Prawna ochrona pracy - pojęcia podstawowe, geneza idei ochrony pracy
z
ródło: Nauka o pracy - bezpieczeństwo, higiena i ergonomia, Prawna ochrona pracy,
in\
. Jerzy Kowalski - Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej,
dr Barbara Krzyśków - Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy
wg stanu prawnego na dzień 15.01.2008 r.
Pojęcie ochrona pracy nie zostało zdefiniowane prawnie i dlatego jest ró\
nie rozumiane i interpretowane przez
teoretyków. Jego rozumienie kształtowało się historycznie - w początkowym okresie rozwoju przemysłu (pocz.
XIX w.) oznaczało ochronę podstawowych interesów siły roboczej, a potem w samym prawie pracy, którego
jest istotnym elementem - było ró\
ne co do przedmiotu uregulowania, celu i zakresu.
W literaturze powojennej, mimo dalszych rozbie\
ności co do celu ochrony pracy i jej zakresu, istnieje dość
jednolity pogląd na temat przedmiotu ochrony. Nie jest to bowiem ochrona pracy jako takiej, rozumianej wg
Kotarbińskiego jako  wszelkie działania mające charakter pokonywania trudności dla zadośćuczynienia czyimś
potrzebom istotnym czy te\
ochrona świata pracy najemnej lub jego interesów, ale jako ochrona pracy \
ywej,
inaczej mówiąc - siły roboczej (pracowników).
Przedmiotem ochrony pracy jest więc pracownik (def. nr 1). Według W. Szuberta [1], ochrona pracy jest to:
system środków prawnych, ekonomicznych, organizacyjnych i technicznych, słu\
ących zapewnieniu
pracownikom bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w procesie pracy (def. nr 2), przy czym przez system nale\
y
rozumieć zbiór uporządkowanych jednostek tworzących całość organizacyjną, słu\
ących jednemu celowi (rys.
nr 3).
PPRACOWNIK, PRACODAWCA
PRACOWNIK  osoba zatrudniona napodstawie
umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub
spółdzielczej umowy o pracę (art.2 k.p.)
PRACODAWCA  jednostka organizacyjna,
choćby nie posiadała osobowości prawnej, a tak\
e
osoba fizyczna, je\
eli zatrudnia pracowników (art.3
k.p.).
def. 1
Ochrona pracy według W. Szuberta
OCHRONA PRACY  system środków prawnych,
ekonomicznych, organizacyjnych i technicznych
słu\
ących zapewnieniu pracownikom
bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w procesie pracy.
y
ródło: W. Szubert: Ochrona pracy. Studium
społeczno-prawne. Warszawa 1966.
 def. 2
Rys. 3. Powiązanie systemu ochrony pracy z innymi systemami
W teorii istnieją ró\
ne poglądy dotyczące określenia tego celu. Jedni autorzy uwa\
ają, \
e podstawowym celem
ochrony pracy jest ochrona zdrowia i \
ycia pracowników w środowisku pracy dla ochrony ich zdolności do
pracy, a zatem zapewnienie im gwarancji bezpieczeństwa ekonomicznego i socjalnego. Inni zaś uwa\
ają, \
e
podstawowym celem ochrony pracy jest ochrona zdrowia i \
ycia pracownika, natomiast sam fakt, \
e pracownik
jest zdrowy daje mu gwarancję zdolności do pracy. W świetle uregulowań międzynarodowych, a szczególnie,
biorąc pod uwagę definicję Światowej Orgaznizacji Zdrowia (WHO), według której zdrowie jest nie tylko
brakiem choroby ale jest to stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego oraz socjalnego wydaje się,
\
e podstawowym celem ochrony pracy jest zapewnienie zdrowia pojmowanego zgodnie z tą definicją.
Równie\
w nauce prawa zwraca się uwagę na dwojaki sposób rozumienia pojęcia  ochrony pracy . W sensie
szerokim pojęcie to uto\
samiane jest z funkcją ochronną prawa pracy, co oznacza, \
e rozumiane jest ono jako
ochrona interesów pracowników, obejmująca wszystkie normy prawa pracy oraz przepisy regulujące obowiązki
i zasady odpowiedzialności za ich nieprzestrzeganie lub normy prawa pracy, które posiadają charakter
ochronny, takie jak ochrona trwałości stosunku pracy, wynagrodzenia za pracę, ustalenie maksymalnego
wymiaru czasu pracy czy te\
ustalenie minimalnego urlopu.
W wę\
szym rozumieniu tego pojęcia, ochrona pracy jest to zespół norm prawnych mających na celu
zapewnienie przez pracodawców bezpieczeństwa i zabezpieczenie zdrowia pracowników w procesie pracy.
Przedmiotem ochrony pracy w tym ujęciu będzie więc zabezpieczenie pracownika przed szkodliwym
oddziaływaniem środowiska pracy na jego zdrowie i przed zagro\
eniem jego \
ycia.
Oprócz samego zakresu pojęcia  ochrona pracy , istotne jest równie\
ustalenie zakresu podmiotowego tego
pojęcia, u\
ywanego w rozumieniu wę\
szym - jako powszechna ochrona prac, zapewniająca bezpieczeństwo i
ochronę zdrowia ogółu pracowników oraz w znaczeniu szerszym - jako szczególna ochrona pracy kobiet i
młodocianych. Przez pojęcie bezpieczeństwa nale\
y rozumieć brak nieakceptowalnego ryzyka szkód (def. nr
4), natomiast przez ochronę zdrowia - gwarancje zawarte w normach prawnych ustalających takie warunki
pracy aby, zgodnie z definicją WHO, zapewnić pracownikowi stan dobrego samopoczucia fizycznego,
psychicznego oraz socjalnego (def. nr 5).
BEZPIECZEC
STWO
BEZPIECZEC
STWO  brak nieakceptowanego
ryzyka szkód
def. 4
OCHRONA ZDROWIA PRACOWNIKA
OCHRONA ZDROWIA PRACOWNIKA 
gwarancje zawarte w normach prawnych
ustalających takie warunki pracy, aby zgodnie z
definicją WHO zapewnić pracownikowi stan
dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego
oraz socjalnego.
def. 5
Podział ten, wprowadzony dla usystematyzowania norm prawnych ochrony pracy, jest często w teorii
uzupełniany o przepisy dotyczące organizacji i kompetencji organów nadzoru nad warunkami pracy czy te\

zawiera wyodrębnienie przepisów ogólnych i przepisów bran\
owych wydanych na podstawie delegacji
kodeksowej (wówczas nie mo\
emy mówić, \
e podstawą tego podziału jest zakres podmiotowy).
Nale\
y jednak podkreślić, \
e i ten podział nie w pełni odzwierciedla istotę pojęcia ochrony pracy w znaczeniu
prawnym (def. nr 6). Dotyczy to przede wszystkim ochrony pracy w sensie szerszym, a więc ochrony pracy
kobiet i młodocianych. Wśród norm prawnych regulujących ten aspekt ochrony pracy jest bowiem szereg norm
dotyczących nie tylko bezpieczeństwa i ochrony zdrowia podmiotów chronionych, lecz tak\
e ochrony
interesów pracowniczych, takich jak zagwarantowanie kobiecie w cią\
y i wychowującej dzieci trwałości
stosunku pracy czy te\
młodocianym mo\
liwości kontynuowania nauki.
PRAWNA OCHRONA PRACY
PRAWNA OCHRONA PRACY  ogół norm
prawnych słu\
ących zapewnieniu pracownikowi w
procesie pracy ochrony praw pracowniczych oraz
zapewnienie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia.
def. 6
Jak wynika z powy\
szych wywodów, pojęcie ochrony pracy nie jest pojęciem jednoznacznym i powinno być
konkretyzowane dla określonych potrzeb. Modyfikując do warunków gospodarki rynkowej stosowaną od wielu
lat w praktyce definicję ochrony pracy, mo\
na przyjąć, \
e ochrona pracy to całokształt norm prawnych oraz
środków badawczych, organizacyjnych i technicznych mających na celu ochronę praw pracownika oraz
ochronę jego \
ycia i zdrowia przed czynnikami niebezpiecznymi i szkodliwymi w środowisku pracy, a
tak\
e stworzenie mu optymalnych warunków pracy z punktu widzenia ergonomii, fizjologii i psychologii
pracy [2], (def. nr 7).
OCHRONA PRACY
OCHRONA PRACY  całokształt norm prawnych
oraz środków badawczych, organizacyjnych i
technicznych mających na celu ochronę praw
pracownika oraz ochronę jego \
ycia i zdrowia przed
czynnikami niebezpiecznymi i szkodliwymi w
środowisku pracy, a tak\
e stworzenie mu
optymalnych warunków pracy z punktu widzenia
ergonomii, fizjologii i psychologii pracy.
y
ródło: J. Kowalski: Podstawy prawne ochrony
pracy w Polsce. W: Bezpieczeństwo pracy i
ergonomia., Red. nauk. D. Koradecka. Warszawa,
CIOP 1999, s. 643.
def. 7
W międzynarodowym prawie socjalnym, dla wyodrębnienia przepisów słu\
ących zapewnieniu pracownikowi
bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w procesie pracy z rozumienia ochrony pracy w sensie ogółu norm prawa
pracy, określa się je jako przepisy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników. W prawie polskim przyjmuje się
określenie: przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy (def. nr 8). Mimo zbie\
ności nazewnictwa przyjętego w
prawie międzynarodowym i polskim, określenie zawarte w prawie polskim odnosi się do przedmiotu
uregulowań (dotyczy pracy czy te\
warunków pracy), natomiast w prawie międzynarodowym przepisy te biorą
pod ochronę podmiot, jakim jest pracownik. Zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, które
w polskim prawie przybrało formę zasady konstytucyjnej (art. 66 Konstytucji RP), jest w prawie
międzynarodowym jedynie środkiem do osiągnięcia celu, jakim jest bezpieczeństwo i ochrona zdrowia
pracownika.
BEZPIECZEC
STWO I HIGIENA PRACY
BEZPIECZEC
STWO I HIGIENA PRACY  ogół
norm prawnych oraz środków badawczych,
organizacyjnych i technicznych mających na celu
stworzenie pracownikowi takich warunków pracy,
aby mógł on wykonywać pracę w sposób
produktywny, bez nara\
ania go na nieuzasadnione
ryzyko wypadku lub choroby zawodowej oraz
nadmierne obcią\
enie fizyczne i psychiczne.
def. 8
Prawna ochrona pracy - Obowiązki pracodawcy
z
ródło: Nauka o pracy - bezpieczeństwo, higiena i ergonomia, Prawna ochrona pracy,
in\
. Jerzy Kowalski - Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej,
dr Barbara Krzyśków - Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy
Obowiązek pracodawcy zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy został
określony w art.15 jako podstawowa zasada prawa pracy.
Równie\
wśród obowiązków pracodawcy wymienianych w art. 94 Kodeksu pracy (Tab. nr 1) znajduje się
obowiązek (pkt. 4) dotyczący zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz prowadzenia
systematycznego szkolenia pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Jednak\
e szczegółowo
obowiązki pracodawcy w tym zakresie zostały określone w rozdziale I działu X Kodeksu pracy.
Obowiązki pracodawcy (1)
Kodeks pracy
ustawa z dnia 26 czerwca 1974
(tekst jedn. Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z póz
n. zm.)
DZIAA
PIERWSZY
Rozdział II. Podstawowe zasady prawa pracy
Art.15. Pracodawca jest obowiązany zapewnić pracownikom
bezpieczne i higieniczne warunki pracy
DZIAA
CZWARTY
Rozdział I. Obowiązki pracodawcy
Art.94. Pracodawca jest obowiązany w szczególności [...]:
4) zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy oraz
prowadzić systematyczne szkolenie pracowników w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy.
Tab. nr 1
Odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy ponosi pracodawca (art. 207 ż 1),
(Tab. nr 2). Rozpatrując tę kwestię na gruncie prawa, odpowiedzialność ta mo\
e być odpowiedzialnością za
wykroczenia popełnione przeciwko prawom pracownika (dział XIII k.p.), odpowiedzialnością za popełnione
przestępstwa (odpowiedzialność karna) oraz odpowiedzialnością cywilną za wyrządzone szkody na osobie lub
w mieniu.
Obowiązki pracodawcy (2)
Kodeks pracy
DZIAA
DZIESI
TY
Bezpieczeństwo i higiena pracy
Rozdział I. Podstawowe obowiązki pracodawcy
Art. 207. ż 1. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan
bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. Na
zakres odpowiedzialności pracodawcy nie wpływają
obowiązki pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i
higieny pracy oraz powierzenie wykonywania zadań słu\
by
bezpieczeństwa i higieny pracy specjalistom spoza zakładu
pracy, o których mowa w art. 23711 ż 2. .
ż2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i \
ycie
pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i
higienicznych warunków pracy przy odpowiednim
wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.
W szczególności pracodawca jest obowiązany:
1. organizować pracę w sposób zapewniający
bezpieczne i higieniczne warunki pracy,
2. zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy
przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny
pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień w
tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych
poleceń,
3. reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowywać
środki podejmowane w celu doskonalenia
istniejącego poziomu ochrony zdrowia i \
ycia
pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się
warunki wykonywania pracy,
4. zapewnić rozwój spójnej polityki zapobiegającej
wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym
uwzględniającej zagadnienia techniczne,
organizację pracy, warunki pracy, stosunki
społeczne oraz wpływ czynników środowiska
pracy,
5. uwzględniać ochronę zdrowia młodocianych,
pracownic w cią\
y lub karmiących dziecko piersią
oraz pracowników niepełnosprawnych w ramach
podejmowanych działań profilaktycznych,
6. zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji
i zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad
warunkami pracy,
7. zapewniać wykonanie zaleceń społecznego
inspektora pracy.
ż 21 Koszty działań podejmowanych przez pracodawcę w
zakresie bezpieczeństwai higieny pracy w \
aden sposób nie
mogą obcią\
ać pracowników.
Art. 2071 ż 1. Pracodawca jest obowiązany przekazywać
pracownikom informacje o:
1. zagro\
eniach dla zdrowia i \
ycia występujących w
zakładzie pracy, na poszczególnych stanowiskach
pracy i przy wykonywanych pracach, w tym o
zasadach postępowania w przypadku awarii i
innych sytuacji zagra\
ających zdrowiu i \
yciu
pracowników,
2. działaniach ochronnych i zapobiegawczych
podjętych w celu wyeliminowania lub ograniczenia
zagro\
eń, o których mowa w pkt 1,
3. pracownikach wyznaczonych do:
a) udzielania pierwszej pomocy,
b) wykonywania czynności w zakresie ochrony
przeciwpo\
arowej i ewakuacji pracowników.
Tab. nr 2
Podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy zostały określone w
rozdziale I, działu X Kodeksu pracy.
Zgodnie z przepisem art. 207 ż 2, pracodawca zobowiązany jest do ochrony zdrowia i \
ycia pracowników.
Nale\
y zwrócić uwagę na sprecyzowanie, \
e wartością podlegającą ochronie jest zdrowie i \
ycie pracowników.
Obowiązek ten powinien być realizowany poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy
przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. To, czy dany pracodawca, w określonych
warunkach, wykorzystał w sposób odpowiedni osiągnięcia nauki, podlega indywidualnej ocenie właściwych
organów nadzoru, np. Państwowej Inspekcji Pracy i Państwowej Inspekcji Sanitarnej lub sądu w toku
postępowania sądowego.
Ogólny obowiązek pracodawcy jest uszczegółowiony przez wymienienie obowiązków szczególnych, które
zobowiązują pracodawcę do:
" organizowania pracy w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy
" zapewnienia przestrzegania w zakładzie pracy przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy,
wydawania poleceń usunięcia uchybień w tym zakresie oraz kontrolowania wykonania tych poleceń
" zapewnienia wykonania nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń organów nadzoru nad warunkami
pracy
" zapewnienia wykonania zaleceń społecznego inspektora pracy.
Wydzielenie obowiązku dotyczącego zapewnienia wykonania zaleceń społecznego inspektora pracy wynikało z
faktu, i\
społeczny inspektor pracy nie jest  organem nadzoru oraz było podyktowane potrzebą
wyraz
niejszego zaakcentowania roli społecznego nadzoru nad warunkami pracy jako trwałego elementu
polskiego systemu ochrony pracy.
W systemie tym społeczny inspektor pracy spełniać będzie tak\
e rolę przedstawiciela pracowników w
sprawach bezpieczeństwa i higieny pracy, przewidzianego w konwencjach MOP i dyrektywach Wspólnoty
Europejskiej.
Do rangi obowiązku podstawowego podniesiono obowiązek pracodawcy dotyczący znajomości przepisów o
ochronie pracy, w tym przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Znajomość tych przepisów i zasad
musi odpowiadać zakresowi, jaki jest niezbędny do wykonywania cią\
ących na pracodawcy obowiązków (art.
207 ż 3).
Przez pojęcie  zasady bezpieczeństwa i higieny pracy rozumie się zasady pozaprawne, wynikające z techniki i
doświadczenia \
yciowego, których przestrzeganie, w określonych warunkach, jest niezbędne w celu
zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.
W przypadku jednoczesnego wykonywania prac w tym samym miejscu przez ró\
nych pracodawców,
pracodawcy ci mają obowiązek współpracować ze sobą w sprawach bezpieczeństwa i higieny pracy (art. 208 ż
1), (Tab. nr 3) Obowiązek współpracy ró\
nych przedsiębiorstw, jednocześnie działających w tym samym
miejscu, wynika wprost z art. 17 konwencji nr 155 MOP dotyczącej bezpieczeństwa, zdrowia pracowników i
środowiska pracy oraz z art. 6 ust. 4 dyrektywy 89/391/ EWG. Zgodnie z Kodeksem pracy, współpraca ta
powinna polegać m.in. na ustaleniu zasad współdziałania, uwzględniających sposoby postępowania w
przypadku wystąpienia zagro\
eń dla zdrowia lub \
ycia pracowników oraz na wyznaczeniu koordynatora, który
będzie sprawował nadzór nad bezpieczeństwem i higieną pracy. Ustalenie sposobów postępowania w
przypadku występowania zagro\
eń wymaga uprzedniego dokonania analizy tych zagro\
eń i oceny ryzyka.
Obowiązki pracodawcy (3)
Kodeks pracy
DZIAA
DZIESI
TY
Bezpieczeństwo i higiena pracy
Rozdział I. Podstawowe obowiązki pracodawcy
Art. 208. ż 1. W razie gdy jednocześnie w tym samym
miejscu wykonują pracę pracownicy zatrudnieni przez
ró\
nych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek:
1. współpracować ze sobą,
2. wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad
bezpieczeństwem i higieną pracy wszystkich
pracowników zatrudnionych w tym samym miejscu,
3. ustalić zasady współdziałania, uwzględniające
sposoby postępowania w razie wystąpienia
zagro\
eń dla zdrowia lub \
ycia pracowników.
4. informować siebie nawzajem oraz pracowników lub
ich przedstawicieli o działaniach w zakresie
zapobiegania zagro\
eniom zawodowym
występującym podczas wykonywanych przez nich
prac.
Tab. nr 3
Sposób postępowania, poza ustaleniem środków ochrony zbiorowej i indywidualnej stosownie do rodzaju
zagro\
enia i warunków jego występowania, powinien uwzględniać tak\
e: zasady powiadamiania pracowników
i innych osób o zagro\
eniu i jego ewentualnych skutkach, zasady udzielania pierwszej pomocy w razie
wypadku, sposoby neutralizacji niebezpiecznych środków chemicznych, zasady postępowania w razie po\
aru
itp. wskazówki.
Ustalenia dotyczące wyznaczenia koordynatora i zasad współdziałania powinny być dokonane przed
przystąpieniem do wykonywania wspólnych robót, najlepiej w ramach zawieranych umów o wykonanie robót
albo w aneksach do tych umów. Wyznaczenie koordynatora, o którym była mowa wy\
ej, nie zwalnia
pracodawców z obowiązku zapewnienia swoim pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy
(art. 208 ż 2).
Pracodawca rozpoczynający działalność jest zobowiązany zawiadomić, w ciągu 30 dni od daty rozpoczęcia tej
działalności, właściwego inspektora pracy i właściwego inspektora sanitarnego o miejscu, rodzaju i zakresie
prowadzonej działalności oraz o przewidywanej liczbie pracowników.
Obowiązek informacyjny cią\
y na pracodawcy równie\
w przypadku zmiany miejsca, rodzaju i zakresu
prowadzonej działalności, zwłaszcza zmiany technologii lub profilu produkcji je\
eli zmiana technologii mo\
e
powodować zwiększenie zagro\
enia dla zdrowia pracowników (art. 209 ż 2).
W stosunku do pracodawców prowadzących działalność stwarzającą szczególne zagro\
enia dla \
ycia i zdrowia,
właściwy inspektor pracy lub właściwy inspektor sanitarny mo\
e za\
ądać okresowej aktualizacji przesłanej
informacji (art. 209 ż 4).
Ustawa nie daje upowa\
nienia do opracowania jednolitego wzoru formularza takiego powiadomienia. Wynika
z tego, \
e ka\
da pisemna informacja, która wyczerpuje zakres przedmiotowy określony w przepisie, stanowi
wykonanie tego obowiązku.
KOMENTARZ do zmian podstawowych obowiązków pracodawcy określonych w Kodeksie pracy 
Dział Dziesiąty - wprowadzonych ustawą z dnia 21 listopada 2008 r. (Dz.U. nr 223, poz. 1460)
Z dniem 18 stycznia 2009 r. weszły w \
ycie zmiany do działu Dziesiątego Kodeksu pracy. Zmiany te zostały
wprowadzone w celu dostosowania przepisów polskich do dyrektywy ramowej 89/391/EWG, a szczególnie jej
art.8.
Wprowadzone zmiany dotyczą przede wszystkim obowiązków pracodawcy związanych z zaistnieniem
zagro\
eń w miejscu pracy. Zmienione więc zostały przede wszystkim art. 207, 208 i 209 Kodeksu pracy.
W ż 1 art.207 wzmocniona została zasada odpowiedzialności pracodawcy za stan bezpieczeństwa i higieny
pracy poprzez dodanie w tym przepisie zdania, \
e na zakres tej odpowiedzialności nie wpływają ani obowiązki
pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, ani powierzenie zadań słu\
by bezpieczeństwa i
higieny pracy specjalistom spoza zakładu.
Równie\
w ż 2 tego przepisu zostały wprowadzone zmiany polegające na rozszerzeniu w sposób istotny
podstawowych obowiązków pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Do podstawowych
obowiązków pracodawcy nale\
y, obok dotychczasowych, obowiązek reagowania na potrzeby w zakresie
zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy oraz dostosowania środków podejmowanych w celu doskonalenia
istniejącego poziomu ochrony zdrowia i \
ycia pracowników, biorąc pod uwagę zmieniające się warunki
wykonywania pracy. Proces pracy, jako fizycznego działania pracownika jest procesem dynamicznym.
Przebieg jego jest uzale\
niony od szeregu elementów le\
ących po stronie pracodawcy, osoby kierującej
pracownikami, pracownika jest te\
organizacji, wyposa\
enia i środowiska, w jakim praca ta jest wykonywana.
Ta dynamika mo\
e powodować i często powoduje zmianę wykonywania warunków pracy. Omawiany przepis
ma na celu zobowiązanie pracodawcy do zwracania uwagi na wszystkie elementy wpływające na warunki
wykonywania pracy z uwzględnieniem ich dynamiki i reagowania w przypadku ich zmiany. Podejmowane
działania mają prowadzić do doskonalenia istniejącego stanu rzeczy.
Do podstawowych obowiązków pracodawcy zaliczony został równie\
obowiązek zapewnienia rozwoju spójnej
polityki zapobiegającej wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym uwzględniającej zagadnienia
techniczne, organizację pracy, stosunki społeczne oraz wpływ czynników środowiska pracy. Przepis ten nie
nakłada wprawdzie na pracodawcę opracowania i wprowadzenia w zakładzie pracy polityki prewencji jednak
wydaje się oczywiste, \
e bez podjęcia tych działań realizacja obowiązku zapewnienia rozwoju tej polityki
byłaby nierealna.
Ostatnim obowiązkiem, o jaki rozszerzony został katalog podstawowych obowiązków pracodawcy jest
obowiązek uwzględnienia w ramach podejmowanych działań profilaktycznych ochrony zdrowia młodocianych,
pracownic w cią\
y lub karmiących dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych.
Omawiany artykuł 207 został uzupełniony o przepis w ż 21, który w sposób jednoznaczny ustala, \
e koszty
zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy nie mogą w \
adnym razie obcią\
ać pracowników.
Wśród podstawowych obowiązków pracodawcy zostały równie\
umieszczone obowiązki o charakterze
informacyjnym.
Pracodawca ma obowiązek przekazywania pracownikom informacji o:
" zagro\
eniach dla zdrowia i \
ycia występujących w zakładzie pracy, w tym o zasadach postępowania w
przypadku awarii i innych sytuacji zagra\
ających zdrowiu i \
yciu pracowników, działaniach
ochronnych i zapobiegawczych podjętych w celu wyeliminowania lub ograniczenia zagro\
eń,
" pracownikach wyznaczonych do udzielania pierwszej pomocy i wykonywania czynności w zakresie
ochrony przeciwpo\
arowej i ewakuacji pracowników.
Informacja o pracownikach wyznaczonych do udzielania pierwszej pomocy, ewakuacji i ochrony
przeciwpo\
arowej powinna zawierać imię i nazwisko tych osób, miejsce wykonywania pracy oraz numer
telefonu lub innego środka komunikacji elektronicznej, pod którym mo\
na się skontaktować z tą osobą.
Informowanie o tych osobach wynika z obowiązków pracodawcy postępowania w razie mo\
liwości
wystąpienia zagro\
enia w zakładzie pracy.
Pracodawca jest obowiązany zapewnić środki niezbędne do udzielania pierwszej pomocy w nagłych
wypadkach, gaszenia po\
aru i ewakuacji pracowników oraz wyznaczyć pracowników do udzielania pierwszej
pomocy, wykonywania czynności w zakresie ochrony przeciwpo\
arowej i ewakuacji pracowników, zgodnie z
przepisami o ochronie przeciwpo\
arowej. Realizacja tych obowiązków cią\
y na ka\
dym pracodawcy, bez
względu na liczbę zatrudnionych przez niego pracowników jednak\
e nie oznacza to, \
e obowiązki te muszą być
realizowane w sposób jednakowy przez ka\
dego z pracodawców. Podejmowane przez pracodawców działania
są bowiem uzale\
nione od rodzaju i zakresu prowadzonej działalności, liczby zatrudnionych pracowników i
innych osób przebywających na terenie zakładu oraz rodzaju i poziomu występujących zagro\
eń. Rodzaj i
poziom zagro\
eń są równie\
podstawowym kryterium liczby wyznaczonych do udzielania pierwszej pomocy,
ewakuacji i ochrony przeciwpo\
arowej pracowników, ich szkoleń oraz wyposa\
enia. Inaczej więc będzie
postępował pracodawca zatrudniający 5 pracowników w firmie zajmującej się doradztwem podatkowym
inaczej pracodawca zatrudniający wprawdzie te\
pięciu pracowników ale produkujący fajerwerki, a jeszcze
inaczej pracodawca który zatrudnia 300 pracowników przy produkcji stwarzającej zagro\
enia wybuchem.
Znowelizowane przepisy ustalają równie\
obowiązki pracodawcy w przypadku wystąpienia mo\
liwości
zagro\
enia lub wystąpienia zagro\
enia dla \
ycia i zdrowia pracowników.
W przypadku mo\
liwości wystąpienia zagro\
enia dla zdrowia lub \
ycia pracodawca musi niezwłocznie
poinformować pracowników o tych zagro\
eniach, podjąć działania w celu zapewnienia pracownikom
odpowiedniej ochrony, dostarczyć im instrukcje postępowania przewidujące w ostateczności mo\
liwość
przerwania pracy i oddalenia się w bezpieczne miejsce.
Gdy nie jest to jedynie mo\
liwość wystąpienia zagro\
enia a ju\
bezpośrednie zagro\
enie dla zdrowia lub
\
ycia pracodawca ma obowiązek wstrzymać pracę i wydać pracownikom polecenie oddalenia się w miejsca
bezpieczne. Pracodawca nie mo\
e wydać polecenia ponownego podjęcia pracy do czasu, gdy zostanie usunięte
zagro\
enie.
W tym przypadku pracodawca dodatkowo jest obowiązany umo\
liwić pracownikom podjęcie działań
zmierzających do uniknięcia niebezpieczeństwa. Działania te mogą oni podejmować nawet bez zgody
przeło\
onych. Ocena prawidłowości podjętych działań musi być dokonywana z uwzględnieniem wiedzy tych
pracowników i dostępnych środków technicznych.
Wprowadzenie tych obowiązków nie wpływa w \
aden sposób na uprawnienia pracownika określone w art. 210
Kodeksu pracy dotyczące mo\
liwości przerwania pracy, w określonych w przepisie przypadkach i po
powiadomieniu przeło\
onego, a nawet oddalenia się z miejsca zagro\
enia.
Podjęcie przez pracownika odpowiednich działań, przerwanie pracy lub oddalenie się z miejsca zagro\
enia nie
mo\
e powodować ponoszenia jakichkolwiek niekorzystnych konsekwencji.
Prawna ochrona pracy - Prawa i obowiązki pracownika
z
ródło: Nauka o pracy - bezpieczeństwo, higiena i ergonomia, Prawna
ochrona pracy,
in\
. Jerzy Kowalski - Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej,
dr Barbara Krzyśków - Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy
Instytut Badawczy
W Kodeksie pracy, w dziale X dotyczącym bezpieczeństwa i higieny
pracy, gwarantuje się pracownikowi szereg uprawnień związanych z
ochroną jego \
ycia i zdrowia.
Do istotnych praw pracowniczych nale\
y prawo do powstrzymania się od
wykonywania pracy wówczas, gdy warunki pracy nie odpowiadają
przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stwarzają bezpośrednie
zagro\
enie dla zdrowia lub \
ycia pracownika albo gdy wykonywana przez
niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom.
Pracownik ma tak\
e prawo oddalić się z miejsca zagro\
enia, je\
eli
powstrzymanie się od pracy nie usunęło tego zagro\
enia. W obu
przypadkach, tj. powstrzymania się od wykonywania pracy oraz oddalenia
się z miejsca zagro\
enia, pracownik ma obowiązek niezwłocznego
powiadomienia o tym fakcie przeło\
onego.
Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub oddalenia się z
miejsca zagro\
enia pracownik zachowuje prawo do (pełnego)
wynagrodzenia (art. 210 ż 1, 2 i 3), (Tab. nr 4). Zagro\
enie dla \
ycia lub
zdrowia musi mieć charakter zagro\
enia bezpośredniego i mo\
e tak\
e
dotyczyć innych pracowników lub osób. Pracownik ma prawo podjąć
decyzję w sprawie skorzystania z tego uprawnienia na podstawie
samodzielnie dokonanej oceny sytuacji. Przy podejmowaniu decyzji
pracownik powinien zwrócić uwagę na to, czy został naruszony konkretny
przepis dotyczący bezpieczeństwa i higieny pracy.
Prawa i obowiązki pracownika (1)
Kodeks pracy
DZIAA
DZIESI
TY
Bezpieczeństwo i higiena pracy
Rozdział II. Prawa i obowiązki pracownika
Art. 210. ż 1. W razie gdy warunki pracy nie odpowiadają
przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają
bezpośrednie zagro\
enie dla zdrowia lub \
ycia pracownika
albo, gdy wykonywana przez niego praca grozi takim
niebezpieczeństwem innym osobom, pracownik ma prawo
powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o
tym niezwłocznie przeło\
onego.
ż 2. Je\
eli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie
usuwa zagro\
enia, o którym mowa w ż 1, pracownik ma
prawo oddalić się z miejsca zagro\
enia, zawiadamiając o
tym niezwłocznie przeło\
onego.
ż 3. Za czas powstrzymania się od wykonywania pracy lub
oddalenia się z miejsca zagro\
enia w przypadkach, o
których mowa w ż 1 i 2, pracownik zachowuje prawo do
wynagrodzenia.
Tab. nr 4
Naruszenie samych zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, powodujące
zagro\
enie dla \
ycia i zdrowia, mo\
e być podstawą do powstrzymania się
od wykonywania pracy, ale nie gwarantuje prawa do pełnego
wynagrodzenia. W takim przypadku mo\
e mieć zastosowanie art. 81 ż 1
Kodeksu pracy, zgodnie z którym pracownikowi, który był gotów do
pracy, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących pracodawcy, za czas
niewykonywania pracy przysługuje wynagrodzenie wynikające z jego
osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub
miesięczną, a je\
eli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony
przy określaniu warunków wynagrodzenia - 60% wynagrodzenia.
Drugie uprawnienie dotyczy pracowników wykonujących prace
wymagające szczególnej sprawności psychofizycznej, określone w
załączniku do rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 28
maja 1996 r. w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej
sprawności psychofizycznej (Dz.U. 1996 nr 62, poz. 287). Pracownik
wykonujący pracę wymienioną w tym załączniku mo\
e, po uprzednim
powiadomieniu przeło\
onego, powstrzymać się od jej wykonywania, je\
eli
stwierdzi, \
e jego stan psychofizyczny nie zapewnia bezpiecznego
wykonywania pracy i stwarza zagro\
enie dla innych osób.
Poniewa\
przyczyna powstrzymania się od wykonywania pracy le\
y po
stronie pracownika, ustawodawca nie przewidział w tym przypadku prawa
do zachowania wynagrodzenia.
W załączniku do ww. rozporządzenia są wymienione m.in. prace:
" przy obsłudze suwnic sterowanych z kabiny i zdalnie sterowanych
" przy obsłudze \
urawi wie\
owych i samojezdnych
" operatorów pulpitów sterowniczych urządzeń technologicznych
wielofunkcyjnych i wielozadaniowych
" dru\
yn trakcyjnych oraz maszynistów-operatorów samojezdnych
cię\
kich maszyn torowych i kierowców drezyn motorowych
" nastawniczego, ustawiacza i manewrowego na kolei i na
zakładowych bocznicach kolejowych oraz prace dy\
urnego ruchu
na kolei
" kierowców: autobusów, pojazdów przewo\
ących materiały
niebezpieczne oraz pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej
powy\
ej 16 ton i długości powy\
ej 12 m, trolejbusów i
motorniczych tramwajów
" przy monta\
u i remoncie sieci trakcyjnych
" przy liniach napowietrznych niskich, średnich i wysokich napięć
" przy obsłudze urządzeń ciśnieniowych, podlegających pełnemu
dozorowi technicznemu
" przy obsłudze instalacji chemicznych do produkcji gazów
toksycznych lub tworzących mieszaniny wybuchowe z powietrzem
" przy materiałach łatwo palnych, środkach toksycznych i
materiałach biologicznie zakaz
nych
" doświadczalne z nowymi rodzajami uzbrojenia i amunicji
" maszynisty maszyn wyciągowych, sygnalisty szybowego, operatora
samojezdnych maszyn przodkowych, operatora pojazdów
pozaprzodkowych i samojezdnych maszyn pomocniczych,
maszynisty lokomotyw pod ziemią, rewidenta urządzeń
wyciągowych - w podziemnych zakładach górniczych
" pilota morskiego
" na wysokości, na masztach i wie\
ach antenowych
" pilota samolotowego, śmigłowcowego i szybowcowego,
balonu wolnego oraz skoczka spadochronowego zawodowego
" nawigatora lotniczego i mechanika pokładowego w lotnictwie
" kontrolera ruchu lotniczego.
Wykaz zawiera 36 pozycji i po weryfikacji jego stosowania w praktyce, na
wniosek właściwych ministrów, będzie uzupełniany.
Zarówno brzmienie ż 4 art. 210 Kodeksu pracy, jak i rodzaje prac
wymienionych w załączniku do rozporządzenia wydanego na podstawie
upowa\
nienia zawartego w ż 6 świadczą, \
e przedmiotem ochrony nie jest
tylko \
ycie i zdrowie pracownika wykonującego prace wymienione w tych
przepisach, ale ochrona ta dotyczy głównie innych osób, np. pasa\
erów
samolotu, pociągu, autobusu lub innych osób, które mogłyby znalez
ć się w
zasięgu zagro\
enia. Tak więc, intencją ustawodawcy jest przeciwdziałanie
katastrofom i wypadkom zbiorowym powstałym w wyniku błędu
popełnionego przez człowieka z powodu niedyspozycji psychofizycznej.
Nale\
y podkreślić, i\
w załączniku tym minister pracy i polityki socjalnej
określił jedynie rodzaje prac, których wykonywanie uprawnia do
powstrzymania się od pracy na podstawie art. 210 ż 4 Kodeksu pracy.
Przepis ten nie stanowi podstawy do określenia zakresu wstępnych i
okresowych badań lekarskich pracowników, gdy\
kwestie te regulują
odrębne przepisy wydane na podstawie art. 229 ż 8 k.p., tj. przepisy
rozporządzenia ministra zdrowia i opieki społecznej z dnia 30 maja 1996 r.
w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu
profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń
lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.
U. nr 69. poz. 332 ze zm.). Mogą tu mieć zastosowanie tak\
e inne
(pozakodeksowe) przepisy określające wymóg poddania się badaniom
psychofizycznym warunkującym dopuszczenie do określonej pracy (np.
pilota, kontrolera ruchu lotniczego, maszynisty, kierowcy).
Uprawnienia określone w paragrafach 1, 2 i 4 art. 210 nie dotyczą
pracowników, których obowiązkiem pracowniczym jest ratowanie \
ycia
ludzkiego lub mienia, np. stra\
aków, ratowników górniczych, ratowników
ratownictwa chemicznego, ratowników górskich.
Zgodnie z brzmieniem art. 100 ż 2, pkt. 3 Kodeksu pracy, pracownik jest
obowiązany w szczególności do przestrzegania: przepisów oraz zasad
bezpieczeństwa i higieny pracy, a tak\
e przepisów przeciwpo\
arowych.
Obowiązki pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy zostały
sprecyzowane w rozdziale II działu X Kodeksu pracy.
Przestrzeganie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy
nale\
y do podstawowych obowiązków pracownika (art. 211), (Tab. nr
5).
W szczególności pracownik jest obowiązany:
" znać przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać
udział w szkoleniu i instrukta\
u z tego zakresu oraz poddawać się
wymaganym egzaminom sprawdzającym
" wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami oraz zasadami
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych
w tym zakresie poleceń i wskazówek przeło\
onych
" dbać o nale\
yty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz
porządek i ład w miejscu pracy
" stosować środki ochrony zbiorowej, a tak\
e u\
ywać przydzielonych
środków ochrony indywidualnej oraz odzie\
y i obuwia roboczego,
zgodnie z ich przeznaczeniem
" poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym
zaleconym badaniom lekarskim i stosować się do wskazań
lekarskich
" niezwłocznie zawiadomić przeło\
onego o zauwa\
onym w zakładzie
pracy wypadku albo zagro\
eniu \
ycia lub zdrowia ludzkiego oraz
ostrzec współpracowników, a tak\
e inne osoby znajdujące się w
rejonie zagro\
enia, o gro\
ącym im niebezpieczeństwie
" współdziałać z pracodawcą i przeło\
onymi w wypełnianiu
obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.
Prawa i obowiązki pracownika (2)
Kodeks pracy
DZIAA
DZIESI
TY
Bezpieczeństwo i higiena pracy
Rozdział II. Prawa i obowiązki pracownika
Art. 211. Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa
i higieny pracy jest podstawowym obowiązkiem
pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:
1. znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny
pracy, brać udział w szkoleniu i instrukta\
u z tego
zakresu oraz poddawać się wymaganym
egzaminom sprawdzającym,
2. wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i
zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
stosować się do wydawanych w tym zakresie
poleceń i wskazówek przeło\
onych, [...]
7. współdziałać z pracodawcą i przeło\
onymi w
wypełnianiu obowiązków dotyczących
bezpieczeństwa i higieny pracy.
Tab. nr 5
Obowiązek współdziałania pracownika z pracodawcą w sprawach
bezpieczeństwa i higieny pracy wynika z prawa międzynarodowego, m.in.
z art. 19 konwencji MOP nr 155 dotyczącej bezpieczeństwa, zdrowia
pracowników i środowiska pracy oraz z art. 13 ust. 2, pkt. e dyrektywy
89/391/EWG. Oznacza to w praktyce, \
e niestosowanie środków ochrony
zbiorowej, np. urządzeń wentylacyjnych czy odpylających, lub świadome
uchylanie się od współpracy, o której mowa w art. 211 pkt. 7 Kodeksu
pracy, mo\
e być podstawą do zastosowania w odniesieniu do pracownika
odpowiedzialności porządkowej za nieprzestrzeganie podstawowych
obowiązków pracowniczych, określonej w art. 108 k. p.
W Kodeksie pracy wyró\
niono pracowników, którzy kierują innymi
pracownikami, i nazwano ich osobami kierującymi pracownikami. W
praktyce dotyczy to ka\
dego pracownika, który kieruje co najmniej jednym
innym pracownikiem, bez względu na nazwę stanowiska, na którym został
zatrudniony, np. kierownik, mistrz, brygadzista, sztygar.
Osoba kierująca pracownikami jest obowiązana:
" organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami oraz zasadami
bezpieczeństwa i higieny pracy
" dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich
stosowanie zgodnie z przeznaczeniem
" organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając
zabezpieczenie pracowników przed wypadkami przy pracy,
chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z
warunkami środowiska pracy
" dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i
wyposa\
enia technicznego, a tak\
e o sprawność środków ochrony
zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem
" egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów oraz
zasad bezpieczeństwa i higieny pracy
" zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę
zdrowotną nad pracownikami.
Nale\
y podkreślić, \
e w przypadku niewykonywania ww. obowiązków,
osoba kierująca pracownikami podlega odpowiedzialności porządkowej
określonej w art. 108 Kodeksu pracy, a tak\
e odpowiedzialności za
wykroczenia określonej w art. 283 k.p. i w Kodeksie wykroczeń (Tab. nr
6).
Wykroczenia przeciwko prawom pracownika
Kodeks pracy
DZIAA
TRZYNASTY
Rozdział I. Wykroczenia przeciwko prawom pracownika
Art. 283. ż 1. Kto, będąc odpowiedzialnym za stan
bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy albo kierując
pracownikami, nie przestrzega przepisów lub zasad
bezpieczeństwa i higieny pracy, podlega karze grzywny od 1 000
zł do 30 000 zł.
ż 2. Tej samej karze podlega, kto:
1. wbrew obowiązkowi nie zawiadamia w terminie 14 dni
właściwego...
2. wbrew obowiązkowi nie zapewnia, aby budowa lub
przebudowa...
3. wbrew obowiązkowi wyposa\
a stanowiska pracy w
maszyny...
4. wbrew obowiązkowi dostarcza pracownikowi środki
ochrony...
5. wbrew obowiązkowi stosuje: a) materiały i procesy
technologiczne...
6. wbrew obowiązkowi nie zawiadamia właściwego
okręgowego inspektora pracy...
7. nie wykonuje w wyznaczonym terminie podlegającego
wykonaniu...
8. utrudnia działalność organu Państwowej Inspekcji
Pracy...
9. bez zezwolenia właściwego inspektora pracy dopuszcza
do wykonywania...
Tab. nr 6
W kodeksie pracy wyraz
nie zostały rozdzielone obowiązki osób
kierujących pracownikami od obowiązków pracodawcy. Dokonano tak\
e
modyfikacji zapisu punktu drugiego przez wprowadzenie obowiązku
dbałości o sprawność środków ochrony indywidualnej, zamiast
dotychczasowego obowiązku zapewnienia pracownikom odzie\
y
ochronnej i sprzętu ochronnego, który spoczywał na pracodawcy. W
punkcie czwartym wprowadzono obowiązek dbałości o sprawność
środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem.
Obowiązki osób kierujących pracownikami zostały uzupełnione tak\
e o
nowy obowiązek dotyczący zapewnienia wykonania zaleceń lekarskich.
Prawna ochrona pracy - Przepisy BHP dotyczące osób wykonujących pracę na innej podstawie ni\

stosunek pracy
z
ródło: Nauka o pracy - bezpieczeństwo, higiena i ergonomia, Prawna ochrona pracy,
in\
. Jerzy Kowalski - Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej,
dr Barbara Krzyśków - Centralny Instytut Ochrony Pracy - Państwowy Instytut Badawczy
Pracodawca jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy, o których mowa w art. 207 ż 2
Kodeksu pracy, tak\
e osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie ni\
stosunek pracy, w
zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę, a tak\
e osobom prowadzącym w zakładzie
pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę na własny rachunek działalność gospodarczą. (art. 304 ż
1 Kodeksu pracy). Obowiązki określone w art.207 ż 2 stosuje się odpowiednio do przedsiębiorców niebędących
pracodawcami, organizujących pracę wykonywaną przez osoby fizyczne:
" na innej podstawie ni\
stosunek pracy,
" prowadzące na własny rachunek działalność gospodarczą (art. 304 ż 3 KP).
Pracodawca jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki zajęć odbywanych na terenie zakładu
pracy przez studentów i uczniów nie będących jego pracownikami (art. 304 ż 2 Kodeksu pracy).
W razie prowadzenia prac w miejscu, do którego mają dostęp osoby postronne, pracodawca jest obowiązany
zastosować środki niezbędne do zapewnienia ochrony \
ycia i zdrowia tym osobom (art. 304 ż 4 Kodeksu
pracy). Przykładem takich prac mogą być prace remontowo-budowlane, wykonywane nad chodnikiem
ruchliwej ulicy.
Obowiązki pracownika w zakresie określonym przez pracodawcę lub inny podmiot organizujący pracę, o
których mowa w art. 211 Kodeksu pracy, dotyczą równie\
osób fizycznych wykonujących pracę na innej
podstawie ni\
stosunek pracy (np. umowa zlecenie), a tak\
e na osobach prowadzących na własny rachunek
działalność gospodarczą, je\
eli praca wykonywana jest w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez
pracodawcę (art. 3041 Kodeksu pracy).
Intencją ustawodawcy jest, aby osoba wykonująca pracę na podstawie umowy cywilnej lub prowadząca na
własny rachunek działalność gospodarczą, w zakładzie pracy lub w miejscu wskazanym przez pracodawcę (lub
inny podmiot organizujący pracę), dostosowała się do przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy
obowiązujących w tym zakładzie pracy. W przeciwnym razie praca wykonywana przez taką osobę mogłaby
zagra\
ać zdrowiu i \
yciu pracowników zakładu lub grozić innymi stratami. Je\
eli pracodawca zdecyduje się na
przeprowadzenie na swój koszt np. szkoleń wstępnych w zakresie bhp dla osób wykonujących pracę na
podstawie umów cywilnych, to osoby te mają obowiązek uczestniczenia w takich szkoleniach.
Do członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i współpracujących z nimi członków ich rodzin oraz
członków spółdzielni kółek rolniczych (art. 3042 Kodeksu pracy) stosuje się odpowiednio art. 208 ż 1, art. 213
ż 2, art. 217, art. 218, art. 220 ż 1 i art. 221 ż 1,2 i 3 Kodeksu pracy.
Do osób prowadzących na własny rachunek działalność gospodarczą stosuje się odpowiednio art. 208 ż 1
Kodeksu pracy dotyczący koordynowania prac ró\
nych wykonawców w tym samym miejscu (art. 3043
Kodeksu pracy).
Pracodawca jest obowiązany przydzielić niezbędną odzie\
roboczą i środki ochrony indywidualnej osobom
wykonującym krótkotrwałe prace albo czynności inspekcyjne, w czasie których ich własna odzie\
mo\
e ulec
zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu, a tak\
e ze względu na bezpieczeństwo wykonywania tych prac lub
czynności (art. 3044 Kodeksu pracy).
PRAWNA OCHRONA PRACY KOBIET
KOBIETY W CIAśY
Generalny zakaz wypowiadania i rozwiązywania umowy o pracę w okresie cią\
y, a tak\
e w okresie urlopu
wychowawczego pracownicy, wyra\
ony został w 1 art. 177 Kodeksu Pracy. Okres ochronny, z którego
korzysta pracownica na gruncie tego przepisu kończy się odpowiednio z upływem urlopu macierzyńskiego albo
urlopu wychowawczego. Inaczej przedstawia się sytuacja, gdy kobieta świadczy pracę na podstawie umowy o
pracę zawartej na czas określony, lub na czas wykonania określonej pracy albo na okres próbny przekraczający
jeden miesiąc. Jeśli wy\
ej wymienione umowy terminowe uległyby rozwiązaniu przed upływem trzeciego
miesiąca cią\
y, pracownica nie korzysta ze szczególnej ochrony. Natomiast w wypadku, gdy umowy te
miałyby zostać rozwiązane po upływie trzeciego miesiąca cią\
y, z mocy prawa ulegają przedłu\
eniu do dnia
porodu, przy czym nie dotyczy to umów o pracę na czas określony zawartych w celu zastępstwa pracownika w
czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy (art. 177 3 i 3`). Tak więc okres ochronny kończy się tu w
dniu urodzenia dziecka i w tym samym dniu umowy terminowe rozwiązują się.
OKRES CIAśY
Tak ten świat urządzony, \
e przywileje pracownicze związane z okresem cią\
y dotyczą tylko kobiet. Kodeks
pracy zapewnia przyszłej matce szczególną ochronę, zarówno przed szkodliwymi warunkami pracy, jak i
znacznie częściej występującym zagro\
eniem utraty pracy. Warto znać swoje prawa nawet gdy się dopiero
potomka planuje
1. Zaświadczenie o cią\
y
śeby korzystać z ochronnych praw dawanych nam przez kodeks pracy przede wszystkim nale\
y pracodawcy
przedło\
yć zaświadczenie lekarskie stwierdzające cią\
e. Zaświadczenie to przewidziane w art. 185 1 k.p. nie
musi odpowiadać \
adnym szczególnym wymaganiom formalnym, byle by tylko wydane zostało przez lekarza i
stwierdzało fakt cią\
y pracownicy. Nie jest więc wcale powiedziane, \
e musi być to lekarz ginekolog, równie
dobrze mo\
e być to nawet psychiatra czy lekarz pierwszego kontaktu. Nale\
y uznać \
e pracodawca został
skutecznie powiadomiony o cią\
y pracownicy gdy przedstawiła ona jakiekolwiek oświadczenie podpisane
przez lekarza, w którym jest informacja o jej cią\
y.
Od tej chwili pracodawca jest obowiązany udzielać pracownicy cię\
arnej zwolnień od pracy na zalecone przez
lekarza badania lekarskie przeprowadzane w związku z cią\
ą, je\
eli badania te nie mogą być przeprowadzone
poza godzinami pracy. (185 2 k.p.)
3. Prace wzbronione, zmiana warunków i rozkładu czasu pracy
1. Prace wzbronione i zmiana warunków pracy
Kobiet w cią\
y oraz karmiących piersią nie wolno zatrudniać przy pracach szczególnie ucią\
liwych lub
szkodliwych dla zdrowia. Wykaz tych prac umieszczony jest w rozporządzeniu rady ministrów z dnia 10
września 1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie ucią\
liwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet.
Odpowiedzialny i zapobiegliwy pracodawca mo\
e w regulaminie pracy dowolnie rozszerzyć wykaz groz
nych
dla cię\
arnej zajęć. Mogą być to np. prace związane z nowymi technologiami, których wpływ na zdrowie
kobiety i dziecka nie jest do końca poznany. Z art. 176 wynika, \
e pracownica nie mo\
e być zatrudniona w
warunkach szczególnie szkodliwych wymienionych w rozporządzeniu nawet za swoją zgodą. Przepis ten jest
bezwzględnie obowiązujący, nie zwalnia z niego pracodawcy nawet brak zgłoszenia cią\
y przez pracownice,
jeśli jest ona ju\
widoczna.
W wykazie prac zabronionych dla kobiet w cią\
y znajduje się m.in. praca przy taśmie lub pod ziemią. Jeśli
przyszła mama pracuje na stanowisku, które bezwzględnie jest dla niej zabronione np. jest nurkiem lub pracuje
w laboratorium przy groz
nych substancjach chemicznych (ich wykaz jest zamieszczony w ww. rozporządzeniu)
pracodawca musi przenieść pracownicę do innej pracy. Jeśli natomiast pracuje w zabronionych przez prawo
warunkach np. przekroczone są normy hałasu, temperatury lub dana praca wymagałaby od niej zbyt du\
ego
wysiłku fizycznego pracodawca powinien wyeliminować, co najmniej te czynniki zagra\
ające jej zdrowiu
wymienione w rozporządzeniu. Jeśli zaś nie mo\
na zmienić tych szkodliwych warunków, pracodawca
zobowiązany jest przenieść pracownice na inne stanowisko pracy. Pracownica nie mo\
e jednak ucierpieć
finansowo na tej zmianie. W razie gdy zmiana warunków pracy na dotychczas zajmowanym stanowisku pracy,
skrócenie czasu pracy lub przeniesienie do innej pracy powoduje obni\
enie wynagrodzenia, przysługuje jej
dodatek wyrównawczy. Mo\
e jednak zaistnieć sytuacja w której przeniesienie pracownicy na inne stanowisko
nie jest mo\
liwe, wtedy pracodawca jest zmuszony zwolnić pracownicę na niezbędny czas z obowiązku
świadczenia pracy. Pracownica zachowuje jednak wtedy prawo do dotychczasowego wynagrodzenia.
Inne ni\
w rozporządzeniu warunki pracy szkodliwe dla cię\
arnej kobiety określić mo\
e lekarz w
zaświadczeniu lekarskim stwierdzającym przeciwwskazania zdrowotne do wykonywania dotychczasowej
pracy. Inaczej ni\
w wypadku stwierdzenia cią\
y sposób i tryb wydawania zaświadczeń lekarskich
stwierdzających przeciwwskazania zdrowotne do wykonywania dotychczasowej pracy jest dokładnie określony
w rozporzadzeniu ministra zdrowia i opieki społecznej z dnia 30 maja 1996 r.w sprawie przeprowadzenia badań
lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń
lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy.* (Dz. U. z dnia 25 czerwca 1996 r.)
2. Zmana rozkładu czasu pracy
Pracownicy w cią\
y nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej. Nie wolno tak\
e bez
jej zgody delegować jej poza stałe miejsce pracy ani zatrudniać w przerywanym systemie czasu pracy (art.
178). Jeśli pracownica jest zatrudniona w porze nocnej, pracodawca jest zobowiązany zmienić jej rozkład czasu
pracy na dotychczasowym stanowisku pracy w sposób umo\
liwiający wykonywanie pracy poza porą nocną, a
je\
eli jest to niemo\
liwe lub niecelowe, przenieść pracownicę do innej pracy, której wykonywanie nie wymaga
pracy w porze nocnej. W wypadku braku mo\
liwości zmiany rozkładu czau pracy