doboru dokonała osobiście sama autorka), ale
Karolina Robaczek, Zaproszenie: do kina, do lektu-
także znakomite Posłowie, przybliżając sylwetkę
ry, do Japonii... (Adaptacje literatury japońskiej, pod
Aleidy Assmann i jej dorobek oraz w przejrzysty
red. Krzysztofa Loski, Kraków 2012)
sposób wyjaśniające strukturę i cele wydanej an-
DOI: http://dx.doi.org/10.12775/LC.2014.046
tologii. Popularyzacja dorobku tej wybitnej au-
torki w polskim dyskursie naukowym niewÄ…tpli-
wie warta jest kontynuacji. Po wydaniu w języku
polskim antologii najważniejszych artykułów
Aleidy Assmann nadchodzi czas, by przetłuma-
czyć jej najistotniejsze monografie6.
6
Przede wszystkim: Erinnerungsräume. Formen
und Wandlungen des kulturellen Gedächtnisses (1999),
Der lange Schatten der Vergangenheit. Erinnerungs-
kultur und Geschichtspolitik (2006), Geschichte im Ge-
dächtnis. Von der individuellen Erfahrung zur öffent-
lichen Inszenierung (2007), Ist die Zeit aus den Fugen?
Aufstieg und Fall des Zeitregimes der Moderne (2013),
Das neue Unbehagen an der Erinnerungskultur. Eine
Intervention (2013).
Aleksandra Burdziej  doktorantka w Ka-
tedrze Filologii Germańskiej UMK w Toruniu.
Stypendystka m.in. Narodowego Centrum Nauki
(ETIUDA), funduszu im. Theodora Koernera, Fun-
dacji im. Marion Dönhoff, Niemieckiej Centrali
Wymiany Akademickiej (DAAD) oraz Towarzy-
stwa Niemiecko-Polskiego w Getyndze. Pobyty
badawcze m.in. na uniwersytetach w Konstan-
cji, Bambergu, Getyndze, Poczdamie, Berlinie.
Obecnie kończy pracę nad rozprawą doktorską
pt.  Utracony Heimat. Pamięć rodzinna a tożsa-
370
mość niemieckich wnuków we współczesnej
prozie niemieckiej .
Zarówno w refleksji filmoznawczej, jak i li-
teraturoznawczej, problem adaptacji jest nadal
jednym z najbardziej żywych, twórczych i wciąż
na nowo dyskutowanych. Adaptacje literatury
japońskiej to kolejna publikacja z serii poświęco-
nej adaptacjom literatury światowej, której po-
mysłodawczynią jest prof. Alicja Helman. Warto
wspomnieć, że dotychczas ukazały się już cztery
tomy z tego cyklu, omawiajÄ…ce filmowe adapta-
cje literatury hiszpańskiej, włoskiej, amerykań-
skiej i brytyjskiej w serii  Literatura na ekranie .
Publikacja ta, choć formalnie została wydana już
nie jako jej część, tematycznie stanowi jej natu-
ralną kontynuację. Adaptacje... można rozważać
również w innym kontekście  nie tylko jako
kolejny odcinek opowieści o adaptacjach filmo-
wych, lecz także jako kolejny  ważny i niejako
naturalny element przybliżający polskiemu czy-
2(14)/2014
LITTERARIA COPERNICANA
telnikowi filmowe dokonania z Kraju Kwitnącej podejście do omawianych ekranizacji, różne są
Wiśni, ale też jako opowieść o kulturze i Japonii metody i cele, które sobie stawiają. Nie bez zna-
w ogóle, które to publikacje od kilku lat cieszą czenia jest tu fakt, że autorami artykułów są za-
się niesłabnącą popularnością wśród polskich równo badacze literatury, jak i filmoznawcy, za-
czytelników. równo polscy japoniści, jak i wybitni historycy
Jak pisze we wstępie Krzysztof Loska  re- filmu. We wstępie redaktor tomu dzieli zebrane
daktor tomu  film japoński od początku włączał artykuły na trzy grupy. Pierwszą grupę stanowią
się w zmiany zachodzące w literaturze wywoła- teksty badaczy, którzy swoją uwagę koncentrują
nie zasadniczymi zmianami w życiu politycznym przede wszystkim na pierwowzorze literackim
i gospodarczym Japonii u schyłku XIX wieku. i  co za tym idzie  analizie porównawczej
Pierwsze filmy były adaptacjami popularnych z dziełem filmowym. Druga grupa skupia się już
powieści i sztuk teatralnych. Najważniejszym raczej nie tyle na wierności z podstawą literacką,
gatunkiem będzie tu melodramat we współcze- ile na relacji pomiędzy sztukami, wyjątkowym
snej scenerii, choć nie należy pochopnie widzieć spotkaniu, którego wynikiem i świadectwem
w tych filmach jedynie sentymentalnego roman- jest adaptacja. Trzecia zaÅ› grupa stara siÄ™ wy-
su, gatunek ten stał się bowiem w XX wieku spo- dobyć oryginalną metodę pracy reżysera, która
sobem na opowieść o transformacji Japonii i jej  mimo iż nadal mamy do czynienia z ekraniza-
skutkach. Najważniejszym okresem w jego roz- cją  pozwala widzieć w analizowanych filmach
woju pozostajÄ… jednak lata 50., czas rozkwitu ja- raczej autorskÄ… wypowiedz
filmowca, której
pońskiej kinematografii, w którym nie zabrakło punktem wyjścia był utwór literacki. Można
również adaptacji, tym razem utworów społecz- więc powiedzieć, że w każdym z tych wypadków
nie zaangażowanych, opowiadających o okru- gdzie indziej ulokowany jest  ośrodek władzy :
cieństwie i skutkach działań wojennych oraz od dyktatu literatury do pierwszeństwa autono-
poruszające problem sytuacji kobiet w Japonii. micznej, filmowej wypowiedzi. Już sam ten pro-
Adaptacje... skupiają się głównie na ikonicznych sty podział uzasadnia potrzebę wciąż nowego
filmach powstałych w latach 50. i 60., jednak rozważania zagadnienia  twórczej zdrady , nie
autorzy starali się skorzystać z możliwości, ja- ma bowiem i (być nie może!) jednego wzorca,
kie otwiera spojrzenie  nawet na znane dzieła tym bardziej, jeśli na adaptacje spojrzymy jak na
 z nowej perspektywy, jako dialog między sztu- wyjątkowy dowód spotkania nie tylko dwóch
kami i między twórcami. Najlepszym przykła- dzieł, ale też dwóch osobowości twórczych, jak
dem jest artykuł otwierający tom poświęcony na dialog, którego jesteśmy świadkami, a który
371
filmowi RashM
mon Akiry Kurosawy autorstwa stanowi jeden z najciekawszych świadectw od-
Alicji Helman, o którym to filmie, wydaje się, bioru dzieła sztuki.
że nie można powiedzieć już wiele nowego, był W tym kontekście ważną pracą jest artykuł
bowiem po wielokroć analizowany jako jeden Beaty Kubiak Ho-Chi, który poświęciła nieco-
z najważniejszych filmów w historii kinema- dziennej sytuacji. Analizowany przez nią film
tografii światowej, który jednocześnie odegrał Yk
koku został bowiem wyreżyserowany przez
niebagatelną rolę w otwarciu świata na dorobek Yukio Mishimę  jednego z największych japoń-
zupełnie nieznanej dotąd kinematografii, zapo- skich pisarzy, który podstawą filmu uczynił wła-
czątkowując  pochód festiwalowy filmów nie sne opowiadanie Umiłowanie ojczyzny. Sednem
tylko Kurosawy, ale również innych twórców wyjątkowości tej sytuacji jest zdaniem autorki
z tego kręgu kulturowego. Okazuje się jednak, fakt, że  Gdy obcy reżyser dokonuje ekraniza-
że właśnie spojrzeniem na arcydzieło Kurosawy cji czyjegoś utworu musi w obrazach wyrazić to
jako na adaptację nie zajęto się należycie, a prze- wszystko, co zawarte zostało w słowach. Tym-
śledzenie jego relacji z dwoma opowiadaniami czasem Mishima, jako autor opowiadania, miał
Ryk
nosuke Akutagawy pozwala nam odkryć to już za sobą etap przetwarzania chaosu wyjścio-
dzieło po raz kolejny. wych obrazów [& ] Jego zadaniem było doko-
Tom zawiera piętnaście artykułów anali- nanie czegoś w rodzaju dekonstrukcji słowa
zujących najważniejsze dokonania zarówno fil- i powrotu do wyjściowego etapu, etapu two-
mowe, jak i literackie. Autorzy prezentują różne rzenia, który bliższy jest oryginalnym obrazom
2(14)/2014
LITTERARIA COPERNICANA
(s. 148). Istotne jest również to, że nie mamy przez pisarza a przeze mnie wyobrażone zosta-
w tej sytuacji naturalnego, trudnego etapu w cza- nie pokazane przez reżysera? zadajemy sobie
sie pracy nad ekranizacją  to znaczy uściślania, wszyscy, gdy poznajemy adaptację, dlatego my-
zadawania pytań pisarzowi i dociekania jego ślę, że takie uzupełnienie (które możemy znalez
ć
intencji. Nie należy jednak sądzić, że w tym wy- w poprzednich tomach) zachęciłoby do lektury
padku dzieło filmowe tym bardziej pełni funkcję szersze grono pasjonatów kina, a nie tylko wąską
służebną wobec dzieła filmowego  przeciwnie, grupę specjalistów.
jest to wyjÄ…tkowo oryginalna wypowiedz
pisarza
i filmowca.
Chcąc zachować swoiste  kryterium war-
tościujące nakazujące zaprezentowanie najwy- Karolina Robaczek, Metoda Alfa, czyli jak poznać
bitniejszych dokonań zarówno na terenie lite- współczesną Japonię? (Rafał Tomański, Tatami kon-
tra krzesła. O Japończykach i kulturze Japonii, War-
ratury, jak i filmu, autorzy skupili swojÄ… uwagÄ™
szawa 2012)
przede wszystkim na dziełach lat pięćdziesiątych
i sześćdziesiątych. Jeśli chodzi zaś o najnowsze
 sensacje z Japonii , to znajdziemy w tomie jedy-
DOI: http://dx.doi.org/10.12775/LC.2014.047
nie artykuł Agnieszki Kamrowskiej analizujący
film Juna Ichikawy Tony Takitani na podstawie
opowiadania Haruki Murakamiego  najważ-
niejszego obecnie pisarza japońskiego, a nawet
w ogóle  najsłynniejszego artystę japońskiego
od czasów Akiry Kurosawy (s. 221). Problem
nie tkwi oczywiście tylko w takim, a nie innym
wyborze autorów tomu, np. mimo ogromnej
popularności Murakamiego na całym świecie,
tylko cztery utwory stały się podstawą scenariu-
szy filmowych, a omawiany przez autorkÄ™ film
jest w zasadzie jedynym udanym osiągnięciem
w tym zakresie. Na najnowsze dokonania litera-
tury japońskiej zwraca uwagę również Elżbieta
WiÄ…cek w eseju Na fali  Bananomanii : historie
372
nie tylko kuchenne piszÄ…c o Bananie Yoshimoto
 jednej z najważniejszych japońskich pisarek,
która otworzyła zupełnie nowy rozdział zwraca-
jąc uwagę na sytuację młodych kobiet w swoim
kraju.
Ostatnia rzecz, na jaką chciałabym zwrócić
uwagę, to kwestia wydania. I tu znowu odwołam
się do  młodszych braci tegoż tomu, czyli do se-
rii  Literatura na ekranie . Być może atrakcyjność
wydania nie jest rzeczą najważniejszą, ale myślę,
że  szczególnie w przypadku, kiedy piszemy
o adaptacji  uzupełnienie artykułu zdjęciami
z kadrami filmowymi jest ważnym elementem,
mogącym zachęcić do zapoznania się z omawia-
nym filmem, szczególnie dla nieprofesjonalnego
odbiorcy. Czy właśnie  obrazowość filmu nie Nie jest to monografia naukowa. I całe
jest tym, co w pierwszym kontakcie najbardziej szczęście, bowiem  jak przekonuje autor  za-
intryguje nas w zetknięciu z ekranizacją cenionej mknięcie Japonii i Japończyków w formule na-
powieści? To proste pytanie  jak to, co opisane ukowych teorii nie przyniosło nigdy zadowala-
2(14)/2014
LITTERARIA COPERNICANA