było mówić? Paweł ani pisnął,
Wrócił do siebie i czapkę nacisnął.
Nazajutrz Gaweł jeszcze smacznie chrapie,
A tu z powały6 coś mu na nos kapie.
6
powała  sufit.
20 Zerwał się z łóżka i pędzi na górę:
7
mospanie  forma grzecz-
Stuk! Puk!  Zamknięto. Spogląda przez dziurę
nościowa odpowiadająca
I widzi& Cóż tam? Cały pokój w wodzie,
dzisiejszemu słowu: pan.
A Paweł z wędką siedzi na komodzie.
8
powiastka  krótkie opowia-
 Co waćpan robisz?  Ryby sobie łowię .
danie, historyjka.
25  Ależ mospanie7, mnie kapie po głowie!
A Paweł na to:
 Wolnoć, Tomku,
W swoim domku .
Z tej to powiastki8 morał w tym sposobie:
30 Jak ty komu, tak on tobie.
1. Przedstaw krótko Pawła i Gawła, zwracając szczególną uwagę na ich cechy
charakteru.
2. Jakie wydarzenia zostały przedstawione w wierszu? Opowiedz o nich
własnymi słowami.
3. Ułóż grzeczną, ale stanowczą wypowiedz
, w której Paweł wyjaśnia Ga-
włowi, że hałaśliwe zabawy i nieliczenie się z sąsiadami to niewłaściwe
zachowanie.
4. Wymyśl prawdopodobne zakończenie tej historii i zapisz je w zeszycie.
5. Wyjaśnij, jak rozumiesz morał płynący z wiersza.
6. Przypatrz się rymom w tekście. Wskaż rymujące się pary wyrazów. Znajdz

takie linijki, w których rym odnajdziesz wewnątrz wersu.
7. Kiedy Paweł cytuje słowa Gawła? Jak rozumiesz to powiedzenie?
8. Spośród podanych niżej przysłów wybierz jedno, którego treść odpowiada
morałowi utworu A. Fredry.
Zapomniał wół, jak cielęciem był.
Jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie.
Cudza krzywda nikomu na dobre nie wyjdzie.
Pomnik A. Fredry
we Wrocławiu
9. Przeczytaj przysłowie, które zostało umieszczone na str. 68, a nas-
tępnie:
 powiedz, jak należy dbać o swojego sąsiada.
 pomyśl o swoim sąsiedzie w ławce. Co możesz dla niego zrobić?
Zaproponuj kilka miłych gestów, uczynków, słów.
69
R o z d z i a ł II  Dom otwiera swoje cztery ściany& 
Tove Jansson (1914 2001)  fińska pisarka, pisząca po szwedzku, i ma-
larka. Znana najbardziej jako autorka książek o Muminkach, np.  Opo-
wiadania z Doliny Muminków ,  Pamiętniki Tatusia Muminka . Charakte-
rystyczne ilustracje autorka tworzyła sama.
Tove JANSSON
TATUŚ MUMINKA BUDUJE DOM
Jeżeli jest Muminek i jeżeli jest Miejsce, nie ma najmniej-
szej wątpliwości, że będzie też Dom. Co za zachwycająca myśl!
Tove Jansson
Dom, który sam zbuduję! Dom, który będzie tylko mój!
Kawałek dalej natknąłem się na strumyk i zieloną polan-
1
weranda  ganek, przybu-
5 kę, która wydawała mi się w sam raz odpowiednia dla Mumin-
dówka przy domu, kryta
ka. Była tam nawet mała plaża w zakolu strumyka.
dachem, bez ścian lub z osz-
Wziąłem patyk i zabrałem się do rysowania mojego
klonymi ścianami.
domu na piasku. Nie miałem nawet chwili wahania, wiedzia-
łem dokładnie, jak ma wyglądać dom Muminków. Miał być
10 wysoki i wąski, ozdobiony mnóstwem balkonów, schodów
i wieżyczek. Na pierwszym piętrze zaprojektowałem trzy
małe pokoje i składzik na przeróżne rzeczy, a cały parter za-
jął duży, przepyszny salon. Obok salonu umieściłem weran-
dę1 o szklanych ścianach, na której mógłbym siedzieć w fo-
2
balustrada  obramienie
15 telu na biegunach i patrzeć na strumyk płynący w dal, mając
balkonów, tarasów, schodów
koło siebie ogromną szklankę soku i dużo kanapek. Balustra-
itp., składające się z szeregu
da2 przy werandzie była ślicznie powycinana w ornament3
słupków połączonych
z szyszek sosnowych. Spiczasty dach ozdobiłem piękną kulą
poręczą.
w kształcie cebuli, którą trzeba będzie pozłocić w przyszło-
20 ści. Długo się zastanawiałem, co zrobić z wejściem  zgod-
nie z tradycją powinny to być drzwiczki od pieca, owa po-
zostałość z czasów, kiedy wszystkie Muminki mieszkały za
piecami kaflowymi (to znaczy, zanim ktoś wymyślił central-
3
ornament  zdobienie stoso-
ne ogrzewanie). W końcu postanowiłem zrezygnować z mo-
wane w architekturze.
25 siężnych4 drzwiczek, natomiast wymurowałem ogromny piec
kaflowy w salonie.
Cały zresztą dom miał niezaprzeczalnie charakter pieca
kaflowego. Ogarnął mnie zachwyt nad moim pięknym budyn-
kiem, który powstał w tak niesamowitym tempie. Wynikło to
4 30 niechybnie z dziedzicznych skłonności, ale poza tym również
mosiężny  zrobiony z mo-
siądzu, czyli stopu miedzi z talentu i umiejętności trzez
wego osądu oraz z krytycznego
z cynkiem i innymi metalami.
stosunku do siebie. Ponieważ jednak nie należy nigdy chwalić
własnej pracy, podałem wam tylko skromny opis osiągniętego
rezultatu.
70
35 Nagle zauważyłem, że
jest zimno. Cień spod pa-
proci rozpełzł się po całym
lesie, zapadał wieczór.
Byłem tak zmęczony
40 i głodny, że w głowie mi się
kręciło i nie mogłem myśleć
o niczym innym, jak tylko
o kwaśnym mleku u jeża.
A może jeż ma w domu zło-
45 tą farbę do kuli na dachu
domu... Na sztywnych, zmę-
czonych nogach ruszyłem
z powrotem przez mroczny
już las.
50  I znowu pan tu jest!
 rzekł jeż, który właś-
nie zmywał.  Proszę tyl-
ko nie wspominać mi
o Paszczakach!
55 Zrobiłem szeroki gest
i powiedziałem:
 Paszczaki, proszę
pana, nic już dla mnie nie
znaczą. Zbudowałem dom!
60 Skromny, jednopiętrowy
dom. Jestem teraz bardzo
zmęczony i bardzo szczęśli-
wy, a przede wszystkim bar-
dzo głodny! Jadam zwykle
65 o piątej. I potrzebowałbym
trochę złotej farby do kuli na...
 Ach tak? Złotej farby!  przerwał mi cierpko jeż. 
 Człowiek, który
Nowe mleko jeszcze się nie zsiadło, a stare zjadłem. Pan przy-
przenosi góry, musiał
szedł na zmywanie.
zaczynać od kamieni .
70  Trudno  odparłem.  Czy będzie mleko, czy nie 
Doug Horton
to mało ważne dla miłośnika przygód. Natomiast proszę, niech
pan skończy z tym zmywaniem i przyjdzie zobaczyć mój nowy
dom.
Jeż spojrzał na mnie nieufnie, westchnął i wytarł łapki
15 w ręcznik.
71
R o z d z i a ł II  Dom otwiera swoje cztery ściany& 
5
laubzega  piła ręczna.
 No tak  powiedział.  Będę teraz musiał na nowo
grzać wodę. Gdzie pan ma ten swój dom? Daleko stąd?
Ruszyłem przodem, ale już po kilku krokach jakieś paskud-
20 ne uczucie zaczęło mi wchodzić w nogi, a potem pełznąć wyżej,
aż do żołądka. Doszliśmy do strumyka.
 No i co?  spytał jeż.
 Proszę pana  powiedziałem żałosnym głosem, wska-
zując rysunek na piasku.  Tak sobie właśnie wyobrażam mój
25 dom... Balustrada przy werandzie będzie wycinana we wzór
z szyszek. To znaczy, o ile pan zechce mi pożyczyć laubzegę5...
6
zażenowanie  uczucie
Poczułem okropne zażenowanie6. (...)
lekkiego zawstydzenia,
Jeż nic nie powiedział. Rzucił mi długie spojrzenie, mruk-
zakłopotania; onieśmielenie,
zmieszanie.
nął coś, czego na szczęście nie zrozumiałem, i wrócił do siebie,
żeby skończyć zmywanie. (...)
Teraz, po upływie lat, oceniam budowanie tego domu jako
moje pierwsze wielkie Doświadczenie i uważam, że miało ono
niezwykle duże znaczenie dla mojego rozwoju.
(fragment książki  Pamiętniki Tatusia Muminka ,
tłumaczenie: Teresa Chłapowska)
1. Kto opowiada historię budowy domu? Opisz tę postać i jej cechy
charakteru.
2. Opisz okolicę, w której znalazł się Tatuś Muminka.
3. a) Jak wyglądał dom Tatusia Muminka? Przeczytaj odpowiednie
fragmenty tekstu. Wez
kredki i narysuj ten dom.
b) Obejrzyjcie swoje rysunki. Kto narysował najwięcej szczegó-
łów? Czyj dom najbardziej Wam się podoba?
4. Z jakiego powodu  już po kilku krokach jakieś paskudne uczucie
zaczęło (...) wchodzić w nogi, a potem pełznąć wyżej, aż do
żołądka Tatusia Muminka?
5. Dlaczego jeż nic nie powiedział, gdy Tatuś pokazał mu swój
rysunek na piasku? Napisz na ten temat kilka zdań.
6. Przyjrzyj się uważnie makiecie domu Muminka, która znajduje
się w Muzeum Muminków w Finlandii, w mieście Tampera,
i wskaż elementy, które opisał tatuś Muminka, wyobrażając
sobie swój wymarzony dom.
Makieta domu Muminka
72