PRZYPISY
1 Szczegblnie cenne uwagi sformułowali W. Czaplińsk
i S. Płaza w dwugłosie dyskusyjnym Potskie państwo szla-
checkie, "Kwartalnik Historyczny", R. LXXVII, 1970, z. 4,.
s. 906-919. Wagę wypowiedzi 4'V. Czaplińskiego podkreślo-
no na sesji poświęconej Jego pamięci, tendencyjnie jednak
przemilczając, wokół jakiej książki toczyła się dyskusja..
Por. Wladgslaw Czapliński jak.o uczony i wgchowawca,.
Wrocław 1984, "Acta Universitatis Vratislaviensis", No ?32,
Historia XLVIII, s. 23.
z Z. Kuchowicz, Obczaje staropolskie, Łódź 19?5; tenże,.
Miłośb staropolska, Wzory - uczuciowość - obyczaje ero-
tczne YVI-XVIII w., Łódź 1982. Obie te książki opatrzo-
ne są obszernym wykazem literatury przedmiotu.
a M. Porwit, Kom,entarze do historii golskich dziatań obron-
nch, t. I-III, wyd. II, Warszawa 1983.
R. Wołoszyński, Ignac Krasicki. Utopia i rzeczgwistość,.
Wrocław 1970.
s Ciekawą polemikę z "Iinalistycznym" punktem widzenia,
na dzieje Polski przedrozbiorowej przeprowadził J. Ekes
w studium Państwo zgod. Z dzżejów ideologii potżtycznej,
w Polsce, maszynopis rozprawy doktorskiej w Bibliotece
Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego.
c Problem ten ciekawie ujął B. Leśnodorski w studium Roz-
biorg Potski. Uklad elementów dzżalajcych, w: Historia
i Wspótczesność, Warszawa 1967, s, 101-150,
Na tym tle powstał spór między uczniami Lelewela a szko-
łą krakowską.
8 W. Czapliński, Rzqdy oligarchii w Polsce nowożytnej, w:
28''
O Polsce siedemnastowiecznej. Problemy i sprawg, War-
szawa 1966, s. 130 i nasi.; A. Kersten, Problem wladzp
Rzeczppospolżtej XVII-XVIII. Prace ofiarowane Władysł,a-
wowż Czaplińskiemu w 60 rocznicę urodzin, Warszawa 1965,
s. 23 i nasi.; H. Olszewski, Sejm Rzeczppospolitej epoki
oligarchii 1652-1763, Poznań 1966, s. 13 i nasi.
9 Por. A. Zajączkowski, Glówne elementy kultury szlachec-
kiej w Polsce. Ideologia a strukturp spoleczne, Wrocław
1961, s. 5-6.
' A. Wyczański, Polska Rzeczc Pospolżtd Sztacheckd 1454-
17&4, Warszawa 1965.
z1 A. Wyczański, Studia nad folwarkiem szlacheckim w Polsce
w t. 1500-1580, Warszawa 1960; L. Żytkowicz, Studia nad
gospodarstwem wiejskim w dobrach kościelnych XVI w.,
Warszawa 1962.
1Q W. I. Lenin, Z;%ilka żnicjatpwa, w: Dzieła, t. XXIX, War-
szawa 1956, s. 415.
i3 W. Urban, Sktad spoleczn i ideologia sejmiku krakow-
slciego w latach I572-1606, "Przegląd Historyczny", 1953,
z. 3, s. 314.
I4 J. Bardach, Historża państwa i prawa Polski do roku 1795,
w: Historia państwa i prawa Polskż do polowy XV w., pod
red. J. Bardacha, Warszawa 1957. Tamże najpełniejsze omó-
wienie literatury przedmiotu.
ts S. Arnold, Możnowladztwo polskie w XI i XII w. i jego
podstawp gospodarczo-społeczne, ,,Przegląd Historyczny",
t. XXV, 1925.
1s Z. Wojciechowski, Prawo rycerskie w Polsce przed statu-
tami Kazimżerza Wielkiego, Poznań 1928.
l Poszezególne rody mają swoje monografie, op.: L. Białkow-
ski, Ród Czamborów-Rogalów w dawnpch wiekach, "Rocz-
niki Towarzystwa Heraldycznego", t. VI, 1921-1923;
Z. Wdowiszewski, Ród Bogoriów w wiekach średnich,
"Roczniki Towarzystwa Heraldycznego", t. IX, 1930;
W. Semkowicz, Monografie hżstorpczne rodów rycerskich
w Polsce, t. I, Ród Paluków, "Rozprawy Akademii Umiejęt-
ności Wydział Historyczny", t. XLIX, 1907.
la O. Balzer, Skartabellat w ustroju szlachectwa polskiego,
Kraków 1911; K. Potkański, Zagrodowa szlachta ż wlody-
cze rycerstwo w województwie krakowskim w XV i XVI w.,
"Rozprawy Akademii Umiejętności", t. XXIII, 1888.
19 W. Semkowicz, Nagana i oczyszczenie szlachectwa w Pol-
sce w XIV i XV wieku, Lwów 1899.
p Z. Kaczmarcżyk; Monarchia Kazimżerza Wielkiego, Poznań
1939-1946.
zi p. Skwarczyński, Z badań nad przpwilejami ziemskimi bu-
dzińskim i koszckim, Lublin 1936.
W. Moszczeńska, Rola polżtczna rycerstwa wielkopolskiego
w czasie bezkrólewia po Ludwiku Wżelkim, "Przegląd Hi-
storyczny", t. XXV, 1925.
2s E. Maleczyńska, Spoleczeństwo polskie pierwszej poŁowg
XV wieku wobec zagadnień zachodnich. Studia nad dyna-
' stpcznd politpką Jagiellonów, Wrocław 1947.
24 por. S. Roman, Przwżleje nieszewskie, Wrocław 1957.
%s S. Kutrzeba, Sejm walnp dawnej Rzeczypospolitej polskiej,
Warszawa 1919; A. Pawiński, Sejmżki ziemskie, początek ich
i rozwój... 1374-1505, Warszawa 1895; A. Prochaska, Ge-
neza i rozwój parlamentargzmu polskiego za pierwszycla
Jagiellanów, "Rozprawy Akademii Umiejętności , t.
XXXVIII, 1899; J. Siemieński, Od sejmików do sejmu, w:
. Studia historyczne ku czci S. Kutrzeby, Kraków 1938.
2s Najnowsza literatura przedmiotu (W. Uruszczak, Sejm wal-
ny koronny w latach 1506-1540, Warszawa 1980, s. 12-13)
podkreśla jednak zdecydowanie, że za "Zygmunta I Starego
ugruntowała się zasada suwerenności monarszej [...] Król
polski był głową państwa, dzierżycielem władzy najwyż-
i szej i władcą całkowicie niezależnym od czynników ze-
wnętrznych [...] Złożona podczas koronacji przysięga rodz..#a
zależność monarchy od praw stanowych, ale tylko moralnie.
Żaden z obowiązujących przywilejów nie gwarantował sta-
nom prawa do wypowiedzenia posłuszeństwa". Opinia ta
wydaje się całkowicie słuszna w odniesieniu do stanu praw-
I
nago. Budzą się jednak wątpliwości, czy tak zasady te były
rozumiane i stosowane w praktyce, zwłaszcza zaś "tylko
moralna" zależność monarchy od praw stanowych.
z7 Historia Polskż, t. I, do roku 1764, pod red. T. Mantuffla,
oz. 1, do połowy XV w., pod red. H. Łowmiańskiego, War-
! stawa 1958, s. 452, 508, 545, 594, 605, 608 i nasi.
Tamże, s. 545; oz. 2, od połowy XV w., s. 166, 212, 222
i nasi.
z9 J. Maciszewski, Wojna domowa w Polsce (1606-1609), et.
1, Od Stężycy do Janowca, Wrocław 1960, s. 45.
8 W. Smoleński, Szkice z dziejów szlachty mazowieckiej,
Kraków 1908.
s1 O. Łaszezyńska, Ród Herburtów w wiekach średnich, Po-
znań 1948.
9Q J. Rutkowski, Pańszczyzna i praca najemna w organizacji
folwarków w Prusacli za Z77gmunta Augusta, "Roczniki
Historyczne", t. IV, 1928, z. 1.
a8 A. Mączek, Gospodarstwo chlopskie na Zulawach gdańskich
w poczcłtkach XVII wieku, Warszawa 1962.
89 J. Rutkowski, Pańszczyzna..., cyt. wyd., s. 20.
as A, Wyczański, Polska Rzeczcł Pospolitą..., cyt. wyd., s. 14
i nasi.
sł A. Adamczyk, Cenp w Lublinie od XVI do końca XVIII w.,
Lwów 1935; S. Hoszowski, Cen we Lwowie w XVI i XVII
wieku, Lwów 1928.
a
a7 Por. B. Zientara, Dzieje matopolskiego hutnictwa żelaznego.
XIV-XVII w., Warszawa 1954.
as J. Ossoliński, Pamżętnik 1595-1621, oprac. J. Kolasa i J. Ma-
ciszewski, Wrocław 1952, s. 9-12.
8s W. Łoziński, Zcie polskie w dawnch wiekach, Kraków
1964.
Qł W. Zakrzewski, Powstanie i rozwój reformacji w Polsce
1520-1572, Lipsk 1870.
al W. pociecha, Walka sejmowa o przpwileje Kościola w Pol-
sce w latach 1520-1537, "Reformacja w Polsce", 1922, z. 3.
S. Estreicher, Rady Kallimacha. Studia z dziejów kulturp
polskiej, Warszawa 1949; J. Garbacik, Kallimach jako dy-
plomata i polityk, Kraków 1948.
Por. W. Urban, Chtopż wobec reformacji w Malopolsce w
drugiej polowie XVI w., Kraków 1959.
Historża Kościola w Polsce, t. I, do roku 1764, Poznań-War-
szawa 1974, s. 49 i nasi.
s J. Tazbir, Historia Kościola katolickiego w Polsce (1460-
1795), Warszawa 1966.
4s W. Pociecha, Walka sejmowa..., cyt. wyd., s. 173. "Na po-
czątku XVI w. 5 diecezji koronnych (Gniezno, Krakbw,
Płock, Poznań i Włocławek) miało około 1400 wsi, 46 miast
i 300 części wsi", Historia Kościola w Polsce, t. I, s. 33-34.
97 Tamże; s. 175.
s S. Bodniak, Walka o interim na sejmie 1556/?, "Reformacja
w Polsce", 1928.
as E, Lipiński, Studia nad h2storią polskiej mśli ekonomicz-
nej, Warszawa 1956.
sł M. Voisó, Frcza Modrzewskiego nauka o państwie i pra-
wie, Warszawa 1956.
81 W. Zakrzewski, Powstanie i rozwój reformacji..., cyt. wyd.;
s. 127.
29Q
sQ Tamże, s. 119 i nasi.
s3 Cytuje A. Dembińska w: Politczna walka o egzekucję dóbr
króiewsicich w latach 1559/64, Warszawa 1935, s. 21.
s' Tamże, s. 21.
as O sejmie wieku XVI w: W. Konopczyński, La.berum Veto,
Kraków 1918; K. Grzybowski, Teoria reprezentacji w Po-
sce epoki Odrodzenia, Warszawa 1959; W. Uruszczak, Sejm
walny..., cyt. wyd. Tamże pełna bibliografia.
5s J. Siemieński, Polska kultura polityczna w XVI w., w: Ku1-
tura staropolska, Kraków 1932, s. 119 i nasi.
s' E. Vielrose, Próba szacunku wplat ludności na śwaętopie-
trze w Polsce w wieku XIV-XVI, "Kwartalnik Historycz-
ny", 1955, z. 4-5.
L, Kolanowski, Polska Jagiellonów, Lwów 1936; Unia Pol-
skż z Litwą, w: S. Kutrzeba, Polska i L2twa w stosunku
dziejowym, Kraków 1913.
s9 . Kormanowa, Bracia Polscy 1560-1570, Warszawa 1929;
Z. Ogonowski, Filozoficzna i społeczna ideologia Braci Pol-
skich, "Myśl Filozoficzna", 1955, nr 1(15?; L. Chmaj, Bracża
Polscy, idee, wplpwy, Warszawa 1957.
so por, J. Ekes, Państwo zgod..., cyt. maszynopis.
et por. Dzieje kultury politycznej w Polsce, pod red. J. Gie-
rowskiego, Warszawa 1977; tamże: J. Maciszewski, Kultura
politczna Polski "zlotego wieku"; W. Czapliński, Rola sej-
mów XVII w. w ksztaltowaniu się kultury polit7cznej.
J. Tazbir, Kultura szlachecka w Polsce, Warszawa 1978;
S. Russocki, Kultura polityczna i prawna, "Historyka", t.
XI, 1981.
es J. Maciszewski, Mechanizmy ksztaltowania się opinii pu-
blicznej w Polsce dob kontrrejormacja, w: Wiek XVII -
Kontrreformacja - Barok. Prace z historai kulturp, Wrocław
1970. ,
08 U. Augustyniak, Informacja 2 propaganda w Polsce za Zy-
gmunta 111, Warszawa 1981, s. 10.
B4 por. H. Michalak, Druk ulotny jako narzędzie integracji po-
lżtycznej państwa, "Odrodzenie i Reformacja w Polsce",
t. XXVIII, 1983, s. 65 i nasi.
ss por. J. A. Chrościcki, Sztuka ż polatyka. Funkcje propagan-
dowe sztuki w epoce Wazów 1587-1668, Warszawa 1983.
Tamże obszerna bibliografia tematu.
eo p,, Rembowski, Konfederacja i rokosz w dawnym prawie
państwowem Polski, Warszawa 1983, s. 96.
s J. Tazbir, Państwo bez stosów, Warszawa 1967.
19" 291
88 ozmowa o rokoszu, w: Pisma polityczne z czasów rokoszu
Zebrzdowskiego, t. II, Kraków 1918, s. 125.
ts W. Budka, Kto podpisat konfederację warszawskd, "Refor-
macja w Polsce", 192I, z. 4, s. 316. Tamże tekst aktu konfe-
deracji.
r W. Sobieski, A nie o wiarę... Spór o konfederację warszaw-
skc I573, "Reformacja w Polsce", 1928, s. 60--61.
71 Hżstorża Polskż, t. I, oz. 1, s. 291.
T2 S. Salmonowicz, Geneza i tresć ochwat konfederacji war-
szawskiej, "Odrodzenie i Reformacja w Polsce", 1994.
7g J, Dzięgielewski, Postowie, w: W. Konopczyński, Dzieje PoL-
ski Nowożytnej, Warszawa 1986.
r4 Por. S. Gruszecki, U społecznch podstaw konfederacji war-
szawskiej, "Odrodzenie i Reformacja w polsce", t. XIX,
1974.
75 W. Sobieski, A nie o wiarę..., cyt. wyd., s. 61.
7s S. Bodniak, WaLka o interim..., cyt. wyd., s. 5-6.
Rękopis, Archiwum Główne Akt Dawnych, Zbiory z Suche
148d172, k. 45,
?8 A. Rembowski, Rokosz Zebrzdowskiego. Materiat histo-
rczne, Warszawa 1893, s. 88.
79 J, Tazbir, Państwo bez stosów, cyt. wyd., s. 157.
s' T. Jewłaszewski, Pamiętnik, Warszawa 1860, s. 12-13. Cy-
tuje J. Tazbir w: Państwo bez stosów, cyt. wyd., s. 151.
al Tamże, s. 149.
e8 List o kontrybucji P. P. Duchownych, w: Pisma poLitcznf
z czasów rokoszu Zebrzdowskżego, t. III, cyt. wyd., s. 197-
198.
89 F,. Barwiński, Zgmunt III ż dsydenci, "Reformacja w Pol
sce" 1921, s. 54-55.
s J. Tazbir, Państwo bez stosów, cyt. wyd., s. 149.
s5 A. pawiński, Źródta dziejowe, t. XIV, tabela, Warszawa 188
8a F. Smidoda, Sprawa dziesięcin w trybunade skarbowym k!
ronnm w latach I578-I589, Warszawa 1933.
sr W, Sobieski, Pamżętn sejm, Warszawa 1913, s. 64.
sa S, Inglot, Spraw gospodarcze Lwa Sapieh, Lwów 19:
s. 11.
s9 P. Skarga, Kazania sejmowe, oprac. St. Kot, Kraków t9'
s. 83-4, 101.
fl Jezuitom ż inszem duchownem respons, w: Pżsma poLit
na z czasów rokoszu Zebrzdowskiego, t. III, cyt. wyd., s.
al Codlatio tego wszstkiego co na rokoszu i w WiśLicy zew
to, tamże, t. III, s. 124.
W. Sobieski, Nżenawiść wyznaniowa tLumów za rzqdów Zy-
gmunta 111, Warszawa 1802, s. 51.
99 Cz. Nanke, Z dziejów poLżtpki kurii rzgmskiej wobec Pólski
(1587-1589), Lwów 1921, s. 15.
s4 J. Maciszewski, Wojna domowa..., cyt. wyd., s. 214.
as Tamże, s. 267.
es J, Tazbir, Historia KościoLa katolickiego..., cyt. wyd., s. 95.
' F. Bujak, Zasady potitpki gospodarczej Polski w XVI w.
i ich geneza, w: Kultura staropolska, cyt. wyd., s. 8.
Rękopis, Archiwum Główne Akt Dawnych. Zbiory z Suchej
39J53, k. 329-330.
J. Maciszewski, Wojna domowa, cyt. wyd., s. 56.
ino A, Tarnawski, Działalność gospodarcza Jana Zamogskiego,
Lwów 1935.
ioi A. Maleń, Ordpnacje w dawnej PoLsce, Lwów 1929.
102 ',, Ossoliński, Pamiętnik, Lwów 1879.
1łs J. Maciszewski, Wajna domowa, cyt. wyd., s. 57.
los S. Inglot, Sprawg gospodarcze Lwa Sapiehy, cyt. wyd., s. 4.
1łs W. Dworzaczek, Przenikanże szlachty do stanu mieszczań-
skiego w Wietkopolsce w XVI ż XVII w., "Przegląd Histo-
ryczny", 1956, z. 4, s. 672.
los Tamże, s. 674.
o p. palczowski, Kolęda moskiewska to jest wagng moskiew-
skieg przpczpny sLuszne..., Kraków 1609, cytuje W. Czapliń-
ski w: O Polsce siedemnastowiecznej (Propaganda w służ-
bie wielkich planów polit7lcznych), cyt. wyd., s. 191. Tamże
omówienie twórczości Pałczowskiego. Zob. również J. Ma-
ciszewski, Polska a Moskwa. I603-I618. Opinie i stano-
wiska szlachty polskiej, Warszawa 1968.
los Z druku wydanego w 1610 r. cytuje J. Maciszewski w: PoL-
ska a Moskwa, cyt. wyd., s. 195-196.
log K. Dembski, Wojska nadworne magnatów polskich w XVI
i XVII w., "Zeszyty naukowe Uniwersytetu im. Adama Mic-
kiewicza", Historia, 1956, nr 1.
ma pamiętniki Samuela ż Bogustawa Kazimierza Maskiewi-
czów, oprac. A. Sajkowski, Wrocław 1961.
m Diarżusze sejmowe r. 1597, Kraków 1907, s. 340.
mz W. Sobieski, Trybun ludu szLacheckżego, Warszawa 1905.
ros K, Lepszy. Walka stronnictw w pierwszgch latach panowa-
nia Z7lgmunta 111, Kraków 1929.
Czapliński, Wiek siedemnasty w Polsce, w: O Polsce
siedemnastowiecznej, cyt. wyd., s. 384.
29
1m Diariusze sejmowe r. 1597, cyt. wyd., s. 384.
116 J. Maciszewski, Sejm I607 a zalamanie się planów reformg
państuia, w: O naprawę Rzeczpospolżtej, cyt. wyd., s. 41.
m S. piotrowski, Uchwatp podatkowe sejmiku generalnego
miszeńskiego 1572-1772, Lwów 1932, s. i6.
ma Tamże, s. 17.
HO W. Konopczyński, Liberum Veto, cyt. wyd., s. 173.
lzo W. Smoleński, Szkice z dziejów szlachtg mazowieckiej, cyt.
w yd., s. 83-84.
lQl A. prochaska, Z dziejów samorzqdu ziemi chetmskiej, s. 38.
1 W. Konopczyński, Liberum Veto, cyt. wyd., s. 204.
lzs Sposób podajdcy drogę do korekturp prawa..., Kraków 1607,
s. 43.
lzf W. Ł,oziński, Prawem ż lewem, Kraków 1957.
I ua Votum szlachcica polskiego, w: Pisma polityczne z czasów
rokoszu Zebrzydowskżego, t. III, cyt. wyd., s. 231.
lze Mowa Zamoyskiego na sejmie I605 r., tamże, s. 478.
1t7 S. ółkiewski, Poczqtek i progres wojny moskiewskiej,
oprac. J. Maciszewski, Warszawa 1966, s. 178.
1 W. Czapliński, Opozcja wielkopolska po krwawm Potopie
1660-1668, Kraków 1930; W. Czerniak, Sprawa Lubomir-
skżego, Warszawa 1964, s. 444 i nasi.
lzs Reskrypt ślachcica jednego, w: Pisma politgczne z czasów
i
rokoszu Zebrzpdowskiego, t. II, cyt. wyd., s. 60.
lso W. Czapliński, Stanislaw Kożuchowski, nieznan pisarz po-
litpczny XVII w., w: O Polsce siedemnastowiecznej, cyt.
wyd., s. 227-228.
lsl W. Czapliński, Wiek siedemnasty w Polsce, tamże, s. 50.
i3z J. Maciszewski, Wojna domowa, cyt. wyd., s. 190.
133 W Czapiiński, Gtówne nurtp mśli polżtgcznej w Potsce
w latach 1587-1665, wł: O Polsce siedemnastowiecznej, cyt.
wyd., s. 78-79; A. Zajączkowski, Gtówne elementy kulturp
szlacheckiej w Polsce, cyt. wyd., s. 49 i nasi.; J. Maciszew-
ski, W sprawże kultury szlacheckiej, "Przegląd Historyczny",
1963, z. 3, s. 541 i nasi.; J. Bardach, O ujęciu socjologicz-
nm struktur spotecznej i ideologii szlachty polskiej,
"Czasopismo prawna-historyczne", 1963, z. 2, s. 159 i nasi.
is4 Ł.. Kurdybacha, Dzieje kodeksu Andrzeja Zarnogskiego,
Warszawa 1951.
13
= Jazlowiecki do Stadnickiego, Stadnżckż do Jazlowieckiego, w:
Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzdowskiego, t. II,
Cyt. wyd., s. 173, 177.
294
las A, Lipski, Tradycja państwa jako czpnnżk integracji na-
rodowej w XVI ż pierwszej potowie XVII wieku, "Odrodze-
nie i Reformacja w Polsce", t. XXVIII, 1983, s. 75 i nasi:;.
tenże, Spoteczeństwo a historia. Czasg Żygmunta III, ma-
szynopis pracy doktorskiej w Bibliotece Instytutu Histo-
rycznego Uniwersytetu' Warszawskiego.
'a? W. Czapliński, Dwa sejmy w roku 1652, Wrocław 1955, s.
7-8.
las Tamże, s. 11.
189 J, Michałowski, Księga Pamiętnicza (1647-1655), Kraków
1864, s: 376.
1łł A, S. Radziwiłł, Memoriale (15 października 1648), cytuje
A. Kersten w: Chtopż polscy w walce z najazdem szwedz-
kim 1655-1656, Warszawa 1958, s. 52.
141, Tamże, s. 53.
14a Opis sejmu opieramy na pracy W. Czaplińskiego, Dwa sej-
my w roku 1652, cyt. wyd.
14a Tamże, s. 122.
149 Tamże, s. 177.
14s A. Kersten, Chtopż polscy w walce..., cyt. wyd., s. 84.
I A. Kersten, Sżenkiewżcz - ,;Potop" - historia, Warszawa
1966.
141 W. Czapliński, O Polsce siedemnastowiecznej, cyt. wyd., s.
218 i nasi. Cytaty z S. Kożuchowskiego zaczerpnęliśmy z tej
pracy.
14s S. H. Lubomirski, Wybór pism, wyd. R. Pollak, Wrocław
1953, De vanitate consilżorum, s. 260.
149 Tamże.
150 'j" Rynduch, Andrzej Maksgmilian Fredro (portret Literac-
ki), Gdańsk 1980, s. 99, 102.
151 Tamże.
lsQ K. Jonicki, Dzieła wszystkie, przekł. E. Jędrkiewicz, Wro-
cław 1966, s. 223.
158 ', Klonowic, Pżsma poetyczne poiskże, wyd. K. J. Turkow-
ski, Kraków 1858, s. 189.
1s4 A. Czańka, Idea króla "Piasta" pod koniec XVI w., maszy-
nopis w Archiwum Wydziału Historycznego UW, 1983 r.
tss por, S. Ochmann; Sejmy z lat I661-1662. Przegrana bataiża
o reformę ustroju Rzeczgpospolitej, Wrocław 1977.
'5s por. K. Matwijowski, Pierwsze sejmg z czasów Jana 111
Sobieskżego, Wrocław 1976.
's W. Konopczyński, Chronoiogia sejmów poLskżch 1493-1795
Kraków 1948.
, .,t ,3
296
tss H. Olszewski, Sejm Rzeczypospolitej..., cyt. wyd., s. 17.
;69 Tamże, s. 16.
i68 B, j,eŚnodorski, Ustrój Trzeciego Maja w PoLsce, "Państwo
i Prawo", 1946, z. 4, s. 60.
Isi J. Gierowski, Międzp saskżm absolutpzmem a ztotci wol-
nościcł. Z dziejów wewnętrzngch Rzeczypospolżtej w latach
1712-I7I5, Wrocław 1953.
Iss A, Kersten, Stefan Czarnżeckż, cyt. wyd., s. 444 i nasi.
1s3 J. Tazbir, Hżstoria Kościota katoLickiego, cyt. wyd., s. 144
i nasi.
Isa ,, Kersten, Pżerwszp opis obrony Jasnej Góry w I655 r.
Studia nad Nowcł Gżgantomachżcł ks. Augustgna Kordec-
kiego, Warszawa 1959.
Iss J. Tazbir, Państwo bez stosów, cyt. wyd., s. 270; por. W. Ko-
nopczyński, Polscy pisarze polityczni XVIII w., Warszawa
1966, s. 256.
tss J, Łukaszewicz, Dzieje kościoiów wgznania hetweckżego
w dawnej Maiej PoLszcze, Poznań 1853, s. 286.
I67 Z7olumżna Legum, t. VI, s. 253-4, 581.
tss p,. Kraushar, Sprawa Zpgmunta Unruga, Kraków 1890.
Iss Ks. Benedykt Chmielowski, Nowe Ateny albo Akademia
wszelkżej scgencpż peLna, t. III, Lwów 1754, s. 213.
17o Tamże, s. 217.
171 B, Baranowski i W. Lewandowski, Nżetolerancja i zabobon
w Polsce w wieku XVII ż XVIII. Wypżsy źródiowe, War-
szawa 1950, s. 124-127.
1 Tamże, s. 143 i nasi.
173 J Maciszewski, A za tego króla Jana..., "Miesięcznik Lite-
racki", 1983, Nr 8(202), s. 92 i nasi.
14 por. T. Korzon, Dola i niedola Jana Sobieskiego, t. I-III,
Kraków 1898.
1r cytuję za: Z. Wójcik, Jan Sobżeski 1629-i696, Warszawa
1983. Jest to najnowsza biografia Jana Sobieskiego, tamże
pełna bibliografia przedmiotu. Por. również: O. Forst de
Battaglia, Jan Sobżeski król Polski, Warszawa 1983; J. Wi-
mmer, Wiedeń 1683. Dzieje kampanii ż bżtwg, Warszawa
1983.
17s J, Woliński, Z dziejów wojnp i polityki w dobie Jana So-
bieskiego, Warszawa 1960, s. 5.
177 J. Gierowski, Międzg saskim absoLutyzmem..., cyt. wyd., s. 9.
i7s H. Olszewski, Sejm Rzeczypospotżtej, cyt. wyd., s. 26.
I Tamże, s. 25.
se B. Chmielowski, Nowe Ateng..., t. IV, cyt. wyd., s. 364. .
isl J, Kitowicz, Opżs obpczajów za panowanża Augusta 111,
oprac. B. Pollak, Wrocław 1951, s. 593.
R. Łaszewski, Sejm polskż w latach 1764-1793. Studium
historyczna-prawne, Warszawa-Poznań 1973, s. 9.
S. Konarski, Uwagi szlachcica polskiego nad usposobieniem
sąsiednich mocarstw wzgLędem naszych sejmów, cyt. za
R. Łaszewskim, Sejm polski..., s. 10.
is4 J, Kitowicz, Opis obyczajów..., cyt. wyd., s. 597.
ss Tamże, s. 454.
Iss W. Konopczyński, Polscg pisarze polityczni, cyt. wyd., s. 75.
I87 Tamże, s. 75.
sa A, M. Fredro, Przpstowia mów potocznych albo przestrogi
obpczajowe, rady wojenne, Sanok 1855, s. 76.